Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    ៦. បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គោ

    6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ១. សុត្តន្តភាជនីយំ ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា

    1. Suttantabhājanīyaṃ uddesavāravaṇṇanā

    ២២៥. ឥទានិ តទនន្តរេ បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គេ យា ‘‘អយំ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិអាទិនា នយេន តន្តិ និក្ខិត្តា, តស្សា អត្ថសំវណ្ណនំ ករោន្តេន វិភជ្ជវាទិមណ្ឌលំ ឱតរិត្វា អាចរិយេ អនព្ភាចិក្ខន្តេន សកសមយំ អវោក្កមន្តេន បរសមយំ អនាយូហន្តេន សុត្តំ អប្បដិពាហន្តេន វិនយំ អនុលោមេន្តេន មហាបទេសេ ឱលោកេន្តេន ធម្មំ ទីបេន្តេន អត្ថំ សង្គហន្តេន តមេវត្ថំ បុន អាវត្តេត្វា អបរេហិបិ បរិយាយេហិ និទ្ទិសន្តេន ច យស្មា អត្ថសំវណ្ណនា កាតព្ពា ហោតិ, បកតិយាបិ ច ទុក្ករាវ បដិច្ចសមុប្បាទស្ស អត្ថសំវណ្ណនា, យថាហុ បោរាណា –

    225. Idāni tadanantare paṭiccasamuppādavibhaṅge yā ‘‘ayaṃ avijjāpaccayā saṅkhārā’’tiādinā nayena tanti nikkhittā, tassā atthasaṃvaṇṇanaṃ karontena vibhajjavādimaṇḍalaṃ otaritvā ācariye anabbhācikkhantena sakasamayaṃ avokkamantena parasamayaṃ anāyūhantena suttaṃ appaṭibāhantena vinayaṃ anulomentena mahāpadese olokentena dhammaṃ dīpentena atthaṃ saṅgahantena tamevatthaṃ puna āvattetvā aparehipi pariyāyehi niddisantena ca yasmā atthasaṃvaṇṇanā kātabbā hoti, pakatiyāpi ca dukkarāva paṭiccasamuppādassa atthasaṃvaṇṇanā, yathāhu porāṇā –

    ‘‘សច្ចំ សត្តោ បដិសន្ធិ, បច្ចយាការមេវ ច;

    ‘‘Saccaṃ satto paṭisandhi, paccayākārameva ca;

    ទុទ្ទសា ចតុរោ ធម្មា, ទេសេតុញ្ច សុទុក្ករា’’តិ។

    Duddasā caturo dhammā, desetuñca sudukkarā’’ti.

    តស្មា ‘‘អញ្ញត្រ អាគមាធិគមប្បត្តេហិ ន សុករា បដិច្ចសមុប្បាទស្ស អត្ថវណ្ណនា’’តិ បរិតុលយិត្វា –

    Tasmā ‘‘aññatra āgamādhigamappattehi na sukarā paṭiccasamuppādassa atthavaṇṇanā’’ti paritulayitvā –

    វត្តុកាមោ អហំ អជ្ជ, បច្ចយាការវណ្ណនំ;

    Vattukāmo ahaṃ ajja, paccayākāravaṇṇanaṃ;

    បតិដ្ឋំ នាធិគច្ឆាមិ, អជ្ឈោគាឡ្ហោវ សាគរំ។

    Patiṭṭhaṃ nādhigacchāmi, ajjhogāḷhova sāgaraṃ.

    សាសនំ បនិទំ នានា-ទេសនានយមណ្ឌិតំ;

    Sāsanaṃ panidaṃ nānā-desanānayamaṇḍitaṃ;

    បុព្ពាចរិយមគ្គោ ច, អព្ពោច្ឆិន្នោ បវត្តតិ។

    Pubbācariyamaggo ca, abbocchinno pavattati.

    យស្មា តស្មា តទុភយំ, សន្និស្សាយត្ថវណ្ណនំ;

    Yasmā tasmā tadubhayaṃ, sannissāyatthavaṇṇanaṃ;

    អារភិស្សាមិ ឯតស្ស, តំ សុណាថ សមាហិតា។

    Ārabhissāmi etassa, taṃ suṇātha samāhitā.

    វុត្តញ្ហេតំ បុព្ពាចរិយេហិ –

    Vuttañhetaṃ pubbācariyehi –

    ‘‘យោ កោចិមំ អដ្ឋិំ កត្វា សុណេយ្យ,

    ‘‘Yo kocimaṃ aṭṭhiṃ katvā suṇeyya,

    លភេថ បុព្ពាបរិយំ វិសេសំ;

    Labhetha pubbāpariyaṃ visesaṃ;

    លទ្ធាន បុព្ពាបរិយំ វិសេសំ,

    Laddhāna pubbāpariyaṃ visesaṃ,

    អទស្សនំ មច្ចុរាជស្ស គច្ឆេ’’តិ។

    Adassanaṃ maccurājassa gacche’’ti.

    អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារាតិអាទីសុ ហិ អាទិតោយេវ តាវ –

    Avijjāpaccayāsaṅkhārātiādīsu hi āditoyeva tāva –

    ទេសនាភេទតោ អត្ថ-លក្ខណេកវិធាទិតោ;

    Desanābhedato attha-lakkhaṇekavidhādito;

    អង្គានញ្ច វវត្ថានា, វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Aṅgānañca vavatthānā, viññātabbo vinicchayo.

    តត្ថ ‘ទេសនាភេទតោ’តិ ភគវតោ ហិ វល្លិហារកានំ ចតុន្នំ បុរិសានំ វល្លិគ្គហណំ វិយ អាទិតោ វា មជ្ឈតោ វា បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានំ, តថា បរិយោសានតោ វា មជ្ឈតោ វា បដ្ឋាយ យាវ អាទីតិ ចតុព្ពិធា បដិច្ចសមុប្បាទទេសនា។ យថា ហិ វល្លិហារកេសុ ចតូសុ បុរិសេសុ ឯកោ វល្លិយា មូលមេវ បឋមំ បស្សតិ, សោ តំ មូលេ ឆេត្វា សព្ពំ អាកឌ្ឍិត្វា អាទាយ កម្មេ ឧបនេតិ, ឯវំ ភគវា ‘‘ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា…បេ.… ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ អាទិតោ (ម. និ. ១.៤០២) បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានាបិ បដិច្ចសមុប្បាទំ ទេសេតិ។

    Tattha ‘desanābhedato’ti bhagavato hi vallihārakānaṃ catunnaṃ purisānaṃ valliggahaṇaṃ viya ādito vā majjhato vā paṭṭhāya yāva pariyosānaṃ, tathā pariyosānato vā majjhato vā paṭṭhāya yāva ādīti catubbidhā paṭiccasamuppādadesanā. Yathā hi vallihārakesu catūsu purisesu eko valliyā mūlameva paṭhamaṃ passati, so taṃ mūle chetvā sabbaṃ ākaḍḍhitvā ādāya kamme upaneti, evaṃ bhagavā ‘‘iti kho, bhikkhave, avijjāpaccayā saṅkhārā…pe… jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti ādito (ma. ni. 1.402) paṭṭhāya yāva pariyosānāpi paṭiccasamuppādaṃ deseti.

    យថា បន តេសុ បុរិសេសុ ឯកោ វល្លិយា មជ្ឈំ បឋមំ បស្សតិ, សោ មជ្ឈេ ឆិន្ទិត្វា ឧបរិភាគំយេវ អាកឌ្ឍិត្វា អាទាយ កម្មេ ឧបនេតិ, ឯវំ ភគវា ‘‘តស្ស តំ វេទនំ អភិនន្ទតោ អភិវទតោ អជ្ឈោសាយ តិដ្ឋតោ ឧប្បជ្ជតិ នន្ទី; យា វេទនាសុ នន្ទី, តទុបាទានំ, តស្សុបាទានបច្ចយា ភវោ, ភវបច្ចយា ជាតី’’តិ (ម. និ. ១.៤០៩; សំ. និ. ៣.៥) មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានាបិ ទេសេតិ។

    Yathā pana tesu purisesu eko valliyā majjhaṃ paṭhamaṃ passati, so majjhe chinditvā uparibhāgaṃyeva ākaḍḍhitvā ādāya kamme upaneti, evaṃ bhagavā ‘‘tassa taṃ vedanaṃ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī; yā vedanāsu nandī, tadupādānaṃ, tassupādānapaccayā bhavo, bhavapaccayā jātī’’ti (ma. ni. 1.409; saṃ. ni. 3.5) majjhato paṭṭhāya yāva pariyosānāpi deseti.

    យថា ច តេសុ បុរិសេសុ ឯកោ វល្លិយា អគ្គំ បឋមំ បស្សតិ, សោ អគ្គេ គហេត្វា អគ្គានុសារេន យាវ មូលា សព្ពំ អាទាយ កម្មេ ឧបនេតិ, ឯវំ ភគវា ‘‘ជាតិបច្ចយា ជរាមរណន្តិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, ជាតិបច្ចយា នុ ខោ, ភិក្ខវេ, ជរាមរណំ នោ វា កថំ វា ឯត្ថ ហោតី’’តិ? ‘‘ជាតិបច្ចយា, ភន្តេ, ជរាមរណំ; ឯវំ នោ ឯត្ថ ហោតិ – ជាតិបច្ចយា ជរាមរណ’’ន្តិ។ ‘‘ភវបច្ចយា ជាតិ…បេ.… អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារាតិ ឥតិ ខោ បនេតំ វុត្តំ, អវិជ្ជាបច្ចយា នុ ខោ, ភិក្ខវេ, សង្ខារា នោ វា កថំ វា ឯត្ថ ហោតី’’តិ? ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា, ភន្តេ, សង្ខារា; ឯវំ នោ ឯត្ថ ហោតិ – អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ បរិយោសានតោ បដ្ឋាយ យាវ អាទិតោបិ បដិច្ចសមុប្បាទំ ទេសេតិ។

    Yathā ca tesu purisesu eko valliyā aggaṃ paṭhamaṃ passati, so agge gahetvā aggānusārena yāva mūlā sabbaṃ ādāya kamme upaneti, evaṃ bhagavā ‘‘jātipaccayā jarāmaraṇanti iti kho panetaṃ vuttaṃ, jātipaccayā nu kho, bhikkhave, jarāmaraṇaṃ no vā kathaṃ vā ettha hotī’’ti? ‘‘Jātipaccayā, bhante, jarāmaraṇaṃ; evaṃ no ettha hoti – jātipaccayā jarāmaraṇa’’nti. ‘‘Bhavapaccayā jāti…pe… avijjāpaccayā saṅkhārāti iti kho panetaṃ vuttaṃ, avijjāpaccayā nu kho, bhikkhave, saṅkhārā no vā kathaṃ vā ettha hotī’’ti? ‘‘Avijjāpaccayā, bhante, saṅkhārā; evaṃ no ettha hoti – avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti pariyosānato paṭṭhāya yāva āditopi paṭiccasamuppādaṃ deseti.

    យថា បន តេសុ បុរិសេសុ ឯកោ វល្លិយា មជ្ឈមេវ បឋមំ បស្សតិ, សោ មជ្ឈេ ឆិន្ទិត្វា ហេដ្ឋា ឱតរន្តោ យាវ មូលា អាទាយ កម្មេ ឧបនេតិ , ឯវំ ភគវា ‘‘ឥមេ, ភិក្ខវេ, ចត្តារោ អាហារា កិំ និទានា, កិំ សមុទយា, កិំ ជាតិកា, កិំ បភវា? ឥមេ ចត្តារោ អាហារា តណ្ហានិទានា, តណ្ហាសមុទយា, តណ្ហាជាតិកា, តណ្ហាបភវា។ តណ្ហា ចាយំ, ភិក្ខវេ, កិំ និទានា? វេទនា, ផស្សោ, សឡាយតនំ, នាមរូបំ, វិញ្ញាណំ។ សង្ខារា កិំ និទានា…បេ.… សង្ខារា អវិជ្ជានិទានា, អវិជ្ជាសមុទយា, អវិជ្ជាជាតិកា, អវិជ្ជាបភវា’’តិ (សំ. និ. ២.១១) មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ យាវ អាទិតោ ទេសេតិ។

    Yathā pana tesu purisesu eko valliyā majjhameva paṭhamaṃ passati, so majjhe chinditvā heṭṭhā otaranto yāva mūlā ādāya kamme upaneti , evaṃ bhagavā ‘‘ime, bhikkhave, cattāro āhārā kiṃ nidānā, kiṃ samudayā, kiṃ jātikā, kiṃ pabhavā? Ime cattāro āhārā taṇhānidānā, taṇhāsamudayā, taṇhājātikā, taṇhāpabhavā. Taṇhā cāyaṃ, bhikkhave, kiṃ nidānā? Vedanā, phasso, saḷāyatanaṃ, nāmarūpaṃ, viññāṇaṃ. Saṅkhārā kiṃ nidānā…pe… saṅkhārā avijjānidānā, avijjāsamudayā, avijjājātikā, avijjāpabhavā’’ti (saṃ. ni. 2.11) majjhato paṭṭhāya yāva ādito deseti.

    កស្មា បនេវំ ទេសេតីតិ? បដិច្ចសមុប្បាទស្ស សមន្តភទ្ទកត្តា, សយញ្ច ទេសនាវិលាសប្បត្តត្តា។ សមន្តភទ្ទកោ ហិ បដិច្ចសមុប្បាទោ តតោ តតោ ញាយប្បដិវេធាយ សំវត្តតិយេវ។ ទេសនាវិលាសប្បត្តោ ច ភគវា ចតុវេសារជ្ជប្បដិសម្ភិទាយោគេន ចតុព្ពិធគម្ភីរភាវប្បត្តិយា ច។ សោ ទេសនាវិលាសប្បត្តត្តា នានានយេហេវ ធម្មំ ទេសេតិ។ វិសេសតោ បនស្ស យា អាទិតោ បដ្ឋាយ អនុលោមទេសនា, សា បវត្តិការណវិភាគសម្មូឡ្ហំ វេនេយ្យជនំ សមនុបស្សតោ យថាសកេហិ ការណេហិ បវត្តិសន្ទស្សនត្ថំ ឧប្បត្តិក្កមសន្ទស្សនត្ថញ្ច បវត្តិតាតិ ញាតព្ពា។

    Kasmā panevaṃ desetīti? Paṭiccasamuppādassa samantabhaddakattā, sayañca desanāvilāsappattattā. Samantabhaddako hi paṭiccasamuppādo tato tato ñāyappaṭivedhāya saṃvattatiyeva. Desanāvilāsappatto ca bhagavā catuvesārajjappaṭisambhidāyogena catubbidhagambhīrabhāvappattiyā ca. So desanāvilāsappattattā nānānayeheva dhammaṃ deseti. Visesato panassa yā ādito paṭṭhāya anulomadesanā, sā pavattikāraṇavibhāgasammūḷhaṃ veneyyajanaṃ samanupassato yathāsakehi kāraṇehi pavattisandassanatthaṃ uppattikkamasandassanatthañca pavattitāti ñātabbā.

    យា បរិយោសានតោ បដ្ឋាយ បដិលោមទេសនា, សា ‘‘កិច្ឆំ វតាយំ លោកោ អាបន្នោ ជាយតិ ច ជីយតិ ច មីយតិ ចា’’តិ (ទី. និ. ២.៥៧) អាទិនា នយេន កិច្ឆាបន្នំ លោកមនុវិលោកយតោ បុព្ពភាគប្បដិវេធានុសារេន តស្ស តស្ស ជរាមរណាទិកស្ស ទុក្ខស្ស អត្តនាធិគតការណសន្ទស្សនត្ថំ។ យា បន មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ យាវ អាទិ, សា អាហារនិទានវវត្ថាបនានុសារេន យាវ អតីតំ អទ្ធានំ អតិហរិត្វា បុន អតីតទ្ធតោ បភុតិ ហេតុផលបដិបាដិសន្ទស្សនត្ថំ។ យា បន មជ្ឈតោ បដ្ឋាយ យាវ បរិយោសានា បវត្តា, សា បច្ចុប្បន្នេ អទ្ធានេ អនាគតទ្ធហេតុសមុដ្ឋានតោ បភុតិ អនាគតទ្ធសន្ទស្សនត្ថំ។ តាសុ យា សា បវត្តិការណសម្មូឡ្ហស្ស វេនេយ្យជនស្ស យថាសកេហិ ការណេហិ បវត្តិសន្ទស្សនត្ថំ ឧប្បត្តិក្កមសន្ទស្សនត្ថញ្ច អាទិតោ បដ្ឋាយ អនុលោមទេសនា វុត្តា, សា ឥធ និក្ខិត្តាតិ វេទិតព្ពា។

    Yā pariyosānato paṭṭhāya paṭilomadesanā, sā ‘‘kicchaṃ vatāyaṃ loko āpanno jāyati ca jīyati ca mīyati cā’’ti (dī. ni. 2.57) ādinā nayena kicchāpannaṃ lokamanuvilokayato pubbabhāgappaṭivedhānusārena tassa tassa jarāmaraṇādikassa dukkhassa attanādhigatakāraṇasandassanatthaṃ. Yā pana majjhato paṭṭhāya yāva ādi, sā āhāranidānavavatthāpanānusārena yāva atītaṃ addhānaṃ atiharitvā puna atītaddhato pabhuti hetuphalapaṭipāṭisandassanatthaṃ. Yā pana majjhato paṭṭhāya yāva pariyosānā pavattā, sā paccuppanne addhāne anāgataddhahetusamuṭṭhānato pabhuti anāgataddhasandassanatthaṃ. Tāsu yā sā pavattikāraṇasammūḷhassa veneyyajanassa yathāsakehi kāraṇehi pavattisandassanatthaṃ uppattikkamasandassanatthañca ādito paṭṭhāya anulomadesanā vuttā, sā idha nikkhittāti veditabbā.

    កស្មា បនេត្ថ អវិជ្ជា អាទិតោ វុត្តា? កិំ បកតិវាទីនំ បកតិ វិយ អវិជ្ជាបិ អការណំ មូលការណំ លោកស្សាតិ? ន អការណំ។ ‘‘អាសវសមុទយា អវិជ្ជាសមុទយោ’’តិ ហិ អវិជ្ជាយ ការណំ វុត្តំ។ អត្ថិ បន បរិយាយោ យេន មូលការណំ សិយា។ កោ បន សោតិ? វដ្ដកថាយ សីសភាវោ។ ភគវា ហិ វដ្ដកថំ កថេន្តោ ទ្វេ ធម្មេ សីសំ កត្វា កថេសិ – អវិជ្ជំ វា ភវតណ្ហំ វា។ យថាហ – ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ ន បញ្ញាយតិ អវិជ្ជាយ ‘ឥតោ បុព្ពេ អវិជ្ជា នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’តិ។ ឯវញ្ចេតំ, ភិក្ខវេ, វុច្ចតិ, អថ ច បន បញ្ញាយតិ ‘ឥទប្បច្ចយា អវិជ្ជា’’តិ (អ. និ. ១០.៦១); ភវតណ្ហំ វា, យថាហ – ‘‘បុរិមា, ភិក្ខវេ, កោដិ ន បញ្ញាយតិ ភវតណ្ហាយ ‘ឥតោ បុព្ពេ ភវតណ្ហា នាហោសិ, អថ បច្ឆា សមភវី’តិ។ ឯវញ្ចេតំ, ភិក្ខវេ, វុច្ចតិ, អថ ច បន បញ្ញាយតិ ‘ឥទប្បច្ចយា ភវតណ្ហា’’តិ (អ. និ. ១០.៦២)។

    Kasmā panettha avijjā ādito vuttā? Kiṃ pakativādīnaṃ pakati viya avijjāpi akāraṇaṃ mūlakāraṇaṃ lokassāti? Na akāraṇaṃ. ‘‘Āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti hi avijjāya kāraṇaṃ vuttaṃ. Atthi pana pariyāyo yena mūlakāraṇaṃ siyā. Ko pana soti? Vaṭṭakathāya sīsabhāvo. Bhagavā hi vaṭṭakathaṃ kathento dve dhamme sīsaṃ katvā kathesi – avijjaṃ vā bhavataṇhaṃ vā. Yathāha – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati avijjāya ‘ito pubbe avijjā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcetaṃ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana paññāyati ‘idappaccayā avijjā’’ti (a. ni. 10.61); bhavataṇhaṃ vā, yathāha – ‘‘purimā, bhikkhave, koṭi na paññāyati bhavataṇhāya ‘ito pubbe bhavataṇhā nāhosi, atha pacchā samabhavī’ti. Evañcetaṃ, bhikkhave, vuccati, atha ca pana paññāyati ‘idappaccayā bhavataṇhā’’ti (a. ni. 10.62).

    កស្មា បន ភគវា វដ្ដកថំ កថេន្តោ ឥមេ ទ្វេវ ធម្មេ សីសំ កត្វា កថេសីតិ? សុគតិទុគ្គតិគាមិនោ កម្មស្ស វិសេសហេតុភូតត្តា។ ទុគ្គតិគាមិនោ ហិ កម្មស្ស វិសេសហេតុ អវិជ្ជា។ កស្មា? យស្មា អវិជ្ជាភិភូតោ បុថុជ្ជនោ, អគ្គិសន្តាបលគុឡាភិឃាតបរិស្សមាភិភូតា វជ្ឈគាវី តាយ បរិស្សមាតុរតាយ និរស្សាទម្បិ អត្តនោ អនត្ថាវហម្បិ ច ឧណ្ហោទកបានំ វិយ, កិលេសសន្តាបតោ និរស្សាទម្បិ ទុគ្គតិវិនិបាតតោ ច អត្តនោ អនត្ថាវហម្បិ បាណាតិបាតាទិមនេកប្បការំ ទុគ្គតិគាមិកម្មំ អារភតិ។ សុគតិគាមិនោ បន កម្មស្ស វិសេសហេតុ ភវតណ្ហា។ កស្មា? យស្មា ភវតណ្ហាភិភូតោ បុថុជ្ជនោ, យថា វុត្តប្បការា គាវី សីតុទកតណ្ហាយ សអស្សាទំ អត្តនោ បរិស្សមវិនោទនញ្ច សីតុទកបានំ វិយ, កិលេសសន្តាបវិរហតោ សអស្សាទំ សុគតិសម្បាបនេន អត្តនោ ទុគ្គតិទុក្ខបរិស្សមវិនោទនញ្ច បាណាតិបាតាវេរមណីអាទិមនេកប្បការំ សុគតិគាមិកម្មំ អារភតិ។

    Kasmā pana bhagavā vaṭṭakathaṃ kathento ime dveva dhamme sīsaṃ katvā kathesīti? Sugatiduggatigāmino kammassa visesahetubhūtattā. Duggatigāmino hi kammassa visesahetu avijjā. Kasmā? Yasmā avijjābhibhūto puthujjano, aggisantāpalaguḷābhighātaparissamābhibhūtā vajjhagāvī tāya parissamāturatāya nirassādampi attano anatthāvahampi ca uṇhodakapānaṃ viya, kilesasantāpato nirassādampi duggativinipātato ca attano anatthāvahampi pāṇātipātādimanekappakāraṃ duggatigāmikammaṃ ārabhati. Sugatigāmino pana kammassa visesahetu bhavataṇhā. Kasmā? Yasmā bhavataṇhābhibhūto puthujjano, yathā vuttappakārā gāvī sītudakataṇhāya saassādaṃ attano parissamavinodanañca sītudakapānaṃ viya, kilesasantāpavirahato saassādaṃ sugatisampāpanena attano duggatidukkhaparissamavinodanañca pāṇātipātāveramaṇīādimanekappakāraṃ sugatigāmikammaṃ ārabhati.

    ឯតេសុ បន វដ្ដកថាយ សីសភូតេសុ ធម្មេសុ កត្ថចិ ភគវា ឯកធម្មមូលិកំ ទេសនំ ទេសេតិ, សេយ្យថិទំ – ‘‘ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, អវិជ្ជូបនិសា សង្ខារា, សង្ខារូបនិសំ វិញ្ញាណ’’ន្តិអាទិ (សំ. និ. ២.២៣)។ តថា ‘‘ឧបាទានីយេសុ, ភិក្ខវេ, ធម្មេសុ អស្សាទានុបស្សិនោ វិហរតោ តណ្ហា បវឌ្ឍតិ, តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទាន’’ន្តិអាទិ (សំ. និ. ២.៥២)។ កត្ថចិ ឧភយមូលិកម្បិ, សេយ្យថិទំ – ‘‘អវិជ្ជានីវរណស្ស, ភិក្ខវេ, ពាលស្ស តណ្ហាយ សម្បយុត្តស្ស ឯវមយំ កាយោ សមុទាគតោ។ ឥតិ អយញ្ចេវ កាយោ ពហិទ្ធា ច នាមរូបំ ឥត្ថេតំ ទ្វយំ, ទ្វយំ បដិច្ច ផស្សោ, សឡេវាយតនានិ យេហិ ផុដ្ឋោ ពាលោ សុខទុក្ខំ បដិសំវេទេតី’’តិអាទិ (សំ. និ. ២.១៩)។ តាសុ តាសុ ទេសនាសុ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ អយមិធ អវិជ្ជាវសេន ឯកធម្មមូលិកា ទេសនាតិ វេទិតព្ពា។ ឯវំ តាវេត្ថ ទេសនាភេទតោ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Etesu pana vaṭṭakathāya sīsabhūtesu dhammesu katthaci bhagavā ekadhammamūlikaṃ desanaṃ deseti, seyyathidaṃ – ‘‘iti kho, bhikkhave, avijjūpanisā saṅkhārā, saṅkhārūpanisaṃ viññāṇa’’ntiādi (saṃ. ni. 2.23). Tathā ‘‘upādānīyesu, bhikkhave, dhammesu assādānupassino viharato taṇhā pavaḍḍhati, taṇhāpaccayā upādāna’’ntiādi (saṃ. ni. 2.52). Katthaci ubhayamūlikampi, seyyathidaṃ – ‘‘avijjānīvaraṇassa, bhikkhave, bālassa taṇhāya sampayuttassa evamayaṃ kāyo samudāgato. Iti ayañceva kāyo bahiddhā ca nāmarūpaṃ itthetaṃ dvayaṃ, dvayaṃ paṭicca phasso, saḷevāyatanāni yehi phuṭṭho bālo sukhadukkhaṃ paṭisaṃvedetī’’tiādi (saṃ. ni. 2.19). Tāsu tāsu desanāsu ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ayamidha avijjāvasena ekadhammamūlikā desanāti veditabbā. Evaṃ tāvettha desanābhedato viññātabbo vinicchayo.

    ‘អត្ថតោ’តិ អវិជ្ជាទីនំ បទានំ អត្ថតោ, សេយ្យថិទំ – បូរេតុំ អយុត្តដ្ឋេន កាយទុច្ចរិតាទិ អវិន្ទិយំ នាម; អលទ្ធព្ពន្តិ អត្ថោ។ តំ អវិន្ទិយំ វិន្ទតីតិ អវិជ្ជា។ តព្ពិបរីតតោ កាយសុចរិតាទិ វិន្ទិយំ នាម។ តំ វិន្ទិយំ ន វិន្ទតីតិ អវិជ្ជា។ ខន្ធានំ រាសដ្ឋំ, អាយតនានំ អាយតនដ្ឋំ, ធាតូនំ សុញ្ញដ្ឋំ, សច្ចានំ តថដ្ឋំ, ឥន្ទ្រិយានំ អាធិបតេយ្យដ្ឋំ អវិទិតំ ករោតីតិ អវិជ្ជា។ ទុក្ខាទីនំ បីឡនាទិវសេន វុត្តំ ចតុព្ពិធំ ចតុព្ពិធំ អត្ថំ អវិទិតំ ករោតីតិបិ អវិជ្ជា។ អន្តវិរហិតេ សំសារេ សព្ពយោនិគតិភវវិញ្ញាណដ្ឋិតិសត្តាវាសេសុ សត្តេ ជវាបេតីតិ អវិជ្ជា។ បរមត្ថតោ អវិជ្ជមានេសុ ឥត្ថិបុរិសាទីសុ ជវតិ, វិជ្ជមានេសុបិ ខន្ធាទីសុ ន ជវតីតិ អវិជ្ជា។ អបិច ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ វត្ថារម្មណានំ បដិច្ចសមុប្បាទបដិច្ចសមុប្បន្នានញ្ច ធម្មានំ ឆាទនតោបិ អវិជ្ជា។

    ‘Atthato’ti avijjādīnaṃ padānaṃ atthato, seyyathidaṃ – pūretuṃ ayuttaṭṭhena kāyaduccaritādi avindiyaṃ nāma; aladdhabbanti attho. Taṃ avindiyaṃ vindatīti avijjā. Tabbiparītato kāyasucaritādi vindiyaṃ nāma. Taṃ vindiyaṃ na vindatīti avijjā. Khandhānaṃ rāsaṭṭhaṃ, āyatanānaṃ āyatanaṭṭhaṃ, dhātūnaṃ suññaṭṭhaṃ, saccānaṃ tathaṭṭhaṃ, indriyānaṃ ādhipateyyaṭṭhaṃ aviditaṃ karotīti avijjā. Dukkhādīnaṃ pīḷanādivasena vuttaṃ catubbidhaṃ catubbidhaṃ atthaṃ aviditaṃ karotītipi avijjā. Antavirahite saṃsāre sabbayonigatibhavaviññāṇaṭṭhitisattāvāsesu satte javāpetīti avijjā. Paramatthato avijjamānesu itthipurisādīsu javati, vijjamānesupi khandhādīsu na javatīti avijjā. Apica cakkhuviññāṇādīnaṃ vatthārammaṇānaṃ paṭiccasamuppādapaṭiccasamuppannānañca dhammānaṃ chādanatopi avijjā.

    យំ បដិច្ច ផលមេតិ សោ បច្ចយោ។ បដិច្ចាតិ ន វិនា តេន; តំ អបច្ចក្ខិត្វាតិ អត្ថោ។ ឯតីតិ ឧប្បជ្ជតិ ចេវ បវត្តតិ ចាតិ អត្ថោ។ អបិ ច ឧបការកដ្ឋោ បច្ចយដ្ឋោ។ អវិជ្ជា ច សា បច្ចយោ ចាតិ អវិជ្ជាបច្ចយោ។ តស្មា អវិជ្ជាបច្ចយា។

    Yaṃ paṭicca phalameti so paccayo. Paṭiccāti na vinā tena; taṃ apaccakkhitvāti attho. Etīti uppajjati ceva pavattati cāti attho. Api ca upakārakaṭṭho paccayaṭṭho. Avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo. Tasmā avijjāpaccayā.

    សង្ខតមភិសង្ខរោន្តីតិ សង្ខារា។ អបិច អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, សង្ខារសទ្ទេន អាគតសង្ខារា ចាតិ ទុវិធា សង្ខារា។ តត្ថ បុញ្ញាបុញ្ញានេញ្ជាភិសង្ខារា តយោ, កាយវចីចិត្តសង្ខារា តយោតិ ឥមេ ឆ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា ។ តេ សព្ពេបិ លោកិយកុសលាកុសលចេតនាមត្តមេវ ហោន្តិ។

    Saṅkhatamabhisaṅkharontīti saṅkhārā. Apica avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārā cāti duvidhā saṅkhārā. Tattha puññāpuññāneñjābhisaṅkhārā tayo, kāyavacīcittasaṅkhārā tayoti ime cha avijjāpaccayā saṅkhārā . Te sabbepi lokiyakusalākusalacetanāmattameva honti.

    សង្ខតសង្ខារោ, អភិសង្ខតសង្ខារោ, អភិសង្ខរណសង្ខារោ, បយោគាភិសង្ខារោតិ ឥមេ បន ចត្តារោ សង្ខារសទ្ទេន អាគតសង្ខារា។ តត្ថ ‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.២២១, ២៧២; សំ. និ. ១.១៨៦; ២.១៤៣) វុត្តា សព្ពេបិ សប្បច្ចយា ធម្មា ‘សង្ខតសង្ខារា’ នាម។ កម្មនិព្ពត្តា តេភូមកា រូបារូបធម្មា ‘អភិសង្ខតសង្ខារា’តិ អដ្ឋកថាសុ វុត្តា។ តេបិ ‘‘អនិច្ចា វត សង្ខារា’’តិ ឯត្ថេវ សង្គហំ គច្ឆន្តិ។ វិសុំ បន នេសំ អាគតដ្ឋានំ ន បញ្ញាយតិ។ តេភូមកកុសលាកុសលចេតនា បន ‘អភិសង្ខរណកសង្ខារោ’តិ វុច្ចតិ។ តស្ស ‘‘អវិជ្ជាគតោយំ, ភិក្ខវេ, បុរិសបុគ្គលោ បុញ្ញញ្ចេ អភិសង្ខរោតី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.៥១) អាគតដ្ឋានំ បញ្ញាយតិ។ កាយិកចេតសិកំ បន វីរិយំ ‘បយោគាភិសង្ខារោ’តិ វុច្ចតិ។ សោ ‘‘យាវតិកា អភិសង្ខារស្ស គតិ, តាវតិកំ គន្ត្វា អក្ខាហតំ មញ្ញេ អដ្ឋាសី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៣.១៥) អាគតោ។

    Saṅkhatasaṅkhāro, abhisaṅkhatasaṅkhāro, abhisaṅkharaṇasaṅkhāro, payogābhisaṅkhāroti ime pana cattāro saṅkhārasaddena āgatasaṅkhārā. Tattha ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’tiādīsu (dī. ni. 2.221, 272; saṃ. ni. 1.186; 2.143) vuttā sabbepi sappaccayā dhammā ‘saṅkhatasaṅkhārā’ nāma. Kammanibbattā tebhūmakā rūpārūpadhammā ‘abhisaṅkhatasaṅkhārā’ti aṭṭhakathāsu vuttā. Tepi ‘‘aniccā vata saṅkhārā’’ti ettheva saṅgahaṃ gacchanti. Visuṃ pana nesaṃ āgataṭṭhānaṃ na paññāyati. Tebhūmakakusalākusalacetanā pana ‘abhisaṅkharaṇakasaṅkhāro’ti vuccati. Tassa ‘‘avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) āgataṭṭhānaṃ paññāyati. Kāyikacetasikaṃ pana vīriyaṃ ‘payogābhisaṅkhāro’ti vuccati. So ‘‘yāvatikā abhisaṅkhārassa gati, tāvatikaṃ gantvā akkhāhataṃ maññe aṭṭhāsī’’tiādīsu (a. ni. 3.15) āgato.

    ន កេវលញ្ច ឯតេយេវ, អញ្ញេបិ ‘‘សញ្ញាវេទយិតនិរោធំ សមាបជ្ជន្តស្ស ខោ, អាវុសោ វិសាខ, ភិក្ខុនោ បឋមំ និរុជ្ឈតិ វចីសង្ខារោ, តតោ កាយសង្ខារោ, តតោ ចិត្តសង្ខារោ’’តិអាទិនា (ម. និ. ១.៤៦៤) នយេន សង្ខារសទ្ទេន អាគតា អនេកសង្ខារា។ តេសុ នត្ថិ សោ សង្ខារោ, យោ សង្ខតសង្ខារេ សង្គហំ ន គច្ឆេយ្យ។ ឥតោ បរំ សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណន្តិអាទីសុ យំ វុត្តំ តំ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។

    Na kevalañca eteyeva, aññepi ‘‘saññāvedayitanirodhaṃ samāpajjantassa kho, āvuso visākha, bhikkhuno paṭhamaṃ nirujjhati vacīsaṅkhāro, tato kāyasaṅkhāro, tato cittasaṅkhāro’’tiādinā (ma. ni. 1.464) nayena saṅkhārasaddena āgatā anekasaṅkhārā. Tesu natthi so saṅkhāro, yo saṅkhatasaṅkhāre saṅgahaṃ na gaccheyya. Ito paraṃ saṅkhārapaccayā viññāṇantiādīsu yaṃ vuttaṃ taṃ vuttanayeneva veditabbaṃ.

    អវុត្តេ បន វិជានាតីតិ វិញ្ញាណំ។ នមតីតិ នាមំ។ រុប្បតីតិ រូបំ។ អាយេ តនោតិ, អាយតញ្ច នយតីតិ អាយតនំ។ ផុសតីតិ ផស្សោ។ វេទយតីតិ វេទនា។ បរិតស្សតីតិ តណ្ហា។ ឧបាទិយតីតិ ឧបាទានំ។ ភវតិ ភាវយតិ ចាតិ ភវោ។ ជននំ ជាតិ។ ជីរណំ ជរា។ មរន្តិ ឯតេនាតិ មរណំ។ សោចនំ សោកោ។ បរិទេវនំ បរិទេវោ។ ទុក្ខយតីតិ ទុក្ខំ; ឧប្បាទដ្ឋិតិវសេន វា ទ្វេធា ខណតីតិ ទុក្ខំ។ ទុម្មនស្ស ភាវោ ទោមនស្សំ។ ភុសោ អាយាសោ ឧបាយាសោ។

    Avutte pana vijānātīti viññāṇaṃ. Namatīti nāmaṃ. Ruppatīti rūpaṃ. Āye tanoti, āyatañca nayatīti āyatanaṃ. Phusatīti phasso. Vedayatīti vedanā. Paritassatīti taṇhā. Upādiyatīti upādānaṃ. Bhavati bhāvayati cāti bhavo. Jananaṃ jāti. Jīraṇaṃ jarā. Maranti etenāti maraṇaṃ. Socanaṃ soko. Paridevanaṃ paridevo. Dukkhayatīti dukkhaṃ; uppādaṭṭhitivasena vā dvedhā khaṇatīti dukkhaṃ. Dummanassa bhāvo domanassaṃ. Bhuso āyāso upāyāso.

    សម្ភវន្តីតិ និព្ពត្តន្តិ។ ន កេវលញ្ច សោកាទីហេវ, អថ ខោ សព្ពបទេហិ ‘សម្ភវន្តី’តិ សទ្ទស្ស យោជនា កាតព្ពា។ ឥតរថា ហិ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ វុត្តេ កិំ ករោន្តីតិ ន បញ្ញាយេយ្យុំ។ ‘‘សម្ភវន្តី’’តិ បន យោជនាយ សតិ ‘‘អវិជ្ជា ច សា បច្ចយោ ចាតិ អវិជ្ជាបច្ចយោ; តស្មា អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា សម្ភវន្តី’’តិ បច្ចយបច្ចយុប្បន្នវវត្ថានំ កតំ ហោតិ។ ឯស នយោ សព្ពត្ថ។

    Sambhavantīti nibbattanti. Na kevalañca sokādīheva, atha kho sabbapadehi ‘sambhavantī’ti saddassa yojanā kātabbā. Itarathā hi ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti vutte kiṃ karontīti na paññāyeyyuṃ. ‘‘Sambhavantī’’ti pana yojanāya sati ‘‘avijjā ca sā paccayo cāti avijjāpaccayo; tasmā avijjāpaccayā saṅkhārā sambhavantī’’ti paccayapaccayuppannavavatthānaṃ kataṃ hoti. Esa nayo sabbattha.

    ឯវន្តិ និទ្ទិដ្ឋនយនិទស្សនំ។ តេន អវិជ្ជាទីហេវ ការណេហិ, ន ឥស្សរនិម្មានាទីហីតិ ទស្សេតិ។ ឯតស្សាតិ យថាវុត្តស្ស។ កេវលស្សាតិ អសម្មិស្សស្ស សកលស្ស វា។ ទុក្ខក្ខន្ធស្សាតិ ទុក្ខសមូហស្ស, ន សត្តស្ស, ន សុខសុភាទីនំ។ សមុទយោតិ និព្ពត្តិ។ ហោតីតិ សម្ភវតិ។ ឯវមេត្ថ អត្ថតោ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Evanti niddiṭṭhanayanidassanaṃ. Tena avijjādīheva kāraṇehi, na issaranimmānādīhīti dasseti. Etassāti yathāvuttassa. Kevalassāti asammissassa sakalassa vā. Dukkhakkhandhassāti dukkhasamūhassa, na sattassa, na sukhasubhādīnaṃ. Samudayoti nibbatti. Hotīti sambhavati. Evamettha atthato viññātabbo vinicchayo.

    ‘លក្ខណាទិតោ’តិ អវិជ្ជាទីនំ លក្ខណាទិតោ, សេយ្យថិទំ – អញ្ញាណលក្ខណា អវិជ្ជា, សម្មោហនរសា, ឆាទនបច្ចុបដ្ឋានា, អាសវបទដ្ឋានា។ អភិសង្ខរណលក្ខណា សង្ខារា, អាយូហនរសា, ចេតនាបច្ចុបដ្ឋានា, អវិជ្ជាបទដ្ឋានា។ វិជាននលក្ខណំ វិញ្ញាណំ, បុព្ពង្គមរសំ, បដិសន្ធិបច្ចុបដ្ឋានំ, សង្ខារបទដ្ឋានំ, វត្ថារម្មណបទដ្ឋានំ វា។ នមនលក្ខណំ នាមំ, សម្បយោគរសំ, អវិនិព្ភោគបច្ចុបដ្ឋានំ, វិញ្ញាណបទដ្ឋានំ។ រុប្បនលក្ខណំ រូបំ, វិកិរណរសំ, អព្យាកតបច្ចុបដ្ឋានំ, វិញ្ញាណបទដ្ឋានំ។ អាយតនលក្ខណំ សឡាយតនំ, ទស្សនាទិរសំ, វត្ថុទ្វារភាវបច្ចុបដ្ឋានំ , នាមរូបបទដ្ឋានំ។ ផុសនលក្ខណោ ផស្សោ, សង្ឃដ្ដនរសោ, សង្គតិបច្ចុបដ្ឋានោ, សឡាយតនបទដ្ឋានោ។ អនុភវនលក្ខណា វេទនា, វិសយរសសម្ភោគរសា, សុខទុក្ខបច្ចុបដ្ឋានា, ផស្សបទដ្ឋានា។ ហេតុលក្ខណា តណ្ហា, អភិនន្ទនរសា, អតិត្តិភាវបច្ចុបដ្ឋានា, វេទនាបទដ្ឋានា។ គហណលក្ខណំ ឧបាទានំ, អមុញ្ចនរសំ, តណ្ហាទឡ្ហត្តទិដ្ឋិបច្ចុបដ្ឋានំ, តណ្ហាបទដ្ឋានំ។ កម្មកម្មផលលក្ខណោ ភវោ, ភាវនភវនរសោ, កុសលាកុសលាព្យាកតបច្ចុបដ្ឋានោ, ឧបាទានបទដ្ឋានោ។ ជាតិអាទីនំ លក្ខណាទីនិ សច្ចវិភង្គេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។ ឯវមេត្ថ លក្ខណាទិតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Lakkhaṇādito’ti avijjādīnaṃ lakkhaṇādito, seyyathidaṃ – aññāṇalakkhaṇā avijjā, sammohanarasā, chādanapaccupaṭṭhānā, āsavapadaṭṭhānā. Abhisaṅkharaṇalakkhaṇā saṅkhārā, āyūhanarasā, cetanāpaccupaṭṭhānā, avijjāpadaṭṭhānā. Vijānanalakkhaṇaṃ viññāṇaṃ, pubbaṅgamarasaṃ, paṭisandhipaccupaṭṭhānaṃ, saṅkhārapadaṭṭhānaṃ, vatthārammaṇapadaṭṭhānaṃ vā. Namanalakkhaṇaṃ nāmaṃ, sampayogarasaṃ, avinibbhogapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Ruppanalakkhaṇaṃ rūpaṃ, vikiraṇarasaṃ, abyākatapaccupaṭṭhānaṃ, viññāṇapadaṭṭhānaṃ. Āyatanalakkhaṇaṃ saḷāyatanaṃ, dassanādirasaṃ, vatthudvārabhāvapaccupaṭṭhānaṃ , nāmarūpapadaṭṭhānaṃ. Phusanalakkhaṇo phasso, saṅghaṭṭanaraso, saṅgatipaccupaṭṭhāno, saḷāyatanapadaṭṭhāno. Anubhavanalakkhaṇā vedanā, visayarasasambhogarasā, sukhadukkhapaccupaṭṭhānā, phassapadaṭṭhānā. Hetulakkhaṇā taṇhā, abhinandanarasā, atittibhāvapaccupaṭṭhānā, vedanāpadaṭṭhānā. Gahaṇalakkhaṇaṃ upādānaṃ, amuñcanarasaṃ, taṇhādaḷhattadiṭṭhipaccupaṭṭhānaṃ, taṇhāpadaṭṭhānaṃ. Kammakammaphalalakkhaṇo bhavo, bhāvanabhavanaraso, kusalākusalābyākatapaccupaṭṭhāno, upādānapadaṭṭhāno. Jātiādīnaṃ lakkhaṇādīni saccavibhaṅge vuttanayeneva veditabbāni. Evamettha lakkhaṇāditopi viññātabbo vinicchayo.

    ‘ឯកវិធាទិតោ’តិ ឯត្ថ អវិជ្ជា អញ្ញាណាទស្សនមោហាទិភាវតោ ឯកវិធា, អប្បដិបត្តិមិច្ឆាបដិបត្តិតោ ទុវិធា តថា សង្ខារាសង្ខារតោ, វេទនាត្តយសម្បយោគតោ តិវិធា, ចតុសច្ចអប្បដិវេធតោ ចតុព្ពិធា, គតិបញ្ចកាទីនវច្ឆាទនតោ បញ្ចវិធា, ទ្វារារម្មណតោ បន សព្ពេសុបិ អរូបធម្មេសុ ឆព្ពិធតា វេទិតព្ពា។

    ‘Ekavidhādito’ti ettha avijjā aññāṇādassanamohādibhāvato ekavidhā, appaṭipattimicchāpaṭipattito duvidhā tathā saṅkhārāsaṅkhārato, vedanāttayasampayogato tividhā, catusaccaappaṭivedhato catubbidhā, gatipañcakādīnavacchādanato pañcavidhā, dvārārammaṇato pana sabbesupi arūpadhammesu chabbidhatā veditabbā.

    សង្ខារា សាសវវិបាកធម្មធម្មាទិភាវតោ ឯកវិធា, កុសលាកុសលតោ ទុវិធា តថា បរិត្តមហគ្គតហីនមជ្ឈិមមិច្ឆត្តនិយតានិយតតោ, តិវិធា បុញ្ញាភិសង្ខារាទិភាវតោ, ចតុព្ពិធា ចតុយោនិសំវត្តនតោ, បញ្ចវិធា បញ្ចគតិគាមិតោ។

    Saṅkhārā sāsavavipākadhammadhammādibhāvato ekavidhā, kusalākusalato duvidhā tathā parittamahaggatahīnamajjhimamicchattaniyatāniyatato, tividhā puññābhisaṅkhārādibhāvato, catubbidhā catuyonisaṃvattanato, pañcavidhā pañcagatigāmito.

    វិញ្ញាណំ លោកិយវិបាកាទិភាវតោ ឯកវិធំ, សហេតុកាហេតុកាទិតោ ទុវិធំ, ភវត្តយបរិយាបន្នតោ វេទនាត្តយសម្បយោគតោ អហេតុកទុហេតុកតិហេតុកតោ ច តិវិធំ, យោនិគតិវសេន ចតុព្ពិធំ បញ្ចវិធញ្ច។

    Viññāṇaṃ lokiyavipākādibhāvato ekavidhaṃ, sahetukāhetukādito duvidhaṃ, bhavattayapariyāpannato vedanāttayasampayogato ahetukaduhetukatihetukato ca tividhaṃ, yonigativasena catubbidhaṃ pañcavidhañca.

    នាមរូបំ វិញ្ញាណសន្និស្សយតោ កម្មបច្ចយតោ ច ឯកវិធំ, សារម្មណានារម្មណតោ ទុវិធំ, អតីតាទិតោ តិវិធំ, យោនិគតិវសេន ចតុព្ពិធំ បញ្ចវិធញ្ច។

    Nāmarūpaṃ viññāṇasannissayato kammapaccayato ca ekavidhaṃ, sārammaṇānārammaṇato duvidhaṃ, atītādito tividhaṃ, yonigativasena catubbidhaṃ pañcavidhañca.

    សឡាយតនំ សញ្ជាតិសមោសរណដ្ឋានតោ ឯកវិធំ, ភូតប្បសាទវិញ្ញាណាទិតោ ទុវិធំ, សម្បត្តាសម្បត្តនោភយគោចរតោ តិវិធំ, យោនិគតិបរិយាបន្នតោ ចតុព្ពិធំ បញ្ចវិធញ្ចាតិ ឥមិនា នយេន ផស្សាទីនម្បិ ឯកវិធាទិភាវោ វេទិតព្ពោតិ។ ឯវមេត្ថ ឯកវិធាទិតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Saḷāyatanaṃ sañjātisamosaraṇaṭṭhānato ekavidhaṃ, bhūtappasādaviññāṇādito duvidhaṃ, sampattāsampattanobhayagocarato tividhaṃ, yonigatipariyāpannato catubbidhaṃ pañcavidhañcāti iminā nayena phassādīnampi ekavidhādibhāvo veditabboti. Evamettha ekavidhāditopi viññātabbo vinicchayo.

    ‘អង្គានញ្ច វវត្ថានា’តិ សោកាទយោ ចេត្ថ ភវចក្កស្ស អវិច្ឆេទទស្សនត្ថំ វុត្តា។ ជរាមរណព្ភាហតស្ស ហិ ពាលស្ស តេ សម្ភវន្តិ។ យថាហ – ‘‘អស្សុតវា, ភិក្ខវេ, បុថុជ្ជនោ សារីរិកាយ ទុក្ខាយ វេទនាយ ផុដ្ឋោ សមានោ សោចតិ កិលមតិ បរិទេវតិ ឧរត្តាឡិំ កន្ទតិ សម្មោហមាបជ្ជតី’’តិ (សំ. និ. ៤.២៥២)។ យាវ ច តេសំ បវត្តិ តាវ អវិជ្ជាយាតិ បុនបិ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារាតិ សម្ពន្ធមេវ ហោតិ ភវចក្កំ។ តស្មា តេសម្បិ ជរាមរណេនេវ ឯកសង្ខេបំ កត្វា ទ្វាទសេវ បដិច្ចសមុប្បាទង្គានីតិ វេទិតព្ពានិ។ ឯវមេត្ថ អង្គានំ វវត្ថានតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។ អយំ តាវេត្ថ ឧទ្ទេសវារវសេន សង្ខេបកថា។

    ‘Aṅgānañcavavatthānā’ti sokādayo cettha bhavacakkassa avicchedadassanatthaṃ vuttā. Jarāmaraṇabbhāhatassa hi bālassa te sambhavanti. Yathāha – ‘‘assutavā, bhikkhave, puthujjano sārīrikāya dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno socati kilamati paridevati urattāḷiṃ kandati sammohamāpajjatī’’ti (saṃ. ni. 4.252). Yāva ca tesaṃ pavatti tāva avijjāyāti punapi avijjāpaccayā saṅkhārāti sambandhameva hoti bhavacakkaṃ. Tasmā tesampi jarāmaraṇeneva ekasaṅkhepaṃ katvā dvādaseva paṭiccasamuppādaṅgānīti veditabbāni. Evamettha aṅgānaṃ vavatthānatopi viññātabbo vinicchayo. Ayaṃ tāvettha uddesavāravasena saṅkhepakathā.

    ឧទ្ទេសវារវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Uddesavāravaṇṇanā niṭṭhitā.

    អវិជ្ជាបទនិទ្ទេសោ

    Avijjāpadaniddeso

    ២២៦. ឥទានិ និទ្ទេសវារវសេន វិត្ថារកថា ហោតិ។ ‘‘អវិជ្ជា បច្ចយា សង្ខារា’’តិ ហិ វុត្តំ។ តត្ថ អវិជ្ជាបច្ចយេសុ សង្ខារេសុ ទស្សេតព្ពេសុ យស្មា បុត្តេ កថេតព្ពេ បឋមំ បិតា កថីយតិ។ ឯវញ្ហិ សតិ ‘មិត្តស្ស បុត្តោ, ទត្តស្ស បុត្តោ’តិ បុត្តោ សុកថិតោ ហោតិ។ តស្មា ទេសនាកុសលោ សត្ថា សង្ខារានំ ជនកត្ថេន បិតុសទិសំ អវិជ្ជំ តាវ ទស្សេតុំ តត្ថ កតមា អវិជ្ជា? ទុក្ខេ អញ្ញាណន្តិអាទិមាហ។

    226. Idāni niddesavāravasena vitthārakathā hoti. ‘‘Avijjā paccayā saṅkhārā’’ti hi vuttaṃ. Tattha avijjāpaccayesu saṅkhāresu dassetabbesu yasmā putte kathetabbe paṭhamaṃ pitā kathīyati. Evañhi sati ‘mittassa putto, dattassa putto’ti putto sukathito hoti. Tasmā desanākusalo satthā saṅkhārānaṃ janakatthena pitusadisaṃ avijjaṃ tāva dassetuṃ tattha katamā avijjā? Dukkhe aññāṇantiādimāha.

    តត្ថ យស្មា អយំ អវិជ្ជា ទុក្ខសច្ចស្ស យាថាវសរសលក្ខណំ ជានិតុំ បស្សិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ទេតិ, ឆាទេត្វា បរិយោនន្ធិត្វា គន្ថេត្វា តិដ្ឋតិ, តស្មា ‘‘ទុក្ខេ អញ្ញាណ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តថា យស្មា ទុក្ខសមុទយស្ស ទុក្ខនិរោធស្ស ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ យាថាវសរសលក្ខណំ ជានិតុំ បស្សិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ទេតិ, ឆាទេត្វា បរិយោនន្ធិត្វា គន្ថេត្វា តិដ្ឋតិ, តស្មា ទុក្ខនិរោធគាមិនិយា បដិបទាយ អញ្ញាណន្តិ វុច្ចតិ។ ឥមេសុ ចតូសុ ឋានេសុ សុត្តន្តិកបរិយាយេន អញ្ញាណំ អវិជ្ជាតិ កថិតំ។

    Tattha yasmā ayaṃ avijjā dukkhasaccassa yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘dukkhe aññāṇa’’nti vuccati. Tathā yasmā dukkhasamudayassa dukkhanirodhassa dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya aññāṇanti vuccati. Imesu catūsu ṭhānesu suttantikapariyāyena aññāṇaṃ avijjāti kathitaṃ.

    និក្ខេបកណ្ឌេ (ធ. ស. ១០៦៧) បន អភិធម្មបរិយាយេន ‘‘បុព្ពន្តេ អញ្ញាណ’’ន្តិ អបរេសុបិ ចតូសុ ឋានេសុ អញ្ញាណំ គហិតំ។ តត្ថ បុព្ពន្តេតិ អតីតោ អទ្ធា, អតីតានិ ខន្ធធាតុអាយតនានិ។ អបរន្តេតិ អនាគតោ អទ្ធា, អនាគតានិ ខន្ធធាតុអាយតនានិ។ បុព្ពន្តាបរន្តេតិ តទុភយំ។ ឥទប្បច្ចយតាតិ សង្ខារាទីនំ ការណានិ អវិជ្ជាទីនិ អង្គានិ។ បដិច្ចសមុប្បន្នធម្មាតិ អវិជ្ជាទីហិ និព្ពត្តា សង្ខារាទយោ ធម្មា។ តត្រាយំ អវិជ្ជា យស្មា អតីតានំ ខន្ធាទីនំ យាថាវសរសលក្ខណំ ជានិតុំ បស្សិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ទេតិ, ឆាទេត្វា បរិយោនន្ធិត្វា គន្ថេត្វា តិដ្ឋតិ, តស្មា ‘‘បុព្ពន្តេ អញ្ញាណ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ តថា យស្មា អនាគតានំ ខន្ធាទីនំ, អតីតានាគតានំ ខន្ធាទីនំ ឥទប្បច្ចយតាយ ចេវ បដិច្ចសមុប្បន្នធម្មានញ្ច យាថាវសរសលក្ខណំ ជានិតុំ បស្សិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ទេតិ, ឆាទេត្វា បរិយោនន្ធិត្វា គន្ថេត្វា តិដ្ឋតិ, តស្មា ឥទប្បច្ចយតាបដិច្ចសមុប្បន្នេសុ ធម្មេសុ អញ្ញាណន្តិ វុច្ចតិ។ ឥមេសុ អដ្ឋសុ ឋានេសុ អភិធម្មបរិយាយេន អញ្ញាណំ អវិជ្ជាតិ កថិតំ។

    Nikkhepakaṇḍe (dha. sa. 1067) pana abhidhammapariyāyena ‘‘pubbante aññāṇa’’nti aparesupi catūsu ṭhānesu aññāṇaṃ gahitaṃ. Tattha pubbanteti atīto addhā, atītāni khandhadhātuāyatanāni. Aparanteti anāgato addhā, anāgatāni khandhadhātuāyatanāni. Pubbantāparanteti tadubhayaṃ. Idappaccayatāti saṅkhārādīnaṃ kāraṇāni avijjādīni aṅgāni. Paṭiccasamuppannadhammāti avijjādīhi nibbattā saṅkhārādayo dhammā. Tatrāyaṃ avijjā yasmā atītānaṃ khandhādīnaṃ yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā ‘‘pubbante aññāṇa’’nti vuccati. Tathā yasmā anāgatānaṃ khandhādīnaṃ, atītānāgatānaṃ khandhādīnaṃ idappaccayatāya ceva paṭiccasamuppannadhammānañca yāthāvasarasalakkhaṇaṃ jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na deti, chādetvā pariyonandhitvā ganthetvā tiṭṭhati, tasmā idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu aññāṇanti vuccati. Imesu aṭṭhasu ṭhānesu abhidhammapariyāyena aññāṇaṃ avijjāti kathitaṃ.

    ឯវំ កិំ កថិតំ ហោតិ? កិច្ចតោ ចេវ ជាតិតោ ច អវិជ្ជា កថិតា នាម ហោតិ។ កថំ ? អយញ្ហិ អវិជ្ជា ឥមានិ អដ្ឋ ឋានានិ ជានិតុំ បស្សិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ទេតីតិ កិច្ចតោ កថិតា; ឧប្បជ្ជមានាបិ ឥមេសុ អដ្ឋសុ ឋានេសុ ឧប្បជ្ជតីតិ ជាតិតោបិ កថិតា។ ឯវំ កថេត្វា បុន ‘‘យំ ឯវរូបំ អញ្ញាណំ អទស្សន’’ន្តិអាទីនិ បញ្ចវីសតិ បទានិ អវិជ្ជាយ លក្ខណំ ទស្សេតុំ គហិតានិ។

    Evaṃ kiṃ kathitaṃ hoti? Kiccato ceva jātito ca avijjā kathitā nāma hoti. Kathaṃ ? Ayañhi avijjā imāni aṭṭha ṭhānāni jānituṃ passituṃ paṭivijjhituṃ na detīti kiccato kathitā; uppajjamānāpi imesu aṭṭhasu ṭhānesu uppajjatīti jātitopi kathitā. Evaṃ kathetvā puna ‘‘yaṃ evarūpaṃ aññāṇaṃ adassana’’ntiādīni pañcavīsati padāni avijjāya lakkhaṇaṃ dassetuṃ gahitāni.

    តត្ថ យស្មា អយំ អវិជ្ជា ឥមេហិ អដ្ឋហិ បទេហិ កថិតាបិ បុន បញ្ចវីសតិយា បទេហិ លក្ខណេ អកថិតេ សុកថិតា នាម ន ហោតិ, លក្ខណេ បន កថិតេយេវ សុកថិតា នាម ហោតិ។ យថា បុរិសោ នដ្ឋំ គោណំ បរិយេសមានោ មនុស្សេ បុច្ឆេយ្យ – ‘‘អបិ, អយ្យា, សេតំ គោណំ បស្សថ, រត្តំ គោណំ បស្សថា’’តិ? តេ ឯវំ វទេយ្យុំ – ‘‘ឥមស្មិំ រដ្ឋេ សេតរត្តានំ គោណានំ អន្តោ នត្ថិ, កិំ តេ គោណស្ស លក្ខណ’’ន្តិ? អថ តេន ‘សង្ឃាដិ’ វា ‘នង្គលំ’ វាតិ វុត្តេ គោណោ សុកថិតោ នាម ភវេយ្យ; ឯវមេវ យស្មា អយំ អវិជ្ជា អដ្ឋហិ បទេហិ កថិតាបិ បុន បញ្ចវីសតិយា បទេហិ លក្ខណេ អកថិតេ សុកថិតា នាម ន ហោតិ, លក្ខណេ បន កថិតេយេវ សុកថិតា នាម ហោតិ។ តស្មា យានស្សា លក្ខណទស្សនត្ថំ បញ្ចវីសតិ បទានិ កថិតានិ, តេសម្បិ វសេន វេទិតព្ពា។

    Tattha yasmā ayaṃ avijjā imehi aṭṭhahi padehi kathitāpi puna pañcavīsatiyā padehi lakkhaṇe akathite sukathitā nāma na hoti, lakkhaṇe pana kathiteyeva sukathitā nāma hoti. Yathā puriso naṭṭhaṃ goṇaṃ pariyesamāno manusse puccheyya – ‘‘api, ayyā, setaṃ goṇaṃ passatha, rattaṃ goṇaṃ passathā’’ti? Te evaṃ vadeyyuṃ – ‘‘imasmiṃ raṭṭhe setarattānaṃ goṇānaṃ anto natthi, kiṃ te goṇassa lakkhaṇa’’nti? Atha tena ‘saṅghāṭi’ vā ‘naṅgalaṃ’ vāti vutte goṇo sukathito nāma bhaveyya; evameva yasmā ayaṃ avijjā aṭṭhahi padehi kathitāpi puna pañcavīsatiyā padehi lakkhaṇe akathite sukathitā nāma na hoti, lakkhaṇe pana kathiteyeva sukathitā nāma hoti. Tasmā yānassā lakkhaṇadassanatthaṃ pañcavīsati padāni kathitāni, tesampi vasena veditabbā.

    សេយ្យថិទំ – ញាណំ នាម បញ្ញា។ សា អត្ថត្ថំ ការណការណំ ចតុសច្ចធម្មំ វិទិតំ បាកដំ ករោតិ។ អយំ បន អវិជ្ជា ឧប្បជ្ជិត្វា តំ វិទិតំ បាកដំ កាតុំ ន ទេតីតិ ញាណបច្ចនីកតោ អញ្ញាណំ។ ទស្សនន្តិបិ បញ្ញា។ សាបិ តំ អាការំ បស្សតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ បស្សិតុំ ន ទេតីតិ អទស្សនំ។ អភិសមយោតិបិ បញ្ញា។ សា តំ អាការំ អភិសមេតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ អភិសមេតុំ ន ទេតីតិ អនភិសមយោ។ អនុពោធោ សម្ពោធោ បដិវេធោតិបិ បញ្ញា។ សា តំ អាការំ អនុពុជ្ឈតិ សម្ពុជ្ឈតិ បដិវិជ្ឈតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ អនុពុជ្ឈិតុំ សំពុជ្ឈិតុំ បដិវិជ្ឈិតុំ ន ទេតីតិ អននុពោធោ អសម្ពោធោ អប្បដិវេធោ។ សង្គាហនាតិបិ បញ្ញា។ សា តំ អាការំ គហេត្វា ឃំសិត្វា គណ្ហាតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ គហេត្វា ឃំសិត្វា គណ្ហិតុំ ន ទេតីតិ អសង្គាហនា។ បរិយោគាហនាតិបិ បញ្ញា។ សា តំ អាការំ ឱគាហិត្វា អនុបវិសិត្វា គណ្ហាតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ ឱគាហិត្វា អនុបវិសិត្វា គណ្ហិតុំ ន ទេតីតិ អបរិយោគាហនា។ សមបេក្ខនាតិបិ បញ្ញា ។ សា តំ អាការំ សមំ សម្មា ច បេក្ខតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ សមំ សម្មា ច បេក្ខិតុំ ន ទេតីតិ អសមបេក្ខនា។ បច្ចវេក្ខណាតិបិ បញ្ញា។ សា តំ អាការំ បច្ចវេក្ខតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ បច្ចវេក្ខិតុំ ន ទេតីតិ អបច្ចវេក្ខណា។ នាស្សា កិញ្ចិ កម្មំ បច្ចក្ខំ អត្ថិ, សយញ្ច អបច្ចវេក្ខិត្វា កតំ កម្មន្តិ អបច្ចក្ខកម្មំ។ ទុម្មេធភាវតាយ ទុម្មេជ្ឈំ។ ពាលភាវតាយ ពាល្យំ។

    Seyyathidaṃ – ñāṇaṃ nāma paññā. Sā atthatthaṃ kāraṇakāraṇaṃ catusaccadhammaṃ viditaṃ pākaṭaṃ karoti. Ayaṃ pana avijjā uppajjitvā taṃ viditaṃ pākaṭaṃ kātuṃ na detīti ñāṇapaccanīkato aññāṇaṃ. Dassanantipi paññā. Sāpi taṃ ākāraṃ passati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ passituṃ na detīti adassanaṃ. Abhisamayotipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ abhisameti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ abhisametuṃ na detīti anabhisamayo. Anubodho sambodho paṭivedhotipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ anubujjhati sambujjhati paṭivijjhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ anubujjhituṃ saṃbujjhituṃ paṭivijjhituṃ na detīti ananubodho asambodho appaṭivedho. Saṅgāhanātipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ gahetvā ghaṃsitvā gaṇhāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ gahetvā ghaṃsitvā gaṇhituṃ na detīti asaṅgāhanā. Pariyogāhanātipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ ogāhitvā anupavisitvā gaṇhāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ ogāhitvā anupavisitvā gaṇhituṃ na detīti apariyogāhanā. Samapekkhanātipi paññā . Sā taṃ ākāraṃ samaṃ sammā ca pekkhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ samaṃ sammā ca pekkhituṃ na detīti asamapekkhanā. Paccavekkhaṇātipi paññā. Sā taṃ ākāraṃ paccavekkhati. Avijjā pana uppajjitvā taṃ paccavekkhituṃ na detīti apaccavekkhaṇā. Nāssā kiñci kammaṃ paccakkhaṃ atthi, sayañca apaccavekkhitvā kataṃ kammanti apaccakkhakammaṃ. Dummedhabhāvatāya dummejjhaṃ. Bālabhāvatāya bālyaṃ.

    សម្បជញ្ញន្តិបិ បញ្ញា។ សា អត្ថត្ថំ ការណការណំ ចតុសច្ចធម្មំ សម្មា បជានាតិ។ អវិជ្ជា បន ឧប្បជ្ជិត្វា តំ អាការំ បជានិតុំ ន ទេតីតិ អសម្បជញ្ញំ។ មោហនវសេន មោហោ។ បមោហនវសេន បមោហោ។ សម្មោហនវសេន សម្មោហោ។ អវិន្ទិយំ វិន្ទតីតិអាទិវសេន អវិជ្ជា។ វដ្ដស្មិំ ឱហនតិ ឱសីទាបេតីតិ អវិជ្ជោឃោ។ វដ្ដស្មិំ យោជេតីតិ អវិជ្ជាយោគោ។ អប្បហីនវសេន បុនប្បុនំ ឧប្បជ្ជនតោ ច អវិជ្ជានុសយោ។ មគ្គេ បរិយុដ្ឋិតចោរា អទ្ធិកេ វិយ កុសលចិត្តំ បរិយុដ្ឋាតិ គណ្ហាតិ វិលុម្បតីតិ អវិជ្ជាបរិយុដ្ឋានំ។ យថា នគរទ្វារេ បលិឃសង្ខាតាយ លង្គិយា បតិតាយ អន្តោនគរេ មនុស្សានំ ពហិនគរគមនម្បិ ពហិនគរេ មនុស្សានំ អន្តោនគរបវេសនម្បិ បច្ឆិជ្ជតិ, ឯវមេវ យស្ស សក្កាយនគរេ អយំ បតិតា តស្ស និព្ពានសម្បាបកំ ញាណគមនំ បច្ឆិជ្ជតីតិ អវិជ្ជាលង្គី នាម ហោតិ។ អកុសលញ្ច តំ មូលញ្ច, អកុសលានំ វា មូលន្តិ អកុសលមូលំ។ តំ បន ន អញ្ញំ, ឥធាធិប្បេតោ មោហោតិ មោហោ អកុសលមូលំ។ អយំ វុច្ចតិ អវិជ្ជាតិ អយំ ឯវំលក្ខណា អវិជ្ជា នាមាតិ វុច្ចតិ។ ឯវំ បញ្ចវីសតិបទវសេន អវិជ្ជាយ លក្ខណំ វេទិតព្ពំ។

    Sampajaññantipi paññā. Sā atthatthaṃ kāraṇakāraṇaṃ catusaccadhammaṃ sammā pajānāti. Avijjā pana uppajjitvā taṃ ākāraṃ pajānituṃ na detīti asampajaññaṃ. Mohanavasena moho. Pamohanavasena pamoho. Sammohanavasena sammoho. Avindiyaṃ vindatītiādivasena avijjā. Vaṭṭasmiṃ ohanati osīdāpetīti avijjogho. Vaṭṭasmiṃ yojetīti avijjāyogo. Appahīnavasena punappunaṃ uppajjanato ca avijjānusayo. Magge pariyuṭṭhitacorā addhike viya kusalacittaṃ pariyuṭṭhāti gaṇhāti vilumpatīti avijjāpariyuṭṭhānaṃ. Yathā nagaradvāre palighasaṅkhātāya laṅgiyā patitāya antonagare manussānaṃ bahinagaragamanampi bahinagare manussānaṃ antonagarapavesanampi pacchijjati, evameva yassa sakkāyanagare ayaṃ patitā tassa nibbānasampāpakaṃ ñāṇagamanaṃ pacchijjatīti avijjālaṅgī nāma hoti. Akusalañca taṃ mūlañca, akusalānaṃ vā mūlanti akusalamūlaṃ. Taṃ pana na aññaṃ, idhādhippeto mohoti moho akusalamūlaṃ. Ayaṃ vuccati avijjāti ayaṃ evaṃlakkhaṇā avijjā nāmāti vuccati. Evaṃ pañcavīsatipadavasena avijjāya lakkhaṇaṃ veditabbaṃ.

    ឯវំលក្ខណា បនាយំ អវិជ្ជា ទុក្ខាទីសុ អញ្ញាណន្តិ វុត្តាបិ ទុក្ខសច្ចស្ស ឯកទេសោ ហោតិ, សហជាតា ហោតិ, តំ អារម្មណំ ករោតិ, ឆាទេតិ; សមុទយសច្ចស្ស ន ឯកទេសោ ហោតិ, សហជាតា ហោតិ, តំ អារម្មណំ ករោតិ, ឆាទេតិ; និរោធសច្ចស្ស នេវ ឯកទេសោ ហោតិ, ន សហជាតា, ន តំ អារម្មណំ ករោតិ, កេវលំ ឆាទេតិ; មគ្គសច្ចស្សាបិ ន ឯកទេសោ, ន សហជាតា, ន តំ អារម្មណំ ករោតិ, កេវលំ ឆាទេតិ។ ទុក្ខារម្មណតា អវិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ, តញ្ច ឆាទេតិ។ សមុទយារម្មណតា អវិជ្ជា ឧប្បជ្ជតិ, តញ្ច ឆាទេតិ។ និរោធារម្មណតា អវិជ្ជា នុប្បជ្ជតិ, តញ្ច ឆាទេតិ។ មគ្គារម្មណតា អវិជ្ជា នូប្បជ្ជតិ, តញ្ច ឆាទេតិ។

    Evaṃlakkhaṇā panāyaṃ avijjā dukkhādīsu aññāṇanti vuttāpi dukkhasaccassa ekadeso hoti, sahajātā hoti, taṃ ārammaṇaṃ karoti, chādeti; samudayasaccassa na ekadeso hoti, sahajātā hoti, taṃ ārammaṇaṃ karoti, chādeti; nirodhasaccassa neva ekadeso hoti, na sahajātā, na taṃ ārammaṇaṃ karoti, kevalaṃ chādeti; maggasaccassāpi na ekadeso, na sahajātā, na taṃ ārammaṇaṃ karoti, kevalaṃ chādeti. Dukkhārammaṇatā avijjā uppajjati, tañca chādeti. Samudayārammaṇatā avijjā uppajjati, tañca chādeti. Nirodhārammaṇatā avijjā nuppajjati, tañca chādeti. Maggārammaṇatā avijjā nūppajjati, tañca chādeti.

    ទ្វេ សច្ចា ទុទ្ទសត្តា គម្ភីរា។ ទ្វេ សច្ចា គម្ភីរត្តា ទុទ្ទសា។ អបិច ខោ បន ទុក្ខនិរោធំ អរិយសច្ចំ គម្ភីរញ្ចេវ ទុទ្ទសញ្ច។ តត្ថ ទុក្ខំ នាម បាកដំ, លក្ខណស្ស បន ទុទ្ទសត្តា គម្ភីរំ នាម ជាតំ។ សមុទយេបិ ឯសេវ នយោ។ យថា បន មហាសមុទ្ទំ មន្ថេត្វា ឱជាយ នីហរណំ នាម ភារោ, សិនេរុបាទតោ វាលិកាយ ឧទ្ធរណំ នាម ភារោ, បព្ពតំ បីឡេត្វា រសស្ស នីហរណំ នាម ភារោ; ឯវមេវ ទ្វេ សច្ចានិ គម្ភីរតាយ ឯវ ទុទ្ទសានិ, និរោធសច្ចំ បន អតិគម្ភីរញ្ច អតិទុទ្ទសញ្ចាតិ។ ឯវំ ទុទ្ទសត្តា គម្ភីរានំ គម្ភីរត្តា ច ទុទ្ទសានំ ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ បដិច្ឆាទកំ មោហន្ធការំ អយំ វុច្ចតិ អវិជ្ជាតិ។

    Dve saccā duddasattā gambhīrā. Dve saccā gambhīrattā duddasā. Apica kho pana dukkhanirodhaṃ ariyasaccaṃ gambhīrañceva duddasañca. Tattha dukkhaṃ nāma pākaṭaṃ, lakkhaṇassa pana duddasattā gambhīraṃ nāma jātaṃ. Samudayepi eseva nayo. Yathā pana mahāsamuddaṃ manthetvā ojāya nīharaṇaṃ nāma bhāro, sinerupādato vālikāya uddharaṇaṃ nāma bhāro, pabbataṃ pīḷetvā rasassa nīharaṇaṃ nāma bhāro; evameva dve saccāni gambhīratāya eva duddasāni, nirodhasaccaṃ pana atigambhīrañca atiduddasañcāti. Evaṃ duddasattā gambhīrānaṃ gambhīrattā ca duddasānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ paṭicchādakaṃ mohandhakāraṃ ayaṃ vuccati avijjāti.

    អវិជ្ជាបទនិទ្ទេសោ។

    Avijjāpadaniddeso.

    សង្ខារបទនិទ្ទេសោ

    Saṅkhārapadaniddeso

    សង្ខារបទេ ហេដ្ឋា វុត្តសង្ខារេសុ សង្ខារសទ្ទេន អាគតសង្ខារេ អនាមសិត្វា អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារេយេវ ទស្សេន្តោ តត្ថ កតមេ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា? បុញ្ញាភិសង្ខារោតិអាទិមាហ។ តត្ថ បុនាតិ អត្តនោ ការកំ, បូរេតិ ចស្ស អជ្ឈាសយំ, បុជ្ជញ្ច ភវំ និព្ពត្តេតីតិ បុញ្ញោ។ អភិសង្ខរោតិ វិបាកំ កដត្តារូបញ្ចាតិ អភិសង្ខារោ។ បុញ្ញោវ អភិសង្ខារោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ។ បុញ្ញបដិបក្ខតោ អបុញ្ញោ។ អបុញ្ញោវ អភិសង្ខារោ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ។ ន ឥញ្ជតីតិ អានេញ្ជំ។ អានេញ្ជមេវ អភិសង្ខារោ, អានេញ្ជញ្ច ភវំ អភិសង្ខរោតីតិ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ។ កាយេន បវត្តិតោ, កាយតោ វា បវត្តោ, កាយស្ស វា សង្ខារោតិ កាយសង្ខារោ។ វចីសង្ខារចិត្តសង្ខារេសុបិ ឯសេវ នយោ។

    Saṅkhārapade heṭṭhā vuttasaṅkhāresu saṅkhārasaddena āgatasaṅkhāre anāmasitvā avijjāpaccayā saṅkhāreyeva dassento tattha katame avijjāpaccayā saṅkhārā? Puññābhisaṅkhārotiādimāha. Tattha punāti attano kārakaṃ, pūreti cassa ajjhāsayaṃ, pujjañca bhavaṃ nibbattetīti puñño. Abhisaṅkharoti vipākaṃ kaṭattārūpañcāti abhisaṅkhāro. Puññova abhisaṅkhāro puññābhisaṅkhāro. Puññapaṭipakkhato apuñño. Apuññova abhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro. Na iñjatīti āneñjaṃ. Āneñjameva abhisaṅkhāro, āneñjañca bhavaṃ abhisaṅkharotīti āneñjābhisaṅkhāro. Kāyena pavattito, kāyato vā pavatto, kāyassa vā saṅkhāroti kāyasaṅkhāro. Vacīsaṅkhāracittasaṅkhāresupi eseva nayo.

    តត្ថ បឋមត្តិកោ បរិវីមំសនសុត្តវសេន គហិតោ។ តត្ថ ហិ ‘‘បុញ្ញញ្ចេ សង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, បុញ្ញូបគំ ហោតិ វិញ្ញាណំ។ អបុញ្ញញ្ចេ សង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, អបុញ្ញុបគំ ហោតិ វិញ្ញាណំ។ អានេញ្ជញ្ចេ សង្ខារំ អភិសង្ខរោតិ, អានេញ្ជុបគំ ហោតិ វិញ្ញាណ’’ន្តិ (សំ. និ. ២.៥១) វុត្តំ។ ទុតិយត្តិកោ តទនន្តរស្ស វិភង្គសុត្តស្ស វសេន គហិតោ, សម្មាទិដ្ឋិសុត្តបរិយាយេន (ម. និ. ១.១០២) គហិតោតិបិ វត្តុំ វដ្ដតិយេវ។ តត្ថ ហិ ‘‘តយោមេ, ភិក្ខវេ, សង្ខារា។ កតមេ តយោ? កាយសង្ខារោ, វចីសង្ខារោ, ចិត្តសង្ខារោ’’តិ (សំ. និ. ២.២) វុត្តំ។ កស្មា បនេតេសំ សុត្តានំ វសេន តេ គហិតាតិ? អយំ អភិធម្មោ នាម ន អធុនាកតោ, នាបិ ពាហិរកឥសីហិ វា សាវកេហិ វា ទេវតាហិ វា ភាសិតោ។ សព្ពញ្ញុជិនភាសិតោ បន អយំ។ អភិធម្មេបិ ហិ សុត្តេបិ ឯកសទិសាវ តន្តិ និទ្ទិដ្ឋាតិ ឥមស្សត្ថស្ស ទីបនត្ថំ។

    Tattha paṭhamattiko parivīmaṃsanasuttavasena gahito. Tattha hi ‘‘puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, puññūpagaṃ hoti viññāṇaṃ. Apuññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, apuññupagaṃ hoti viññāṇaṃ. Āneñjañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharoti, āneñjupagaṃ hoti viññāṇa’’nti (saṃ. ni. 2.51) vuttaṃ. Dutiyattiko tadanantarassa vibhaṅgasuttassa vasena gahito, sammādiṭṭhisuttapariyāyena (ma. ni. 1.102) gahitotipi vattuṃ vaṭṭatiyeva. Tattha hi ‘‘tayome, bhikkhave, saṅkhārā. Katame tayo? Kāyasaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, cittasaṅkhāro’’ti (saṃ. ni. 2.2) vuttaṃ. Kasmā panetesaṃ suttānaṃ vasena te gahitāti? Ayaṃ abhidhammo nāma na adhunākato, nāpi bāhirakaisīhi vā sāvakehi vā devatāhi vā bhāsito. Sabbaññujinabhāsito pana ayaṃ. Abhidhammepi hi suttepi ekasadisāva tanti niddiṭṭhāti imassatthassa dīpanatthaṃ.

    ឥទានិ តេ សង្ខារេ បភេទតោ ទស្សេតុំ តត្ថ កតមោ បុញ្ញាភិសង្ខារោតិអាទិមាហ។ តត្ថ កុសលា ចេតនាតិ អនិយមតោ ចតុភូមិកចេតនាបិ វុត្តា។ កាមាវចរា រូបាវចរាតិ និយមិតត្តា បន អដ្ឋ កាមាវចរកុសលចេតនា, បញ្ច រូបាវចរកុសលចេតនាតិ តេរស ចេតនា បុញ្ញាភិសង្ខារោ នាម។ ទានមយាតិអាទីហិ តាសំយេវ ចេតនានំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុវសេន បវត្តិ ទស្សិតា។ តត្ថ អដ្ឋ កាមាវចរាវ ទានសីលមយា ហោន្តិ។ ភាវនាមយា បន តេរសបិ។ យថា ហិ បគុណំ ធម្មំ សជ្ឈាយមានោ ឯកំ ទ្វេ អនុសន្ធិគតេបិ ន ជានាតិ, បច្ឆា អាវជ្ជន្តោ ជានាតិ; ឯវមេវ កសិណបរិកម្មំ ករោន្តស្ស បគុណជ្ឈានំ បច្ចវេក្ខន្តស្ស បគុណកម្មដ្ឋានញ្ច មនសិករោន្តស្ស ញាណវិប្បយុត្តាបិ ភាវនា ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ភាវនាមយា បន តេរសបី’’តិ។

    Idāni te saṅkhāre pabhedato dassetuṃ tattha katamo puññābhisaṅkhārotiādimāha. Tattha kusalā cetanāti aniyamato catubhūmikacetanāpi vuttā. Kāmāvacarā rūpāvacarāti niyamitattā pana aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā, pañca rūpāvacarakusalacetanāti terasa cetanā puññābhisaṅkhāro nāma. Dānamayātiādīhi tāsaṃyeva cetanānaṃ puññakiriyavatthuvasena pavatti dassitā. Tattha aṭṭha kāmāvacarāva dānasīlamayā honti. Bhāvanāmayā pana terasapi. Yathā hi paguṇaṃ dhammaṃ sajjhāyamāno ekaṃ dve anusandhigatepi na jānāti, pacchā āvajjanto jānāti; evameva kasiṇaparikammaṃ karontassa paguṇajjhānaṃ paccavekkhantassa paguṇakammaṭṭhānañca manasikarontassa ñāṇavippayuttāpi bhāvanā hoti. Tena vuttaṃ ‘‘bhāvanāmayā pana terasapī’’ti.

    តត្ថ ទានមយាទីសុ ‘‘ទានំ អារព្ភ ទានមធិកិច្ច យា ឧប្បជ្ជតិ ចេតនា សញ្ចេតនា ចេតយិតត្តំ – អយំ វុច្ចតិ ទានមយោ បុញ្ញាភិសង្ខារោតិ។ សីលំ អារព្ភ…បេ.… ភាវនំ អារព្ភ ភាវនមធិកិច្ច យា ឧប្បជ្ជតិ ចេតនា សញ្ចេតនា ចេតយិតត្តំ – អយំ វុច្ចតិ ភាវនាមយោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ’’តិ (វិភ. ៧៦៩) អយំ សង្ខេបទេសនា។

    Tattha dānamayādīsu ‘‘dānaṃ ārabbha dānamadhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ – ayaṃ vuccati dānamayo puññābhisaṅkhāroti. Sīlaṃ ārabbha…pe… bhāvanaṃ ārabbha bhāvanamadhikicca yā uppajjati cetanā sañcetanā cetayitattaṃ – ayaṃ vuccati bhāvanāmayo puññābhisaṅkhāro’’ti (vibha. 769) ayaṃ saṅkhepadesanā.

    ចីវរាទីសុ បន ចតូសុ បច្ចយេសុ រូបាទីសុ វា ឆសុ អារម្មណេសុ អន្នាទីសុ វា ទសសុ ទានវត្ថូសុ តំ តំ ទេន្តស្ស តេសំ ឧប្បាទនតោ បដ្ឋាយ បុព្ពភាគេ បរិច្ចាគកាលេ បច្ឆា សោមនស្សចិត្តេន អនុស្សរណេ ចាតិ តីសុ កាលេសុ បវត្តា ចេតនា ទានមយា នាម។ សីលំ បរិបូរណត្ថាយ បន ‘បព្ពជិស្សាមី’តិ វិហារំ គច្ឆន្តស្ស បព្ពជន្តស្ស មនោរថំ មត្ថកំ បាបេត្វា ‘បព្ពជិតោ វតម្ហិ, សាធុ សុដ្ឋូ’តិ អាវជ្ជន្តស្ស បាតិមោក្ខំ សំវរន្តស្ស ចីវរាទយោ បច្ចយេ បច្ចវេក្ខន្តស្ស អាបាថគតេសុ រូបាទីសុ ចក្ខុទ្វារាទីនិ សំវរន្តស្ស អាជីវំ សោធេន្តស្ស ច បវត្តា ចេតនា សីលមយា នាម។ បដិសម្ភិទាយំ វុត្តេន វិបស្សនាមគ្គេន ចក្ខុំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ ភាវេន្តស្ស រូបេ…បេ.… ធម្មេ, ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ.… មនោវិញ្ញាណំ, ចក្ខុសម្ផស្សំ…បេ.… មនោសម្ផស្សំ, ចក្ខុសម្ផស្សជំ វេទនំ…បេ.… មនោសម្ផស្សជំ វេទនំ, រូបសញ្ញំ …បេ.… ធម្មសញ្ញំ ជរាមរណំ អនិច្ចតោ ទុក្ខតោ អនត្តតោ ភាវេន្តស្ស បវត្តា ចេតនា ភាវនាមយា នាមាតិ អយំ វិត្ថារកថា។

    Cīvarādīsu pana catūsu paccayesu rūpādīsu vā chasu ārammaṇesu annādīsu vā dasasu dānavatthūsu taṃ taṃ dentassa tesaṃ uppādanato paṭṭhāya pubbabhāge pariccāgakāle pacchā somanassacittena anussaraṇe cāti tīsu kālesu pavattā cetanā dānamayā nāma. Sīlaṃ paripūraṇatthāya pana ‘pabbajissāmī’ti vihāraṃ gacchantassa pabbajantassa manorathaṃ matthakaṃ pāpetvā ‘pabbajito vatamhi, sādhu suṭṭhū’ti āvajjantassa pātimokkhaṃ saṃvarantassa cīvarādayo paccaye paccavekkhantassa āpāthagatesu rūpādīsu cakkhudvārādīni saṃvarantassa ājīvaṃ sodhentassa ca pavattā cetanā sīlamayā nāma. Paṭisambhidāyaṃ vuttena vipassanāmaggena cakkhuṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa rūpe…pe… dhamme, cakkhuviññāṇaṃ…pe… manoviññāṇaṃ, cakkhusamphassaṃ…pe… manosamphassaṃ, cakkhusamphassajaṃ vedanaṃ…pe… manosamphassajaṃ vedanaṃ, rūpasaññaṃ …pe… dhammasaññaṃ jarāmaraṇaṃ aniccato dukkhato anattato bhāventassa pavattā cetanā bhāvanāmayā nāmāti ayaṃ vitthārakathā.

    អបុញ្ញាភិសង្ខារនិទ្ទេសេ អកុសលា ចេតនាតិ ទ្វាទសអកុសលចិត្តសម្បយុត្តា ចេតនា។ កាមាវចរាតិ កិញ្ចាបិ តត្ថ ឋបេត្វា ទ្វេ ទោមនស្សសហគតចេតនា សេសា រូបារូបភវេបិ ឧប្បជ្ជន្តិ, តត្ថ បន បដិសន្ធិំ ន អាកឌ្ឍន្តិ, កាមាវចរេយេវ បដិសន្ធិវសេន វិបាកំ អវចារេន្តីតិ កាមាវចរាត្វេវ វុត្តា។

    Apuññābhisaṅkhāraniddese akusalā cetanāti dvādasaakusalacittasampayuttā cetanā. Kāmāvacarāti kiñcāpi tattha ṭhapetvā dve domanassasahagatacetanā sesā rūpārūpabhavepi uppajjanti, tattha pana paṭisandhiṃ na ākaḍḍhanti, kāmāvacareyeva paṭisandhivasena vipākaṃ avacārentīti kāmāvacarātveva vuttā.

    អានេញ្ជាភិសង្ខារនិទ្ទេសេ កុសលា ចេតនា អរូបាវចរាតិ ចតស្សោ អរូបាវចរកុសលចេតនា។ ឯតា ហិ ចតស្សោ អនិញ្ជនដ្ឋេន អនិញ្ជនស្ស ច អភិសង្ខរណដ្ឋេន អានេញ្ជាភិសង្ខារោតិ វុច្ចន្តិ។ រូបាវចរចតុត្ថជ្ឈានតោ ហិ តិស្សោ កុសលវិបាកកិរិយាចេតនា ទ្វាទស អរូបាវចរចេតនាតិ បញ្ចទស ធម្មា អនិច្ចលដ្ឋេន អផន្ទនដ្ឋេន អានេញ្ជា នាម។ តត្ថ រូបាវចរា កុសលា ចេតនា អនិញ្ជា សមានាបិ អត្តនា សរិក្ខកម្បិ អសរិក្ខកម្បិ សឥញ្ជនម្បិ អនិញ្ជនម្បិ រូបារូបំ ជនេតីតិ អានេញ្ជាភិសង្ខារោ នាម ន ហោតិ។ វិបាកកិរិយចេតនា បន អវិបាកត្តា វិបាកំ ន អភិសង្ខរោន្តិ, តថា អរូបាវចរា វិបាកកិរិយចេតនាបីតិ ឯកាទសាបិ ឯតា ចេតនា អានេញ្ជាវ ន អភិសង្ខារា។ ចតុព្ពិធា បន អរូបាវចរកុសលចេតនា យថា ហត្ថិអស្សាទីនំ សទិសាវ ឆាយា ហោន្តិ, ឯវំ អត្តនា សទិសំ និច្ចលំ អរូបមេវ ជនេតីតិ អានេញ្ជាភិសង្ខារោតិ វុច្ចតីតិ។

    Āneñjābhisaṅkhāraniddese kusalā cetanā arūpāvacarāti catasso arūpāvacarakusalacetanā. Etā hi catasso aniñjanaṭṭhena aniñjanassa ca abhisaṅkharaṇaṭṭhena āneñjābhisaṅkhāroti vuccanti. Rūpāvacaracatutthajjhānato hi tisso kusalavipākakiriyācetanā dvādasa arūpāvacaracetanāti pañcadasa dhammā aniccalaṭṭhena aphandanaṭṭhena āneñjā nāma. Tattha rūpāvacarā kusalā cetanā aniñjā samānāpi attanā sarikkhakampi asarikkhakampi saiñjanampi aniñjanampi rūpārūpaṃ janetīti āneñjābhisaṅkhāro nāma na hoti. Vipākakiriyacetanā pana avipākattā vipākaṃ na abhisaṅkharonti, tathā arūpāvacarā vipākakiriyacetanāpīti ekādasāpi etā cetanā āneñjāva na abhisaṅkhārā. Catubbidhā pana arūpāvacarakusalacetanā yathā hatthiassādīnaṃ sadisāva chāyā honti, evaṃ attanā sadisaṃ niccalaṃ arūpameva janetīti āneñjābhisaṅkhāroti vuccatīti.

    ឯវំ បុញ្ជាភិសង្ខារវសេន តេរស, អបុញ្ញាភិសង្ខារវសេន ទ្វាទស, អានេញ្ជាភិសង្ខារវសេន ចតស្សោតិ សព្ពាបេតា បរិបិណ្ឌិតា ឯកូនតិំស ចេតនា ហោន្តិ។ ឥតិ ភគវា អបរិមាណេសុ ចក្កវាឡេសុ អបរិមាណានំ សត្តានំ ឧប្បជ្ជនកកុសលាកុសលចេតនា មហាតុលាយ ធារយមានោ វិយ, នាឡិយំ បក្ខិបិត្វា មិនមានោ វិយ ច សព្ពញ្ញុតញាណេន បរិច្ឆិន្ទិត្វា ឯកូនតិំសមេវ ទស្សេសិ។

    Evaṃ puñjābhisaṅkhāravasena terasa, apuññābhisaṅkhāravasena dvādasa, āneñjābhisaṅkhāravasena catassoti sabbāpetā paripiṇḍitā ekūnatiṃsa cetanā honti. Iti bhagavā aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇānaṃ sattānaṃ uppajjanakakusalākusalacetanā mahātulāya dhārayamāno viya, nāḷiyaṃ pakkhipitvā minamāno viya ca sabbaññutañāṇena paricchinditvā ekūnatiṃsameva dassesi.

    ឥទានិ អបរិមាណេសុ ចក្កវាឡេសុ អបរិមាណា សត្តា កុសលាកុសលកម្មំ អាយូហមានា យេហិ ទ្វារេហិ អាយូហន្តិ, តានិ តីណិ កម្មទ្វារានិ ទស្សេន្តោ តត្ថ កតមោ កាយសង្ខារោ? កាយសញ្ចេតនាតិអាទិមាហ។ តត្ថ កាយសញ្ចេតនាតិ កាយវិញ្ញត្តិំ សមុដ្ឋាបេត្វា កាយទ្វារតោ បវត្តា អដ្ឋ កាមាវចរកុសលចេតនា ទ្វាទស អកុសលចេតនាតិ សមវីសតិ ចេតនា; កាយទ្វារេ អាទានគ្គហណចោបនំ បាបយមានា ឧប្បន្នា វីសតិ កុសលាកុសលចេតនាតិបិ វត្តុំ វដ្ដតិ។

    Idāni aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā kusalākusalakammaṃ āyūhamānā yehi dvārehi āyūhanti, tāni tīṇi kammadvārāni dassento tattha katamo kāyasaṅkhāro? Kāyasañcetanātiādimāha. Tattha kāyasañcetanāti kāyaviññattiṃ samuṭṭhāpetvā kāyadvārato pavattā aṭṭha kāmāvacarakusalacetanā dvādasa akusalacetanāti samavīsati cetanā; kāyadvāre ādānaggahaṇacopanaṃ pāpayamānā uppannā vīsati kusalākusalacetanātipi vattuṃ vaṭṭati.

    វចីសញ្ចេតនាតិ វចីវិញ្ញត្តិំ សមុដ្ឋាបេត្វា វចីទ្វារតោ បវត្តា តាយេវ វីសតិ ចេតនា; វចីទ្វារេ ហនុសញ្ចោបនំ វាក្យភេទំ បាបយមានា ឧប្បន្នា វីសតិ ចេតនាតិបិ វត្តុំ វដ្ដតិ។ អភិញ្ញាចេតនា បនេត្ថ បរតោ វិញ្ញាណស្ស បច្ចយោ ន ហោតីតិ ន គហិតា។ យថា ច អភិញ្ញាចេតនា, ឯវំ ឧទ្ធច្ចចេតនាបិ ន ហោតិ។ តស្មា សាបិ វិញ្ញាណស្ស បច្ចយភាវេ អបនេតព្ពា។ អវិជ្ជាបច្ចយា បន សព្ពាបេតា ហោន្តិ។

    Vacīsañcetanāti vacīviññattiṃ samuṭṭhāpetvā vacīdvārato pavattā tāyeva vīsati cetanā; vacīdvāre hanusañcopanaṃ vākyabhedaṃ pāpayamānā uppannā vīsati cetanātipi vattuṃ vaṭṭati. Abhiññācetanā panettha parato viññāṇassa paccayo na hotīti na gahitā. Yathā ca abhiññācetanā, evaṃ uddhaccacetanāpi na hoti. Tasmā sāpi viññāṇassa paccayabhāve apanetabbā. Avijjāpaccayā pana sabbāpetā honti.

    មនោសញ្ចេតនាតិ ឧភោបិ វិញ្ញត្តិយោ អសមុដ្ឋាបេត្វា មនោទ្វារេ ឧប្បន្នា សព្ពាបិ ឯកូនតិំស ចេតនា។ ឥតិ ភគវា អបរិមាណេសុ ចក្កវាឡេសុ អបរិមាណា សត្តា កុសលាកុសលកម្មំ អាយូហមានា ឥមេហិ តីហិ ទ្វារេហិ អាយូហន្តីតិ អាយូហនកម្មទ្វារំ ទស្សេសិ។

    Manosañcetanāti ubhopi viññattiyo asamuṭṭhāpetvā manodvāre uppannā sabbāpi ekūnatiṃsa cetanā. Iti bhagavā aparimāṇesu cakkavāḷesu aparimāṇā sattā kusalākusalakammaṃ āyūhamānā imehi tīhi dvārehi āyūhantīti āyūhanakammadvāraṃ dassesi.

    ឥមេសំ បន ទ្វិន្នម្បិ តិកានំ អញ្ញមញ្ញំ សម្បយោគោ វេទិតព្ពោ។ កថំ? បុញ្ញាភិសង្ខារោ ហិ កាយទុច្ចរិតា វិរមន្តស្ស សិយា កាយសង្ខារោ, វចីទុច្ចរិតា វិរមន្តស្ស សិយា វចីសង្ខារោ។ ឯវំ អដ្ឋ កុសលចេតនា កាមាវចរា បុញ្ញាភិសង្ខារោ ច ហោតិ កាយសង្ខារោ ច វចីសង្ខារោ ច។ មនោទ្វារេ ឧប្បន្នា បន តេរស ចេតនា បុញ្ញាភិសង្ខារោ ច ហោតិ ចិត្តសង្ខារោ ច។ អបុញ្ញាភិសង្ខារោបិ កាយទុច្ចរិតវសេន បវត្តិយំ សិយា កាយសង្ខារោ, វចីទុច្ចរិតវសេន បវត្តិយំ សិយា វចីសង្ខារោ, ទ្វេ ទ្វារានិ មុញ្ចិត្វា មនោទ្វារេ បវត្តិយំ សិយា ចិត្តសង្ខារោតិ។ ឯវំ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ កាយសង្ខារោបិ ហោតិ វចីសង្ខារោបិ ចិត្តសង្ខារោបិ។

    Imesaṃ pana dvinnampi tikānaṃ aññamaññaṃ sampayogo veditabbo. Kathaṃ? Puññābhisaṅkhāro hi kāyaduccaritā viramantassa siyā kāyasaṅkhāro, vacīduccaritā viramantassa siyā vacīsaṅkhāro. Evaṃ aṭṭha kusalacetanā kāmāvacarā puññābhisaṅkhāro ca hoti kāyasaṅkhāro ca vacīsaṅkhāro ca. Manodvāre uppannā pana terasa cetanā puññābhisaṅkhāro ca hoti cittasaṅkhāro ca. Apuññābhisaṅkhāropi kāyaduccaritavasena pavattiyaṃ siyā kāyasaṅkhāro, vacīduccaritavasena pavattiyaṃ siyā vacīsaṅkhāro, dve dvārāni muñcitvā manodvāre pavattiyaṃ siyā cittasaṅkhāroti. Evaṃ apuññābhisaṅkhāro kāyasaṅkhāropi hoti vacīsaṅkhāropi cittasaṅkhāropi.

    កាយសង្ខារោ បន សិយា បុញ្ញាភិសង្ខារោ, សិយា អបុញ្ញាភិសង្ខារោ, ន អានេញ្ជាភិសង្ខារោ។ តថា វចីសង្ខារោ។ ចិត្តសង្ខារោ បន សិយា បុញ្ញាភិសង្ខារោ , សិយា អបុញ្ញាភិសង្ខារោ, សិយា អានេញ្ជាភិសង្ខារោតិ។ ឥមេ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា នាម។

    Kāyasaṅkhāro pana siyā puññābhisaṅkhāro, siyā apuññābhisaṅkhāro, na āneñjābhisaṅkhāro. Tathā vacīsaṅkhāro. Cittasaṅkhāro pana siyā puññābhisaṅkhāro , siyā apuññābhisaṅkhāro, siyā āneñjābhisaṅkhāroti. Ime avijjāpaccayā saṅkhārā nāma.

    កថំ បនេតំ ជានិតព្ពំ – ឥមេ សង្ខារា អវិជ្ជាបច្ចយា ហោន្តីតិ? អវិជ្ជាភាវេ ភាវតោ។ យស្ស ហិ ទុក្ខាទីសុ អវិជ្ជាសង្ខាតំ អញ្ញាណំ អប្បហីនំ ហោតិ, សោ ទុក្ខេ តាវ បុព្ពន្តាទីសុ ច អញ្ញាណេន សំសារទុក្ខំ សុខសញ្ញាយ គហេត្វា តស្ស ហេតុភូតេ តិវិធេបិ សង្ខារេ អារភតិ , សមុទយេ អញ្ញាណេន ទុក្ខហេតុភូតេបិ តណ្ហាបរិក្ខារេ សង្ខារេ សុខហេតុតោ មញ្ញមានោ អារភតិ, និរោធេ បន មគ្គេ ច អញ្ញាណេន ទុក្ខស្ស អនិរោធភូតេបិ គតិវិសេសេ ទុក្ខនិរោធសញ្ញី ហុត្វា និរោធស្ស ច អមគ្គភូតេសុបិ យញ្ញាមរតបាទីសុ និរោធមគ្គសញ្ញី ហុត្វា ទុក្ខនិរោធំ បត្ថយមានោ យញ្ញាមរតបាទិមុខេន តិវិធេបិ សង្ខារេ អារភតិ។

    Kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ – ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontīti? Avijjābhāve bhāvato. Yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tassa hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhati , samudaye aññāṇena dukkhahetubhūtepi taṇhāparikkhāre saṅkhāre sukhahetuto maññamāno ārabhati, nirodhe pana magge ca aññāṇena dukkhassa anirodhabhūtepi gativisese dukkhanirodhasaññī hutvā nirodhassa ca amaggabhūtesupi yaññāmaratapādīsu nirodhamaggasaññī hutvā dukkhanirodhaṃ patthayamāno yaññāmaratapādimukhena tividhepi saṅkhāre ārabhati.

    អបិច សោ តាយ ចតូសុ សច្ចេសុ អប្បហីនាវិជ្ជតាយ វិសេសតោ ជាតិជរារោគមរណាទិអនេកាទីនវវោកិណ្ណំ បុញ្ញផលសង្ខាតំ ទុក្ខំ ទុក្ខតោ អជានន្តោ តស្ស អធិគមាយ កាយវចីចិត្តសង្ខារភេទំ បុញ្ញាភិសង្ខារំ អារភតិ ទេវច្ឆរកាមកោ វិយ មរុបបាតំ; សុខសម្មតស្សាបិ ច តស្ស បុញ្ញផលស្ស អន្តេ មហាបរិឡាហជនកំ វិបរិណាមទុក្ខតំ អប្បស្សាទតញ្ច អបស្សន្តោបិ តប្បច្ចយំ វុត្តប្បការមេវ បុញ្ញាភិសង្ខារំ អារភតិ សលភោ វិយ ទីបសិខាភិនិបាតំ, មធុពិន្ទុគិទ្ធោ វិយ ច មធុលិត្តសត្ថធារាលេហនំ។

    Apica so tāya catūsu saccesu appahīnāvijjatāya visesato jātijarārogamaraṇādianekādīnavavokiṇṇaṃ puññaphalasaṅkhātaṃ dukkhaṃ dukkhato ajānanto tassa adhigamāya kāyavacīcittasaṅkhārabhedaṃ puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati devaccharakāmako viya marupapātaṃ; sukhasammatassāpi ca tassa puññaphalassa ante mahāpariḷāhajanakaṃ vipariṇāmadukkhataṃ appassādatañca apassantopi tappaccayaṃ vuttappakārameva puññābhisaṅkhāraṃ ārabhati salabho viya dīpasikhābhinipātaṃ, madhubindugiddho viya ca madhulittasatthadhārālehanaṃ.

    កាមូបសេវនាទីសុ ច សវិបាកេសុ អាទីនវំ អបស្សន្តោ សុខសញ្ញាយ ចេវ កិលេសាភិភូតតាយ ច ទ្វារត្តយប្បវត្តម្បិ អបុញ្ញាភិសង្ខារំ អារភតិ ពាលោ វិយ គូថកីឡនំ, មរិតុកាមោ វិយ ច វិសខាទនំ។ អារុប្បវិបាកេសុ ចាបិ សង្ខារវិបរិណាមទុក្ខតំ អនវពុជ្ឈមានោ សស្សតាទិវិបល្លាសេន ចិត្តសង្ខារភូតំ អានេញ្ជាភិសង្ខារំ អារភតិ ទិសាមូឡ្ហោ វិយ បិសាចនគរាភិមុខមគ្គគមនំ។

    Kāmūpasevanādīsu ca savipākesu ādīnavaṃ apassanto sukhasaññāya ceva kilesābhibhūtatāya ca dvārattayappavattampi apuññābhisaṅkhāraṃ ārabhati bālo viya gūthakīḷanaṃ, maritukāmo viya ca visakhādanaṃ. Āruppavipākesu cāpi saṅkhāravipariṇāmadukkhataṃ anavabujjhamāno sassatādivipallāsena cittasaṅkhārabhūtaṃ āneñjābhisaṅkhāraṃ ārabhati disāmūḷho viya pisācanagarābhimukhamaggagamanaṃ.

    ឯវំ យស្មា អវិជ្ជាភាវតោវ សង្ខារភាវោ, ន អភាវតោ; តស្មា ជានិតព្ពមេតំ – ឥមេ សង្ខារា អវិជ្ជាបច្ចយា ហោន្តីតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ – ‘‘អវិទ្វា, ភិក្ខវេ, អវិជ្ជាគតោ បុញ្ញាភិសង្ខារម្បិ អភិសង្ខរោតិ, អបុញ្ញាភិសង្ខារម្បិ អភិសង្ខរោតិ, អានេញ្ជាភិសង្ខារម្បិ អភិសង្ខរោតិ។ យតោ ខោ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ អវិជ្ជា បហីនា, វិជ្ជា ឧប្បន្នា, សោ អវិជ្ជាវិរាគា វិជ្ជុប្បាទា នេវ បុញ្ញាភិសង្ខារំ អភិសង្ខរោតី’’តិ។

    Evaṃ yasmā avijjābhāvatova saṅkhārabhāvo, na abhāvato; tasmā jānitabbametaṃ – ime saṅkhārā avijjāpaccayā hontīti. Vuttampi cetaṃ – ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharoti, apuññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharoti, āneñjābhisaṅkhārampi abhisaṅkharoti. Yato kho, bhikkhave, bhikkhuno avijjā pahīnā, vijjā uppannā, so avijjāvirāgā vijjuppādā neva puññābhisaṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’ti.

    ឯត្ថាហ – គណ្ហាម តាវ ឯតំ ‘អវិជ្ជា សង្ខារានំ បច្ចយោ’តិ។ ឥទំ បន វត្តព្ពំ – ‘កតមេសំ សង្ខារានំ កថំ បច្ចយោ ហោតី’តិ? តត្រិទំ វុច្ចតិ –

    Etthāha – gaṇhāma tāva etaṃ ‘avijjā saṅkhārānaṃ paccayo’ti. Idaṃ pana vattabbaṃ – ‘katamesaṃ saṅkhārānaṃ kathaṃ paccayo hotī’ti? Tatridaṃ vuccati –

    បច្ចយោ ហោតិ បុញ្ញានំ, ទុវិធានេកធា បន;

    Paccayo hoti puññānaṃ, duvidhānekadhā pana;

    បរេសំ បច្ឆិមានំ សា, ឯកធា បច្ចយោ មតា។

    Paresaṃ pacchimānaṃ sā, ekadhā paccayo matā.

    តត្ថ ‘បុញ្ញានំ ទុវិធា’តិ អារម្មណបច្ចយេន ច ឧបនិស្សយបច្ចយេន ចាតិ ទ្វេធា បច្ចយោ ហោតិ។ សា ហិ អវិជ្ជំ ខយតោ វយតោ សម្មសនកាលេ កាមាវចរានំ បុញ្ញាភិសង្ខារានំ អារម្មណបច្ចយេន បច្ចយោ ហោតិ, អភិញ្ញាចិត្តេន សមោហចិត្តជាននកាលេ រូបាវចរានំ, អវិជ្ជាសមតិក្កមនត្ថាយ បន ទានាទីនិ ចេវ កាមាវចរបុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ បូរេន្តស្ស រូបាវចរជ្ឈានានិ ច ឧប្បាទេន្តស្ស ទ្វិន្នម្បិ តេសំ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ ហោតិ; តថា អវិជ្ជាសម្មូឡ្ហត្តា កាមភវរូបភវសម្បត្តិយោ បត្ថេត្វា តានេវ បុញ្ញានិ ករោន្តស្ស។

    Tattha ‘puññānaṃ duvidhā’ti ārammaṇapaccayena ca upanissayapaccayena cāti dvedhā paccayo hoti. Sā hi avijjaṃ khayato vayato sammasanakāle kāmāvacarānaṃ puññābhisaṅkhārānaṃ ārammaṇapaccayena paccayo hoti, abhiññācittena samohacittajānanakāle rūpāvacarānaṃ, avijjāsamatikkamanatthāya pana dānādīni ceva kāmāvacarapuññakiriyavatthūni pūrentassa rūpāvacarajjhānāni ca uppādentassa dvinnampi tesaṃ upanissayapaccayena paccayo hoti; tathā avijjāsammūḷhattā kāmabhavarūpabhavasampattiyo patthetvā tāneva puññāni karontassa.

    ‘អនេកធា បន បរេស’ន្តិ អបុញ្ញាភិសង្ខារានំ អនេកធា បច្ចយោ ហោតិ។ កថំ? ឯសា ហិ អវិជ្ជំ អារព្ភ រាគាទីនំ ឧប្បជ្ជនកាលេ អារម្មណបច្ចយេន, គរុំ កត្វា អស្សាទនកាលេ អារម្មណាធិបតិអារម្មណូបនិស្សយេហិ, អវិជ្ជាសម្មូឡ្ហស្ស អនាទីនវទស្សាវិនោ បាណាតិបាតាទីនិ ករោន្តស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន, ទុតិយជវនាទីនំ អនន្តរសមនន្តរានន្តរូបនិស្សយាសេវននត្ថិវិគតបច្ចយេហិ, យំ កិញ្ចិ អកុសលំ ករោន្តស្ស ហេតុសហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតបច្ចយេហីតិ អនេកធា បច្ចយោ ហោតិ។

    ‘Anekadhā pana paresa’nti apuññābhisaṅkhārānaṃ anekadhā paccayo hoti. Kathaṃ? Esā hi avijjaṃ ārabbha rāgādīnaṃ uppajjanakāle ārammaṇapaccayena, garuṃ katvā assādanakāle ārammaṇādhipatiārammaṇūpanissayehi, avijjāsammūḷhassa anādīnavadassāvino pāṇātipātādīni karontassa upanissayapaccayena, dutiyajavanādīnaṃ anantarasamanantarānantarūpanissayāsevananatthivigatapaccayehi, yaṃ kiñci akusalaṃ karontassa hetusahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatapaccayehīti anekadhā paccayo hoti.

    ‘បច្ឆិមានំ សា ឯកធា បច្ចយោ មតា’តិ អានេញ្ជាភិសង្ខារានំ ឧបនិស្សយបច្ចយេនេវ ឯកធា បច្ចយោ មតា។ សោ បនស្សា ឧបនិស្សយភាវោ បុញ្ញាភិសង្ខារេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោតិ។

    ‘Pacchimānaṃ sā ekadhā paccayo matā’ti āneñjābhisaṅkhārānaṃ upanissayapaccayeneva ekadhā paccayo matā. So panassā upanissayabhāvo puññābhisaṅkhāre vuttanayeneva veditabboti.

    ឯត្ថាហ – ‘កិំ បនាយមេកាវ អវិជ្ជា សង្ខារានំ បច្ចយោ ឧទាហុ អញ្ញេបិ បច្ចយា ហោន្តី’តិ? កិញ្ចេត្ថ យទិ តាវ ឯកាវ ឯកការណវាទោ អាបជ្ជតិ។ អថ ‘អញ្ញេបិ សន្តិ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’តិ ឯកការណនិទ្ទេសោ នុបបជ្ជតីតិ? ន នុបបជ្ជតិ។ កស្មា? យស្មា –

    Etthāha – ‘kiṃ panāyamekāva avijjā saṅkhārānaṃ paccayo udāhu aññepi paccayā hontī’ti? Kiñcettha yadi tāva ekāva ekakāraṇavādo āpajjati. Atha ‘aññepi santi avijjāpaccayā saṅkhārā’ti ekakāraṇaniddeso nupapajjatīti? Na nupapajjati. Kasmā? Yasmā –

    ឯកំ ន ឯកតោ ឥធ, នានេកមនេកតោបិ នោ ឯកំ;

    Ekaṃ na ekato idha, nānekamanekatopi no ekaṃ;

    ផលមត្ថិ អត្ថិ បន ឯក-ហេតុផលទីបនេ អត្ថោ។

    Phalamatthi atthi pana eka-hetuphaladīpane attho.

    ឯកតោ ហិ ការណតោ ន ឥធ កិញ្ចិ ឯកំ ផលមត្ថិ, ន អនេកំ។ នាបិ អនេកេហិ ការណេហិ ឯកំ។ អនេកេហិ បន ការណេហិ អនេកមេវ ហោតិ។ តថា ហិ អនេកេហិ ឧតុបថវីពីជសលិលសង្ខាតេហិ ការណេហិ អនេកមេវ រូបគន្ធរសាទិអង្កុរសង្ខាតំ ផលមុប្បជ្ជមានំ ទិស្សតិ។ យំ បនេតំ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯកេកហេតុផលទីបនំ កតំ, តត្ថ អត្ថោ អត្ថិ, បយោជនំ វិជ្ជតិ។

    Ekato hi kāraṇato na idha kiñci ekaṃ phalamatthi, na anekaṃ. Nāpi anekehi kāraṇehi ekaṃ. Anekehi pana kāraṇehi anekameva hoti. Tathā hi anekehi utupathavībījasalilasaṅkhātehi kāraṇehi anekameva rūpagandharasādiaṅkurasaṅkhātaṃ phalamuppajjamānaṃ dissati. Yaṃ panetaṃ ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti ekekahetuphaladīpanaṃ kataṃ, tattha attho atthi, payojanaṃ vijjati.

    ភគវា ហិ កត្ថចិ បធានត្តា, កត្ថចិ បាកដត្តា, កត្ថចិ អសាធារណត្តា, ទេសនាវិលាសស្ស ច វេនេយ្យានញ្ច អនុរូបតោ ឯកមេវហេតុំ វា ផលំ វា ទីបេតិ; ‘‘ផស្សបច្ចយា វេទនា’’តិ (ទី. និ. ២.៩៧) ហិ ឯកមេវ ហេតុំ ផលញ្ចាហ។ ផស្សោ ហិ វេទនាយ បធានហេតុ យថាផស្សំ វេទនាវវត្ថានតោ។ វេទនា ច ផស្សស្ស បធានផលំ យថាវេទនំ ផស្សវវត្ថានតោ។

    Bhagavā hi katthaci padhānattā, katthaci pākaṭattā, katthaci asādhāraṇattā, desanāvilāsassa ca veneyyānañca anurūpato ekamevahetuṃ vā phalaṃ vā dīpeti; ‘‘phassapaccayā vedanā’’ti (dī. ni. 2.97) hi ekameva hetuṃ phalañcāha. Phasso hi vedanāya padhānahetu yathāphassaṃ vedanāvavatthānato. Vedanā ca phassassa padhānaphalaṃ yathāvedanaṃ phassavavatthānato.

    ‘‘សេម្ហសមុដ្ឋានា អាពាធា’’តិ (មហានិ. ៥) បាកដត្តា ឯកំ ហេតុមាហ។ បាកដោ ហេត្ថ សេម្ហោ, ន កម្មាទយោ។ ‘‘យេ កេចិ, ភិក្ខវេ, អកុសលា ធម្មា, សព្ពេតេ អយោនិសោមនសិការមូលកា’’តិ អសាធារណត្តា ឯកំ ហេតុមាហ; អសាធារណោ ហិ អយោនិសោមនសិការោ អកុសលានំ, សាធារណានិ វត្ថារម្មណាទីនីតិ។

    ‘‘Semhasamuṭṭhānā ābādhā’’ti (mahāni. 5) pākaṭattā ekaṃ hetumāha. Pākaṭo hettha semho, na kammādayo. ‘‘Ye keci, bhikkhave, akusalā dhammā, sabbete ayonisomanasikāramūlakā’’ti asādhāraṇattā ekaṃ hetumāha; asādhāraṇo hi ayonisomanasikāro akusalānaṃ, sādhāraṇāni vatthārammaṇādīnīti.

    តស្មា អយមិធ អវិជ្ជា វិជ្ជមានេសុបិ អញ្ញេសុ វត្ថារម្មណសហជាតធម្មាទីសុ សង្ខារការណេសុ ‘‘អស្សាទានុបស្សិនោ តណ្ហា បវឌ្ឍតី’’តិ (សំ. និ. ២.៥២) ច ‘‘អវិជ្ជាសមុទយា អាសវសមុទយោ’’តិ (ម. និ. ១.១០៤) ច វចនតោ អញ្ញេសម្បិ តណ្ហាទីនំ សង្ខារហេតូនំ ហេតូតិ បធានត្តា, ‘‘អវិទ្វា, ភិក្ខវេ, អវិជ្ជាគតោ បុញ្ញាភិសង្ខារម្បិ អភិសង្ខរោតី’’តិ បាកដត្តា អសាធារណត្តា ច សង្ខារានំ ហេតុភាវេន ទីបិតាតិ វេទិតព្ពា។ ឯតេនេវ ច ឯកេកហេតុផលទីបនបរិហារវចនេន សព្ពត្ថ ឯកេកហេតុផលទីបនេ បយោជនំ វេទិតព្ពន្តិ។

    Tasmā ayamidha avijjā vijjamānesupi aññesu vatthārammaṇasahajātadhammādīsu saṅkhārakāraṇesu ‘‘assādānupassino taṇhā pavaḍḍhatī’’ti (saṃ. ni. 2.52) ca ‘‘avijjāsamudayā āsavasamudayo’’ti (ma. ni. 1.104) ca vacanato aññesampi taṇhādīnaṃ saṅkhārahetūnaṃ hetūti padhānattā, ‘‘avidvā, bhikkhave, avijjāgato puññābhisaṅkhārampi abhisaṅkharotī’’ti pākaṭattā asādhāraṇattā ca saṅkhārānaṃ hetubhāvena dīpitāti veditabbā. Eteneva ca ekekahetuphaladīpanaparihāravacanena sabbattha ekekahetuphaladīpane payojanaṃ veditabbanti.

    ឯត្ថាហ – ឯវំ សន្តេបិ ឯកន្តានិដ្ឋផលាយ សាវជ្ជាយ អវិជ្ជាយ កថំ បុញ្ញានេញ្ជាភិសង្ខារបច្ចយត្តំ យុជ្ជតិ? ន ហិ និម្ពពីជតោ ឧច្ឆុ ឧប្បជ្ជតីតិ។ កថំ ន យុជ្ជិស្សតិ? លោកស្មិញ្ហិ –

    Etthāha – evaṃ santepi ekantāniṭṭhaphalāya sāvajjāya avijjāya kathaṃ puññāneñjābhisaṅkhārapaccayattaṃ yujjati? Na hi nimbabījato ucchu uppajjatīti. Kathaṃ na yujjissati? Lokasmiñhi –

    វិរុទ្ធោ ចាវិរុទ្ធោ ច, សទិសាសទិសោ តថា;

    Viruddho cāviruddho ca, sadisāsadiso tathā;

    ធម្មានំ បច្ចយោ សិទ្ធោ, វិបាកា ឯវ តេ ច ន។

    Dhammānaṃ paccayo siddho, vipākā eva te ca na.

    ធម្មានញ្ហិ ឋានសភាវកិច្ចាទិវិរុទ្ធោ ច អវិរុទ្ធោ ច បច្ចយោ លោកេ សិទ្ធោ។ បុរិមចិត្តញ្ហិ អបរចិត្តស្ស ឋានវិរុទ្ធោ បច្ចយោ, បុរិមសិប្បាទិសិក្ខា ច បច្ឆាបវត្តមានានំ សិប្បាទិកិរិយានំ។ កម្មំ រូបស្ស សភាវវិរុទ្ធោ បច្ចយោ, ខីរាទីនិ ច ទធិអាទីនំ។ អាលោកោ ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស កិច្ចវិរុទ្ធោ, គុឡាទយោ ច អាសវាទីនំ។ ចក្ខុរូបាទយោ បន ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ ឋានាវិរុទ្ធា បច្ចយា ។ បុរិមជវនាទយោ បច្ឆិមជវនាទីនំ សភាវាវិរុទ្ធា កិច្ចាវិរុទ្ធា ច។

    Dhammānañhi ṭhānasabhāvakiccādiviruddho ca aviruddho ca paccayo loke siddho. Purimacittañhi aparacittassa ṭhānaviruddho paccayo, purimasippādisikkhā ca pacchāpavattamānānaṃ sippādikiriyānaṃ. Kammaṃ rūpassa sabhāvaviruddho paccayo, khīrādīni ca dadhiādīnaṃ. Āloko cakkhuviññāṇassa kiccaviruddho, guḷādayo ca āsavādīnaṃ. Cakkhurūpādayo pana cakkhuviññāṇādīnaṃ ṭhānāviruddhā paccayā . Purimajavanādayo pacchimajavanādīnaṃ sabhāvāviruddhā kiccāviruddhā ca.

    យថា ច វិរុទ្ធាវិរុទ្ធា បច្ចយា សិទ្ធា, ឯវំ សទិសាសទិសាបិ។ សទិសមេវ ហិ ឧតុអាហារសង្ខាតំ រូបំ រូបស្ស បច្ចយោ ហោតិ, សាលិពីជាទីនិ ច សាលិផលាទីនំ។ អសទិសម្បិ រូបំ អរូបស្ស, អរូបញ្ច រូបស្ស បច្ចយោ ហោតិ; គោលោមាវិលោមវិសាណទធិតិលបិដ្ឋាទីនិ ច ទព្ពភូតិណកាទីនំ។ យេសញ្ច ធម្មានំ យេ វិរុទ្ធាវិរុទ្ធា សទិសាសទិសា បច្ចយា, ន តេ ធម្មា តេសំ ធម្មានំ វិបាកាយេវ។ ឥតិ អយំ អវិជ្ជា វិបាកវសេន ឯកន្តានិដ្ឋផលសភាវវសេន ច សាវជ្ជាបិ សមានា សព្ពេសម្បិ ឯតេសំ បុញ្ញាភិសង្ខារាទីនំ យថានុរូបំ ឋានកិច្ចសភាវវិរុទ្ធាវិរុទ្ធបច្ចយវសេន សទិសាសទិសបច្ចយវសេន ច បច្ចយោ ហោតីតិ វេទិតព្ពា។

    Yathā ca viruddhāviruddhā paccayā siddhā, evaṃ sadisāsadisāpi. Sadisameva hi utuāhārasaṅkhātaṃ rūpaṃ rūpassa paccayo hoti, sālibījādīni ca sāliphalādīnaṃ. Asadisampi rūpaṃ arūpassa, arūpañca rūpassa paccayo hoti; golomāvilomavisāṇadadhitilapiṭṭhādīni ca dabbabhūtiṇakādīnaṃ. Yesañca dhammānaṃ ye viruddhāviruddhā sadisāsadisā paccayā, na te dhammā tesaṃ dhammānaṃ vipākāyeva. Iti ayaṃ avijjā vipākavasena ekantāniṭṭhaphalasabhāvavasena ca sāvajjāpi samānā sabbesampi etesaṃ puññābhisaṅkhārādīnaṃ yathānurūpaṃ ṭhānakiccasabhāvaviruddhāviruddhapaccayavasena sadisāsadisapaccayavasena ca paccayo hotīti veditabbā.

    សោ ចស្សា បច្ចយភាវោ ‘‘យស្ស ហិ ទុក្ខាទីសុ អវិជ្ជាសង្ខាតំ អញ្ញាណំ អប្បហីនំ ហោតិ, សោ ទុក្ខេ តាវ បុព្ពន្តាទីសុ ច អញ្ញាណេន សំសារទុក្ខំ សុខសញ្ញាយ គហេត្វា តស្ស ហេតុភូតេ តិវិធេបិ សង្ខារេ អារភតី’’តិអាទិនា នយេន វុត្តោ ឯវ។

    So cassā paccayabhāvo ‘‘yassa hi dukkhādīsu avijjāsaṅkhātaṃ aññāṇaṃ appahīnaṃ hoti, so dukkhe tāva pubbantādīsu ca aññāṇena saṃsāradukkhaṃ sukhasaññāya gahetvā tassa hetubhūte tividhepi saṅkhāre ārabhatī’’tiādinā nayena vutto eva.

    អបិច អយំ អញ្ញោបិ បរិយាយោ –

    Apica ayaṃ aññopi pariyāyo –

    ចុតូបបាតេ សំសារេ, សង្ខារានញ្ច លក្ខណេ;

    Cutūpapāte saṃsāre, saṅkhārānañca lakkhaṇe;

    យោ បដិច្ចសមុប្បន្ន-ធម្មេសុ ច វិមុយ្ហតិ។

    Yo paṭiccasamuppanna-dhammesu ca vimuyhati.

    អភិសង្ខរោតិ សោ ឯតេ, សង្ខារេ តិវិធេ យតោ;

    Abhisaṅkharoti so ete, saṅkhāre tividhe yato;

    អវិជ្ជា បច្ចយោ តេសំ, តិវិធានម្បិ យំ តតោតិ។

    Avijjā paccayo tesaṃ, tividhānampi yaṃ tatoti.

    កថំ បន យោ ឯតេសុ វិមុយ្ហតិ, សោ តិវិធេបេតេ សង្ខារេ ករោតីតិ ចេ? ចុតិយា តាវ វិមូឡ្ហោ សព្ពត្ថ ‘‘ខន្ធានំ ភេទោ មរណ’’ន្តិ ចុតិំ អគណ្ហន្តោ ‘សត្តោ មរតិ, សត្តស្ស ទេសន្តរសង្កមន’ន្តិអាទីនិ វិកប្បេតិ។ ឧបបាតេ វិមូឡ្ហោ សព្ពត្ថ ‘‘ខន្ធានំ បាតុភាវោ ជាតី’’តិ ឧបបាតំ អគណ្ហន្តោ ‘សត្តោ ឧបបជ្ជតិ, សត្តស្ស នវសរីរបាតុភាវោ’តិអាទីនិ វិកប្បេតិ។ សំសារេ វិមូឡ្ហោ យោ ឯស –

    Kathaṃ pana yo etesu vimuyhati, so tividhepete saṅkhāre karotīti ce? Cutiyā tāva vimūḷho sabbattha ‘‘khandhānaṃ bhedo maraṇa’’nti cutiṃ agaṇhanto ‘satto marati, sattassa desantarasaṅkamana’ntiādīni vikappeti. Upapāte vimūḷho sabbattha ‘‘khandhānaṃ pātubhāvo jātī’’ti upapātaṃ agaṇhanto ‘satto upapajjati, sattassa navasarīrapātubhāvo’tiādīni vikappeti. Saṃsāre vimūḷho yo esa –

    ‘‘ខន្ធានញ្ច បដិបាដិ, ធាតុអាយតនាន ច;

    ‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;

    អព្ពោច្ឆិន្នំ វត្តមានា, សំសារោតិ បវុច្ចតី’’តិ។

    Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti.

    ឯវំ វណ្ណិតោ សំសារោ។ តំ ឯវំ អគណ្ហន្តោ ‘អយំ សត្តោ អស្មា លោកា បរំ លោកំ គច្ឆតិ, បរស្មា លោកា ឥមំ លោកំ អាគច្ឆតី’តិអាទីនិ វិកប្បេតិ។ សង្ខារានំ លក្ខណេ វិមូឡ្ហោ សង្ខារានំ សភាវលក្ខណំ សាមញ្ញលក្ខណញ្ច អគណ្ហន្តោ សង្ខារេ អត្តតោ អត្តនិយតោ ធុវតោ សុភតោ សុខតោ ច វិកប្បេតិ។ បដិច្ចសមុប្បន្នធម្មេសុ វិមូឡ្ហោ អវិជ្ជាទីហិ សង្ខារាទីនំ បវត្តិំ អគណ្ហន្តោ ‘‘អត្តា ជានាតិ វា ន ជានាតិ វា, សោ ឯវ ករោតិ ច ការេតិ ច សោ បដិសន្ធិយំ ឧបបជ្ជតិ, តស្ស អណុឥស្សរាទយោ កលលាទិភាវេន សរីរំ សណ្ឋបេត្វា ឥន្ទ្រិយានិ សម្បាទេន្តិ, សោ ឥន្ទ្រិយសម្បន្នោ ផុសតិ វេទិយតិ តណ្ហិយតិ ឧបាទិយតិ ឃដិយតិ, សោ បុន ភវន្តរេ ភវតី’’តិ វា ‘‘សព្ពេ សត្តា និយតិសង្គតិភាវបរិណតា’’តិ (ទី. និ. ១.១៦៨) វា វិកប្បេតិ។ សោ ឯវំ អវិជ្ជាយ អន្ធីកតោ ឯវំ វិកប្បេន្តោ យថា នាម អន្ធោ បថវិយំ វិចរន្តោ មគ្គម្បិ អមគ្គម្បិ ថលម្បិ និន្នម្បិ សមម្បិ វិសមម្បិ បដិបជ្ជតិ, ឯវំ បុញ្ញម្បិ អបុញ្ញម្បិ អានេញ្ជម្បិ សង្ខារំ អភិសង្ខរោតីតិ។ តេនេតំ វុច្ចតិ –

    Evaṃ vaṇṇito saṃsāro. Taṃ evaṃ agaṇhanto ‘ayaṃ satto asmā lokā paraṃ lokaṃ gacchati, parasmā lokā imaṃ lokaṃ āgacchatī’tiādīni vikappeti. Saṅkhārānaṃ lakkhaṇe vimūḷho saṅkhārānaṃ sabhāvalakkhaṇaṃ sāmaññalakkhaṇañca agaṇhanto saṅkhāre attato attaniyato dhuvato subhato sukhato ca vikappeti. Paṭiccasamuppannadhammesu vimūḷho avijjādīhi saṅkhārādīnaṃ pavattiṃ agaṇhanto ‘‘attā jānāti vā na jānāti vā, so eva karoti ca kāreti ca so paṭisandhiyaṃ upapajjati, tassa aṇuissarādayo kalalādibhāvena sarīraṃ saṇṭhapetvā indriyāni sampādenti, so indriyasampanno phusati vediyati taṇhiyati upādiyati ghaṭiyati, so puna bhavantare bhavatī’’ti vā ‘‘sabbe sattā niyatisaṅgatibhāvapariṇatā’’ti (dī. ni. 1.168) vā vikappeti. So evaṃ avijjāya andhīkato evaṃ vikappento yathā nāma andho pathaviyaṃ vicaranto maggampi amaggampi thalampi ninnampi samampi visamampi paṭipajjati, evaṃ puññampi apuññampi āneñjampi saṅkhāraṃ abhisaṅkharotīti. Tenetaṃ vuccati –

    យថាបិ នាម ជច្ចន្ធោ, នរោ អបរិនាយកោ;

    Yathāpi nāma jaccandho, naro aparināyako;

    ឯកទា យាតិ មគ្គេន, កុម្មគ្គេនាបិ ឯកទា។

    Ekadā yāti maggena, kummaggenāpi ekadā.

    សំសារេ សំសរំ ពាលោ, តថា អបរិនាយកោ;

    Saṃsāre saṃsaraṃ bālo, tathā aparināyako;

    ករោតិ ឯកទា បុញ្ញំ, អបុញ្ញមបិ ឯកទា។

    Karoti ekadā puññaṃ, apuññamapi ekadā.

    យទា ញត្វា ច សោ ធម្មំ, សច្ចានិ អភិសមេស្សតិ;

    Yadā ñatvā ca so dhammaṃ, saccāni abhisamessati;

    តទា អវិជ្ជូបសមា, ឧបសន្តោ ចរិស្សតីតិ។

    Tadā avijjūpasamā, upasanto carissatīti.

    អយំ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារាតិ បទស្មិំ វិត្ថារកថា។

    Ayaṃ avijjāpaccayā saṅkhārāti padasmiṃ vitthārakathā.

    អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារបទនិទ្ទេសោ។

    Avijjāpaccayā saṅkhārapadaniddeso.

    វិញ្ញាណបទនិទ្ទេសោ

    Viññāṇapadaniddeso

    ២២៧. សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណបទនិទ្ទេសេ ចក្ខុវិញ្ញាណន្តិអាទីសុ ចក្ខុវិញ្ញាណំ កុសលវិបាកំ អកុសលវិបាកន្តិ ទុវិធំ ហោតិ។ តថា សោតឃានជិវ្ហាកាយវិញ្ញាណានិ។ មនោវិញ្ញាណំ បន កុសលាកុសលវិបាកា ទ្វេ មនោធាតុយោ, តិស្សោ អហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុយោ, អដ្ឋ សហេតុកានិ កាមាវចរវិបាកចិត្តានិ, បញ្ច រូបាវចរានិ, ចត្តារិ អរូបាវចរានីតិ ពាវីសតិវិធំ ហោតិ។ ឥតិ ឥមេហិ ឆហិ វិញ្ញាណេហិ សព្ពានិបិ ពាត្តិំស លោកិយវិបាកវិញ្ញាណានិ សង្គហិតានិ ហោន្តិ។ លោកុត្តរានិ បន វដ្ដកថាយំ ន យុជ្ជន្តីតិ ន គហិតានិ។

    227. Saṅkhārapaccayā viññāṇapadaniddese cakkhuviññāṇantiādīsu cakkhuviññāṇaṃ kusalavipākaṃ akusalavipākanti duvidhaṃ hoti. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇāni. Manoviññāṇaṃ pana kusalākusalavipākā dve manodhātuyo, tisso ahetukamanoviññāṇadhātuyo, aṭṭha sahetukāni kāmāvacaravipākacittāni, pañca rūpāvacarāni, cattāri arūpāvacarānīti bāvīsatividhaṃ hoti. Iti imehi chahi viññāṇehi sabbānipi bāttiṃsa lokiyavipākaviññāṇāni saṅgahitāni honti. Lokuttarāni pana vaṭṭakathāyaṃ na yujjantīti na gahitāni.

    តត្ថ សិយា – កថំ បនេតំ ជានិតព្ពំ ‘ឥទំ វុត្តប្បការំ វិញ្ញាណំ សង្ខារបច្ចយា ហោតី’តិ? ឧបចិតកម្មាភាវេ វិបាកាភាវតោ។ វិបាកញ្ហេតំ, វិបាកញ្ច ន ឧបចិតកម្មាភាវេ ឧប្បជ្ជតិ។ យទិ ឧប្បជ្ជេយ្យ, សព្ពេសំ សព្ពវិបាកានិ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ; ន ច ឧប្បជ្ជន្តីតិ ជានិតព្ពមេតំ – ‘សង្ខារបច្ចយា ឥទំ វិញ្ញាណំ ហោតី’តិ។

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘idaṃ vuttappakāraṃ viññāṇaṃ saṅkhārapaccayā hotī’ti? Upacitakammābhāve vipākābhāvato. Vipākañhetaṃ, vipākañca na upacitakammābhāve uppajjati. Yadi uppajjeyya, sabbesaṃ sabbavipākāni uppajjeyyuṃ; na ca uppajjantīti jānitabbametaṃ – ‘saṅkhārapaccayā idaṃ viññāṇaṃ hotī’ti.

    កតរសង្ខារបច្ចយា កតរវិញ្ញាណន្តិ ចេ? កាមាវចរបុញ្ញាភិសង្ខារបច្ចយា តាវ កុសលវិបាកានិ បញ្ច ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនិ, មនោវិញ្ញាណេ ឯកា មនោធាតុ, ទ្វេ មនោវិញ្ញាណធាតុយោ, អដ្ឋ កាមាវចរមហាវិបាកានីតិ សោឡស។ យថាហ –

    Katarasaṅkhārapaccayā kataraviññāṇanti ce? Kāmāvacarapuññābhisaṅkhārapaccayā tāva kusalavipākāni pañca cakkhuviññāṇādīni, manoviññāṇe ekā manodhātu, dve manoviññāṇadhātuyo, aṭṭha kāmāvacaramahāvipākānīti soḷasa. Yathāha –

    ‘‘កាមាវចរស្ស កុសលស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា វិបាកំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ តថា សោតឃានជិវ្ហាកាយវិញ្ញាណំ ឧប្បន្នំ ហោតិ, វិបាកា មនោធាតុ ឧប្បន្នា ហោតិ, មនោវិញ្ញាណធាតុ ឧប្បន្នា ហោតិ សោមនស្សសហគតា, មនោវិញ្ញាណធាតុ ឧប្បន្នា ហោតិ ឧបេក្ខាសហគតា, មនោវិញ្ញាណធាតុ ឧប្បន្នា ហោតិ សោមនស្សសហគតា ញាណសម្បយុត្តា, សោមនស្សសហគតា ញាណសម្បយុត្តា សសង្ខារេន, សោមនស្សសហគតា ញាណវិប្បយុត្តា, សោមនស្សសហគតា ញាណវិប្បយុត្តា សសង្ខារេន, ឧបេក្ខាសហគតា ញាណសម្បយុត្តា, ឧបេក្ខាសហគតា ញាណសម្បយុត្តា សសង្ខារេន, ឧបេក្ខាសហគតា ញាណវិប្បយុត្តា, ឧបេក្ខាសហគតា ញាណវិប្បយុត្តា សសង្ខារេនា’’តិ (ធ. ស. ៤៣១, ៤៩៨)។

    ‘‘Kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hoti. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ uppannaṃ hoti, vipākā manodhātu uppannā hoti, manoviññāṇadhātu uppannā hoti somanassasahagatā, manoviññāṇadhātu uppannā hoti upekkhāsahagatā, manoviññāṇadhātu uppannā hoti somanassasahagatā ñāṇasampayuttā, somanassasahagatā ñāṇasampayuttā sasaṅkhārena, somanassasahagatā ñāṇavippayuttā, somanassasahagatā ñāṇavippayuttā sasaṅkhārena, upekkhāsahagatā ñāṇasampayuttā, upekkhāsahagatā ñāṇasampayuttā sasaṅkhārena, upekkhāsahagatā ñāṇavippayuttā, upekkhāsahagatā ñāṇavippayuttā sasaṅkhārenā’’ti (dha. sa. 431, 498).

    រូបាវចរបុញ្ញាភិសង្ខារបច្ចយា បន បញ្ច រូបាវចរវិបាកានិ។ យថាហ –

    Rūpāvacarapuññābhisaṅkhārapaccayā pana pañca rūpāvacaravipākāni. Yathāha –

    ‘‘តស្សេវ រូបាវចរស្ស កុសលស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា វិបាកំ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ…បេ.… បញ្ចមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ (ធ. ស. ៤៩៩)។

    ‘‘Tasseva rūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ…pe… pañcamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (dha. sa. 499).

    ឯវំ បុញ្ញាភិសង្ខារបច្ចយា ឯកវីសតិវិធំ វិញ្ញាណំ ហោតិ។

    Evaṃ puññābhisaṅkhārapaccayā ekavīsatividhaṃ viññāṇaṃ hoti.

    អបុញ្ញាភិសង្ខារបច្ចយា បន អកុសលវិបាកានិ បញ្ច ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនិ, ឯកា មនោធាតុ, ឯកា មនោវិញ្ញាណធាតូតិ ឯវំ សត្តវិធំ វិញ្ញាណំ ហោតិ។ យថាហ –

    Apuññābhisaṅkhārapaccayā pana akusalavipākāni pañca cakkhuviññāṇādīni, ekā manodhātu, ekā manoviññāṇadhātūti evaṃ sattavidhaṃ viññāṇaṃ hoti. Yathāha –

    ‘‘អកុសលស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា វិបាកំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ឧប្បន្នំ ហោតិ។ តថា សោតឃានជិវ្ហាកាយវិញ្ញាណំ , វិបាកា មនោធាតុ, វិបាកា មនោវិញ្ញាណធាតុ ឧប្បន្នា ហោតី’’តិ (ធ. ស. ៥៥៦)។

    ‘‘Akusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hoti. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ , vipākā manodhātu, vipākā manoviññāṇadhātu uppannā hotī’’ti (dha. sa. 556).

    អានេញ្ជាភិសង្ខារបច្ចយា បន ចត្តារិ អរូបវិបាកានីតិ ឯវំ ចតុព្ពិធំ វិញ្ញាណំ ហោតីតិ។ យថាហ –

    Āneñjābhisaṅkhārapaccayā pana cattāri arūpavipākānīti evaṃ catubbidhaṃ viññāṇaṃ hotīti. Yathāha –

    ‘‘តស្សេវ អរូបាវចរស្ស កុសលស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា វិបាកំ សព្ពសោ រូបសញ្ញានំ សមតិក្កមា អាកាសានញ្ចាយតនសញ្ញាសហគតំ…បេ.… វិញ្ញាណញ្ចាយតនសញ្ញាសហគតំ…បេ.… អាកិញ្ចញ្ញាយតនសញ្ញាសហគតំ…បេ.… នេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនសញ្ញាសហគតំ សុខស្ស ច បហានា…បេ.… ចតុត្ថំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ (ធ. ស. ៥០១)។

    ‘‘Tasseva arūpāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ sabbaso rūpasaññānaṃ samatikkamā ākāsānañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… viññāṇañcāyatanasaññāsahagataṃ…pe… ākiñcaññāyatanasaññāsahagataṃ…pe… nevasaññānāsaññāyatanasaññāsahagataṃ sukhassa ca pahānā…pe… catutthaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti (dha. sa. 501).

    ឯវំ យំ សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ ហោតិ, តំ ញត្វា ឥទានិស្ស ឯវំ បវត្តិ វេទិតព្ពា – សព្ពមេវ ហិ ឥទំ បវត្តិបដិសន្ធិវសេន ទ្វិធា បវត្តតិ។ តត្ថ ទ្វេ បញ្ចវិញ្ញាណានិ, ទ្វេ មនោធាតុយោ, សោមនស្សសហគតាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតូតិ ឥមានិ តេរស បញ្ចវោការភវេ បវត្តិយំយេវ បវត្តន្តិ។ សេសានិ ឯកូនវីសតិ តីសុ ភវេសុ យថានុរូបំ បវត្តិយម្បិ បដិសន្ធិយម្បិ បវត្តន្តិ។

    Evaṃ yaṃ saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ hoti, taṃ ñatvā idānissa evaṃ pavatti veditabbā – sabbameva hi idaṃ pavattipaṭisandhivasena dvidhā pavattati. Tattha dve pañcaviññāṇāni, dve manodhātuyo, somanassasahagatāhetukamanoviññāṇadhātūti imāni terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattanti. Sesāni ekūnavīsati tīsu bhavesu yathānurūpaṃ pavattiyampi paṭisandhiyampi pavattanti.

    កថំ? កុសលវិបាកានិ តាវ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនិ បញ្ច កុសលវិបាកេន វា អកុសលវិបាកេន វា និព្ពត្តស្ស យថាក្កមំ បរិបាកមុបគតិន្ទ្រិយស្ស ចក្ខាទីនំ អាបាថគតំ ឥដ្ឋំ វា ឥដ្ឋមជ្ឈត្តំ វា រូបាទិអារម្មណំ អារព្ភ ចក្ខាទិបសាទំ និស្សាយ ទស្សនសវនឃាយនសាយនផុសនកិច្ចំ សាធយមានានិ បវត្តន្តិ។ តថា អកុសលវិបាកានិ បញ្ច។ កេវលញ្ហិ តេសំ អនិដ្ឋំ អនិដ្ឋមជ្ឈត្តំ វា រូបាទិអារម្មណំ ហោតិ, អយមេវ វិសេសោ។ ទសាបិ ចេតានិ និយតទ្វារារម្មណវត្ថុដ្ឋានានិ និយតកិច្ចានេវ ច ភវន្តិ។

    Kathaṃ? Kusalavipākāni tāva cakkhuviññāṇādīni pañca kusalavipākena vā akusalavipākena vā nibbattassa yathākkamaṃ paripākamupagatindriyassa cakkhādīnaṃ āpāthagataṃ iṭṭhaṃ vā iṭṭhamajjhattaṃ vā rūpādiārammaṇaṃ ārabbha cakkhādipasādaṃ nissāya dassanasavanaghāyanasāyanaphusanakiccaṃ sādhayamānāni pavattanti. Tathā akusalavipākāni pañca. Kevalañhi tesaṃ aniṭṭhaṃ aniṭṭhamajjhattaṃ vā rūpādiārammaṇaṃ hoti, ayameva viseso. Dasāpi cetāni niyatadvārārammaṇavatthuṭṭhānāni niyatakiccāneva ca bhavanti.

    តតោ កុសលវិបាកានំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនំ អនន្តរំ កុសលវិបាកមនោធាតុ តេសញ្ញេវ អារម្មណមារព្ភ ហទយវត្ថុំ និស្សាយ សម្បដិច្ឆនកិច្ចំ សាធយមានា បវត្តតិ។ តថា អកុសលវិបាកានំ អនន្តរំ អកុសលវិបាកា ។ ឥទញ្ច បន ទ្វយំ អនិយតទ្វារារម្មណំ និយតវត្ថុដ្ឋានំ និយតកិច្ចញ្ច ហោតិ។

    Tato kusalavipākānaṃ cakkhuviññāṇādīnaṃ anantaraṃ kusalavipākamanodhātu tesaññeva ārammaṇamārabbha hadayavatthuṃ nissāya sampaṭicchanakiccaṃ sādhayamānā pavattati. Tathā akusalavipākānaṃ anantaraṃ akusalavipākā . Idañca pana dvayaṃ aniyatadvārārammaṇaṃ niyatavatthuṭṭhānaṃ niyatakiccañca hoti.

    សោមនស្សសហគតា បន អហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ កុសលវិបាកមនោធាតុយា អនន្តរំ តស្សា ឯវ អារម្មណំ អារព្ភ ហទយវត្ថុំ និស្សាយ សន្តីរណកិច្ចំ សាធយមានា ច ឆសុ ទ្វារេសុ ពលវារម្មណេ កាមាវចរសត្តានំ យេភុយ្យេន លោភសម្បយុត្តជវនាវសានេ ភវង្គវីថិំ បច្ឆិន្ទិត្វា ជវនេន គហិតារម្មណេ តទារម្មណវសេន ច សកិំ វា ទ្វិក្ខត្តុំ វា បវត្តតិ។ ចិត្តប្បវត្តិគណនាយំ បន សព្ពទ្វារេសុ តទារម្មណេ ទ្វេ ឯវ ចិត្តវារា អាគតា។ ឥទំ បន ចិត្តំ តទារម្មណន្តិ ច បិដ្ឋិភវង្គន្តិ ចាតិ ទ្វេ នាមានិ លភតិ, អនិយតទ្វារារម្មណំ និយតវត្ថុកំ អនិយតដ្ឋានកិច្ចញ្ច ហោតីតិ។ ឯវំ តាវ តេរស បញ្ចវោការភវេ បវត្តិយំយេវ បវត្តន្តីតិ វេទិតព្ពានិ។ សេសេសុ ឯកូនវីសតិយា ចិត្តេសុ ន កិញ្ចិ អត្តនោ អនុរូបាយ បដិសន្ធិយា ន បវត្តតិ។

    Somanassasahagatā pana ahetukamanoviññāṇadhātu kusalavipākamanodhātuyā anantaraṃ tassā eva ārammaṇaṃ ārabbha hadayavatthuṃ nissāya santīraṇakiccaṃ sādhayamānā ca chasu dvāresu balavārammaṇe kāmāvacarasattānaṃ yebhuyyena lobhasampayuttajavanāvasāne bhavaṅgavīthiṃ pacchinditvā javanena gahitārammaṇe tadārammaṇavasena ca sakiṃ vā dvikkhattuṃ vā pavattati. Cittappavattigaṇanāyaṃ pana sabbadvāresu tadārammaṇe dve eva cittavārā āgatā. Idaṃ pana cittaṃ tadārammaṇanti ca piṭṭhibhavaṅganti cāti dve nāmāni labhati, aniyatadvārārammaṇaṃ niyatavatthukaṃ aniyataṭṭhānakiccañca hotīti. Evaṃ tāva terasa pañcavokārabhave pavattiyaṃyeva pavattantīti veditabbāni. Sesesu ekūnavīsatiyā cittesu na kiñci attano anurūpāya paṭisandhiyā na pavattati.

    បវត្តិយំ បន កុសលាកុសលវិបាកា តាវ ទ្វេ អហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុយោ បញ្ចទ្វារេ កុសលាកុសលវិបាកមនោធាតូនំ អនន្តរំ សន្តីរណកិច្ចំ , ឆសុ ទ្វារេសុ បុព្ពេ វុត្តនយេនេវ តទារម្មណកិច្ចំ, អត្តនា ទិន្នបដិសន្ធិតោ ឧទ្ធំ អសតិ ភវង្គុបច្ឆេទកេ ចិត្តុប្បាទេ ភវង្គកិច្ចំ, អន្តេ ចុតិកិច្ចញ្ចាតិ ចត្តារិ កិច្ចានិ សាធយមានា និយតវត្ថុកា អនិយតទ្វារារម្មណដ្ឋានកិច្ចា ហុត្វា បវត្តន្តិ។

    Pavattiyaṃ pana kusalākusalavipākā tāva dve ahetukamanoviññāṇadhātuyo pañcadvāre kusalākusalavipākamanodhātūnaṃ anantaraṃ santīraṇakiccaṃ , chasu dvāresu pubbe vuttanayeneva tadārammaṇakiccaṃ, attanā dinnapaṭisandhito uddhaṃ asati bhavaṅgupacchedake cittuppāde bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañcāti cattāri kiccāni sādhayamānā niyatavatthukā aniyatadvārārammaṇaṭṭhānakiccā hutvā pavattanti.

    អដ្ឋ កាមាវចរសហេតុកចិត្តានិ បវត្តិយំ វុត្តនយេនេវ ឆសុ ទ្វារេសុ តទារម្មណកិច្ចំ, អត្តនា ទិន្នបដិសន្ធិតោ ឧទ្ធំ អសតិ ភវង្គុបច្ឆេទកេ ចិត្តុប្បាទេ ភវង្គកិច្ចំ, អន្តេ ចុតិកិច្ចញ្ចាតិ តីណិ កិច្ចានិ សាធយមានានិ និយតវត្ថុកានិ អនិយតទ្វារារម្មណដ្ឋានកិច្ចានិ ហុត្វា បវត្តន្តិ។

    Aṭṭha kāmāvacarasahetukacittāni pavattiyaṃ vuttanayeneva chasu dvāresu tadārammaṇakiccaṃ, attanā dinnapaṭisandhito uddhaṃ asati bhavaṅgupacchedake cittuppāde bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañcāti tīṇi kiccāni sādhayamānāni niyatavatthukāni aniyatadvārārammaṇaṭṭhānakiccāni hutvā pavattanti.

    បញ្ច រូបាវចរានិ ចត្តារិ ច អរូបាវចរានិ អត្តនា ទិន្នបដិសន្ធិតោ ឧទ្ធំ អសតិ ភវង្គុបច្ឆេទកេ ចិត្តុប្បាទេ ភវង្គកិច្ចំ, អន្តេ ចុតិកិច្ចញ្ចាតិ កិច្ចទ្វយំ សាធយមានានិ បវត្តន្តិ។ តេសុ រូបាវចរានិ និយតវត្ថារម្មណានិ អនិយតដ្ឋានកិច្ចានិ, ឥតរានិ អវត្ថុកានិ និយតារម្មណានិ អនិយតដ្ឋានកិច្ចានិ ហុត្វា បវត្តន្តីតិ។ ឯវំ តាវ ពាត្តិំសវិធម្បិ វិញ្ញាណំ បវត្តិយំ សង្ខារបច្ចយា បវត្តតិ។ តត្រស្ស តេ តេ សង្ខារា កម្មបច្ចយេន ច ឧបនិស្សយបច្ចយេន ច បច្ចយា ហោន្តិ។

    Pañca rūpāvacarāni cattāri ca arūpāvacarāni attanā dinnapaṭisandhito uddhaṃ asati bhavaṅgupacchedake cittuppāde bhavaṅgakiccaṃ, ante cutikiccañcāti kiccadvayaṃ sādhayamānāni pavattanti. Tesu rūpāvacarāni niyatavatthārammaṇāni aniyataṭṭhānakiccāni, itarāni avatthukāni niyatārammaṇāni aniyataṭṭhānakiccāni hutvā pavattantīti. Evaṃ tāva bāttiṃsavidhampi viññāṇaṃ pavattiyaṃ saṅkhārapaccayā pavattati. Tatrassa te te saṅkhārā kammapaccayena ca upanissayapaccayena ca paccayā honti.

    តត្ថ យានេតានិ ឯកាទស តទារម្មណចិត្តានិ វុត្តានិ, តេសុ ឯកម្បិ រូបារូបភវេ តទារម្មណំ ហុត្វា ន បវត្តតិ។ កស្មា? ពីជាភាវា។ តត្ថ ហិ កាមាវចរវិបាកសង្ខាតំ បដិសន្ធិពីជំ នត្ថិ, យំ រូបាទីសុ អារម្មណេសុ បវត្តិយំ តស្ស ជនកំ ភវេយ្យ។ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនម្បិ រូបភវេ អភាវោ អាបជ្ជតីតិ ចេ? ន; ឥន្ទ្រិយប្បវត្តិអានុភាវតោ ទ្វារវីថិភេទេ ចិត្តនិយមតោ ច។

    Tattha yānetāni ekādasa tadārammaṇacittāni vuttāni, tesu ekampi rūpārūpabhave tadārammaṇaṃ hutvā na pavattati. Kasmā? Bījābhāvā. Tattha hi kāmāvacaravipākasaṅkhātaṃ paṭisandhibījaṃ natthi, yaṃ rūpādīsu ārammaṇesu pavattiyaṃ tassa janakaṃ bhaveyya. Cakkhuviññāṇādīnampi rūpabhave abhāvo āpajjatīti ce? Na; indriyappavattiānubhāvato dvāravīthibhede cittaniyamato ca.

    យថា ចេតំ តទារម្មណំ ឯកន្តេន រូបារូបភវេ នប្បវត្តតិ តថា សព្ពេបិ អកាមាវចរេ ធម្មេ នានុពន្ធតិ។ កស្មា? អជនកត្តា ចេវ ជនកស្ស ច អសទិសត្តា។ តញ្ហិ យថា នាម គេហា និក្ខមិត្វា ពហិ គន្តុកាមោ តរុណទារកោ អត្តនោ ជនកំ បិតរំ វា អញ្ញំ វា បិតុសទិសំ ហិតកាមំ ញាតិំ អង្គុលិយំ គហេត្វា អនុពន្ធតិ, ន អញ្ញំ រាជបុរិសាទិំ, តថា ឯតម្បិ ភវង្គារម្មណតោ ពហិ និក្ខមិតុកាមំ សភាគតាយ អត្តនោ ជនកំ បិតរំ វា បិតុសទិសំ វា កាមាវចរជវនមេវ អនុពន្ធតិ, ន អញ្ញំ មហគ្គតំ អនុត្តរំ វា។

    Yathā cetaṃ tadārammaṇaṃ ekantena rūpārūpabhave nappavattati tathā sabbepi akāmāvacare dhamme nānubandhati. Kasmā? Ajanakattā ceva janakassa ca asadisattā. Tañhi yathā nāma gehā nikkhamitvā bahi gantukāmo taruṇadārako attano janakaṃ pitaraṃ vā aññaṃ vā pitusadisaṃ hitakāmaṃ ñātiṃ aṅguliyaṃ gahetvā anubandhati, na aññaṃ rājapurisādiṃ, tathā etampi bhavaṅgārammaṇato bahi nikkhamitukāmaṃ sabhāgatāya attano janakaṃ pitaraṃ vā pitusadisaṃ vā kāmāvacarajavanameva anubandhati, na aññaṃ mahaggataṃ anuttaraṃ vā.

    យថា ចេតំ មហគ្គតលោកុត្តរេ ធម្មេ នានុពន្ធតិ, តថា យទា ឯតេ កាមាវចរធម្មាបិ មហគ្គតារម្មណា ហុត្វា បវត្តន្តិ តទា តេបិ នានុពន្ធតិ។ កស្មា? អបរិចិតទេសត្តា អច្ចន្តបរិត្តារម្មណត្តា ច។ តញ្ហិ យថា បិតរំ វា បិតុសទិសំ វា ញាតិំ អនុពន្ធន្តោបិ តរុណទារកោ ឃរទ្វារអន្តរវីថិចតុក្កាទិម្ហិ បរិចិតេយេវ ទេសេ អនុពន្ធតិ, ន អរញ្ញំ វា យុទ្ធភូមិំ វា គច្ឆន្តំ; ឯវំ កាមាវចរធម្មេ អនុពន្ធន្តម្បិ អមហគ្គតាទិម្ហិ បរិចិតេយេវ ទេសេ បវត្តមានេ ធម្មេ អនុពន្ធតិ, ន មហគ្គតលោកុត្តរធម្មេ អារព្ភ បវត្តមានេតិ។

    Yathā cetaṃ mahaggatalokuttare dhamme nānubandhati, tathā yadā ete kāmāvacaradhammāpi mahaggatārammaṇā hutvā pavattanti tadā tepi nānubandhati. Kasmā? Aparicitadesattā accantaparittārammaṇattā ca. Tañhi yathā pitaraṃ vā pitusadisaṃ vā ñātiṃ anubandhantopi taruṇadārako gharadvāraantaravīthicatukkādimhi pariciteyeva dese anubandhati, na araññaṃ vā yuddhabhūmiṃ vā gacchantaṃ; evaṃ kāmāvacaradhamme anubandhantampi amahaggatādimhi pariciteyeva dese pavattamāne dhamme anubandhati, na mahaggatalokuttaradhamme ārabbha pavattamāneti.

    យស្មា ចស្ស ‘‘សព្ពោ កាមាវចរវិបាកោ កិរិយមនោធាតុ កិរិយអហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ សោមនស្សសហគតា ឥមេ ធម្មា បរិត្តារម្មណា’’តិ ឯវំ អច្ចន្តបរិត្តមេវ អារម្មណំ វុត្តំ, តស្មាបេតំ មហគ្គតលោកុត្តរារម្មណេ កាមាវចរធម្មេបិ នានុពន្ធតីតិ វេទិតព្ពំ។

    Yasmā cassa ‘‘sabbo kāmāvacaravipāko kiriyamanodhātu kiriyaahetukamanoviññāṇadhātu somanassasahagatā ime dhammā parittārammaṇā’’ti evaṃ accantaparittameva ārammaṇaṃ vuttaṃ, tasmāpetaṃ mahaggatalokuttarārammaṇe kāmāvacaradhammepi nānubandhatīti veditabbaṃ.

    កិំ វា ឥមាយ យុត្តិកថាយ? អដ្ឋកថាយញ្ហិ ឯកន្តេនេវ វុត្តំ – ឯកាទស តទារម្មណចិត្តានិ នាមគោត្តំ អារព្ភ ជវនេ ជវិតេ តទារម្មណំ ន គណ្ហន្តិ។ បណ្ណត្តិំ អារព្ភ ជវនេ ជវិតេ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ តិលក្ខណារម្មណិកវិបស្សនាយ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ វុដ្ឋានគាមិនិយា ពលវវិបស្សនាយ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ រូបារូបធម្មេ អារព្ភ ជវនេ ជវិតេ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ មិច្ឆត្តនិយតធម្មេសុ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ សម្មត្តនិយតធម្មេសុ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ លោកុត្តរធម្មេ អារព្ភ ជវនេ ជវិតេ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ អភិញ្ញាញាណំ អារព្ភ ជវនេ ជវិតេ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ បដិសម្ភិទាញាណំ អារព្ភ ជវនេ ជវិតេ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ។ កាមាវចរេ ទុព្ពលារម្មណេ តទារម្មណំ ន លព្ភតិ, ឆសុ ទ្វារេសុ ពលវារម្មណេ អាបាថគតេយេវ លព្ភតិ, លព្ភមានញ្ច កាមាវចរេយេវ លព្ភតិ។ រូបារូបភវេ តទារម្មណំ នាម នត្ថីតិ។

    Kiṃ vā imāya yuttikathāya? Aṭṭhakathāyañhi ekanteneva vuttaṃ – ekādasa tadārammaṇacittāni nāmagottaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na gaṇhanti. Paṇṇattiṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Tilakkhaṇārammaṇikavipassanāya tadārammaṇaṃ na labbhati. Vuṭṭhānagāminiyā balavavipassanāya tadārammaṇaṃ na labbhati. Rūpārūpadhamme ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Micchattaniyatadhammesu tadārammaṇaṃ na labbhati. Sammattaniyatadhammesu tadārammaṇaṃ na labbhati. Lokuttaradhamme ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Abhiññāñāṇaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Paṭisambhidāñāṇaṃ ārabbha javane javite tadārammaṇaṃ na labbhati. Kāmāvacare dubbalārammaṇe tadārammaṇaṃ na labbhati, chasu dvāresu balavārammaṇe āpāthagateyeva labbhati, labbhamānañca kāmāvacareyeva labbhati. Rūpārūpabhave tadārammaṇaṃ nāma natthīti.

    យំ បន វុត្តំ ‘‘សេសេសុ ឯកូនវីសតិយា ចិត្តេសុ ន កិញ្ចិ អត្តនោ អនុរូបាយ បដិសន្ធិយា ន បវត្តតី’’តិ, តំ អតិសំខិត្តត្តា ទុព្ពិជានំ។ តេនស្ស វិត្ថារនយទស្សនត្ថំ វុច្ចតិ – ‘‘កតិ បដិសន្ធិយោ? កតិ បដិសន្ធិចិត្តានិ? កេន កត្ថ បដិសន្ធិ ហោតិ? កិំ បដិសន្ធិយា អារម្មណ’’ន្តិ?

    Yaṃ pana vuttaṃ ‘‘sesesu ekūnavīsatiyā cittesu na kiñci attano anurūpāya paṭisandhiyā na pavattatī’’ti, taṃ atisaṃkhittattā dubbijānaṃ. Tenassa vitthāranayadassanatthaṃ vuccati – ‘‘kati paṭisandhiyo? Kati paṭisandhicittāni? Kena kattha paṭisandhi hoti? Kiṃ paṭisandhiyā ārammaṇa’’nti?

    អសញ្ញបដិសន្ធិយា សទ្ធិំ វីសតិ បដិសន្ធិយោ។ វុត្តប្បការានេវ ឯកូនវីសតិ បដិសន្ធិចិត្តានិ។ តត្ថ អកុសលវិបាកាយ អហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុយា អបាយេសុ បដិសន្ធិ ហោតិ, កុសលវិបាកាយ មនុស្សលោកេ ជច្ចន្ធជាតិពធិរជាតិឧម្មត្តកឯឡមូគនបុំសកាទីនំ។ អដ្ឋហិ សហេតុកមហាវិបាកេហិ កាមាវចរទេវេសុ ចេវ មនុស្សេសុ ច បុញ្ញវន្តានំ បដិសន្ធិ ហោតិ, បញ្ចហិ រូបាវចរវិបាកេហិ រូបីព្រហ្មលោកេ, ចតូហិ អរូបាវចរវិបាកេហិ អរូបលោកេតិ។ យេន ច យត្ថ បដិសន្ធិ ហោតិ, សា ឯវ តស្សា អនុរូបបដិសន្ធិ នាម។

    Asaññapaṭisandhiyā saddhiṃ vīsati paṭisandhiyo. Vuttappakārāneva ekūnavīsati paṭisandhicittāni. Tattha akusalavipākāya ahetukamanoviññāṇadhātuyā apāyesu paṭisandhi hoti, kusalavipākāya manussaloke jaccandhajātibadhirajātiummattakaeḷamūganapuṃsakādīnaṃ. Aṭṭhahi sahetukamahāvipākehi kāmāvacaradevesu ceva manussesu ca puññavantānaṃ paṭisandhi hoti, pañcahi rūpāvacaravipākehi rūpībrahmaloke, catūhi arūpāvacaravipākehi arūpaloketi. Yena ca yattha paṭisandhi hoti, sā eva tassā anurūpapaṭisandhi nāma.

    សង្ខេបតោ បដិសន្ធិយា តីណិ អារម្មណានិ ហោន្តិ – កម្មំ, កម្មនិមិត្តំ , គតិនិមិត្តន្តិ។ តត្ថ កម្មំ នាម អាយូហិតា កុសលាកុសលចេតនា។ កម្មនិមិត្តំ នាម យំ វត្ថុំ អារម្មណំ កត្វា កម្មំ អាយូហតិ។ តត្ថ អតីតេ កប្បកោដិសតសហស្សមត្ថកស្មិម្បិ កម្មេ កតេ តស្មិំ ខណេ កម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា អាគន្ត្វា ឧបដ្ឋាតិ។

    Saṅkhepato paṭisandhiyā tīṇi ārammaṇāni honti – kammaṃ, kammanimittaṃ , gatinimittanti. Tattha kammaṃ nāma āyūhitā kusalākusalacetanā. Kammanimittaṃ nāma yaṃ vatthuṃ ārammaṇaṃ katvā kammaṃ āyūhati. Tattha atīte kappakoṭisatasahassamatthakasmimpi kamme kate tasmiṃ khaṇe kammaṃ vā kammanimittaṃ vā āgantvā upaṭṭhāti.

    តត្រិទំ កម្មនិមិត្តស្ស ឧបដ្ឋានេ វត្ថុ – គោបកសីវលី កិរ នាម តាលបិដ្ឋិកវិហារេ ចេតិយំ ការេសិ។ តស្ស មរណមញ្ចេ និបន្នស្ស ចេតិយំ ឧបដ្ឋាសិ។ សោ តទេវ និមិត្តំ គណ្ហិត្វា កាលំកត្វា ទេវលោកេ និព្ពត្តិ។ អញ្ញា សម្មូឡ្ហកាលកិរិយា នាម ហោតិ។ បរម្មុខំ គច្ឆន្តស្ស ហិ បច្ឆតោ តិខិណេន អសិនា សីសំ ឆិន្ទន្តិ។ និបជ្ជិត្វា និទ្ទាយន្តស្សាបិ តិខិណេន អសិនា សីសំ ឆិន្ទន្តិ។ ឧទកេ ឱសីទាបេត្វា មារេន្តិ។ ឯវរូបេបិ កាលេ អញ្ញតរំ កម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា ឧបដ្ឋាតិ។ អញ្ញំ លហុកមរណំ នាម អត្ថិ។ និខាទនទណ្ឌកមត្ថកស្មិញ្ហិ និលីនមក្ខិកំ មុគ្គរេន បហរិត្វា បិសន្តិ។ ឯវរូបេបិ កាលេ កម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា ឧបដ្ឋាតិ។ ឯវំ បិសិយមានាយ បន មក្ខិកាយ បឋមំ កាយទ្វារាវជ្ជនំ ភវង្គំ នាវដ្ដេតិ, មនោទ្វារាវជ្ជនមេវ អាវដ្ដេតិ។ អថ ជវនំ ជវិត្វា ភវង្គំ ឱតរតិ។ ទុតិយវារេ កាយទ្វារាវជ្ជនំ ភវង្គំ អាវដ្ដេតិ។ តតោ កាយវិញ្ញាណំ, សម្បដិច្ឆនំ, សន្តីរណំ, វោដ្ឋបនន្តិ វីថិចិត្តានិ បវត្តន្តិ។ ជវនំ ជវិត្វា ភវង្គំ ឱតរតិ។ តតិយវារេ មនោទ្វារាវជ្ជនំ ភវង្គំ អាវដ្ដេតិ។ អថ ជវនំ ជវិត្វា ភវង្គំ ឱតរតិ។ ឯតស្មិំ ឋានេ កាលកិរិយំ ករោតិ។ ឥទំ កិមត្ថំ អាភតំ? អរូបធម្មានំ វិសយោ នាម ឯវំ លហុកោតិ ទីបនត្ថំ។

    Tatridaṃ kammanimittassa upaṭṭhāne vatthu – gopakasīvalī kira nāma tālapiṭṭhikavihāre cetiyaṃ kāresi. Tassa maraṇamañce nipannassa cetiyaṃ upaṭṭhāsi. So tadeva nimittaṃ gaṇhitvā kālaṃkatvā devaloke nibbatti. Aññā sammūḷhakālakiriyā nāma hoti. Parammukhaṃ gacchantassa hi pacchato tikhiṇena asinā sīsaṃ chindanti. Nipajjitvā niddāyantassāpi tikhiṇena asinā sīsaṃ chindanti. Udake osīdāpetvā mārenti. Evarūpepi kāle aññataraṃ kammaṃ vā kammanimittaṃ vā upaṭṭhāti. Aññaṃ lahukamaraṇaṃ nāma atthi. Nikhādanadaṇḍakamatthakasmiñhi nilīnamakkhikaṃ muggarena paharitvā pisanti. Evarūpepi kāle kammaṃ vā kammanimittaṃ vā upaṭṭhāti. Evaṃ pisiyamānāya pana makkhikāya paṭhamaṃ kāyadvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ nāvaṭṭeti, manodvārāvajjanameva āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Dutiyavāre kāyadvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti. Tato kāyaviññāṇaṃ, sampaṭicchanaṃ, santīraṇaṃ, voṭṭhapananti vīthicittāni pavattanti. Javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Tatiyavāre manodvārāvajjanaṃ bhavaṅgaṃ āvaṭṭeti. Atha javanaṃ javitvā bhavaṅgaṃ otarati. Etasmiṃ ṭhāne kālakiriyaṃ karoti. Idaṃ kimatthaṃ ābhataṃ? Arūpadhammānaṃ visayo nāma evaṃ lahukoti dīpanatthaṃ.

    គតិនិមិត្តំ នាម និព្ពត្តនកឱកាសេ ឯកោ វណ្ណោ ឧបដ្ឋាតិ។ តត្ថ និរយេ ឧបដ្ឋហន្តេ លោហកុម្ភិសទិសោ ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ។ មនុស្សលោកេ ឧបដ្ឋហន្តេ មាតុកុច្ឆិកម្ពលយានសទិសា ហុត្វា ឧបដ្ឋាតិ។ ទេវលោកេ ឧបដ្ឋហន្តេ កប្បរុក្ខវិមានសយនាទីនិ ឧបដ្ឋហន្តិ។ ឯវំ កម្មំ, កម្មនិមិត្តំ, គតិនិមិត្តន្តិ សង្ខេបតោ បដិសន្ធិយា តីណិ អារម្មណានិ ហោន្តិ។

    Gatinimittaṃ nāma nibbattanakaokāse eko vaṇṇo upaṭṭhāti. Tattha niraye upaṭṭhahante lohakumbhisadiso hutvā upaṭṭhāti. Manussaloke upaṭṭhahante mātukucchikambalayānasadisā hutvā upaṭṭhāti. Devaloke upaṭṭhahante kapparukkhavimānasayanādīni upaṭṭhahanti. Evaṃ kammaṃ, kammanimittaṃ, gatinimittanti saṅkhepato paṭisandhiyā tīṇi ārammaṇāni honti.

    អបរោ នយោ – បដិសន្ធិយា តីណិ អារម្មណានិ ហោន្តិ? អតីតំ, បច្ចុប្បន្នំ , នវត្តព្ពញ្ច។ អសញ្ញីបដិសន្ធិ អនារម្មណាតិ។ តត្ថ វិញ្ញាណញ្ចាយតននេវសញ្ញានាសញ្ញាយតនបដិសន្ធីនំ អតីតមេវ អារម្មណំ។ ទសន្នំ កាមាវចរានំ អតីតំ វា បច្ចុប្បន្នំ វា។ សេសានំ នវត្តព្ពំ។ ឯវំ តីសុ អារម្មណេសុ បវត្តមានា បន បដិសន្ធិ យស្មា អតីតារម្មណស្ស វា នវត្តព្ពារម្មណស្ស វា ចុតិចិត្តស្ស អនន្តរមេវ ហោតិ។ បច្ចុប្បន្នារម្មណំ បន ចុត្តិចិត្តំ នាម នត្ថិ។ តស្មា ទ្វីសុ អារម្មណេសុ អញ្ញតរារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរំ តីសុ អារម្មណេសុ អញ្ញតរារម្មណាយ បដិសន្ធិយា សុគតិទុគ្គតិវសេន បវត្តនាការោ វេទិតព្ពោ។

    Aparo nayo – paṭisandhiyā tīṇi ārammaṇāni honti? Atītaṃ, paccuppannaṃ , navattabbañca. Asaññīpaṭisandhi anārammaṇāti. Tattha viññāṇañcāyatananevasaññānāsaññāyatanapaṭisandhīnaṃ atītameva ārammaṇaṃ. Dasannaṃ kāmāvacarānaṃ atītaṃ vā paccuppannaṃ vā. Sesānaṃ navattabbaṃ. Evaṃ tīsu ārammaṇesu pavattamānā pana paṭisandhi yasmā atītārammaṇassa vā navattabbārammaṇassa vā cuticittassa anantarameva hoti. Paccuppannārammaṇaṃ pana cutticittaṃ nāma natthi. Tasmā dvīsu ārammaṇesu aññatarārammaṇāya cutiyā anantaraṃ tīsu ārammaṇesu aññatarārammaṇāya paṭisandhiyā sugatiduggativasena pavattanākāro veditabbo.

    សេយ្យថិទំ – កាមាវចរសុគតិយំ តាវ ឋិតស្ស បាបកម្មិនោ បុគ្គលស្ស ‘‘តានិស្ស តម្ហិ សមយេ ឱលម្ពន្តី’’តិអាទិវចនតោ (ម. និ. ៣.២៤៨) មរណមញ្ចេ និបន្នស្ស យថូបចិតំ បាបកម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា មនោទ្វារេ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តំ អារព្ភ ឧប្បន្នាយ តទារម្មណបរិយោសានាយ សុទ្ធាយ វា ជវនវីថិយា អនន្តរំ ភវង្គវិសយំ អារម្មណំ កត្វា ចុតិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ តស្មិំ និរុទ្ធេ តទេវ អាបាថគតំ កម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា អារព្ភ អនុបច្ឆិន្នកិលេសពលវិនាមិតំ ទុគ្គតិបរិយាបន្នំ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយំ អតីតារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរា អតីតារម្មណា បដិសន្ធិ។

    Seyyathidaṃ – kāmāvacarasugatiyaṃ tāva ṭhitassa pāpakammino puggalassa ‘‘tānissa tamhi samaye olambantī’’tiādivacanato (ma. ni. 3.248) maraṇamañce nipannassa yathūpacitaṃ pāpakammaṃ vā kammanimittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Taṃ ārabbha uppannāya tadārammaṇapariyosānāya suddhāya vā javanavīthiyā anantaraṃ bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā cuticittaṃ uppajjati. Tasmiṃ niruddhe tadeva āpāthagataṃ kammaṃ vā kammanimittaṃ vā ārabbha anupacchinnakilesabalavināmitaṃ duggatipariyāpannaṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā atītārammaṇā paṭisandhi.

    អបរស្ស មរណសមយេ វុត្តប្បការកម្មវសេន នរកាទីសុ អគ្គិជាលវណ្ណាទិកំ ទុគ្គតិនិមិត្តំ មនោទ្វារេ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តស្ស ទ្វិក្ខត្តុំ ភវង្គេ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធេ តំ អារម្មណំ អារព្ភ ឯកំ អាវជ្ជនំ, មរណស្ស អាសន្នភាវេន មន្ទីភូតវេគត្តា បញ្ច ជវនានិ, ទ្វេ តទារម្មណានីតិ តីណិ វីថិចិត្តានិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ តតោ ភវង្គវិសយំ អារម្មណំ កត្វា ឯកំ ចុតិចិត្តំ។ ឯត្តាវតា ឯកាទស ចិត្តក្ខណា អតីតា ហោន្តិ។ អថាវសេសបញ្ចចិត្តក្ខណាយុកេ តស្មិំយេវ អារម្មណេ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយំ អតីតារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរា បច្ចុប្បន្នារម្មណា បដិសន្ធិ។

    Aparassa maraṇasamaye vuttappakārakammavasena narakādīsu aggijālavaṇṇādikaṃ duggatinimittaṃ manodvāre āpāthamāgacchati. Tassa dvikkhattuṃ bhavaṅge uppajjitvā niruddhe taṃ ārammaṇaṃ ārabbha ekaṃ āvajjanaṃ, maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni, dve tadārammaṇānīti tīṇi vīthicittāni uppajjanti. Tato bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ. Ettāvatā ekādasa cittakkhaṇā atītā honti. Athāvasesapañcacittakkhaṇāyuke tasmiṃyeva ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi.

    អបរស្ស មរណសមយេ បញ្ចន្នំ ទ្វារានំ អញ្ញតរស្មិំ ទ្វារេ រាគាទិហេតុភូតំ ហីនារម្មណំ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តស្ស យថាក្កមេន ឧប្បន្នវោដ្ឋព្ពនាវសានេ មរណស្ស អាសន្នភាវេន មន្ទីភូតវេគត្តា បញ្ច ជវនានិ ទ្វេ តទារម្មណានិ ច ឧប្បជ្ជន្តិ។ តតោ ភវង្គវិសយមារម្មណំ កត្វា ឯកំ ចុតិចិត្តំ។ ឯត្តាវតា ទ្វេ ភវង្គានិ, អាវជ្ជនំ, ទស្សនំ, សម្បដិច្ឆនំ, សន្តីរណំ, វោដ្ឋព្ពនំ, បញ្ច ជវនានិ, ទ្វេ តទារម្មណានិ, ឯកំ ចុតិចិត្តន្តិ បញ្ចទស ចិត្តក្ខណា អតីតា ហោន្តិ។ អថាវសេសឯកចិត្តក្ខណាយុកេ តស្មិំ យេវ អារម្មណេ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយម្បិ អតីតារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរា បច្ចុប្បន្នារម្មណា បដិសន្ធិ។ ឯស តាវ អតីតារម្មណាយ សុគតិចុតិយា អនន្តរា អតីតបច្ចុប្បន្នារម្មណាយ ទុគ្គតិបដិសន្ធិយា បវត្តនាការោ។

    Aparassa maraṇasamaye pañcannaṃ dvārānaṃ aññatarasmiṃ dvāre rāgādihetubhūtaṃ hīnārammaṇaṃ āpāthamāgacchati. Tassa yathākkamena uppannavoṭṭhabbanāvasāne maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni dve tadārammaṇāni ca uppajjanti. Tato bhavaṅgavisayamārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ. Ettāvatā dve bhavaṅgāni, āvajjanaṃ, dassanaṃ, sampaṭicchanaṃ, santīraṇaṃ, voṭṭhabbanaṃ, pañca javanāni, dve tadārammaṇāni, ekaṃ cuticittanti pañcadasa cittakkhaṇā atītā honti. Athāvasesaekacittakkhaṇāyuke tasmiṃ yeva ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayampi atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi. Esa tāva atītārammaṇāya sugaticutiyā anantarā atītapaccuppannārammaṇāya duggatipaṭisandhiyā pavattanākāro.

    ទុគ្គតិយំ ឋិតស្ស បន ឧបចិតានវជ្ជកម្មស្ស វុត្តនយេនេវ តំ អនវជ្ជកម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា មនោទ្វារេ អាបាថមាគច្ឆតីតិ កណ្ហបក្ខេ សុក្កបក្ខំ ឋបេត្វា សព្ពំ បុរិមនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ អយំ អតីតារម្មណាយ ទុគ្គតិចុតិយា អនន្តរា អតីតបច្ចុប្បន្នារម្មណាយ សុគតិបដិសន្ធិយា បវត្តនាការោ។

    Duggatiyaṃ ṭhitassa pana upacitānavajjakammassa vuttanayeneva taṃ anavajjakammaṃ vā kammanimittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchatīti kaṇhapakkhe sukkapakkhaṃ ṭhapetvā sabbaṃ purimanayeneva veditabbaṃ. Ayaṃ atītārammaṇāya duggaticutiyā anantarā atītapaccuppannārammaṇāya sugatipaṭisandhiyā pavattanākāro.

    សុគតិយំ ឋិតស្ស បន ឧបចិតានវជ្ជកម្មស្ស ‘‘តានិស្ស តម្ហិ សមយេ ឱលម្ពន្តី’’តិអាទិវចនតោ មរណមញ្ចេ និបន្នស្ស យថូបចិតំ អនវជ្ជកម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា មនោទ្វារេ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តញ្ច ខោ ឧបចិតកាមាវចរានវជ្ជកម្មស្សេវ។ ឧបចិតមហគ្គតកម្មស្ស បន កម្មនិមិត្តមេវ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តំ អារព្ភ ឧប្បន្នាយ តទារម្មណបរិយោសានាយ សុទ្ធាយ វា ជវនវីថិយា អនន្តរំ ភវង្គវិសយំ អារម្មណំ កត្វា ចុតិចិត្តមុប្បជ្ជតិ។ តស្មិំ និរុទ្ធេ តទេវ អាបាថគតំ កម្មំ វា កម្មនិមិត្តំ វា អារព្ភ អនុបច្ឆិន្នកិលេសពលវិនាមិតំ សុគតិបរិយាបន្នំ បដិសន្ធិចិត្តមុប្បជ្ជតិ។ អយំ អតីតារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរា អតីតារម្មណា នវត្តព្ពារម្មណា វា បដិសន្ធិ។

    Sugatiyaṃ ṭhitassa pana upacitānavajjakammassa ‘‘tānissa tamhi samaye olambantī’’tiādivacanato maraṇamañce nipannassa yathūpacitaṃ anavajjakammaṃ vā kammanimittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Tañca kho upacitakāmāvacarānavajjakammasseva. Upacitamahaggatakammassa pana kammanimittameva āpāthamāgacchati. Taṃ ārabbha uppannāya tadārammaṇapariyosānāya suddhāya vā javanavīthiyā anantaraṃ bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā cuticittamuppajjati. Tasmiṃ niruddhe tadeva āpāthagataṃ kammaṃ vā kammanimittaṃ vā ārabbha anupacchinnakilesabalavināmitaṃ sugatipariyāpannaṃ paṭisandhicittamuppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā atītārammaṇā navattabbārammaṇā vā paṭisandhi.

    អបរស្ស មរណសមយេ កាមាវចរានវជ្ជកម្មវសេន មនុស្សលោកេ មាតុកុច្ឆិវណ្ណសង្ខាតំ វា ទេវលោកេ ឧយ្យានកប្បរុក្ខាទិវណ្ណសង្ខាតំ វា សុគតិនិមិត្តំ មនោទ្វារេ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តស្ស ទុគ្គតិនិមិត្តេ ទស្សិតានុក្កមេនេវ ចុតិចិត្តានន្តរំ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយំ អតីតារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរា បច្ចុប្បន្នារម្មណា បដិសន្ធិ។

    Aparassa maraṇasamaye kāmāvacarānavajjakammavasena manussaloke mātukucchivaṇṇasaṅkhātaṃ vā devaloke uyyānakapparukkhādivaṇṇasaṅkhātaṃ vā sugatinimittaṃ manodvāre āpāthamāgacchati. Tassa duggatinimitte dassitānukkameneva cuticittānantaraṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi.

    អបរស្ស មរណសមយេ ញាតកា ‘អយំ, តាត, តវត្ថាយ ពុទ្ធបូជា ករីយតិ, ចិត្តំ បសាទេហី’តិ វត្វា បុប្ផទាមធជបដាកាទិវសេន រូបារម្មណំ វា ធម្មស្សវនតូរិយបូជាទិវសេន សទ្ទារម្មណំ វា ធូមវាសគន្ធាទិវសេន គន្ធារម្មណំ វា ‘ឥទំ, តាត, សាយស្សុ, តវត្ថាយ ទាតព្ពំ ទេយ្យធម្ម’ន្តិ វត្វា មធុផាណិតាទិវសេន រសារម្មណំ វា ‘ឥទំ, តាត, ផុសស្សុ, តវត្ថាយ ទាតព្ពំ ទេយ្យធម្ម’ន្តិ វត្វា ចីនបដសោមារបដាទិវសេន ផោដ្ឋព្ពារម្មណំ វា បញ្ចទ្វារេ ឧបសំហរន្តិ។ តស្ស តស្មិំ អាបាថគតេ រូបាទិអារម្មណេ យថាក្កមេន ឧប្បន្នវោដ្ឋបនាវសានេ មរណស្ស អាសន្នភាវេន មន្ទីភូតវេគត្តា បញ្ច ជវនានិ ទ្វេ តទារម្មណានិ ច ឧប្បជ្ជន្តិ។ តតោ ភវង្គវិសយំ អារម្មណំ កត្វា ឯកំ ចុតិចិត្តំ, តទវសានេ តស្មិញ្ញេវ ឯកចិត្តក្ខណដ្ឋិតិកេ អារម្មណេ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយម្បិ អតីតារម្មណាយ ចុតិយា អនន្តរា បច្ចុប្បន្នារម្មណា បដិសន្ធិ។

    Aparassa maraṇasamaye ñātakā ‘ayaṃ, tāta, tavatthāya buddhapūjā karīyati, cittaṃ pasādehī’ti vatvā pupphadāmadhajapaṭākādivasena rūpārammaṇaṃ vā dhammassavanatūriyapūjādivasena saddārammaṇaṃ vā dhūmavāsagandhādivasena gandhārammaṇaṃ vā ‘idaṃ, tāta, sāyassu, tavatthāya dātabbaṃ deyyadhamma’nti vatvā madhuphāṇitādivasena rasārammaṇaṃ vā ‘idaṃ, tāta, phusassu, tavatthāya dātabbaṃ deyyadhamma’nti vatvā cīnapaṭasomārapaṭādivasena phoṭṭhabbārammaṇaṃ vā pañcadvāre upasaṃharanti. Tassa tasmiṃ āpāthagate rūpādiārammaṇe yathākkamena uppannavoṭṭhapanāvasāne maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni dve tadārammaṇāni ca uppajjanti. Tato bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ, tadavasāne tasmiññeva ekacittakkhaṇaṭṭhitike ārammaṇe paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayampi atītārammaṇāya cutiyā anantarā paccuppannārammaṇā paṭisandhi.

    អបរស្ស បន បថវីកសិណជ្ឈានាទិវសេន បដិលទ្ធមហគ្គតស្ស សុគតិយំ ឋិតស្ស មរណសមយេ កាមាវចរកុសលកម្ម-កម្មនិមិត្ត-គតិនិមិត្តានំ អញ្ញតរំ បថវីកសិណាទិកំ វា និមិត្តំ មហគ្គតចិត្តំ វា មនោទ្វារេ អាបាថមាគច្ឆតិ។ ចក្ខុសោតានំ វា អញ្ញតរស្មិំ កុសលុប្បត្តិហេតុភូតំ បណីតមារម្មណំ អាបាថមាគច្ឆតិ។ តស្ស យថាក្កមេន ឧប្បន្នវោដ្ឋព្ពនាវសានេ មរណស្ស អាសន្នភាវេន មន្ទីភូតវេគត្តា បញ្ច ជវនានិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ មហគ្គតគតិកានំ បន តទារម្មណំ នត្ថិ។ តស្មា ជវនានន្តរំយេវ ភវង្គវិសយំ អារម្មណំ កត្វា ឯកំ ចុតិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ ។ តស្សាវសានេ កាមាវចរមហគ្គតសុគតីនំ អញ្ញតរសុគតិបរិយាបន្នំ យថូបដ្ឋិតេសុ អារម្មណេសុ អញ្ញតរារម្មណំ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយំ នវត្តព្ពារម្មណាយ សុគតិចុតិយា អនន្តរា អតីតបច្ចុប្បន្ននវត្តព្ពានំ អញ្ញតរារម្មណា បដិសន្ធិ។

    Aparassa pana pathavīkasiṇajjhānādivasena paṭiladdhamahaggatassa sugatiyaṃ ṭhitassa maraṇasamaye kāmāvacarakusalakamma-kammanimitta-gatinimittānaṃ aññataraṃ pathavīkasiṇādikaṃ vā nimittaṃ mahaggatacittaṃ vā manodvāre āpāthamāgacchati. Cakkhusotānaṃ vā aññatarasmiṃ kusaluppattihetubhūtaṃ paṇītamārammaṇaṃ āpāthamāgacchati. Tassa yathākkamena uppannavoṭṭhabbanāvasāne maraṇassa āsannabhāvena mandībhūtavegattā pañca javanāni uppajjanti. Mahaggatagatikānaṃ pana tadārammaṇaṃ natthi. Tasmā javanānantaraṃyeva bhavaṅgavisayaṃ ārammaṇaṃ katvā ekaṃ cuticittaṃ uppajjati . Tassāvasāne kāmāvacaramahaggatasugatīnaṃ aññatarasugatipariyāpannaṃ yathūpaṭṭhitesu ārammaṇesu aññatarārammaṇaṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ navattabbārammaṇāya sugaticutiyā anantarā atītapaccuppannanavattabbānaṃ aññatarārammaṇā paṭisandhi.

    ឯតេនានុសារេន អារុប្បចុតិយាបិ អនន្តរា បដិសន្ធិ វេទិតព្ពា។ អយំ អតីតនវត្តព្ពារម្មណាយ សុគតិចុតិយា អនន្តរា អតីតនវត្តព្ពបច្ចុប្បន្នារម្មណាយ បដិសន្ធិយា បវត្តនាការោ។

    Etenānusārena āruppacutiyāpi anantarā paṭisandhi veditabbā. Ayaṃ atītanavattabbārammaṇāya sugaticutiyā anantarā atītanavattabbapaccuppannārammaṇāya paṭisandhiyā pavattanākāro.

    ទុគ្គតិយំ ឋិតស្ស បន បាបកម្មិនោ វុត្តនយេនេវ តំ កម្មំ កម្មនិមិត្តំ គតិនិមិត្តំ វា មនោទ្វារេ, បញ្ចទ្វារេ បន អកុសលុប្បត្តិហេតុភូតំ អារម្មណំ អាបាថមាគច្ឆតិ។ អថស្ស យថាក្កមេន ចុតិចិត្តាវសានេ ទុគ្គតិបរិយាបន្នំ តេសុ អារម្មណេសុ អញ្ញតរារម្មណំ បដិសន្ធិចិត្តំ ឧប្បជ្ជតិ។ អយំ អតីតារម្មណាយ ទុគ្គតិចុតិយា អនន្តរា អតីតបច្ចុប្បន្នារម្មណាយ បដិសន្ធិយា បវត្តនាការោតិ។ ឯត្តាវតា ឯកូនវីសតិវិធស្សាបិ វិញ្ញាណស្ស បដិសន្ធិវសេន បវត្តិ ទីបិតា ហោតិ។

    Duggatiyaṃ ṭhitassa pana pāpakammino vuttanayeneva taṃ kammaṃ kammanimittaṃ gatinimittaṃ vā manodvāre, pañcadvāre pana akusaluppattihetubhūtaṃ ārammaṇaṃ āpāthamāgacchati. Athassa yathākkamena cuticittāvasāne duggatipariyāpannaṃ tesu ārammaṇesu aññatarārammaṇaṃ paṭisandhicittaṃ uppajjati. Ayaṃ atītārammaṇāya duggaticutiyā anantarā atītapaccuppannārammaṇāya paṭisandhiyā pavattanākāroti. Ettāvatā ekūnavīsatividhassāpi viññāṇassa paṭisandhivasena pavatti dīpitā hoti.

    តយិទំ សព្ពម្បិ ឯវំ –

    Tayidaṃ sabbampi evaṃ –

    បវត្តមានំ សន្ធិម្ហិ, ទ្វិធា កម្មេន វត្តតិ;

    Pavattamānaṃ sandhimhi, dvidhā kammena vattati;

    មិស្សាទីហិ ច ភេទេហិ, ភេទស្ស ទុវិធាទិកោ។

    Missādīhi ca bhedehi, bhedassa duvidhādiko.

    ឥទញ្ហិ ឯកូនវីសតិវិធម្បិ វិបាកវិញ្ញាណំ បដិសន្ធិម្ហិ បវត្តមានំ ទ្វិធា កម្មេន វត្តតិ។ យថាសកញ្ហិ ឯតស្ស ជនកំ កម្មំ នានាក្ខណិកកម្មប្បច្ចយេន ចេវ ឧបនិស្សយបច្ចយេន ច បច្ចយោ ហោតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘កុសលាកុសលំ កម្មំ វិបាកស្ស ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ’’តិ (បដ្ឋា. ១.១.៤២៣)។ ឯវំ វត្តមានស្ស បនស្ស មិស្សាទីហិ ភេទេហិ ទុវិធាទិកោបិ ភេទោ វេទិតព្ពោ, សេយ្យថិទំ – ឥទញ្ហិ បដិសន្ធិវសេន ឯកធា វត្តមានម្បិ រូបេន សហ មិស្សាមិស្សភេទតោ ទុវិធំ, កាមរូបារូបភវភេទតោ តិវិធំ, អណ្ឌជជលាពុជសំសេទជឱបបាតិកយោនិវសេន ចតុព្ពិធំ, គតិវសេន បញ្ចវិធំ, វិញ្ញាណដ្ឋិតិវសេន សត្តវិធំ, សត្តាវាសវសេន អដ្ឋវិធំ ហោតិ។ តត្ថ –

    Idañhi ekūnavīsatividhampi vipākaviññāṇaṃ paṭisandhimhi pavattamānaṃ dvidhā kammena vattati. Yathāsakañhi etassa janakaṃ kammaṃ nānākkhaṇikakammappaccayena ceva upanissayapaccayena ca paccayo hoti. Vuttañhetaṃ ‘‘kusalākusalaṃ kammaṃ vipākassa upanissayapaccayena paccayo’’ti (paṭṭhā. 1.1.423). Evaṃ vattamānassa panassa missādīhi bhedehi duvidhādikopi bhedo veditabbo, seyyathidaṃ – idañhi paṭisandhivasena ekadhā vattamānampi rūpena saha missāmissabhedato duvidhaṃ, kāmarūpārūpabhavabhedato tividhaṃ, aṇḍajajalābujasaṃsedajaopapātikayonivasena catubbidhaṃ, gativasena pañcavidhaṃ, viññāṇaṭṭhitivasena sattavidhaṃ, sattāvāsavasena aṭṭhavidhaṃ hoti. Tattha –

    មិស្សំ ទ្វិធា ភាវភេទា, សភាវំ តត្ថ ច ទ្វិធា;

    Missaṃ dvidhā bhāvabhedā, sabhāvaṃ tattha ca dvidhā;

    ទ្វេ វា តយោ វា ទសកា, ឱមតោ អាទិនា សហ។

    Dve vā tayo vā dasakā, omato ādinā saha.

    ‘មិស្សំ ទ្វិធា ភាវភេទា’តិ យញ្ហេតមេត្ថ អញ្ញត្រ អរូបភវា រូបមិស្សំ បដិសន្ធិវិញ្ញាណំ ឧប្បជ្ជតិ, តំ រូបភវេ ឥត្ថិន្ទ្រិយបុរិសិន្ទ្រិយសង្ខាតេន ភាវេន វិនា ឧប្បត្តិតោ កាមភវេ អញ្ញត្រ ជាតិបណ្ឌកបដិសន្ធិយា ភាវេន សហ ឧប្បត្តិតោ សភាវំ អភាវន្តិ ទុវិធំ ហោតិ។

    ‘Missaṃdvidhā bhāvabhedā’ti yañhetamettha aññatra arūpabhavā rūpamissaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ uppajjati, taṃ rūpabhave itthindriyapurisindriyasaṅkhātena bhāvena vinā uppattito kāmabhave aññatra jātipaṇḍakapaṭisandhiyā bhāvena saha uppattito sabhāvaṃ abhāvanti duvidhaṃ hoti.

    ‘សភាវំ តត្ថ ច ទ្វិធា’តិ តត្ថាបិ ច យំ សភាវំ តំ ឥត្ថិបុរិសភាវានំ អញ្ញតរេន សហ ឧប្បត្តិតោ ទុវិធមេវ ហោតិ។

    ‘Sabhāvaṃ tattha ca dvidhā’ti tatthāpi ca yaṃ sabhāvaṃ taṃ itthipurisabhāvānaṃ aññatarena saha uppattito duvidhameva hoti.

    ‘ទ្វេ វា តយោ វា ទសកា, ឱមតោ អាទិនា សហា’តិ យញ្ហេតមេត្ថ មិស្សំ អមិស្សន្តិ ទ្វយេ អាទិភូតំ រូបមិស្សំ បដិសន្ធិវិញ្ញាណំ, តេន សហ វត្ថុកាយទសកវសេន ទ្វេ វា វត្ថុកាយភាវទសកវសេន តយោ វា ទសកា ឱមតោ ឧប្បជ្ជន្តិ, នត្ថិ ឥតោ បរំ រូបបរិហានីតិ។ តំ បនេតំ ឯវំ ឱមកបរិមាណំ ឧប្បជ្ជមានំ អណ្ឌជជលាពុជនាមិកាសុ ទ្វីសុ យោនីសុ ជាតិឧណ្ណាយ ឯកេន អំសុនា ឧទ្ធតតេលសប្បិមណ្ឌប្បមាណំ កលលន្តិ លទ្ធសង្ខំ ហុត្វា ឧប្បជ្ជតិ។ តត្ថ យោនីនំ គតិវសេន សម្ភវភេទោ វេទិតព្ពោ។ ឯតាសុ ហិ –

    ‘Dvevā tayo vā dasakā, omato ādinā sahā’ti yañhetamettha missaṃ amissanti dvaye ādibhūtaṃ rūpamissaṃ paṭisandhiviññāṇaṃ, tena saha vatthukāyadasakavasena dve vā vatthukāyabhāvadasakavasena tayo vā dasakā omato uppajjanti, natthi ito paraṃ rūpaparihānīti. Taṃ panetaṃ evaṃ omakaparimāṇaṃ uppajjamānaṃ aṇḍajajalābujanāmikāsu dvīsu yonīsu jātiuṇṇāya ekena aṃsunā uddhatatelasappimaṇḍappamāṇaṃ kalalanti laddhasaṅkhaṃ hutvā uppajjati. Tattha yonīnaṃ gativasena sambhavabhedo veditabbo. Etāsu hi –

    និរយេ ភុម្មវជ្ជេសុ, ទេវេសុ ច ន យោនិយោ;

    Niraye bhummavajjesu, devesu ca na yoniyo;

    តិស្សោ បុរិមិកា ហោន្តិ, ចតស្សោបិ គតិត្តយេ។

    Tisso purimikā honti, catassopi gatittaye.

    តត្ថ ទេវេសុ ចាតិ ចសទ្ទេន យថា និរយេ ច ភុម្មវជ្ជេសុ ច ទេវេសុ, ឯវំ និជ្ឈាមតណ្ហិកបេតេសុ ច បុរិមិកា តិស្សោ យោនិយោ ន សន្តីតិ វេទិតព្ពា។ ឱបបាតិកា ឯវ ហិ តេ ហោន្តិ។ សេសេ បន តិរច្ឆានបេត្តិវិសយមនុស្សសង្ខាតេ គតិត្តយេ បុព្ពេ វជ្ជិតភុម្មទេវេសុ ច ចតស្សោ យោនិយោ ហោន្តិ។ តត្ថ –

    Tattha devesu cāti casaddena yathā niraye ca bhummavajjesu ca devesu, evaṃ nijjhāmataṇhikapetesu ca purimikā tisso yoniyo na santīti veditabbā. Opapātikā eva hi te honti. Sese pana tiracchānapettivisayamanussasaṅkhāte gatittaye pubbe vajjitabhummadevesu ca catasso yoniyo honti. Tattha –

    តិំស នវ ចេវ រូបីសុ, សត្តតិ ឧក្កំសតោវ រូបានិ;

    Tiṃsa nava ceva rūpīsu, sattati ukkaṃsatova rūpāni;

    សំសេទជោបបាតីសុ, អថ វា អវកំសតោ តិំស។

    Saṃsedajopapātīsu, atha vā avakaṃsato tiṃsa.

    រូបីព្រហ្មេសុ តាវ ឱបបាតិកយោនិកេសុ ចក្ខុសោតវត្ថុទសកានំ ជីវិតនវកស្ស ចាតិ ចតុន្នំ កលាបានំ វសេន តិំស ច នវ ច បដិសន្ធិវិញ្ញាណេន សហ រូបានិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ រូបីព្រហ្មេ បន ឋបេត្វា អញ្ញេសុ សំសេទជឱបបាតិកេសុ ឧក្កំសតោ ចក្ខុសោតឃានជិវ្ហាកាយភាវវត្ថុទសកានំ វសេន សត្តតិ។ តានិ ច និច្ចំ ទេវេសុ។ តត្ថ វណ្ណោ គន្ធោ រសោ ឱជា ចតស្សោ ចាបិ ធាតុយោ ចក្ខុបសាទោ ជីវិតិន្ទ្រិយន្តិ អយំ ទសរូបបរិមាណោ រូបបុញ្ជោ ចក្ខុទសកោ នាម។ ឯវំ សេសា វេទិតព្ពា។ អវកំសតោ បន ជច្ចន្ធពធិរអឃានកនបុំសកស្ស ជិវ្ហាកាយវត្ថុទសកានំ វសេន តិំស រូបានិ ឧប្បជ្ជន្តិ។ ឧក្កំសាវកំសានំ បន អន្តរេ អនុរូបតោ វិកប្បោ វេទិតព្ពោ។

    Rūpībrahmesu tāva opapātikayonikesu cakkhusotavatthudasakānaṃ jīvitanavakassa cāti catunnaṃ kalāpānaṃ vasena tiṃsa ca nava ca paṭisandhiviññāṇena saha rūpāni uppajjanti. Rūpībrahme pana ṭhapetvā aññesu saṃsedajaopapātikesu ukkaṃsato cakkhusotaghānajivhākāyabhāvavatthudasakānaṃ vasena sattati. Tāni ca niccaṃ devesu. Tattha vaṇṇo gandho raso ojā catasso cāpi dhātuyo cakkhupasādo jīvitindriyanti ayaṃ dasarūpaparimāṇo rūpapuñjo cakkhudasako nāma. Evaṃ sesā veditabbā. Avakaṃsato pana jaccandhabadhiraaghānakanapuṃsakassa jivhākāyavatthudasakānaṃ vasena tiṃsa rūpāni uppajjanti. Ukkaṃsāvakaṃsānaṃ pana antare anurūpato vikappo veditabbo.

    ឯវំ វិទិត្វា បុន –

    Evaṃ viditvā puna –

    ខន្ធារម្មណគតិហេតុ-វេទនាបីតិវិតក្កវិចារេហិ;

    Khandhārammaṇagatihetu-vedanāpītivitakkavicārehi;

    ភេទាភេទវិសេសោ, ចុតិសន្ធីនំ បរិញ្ញេយ្យោ។

    Bhedābhedaviseso, cutisandhīnaṃ pariññeyyo.

    យាហេសា មិស្សាមិស្សតោ ទុវិធា បដិសន្ធិ, យា ចស្សា អតីតានន្តរា ចុតិ, តាសំ ឥមេហិ ខន្ធាទីហិ ភេទាភេទវិសេសោ ញាតព្ពោតិ អត្ថោ។

    Yāhesā missāmissato duvidhā paṭisandhi, yā cassā atītānantarā cuti, tāsaṃ imehi khandhādīhi bhedābhedaviseso ñātabboti attho.

    កថំ? កទាចិ ចតុក្ខន្ធាយ អារុប្បចុតិយា អនន្តរា ចតុក្ខន្ធាវ អារម្មណតោបិ អភិន្នា បដិសន្ធិ ហោតិ, កទាចិ អមហគ្គតពហិទ្ធារម្មណាយ មហគ្គតអជ្ឈត្តារម្មណា។ អយំ តាវ អរូបភូមីសុយេវ នយោ។ កទាចិ បន ចតុក្ខន្ធាយ អារុប្បចុតិយា អនន្តរា បញ្ចក្ខន្ធា កាមាវចរា បដិសន្ធិ។ កទាចិ បញ្ចក្ខន្ធាយ កាមាវចរចុតិយា រូបាវចរចុតិយា វា អនន្តរា ចតុក្ខន្ធា អារុប្បបដិសន្ធិ។ ឯវំ អតីតារម្មណចុតិយា អតីតនវត្តព្ពបច្ចុប្បន្នារម្មណា បដិសន្ធិ, ឯកច្ចសុគតិចុតិយា ឯកច្ចទុគ្គតិបដិសន្ធិ, អហេតុកចុតិយា សហេតុកបដិសន្ធិ, ទុហេតុកចុតិយា តិហេតុកបដិសន្ធិ, ឧបេក្ខាសហគតចុតិយា សោមនស្សសហគតបដិសន្ធិ, អប្បីតិកចុតិយា សប្បីតិកបដិសន្ធិ, អវិតក្កចុតិយា សវិតក្កបដិសន្ធិ, អវិចារចុតិយា សវិចារបដិសន្ធិ, អវិតក្កអវិចារចុតិយា សវិតក្កសវិចារបដិសន្ធីតិ តស្ស តស្ស វិបរីតតោ ច យថាយោគំ យោជេតព្ពំ។

    Kathaṃ? Kadāci catukkhandhāya āruppacutiyā anantarā catukkhandhāva ārammaṇatopi abhinnā paṭisandhi hoti, kadāci amahaggatabahiddhārammaṇāya mahaggataajjhattārammaṇā. Ayaṃ tāva arūpabhūmīsuyeva nayo. Kadāci pana catukkhandhāya āruppacutiyā anantarā pañcakkhandhā kāmāvacarā paṭisandhi. Kadāci pañcakkhandhāya kāmāvacaracutiyā rūpāvacaracutiyā vā anantarā catukkhandhā āruppapaṭisandhi. Evaṃ atītārammaṇacutiyā atītanavattabbapaccuppannārammaṇā paṭisandhi, ekaccasugaticutiyā ekaccaduggatipaṭisandhi, ahetukacutiyā sahetukapaṭisandhi, duhetukacutiyā tihetukapaṭisandhi, upekkhāsahagatacutiyā somanassasahagatapaṭisandhi, appītikacutiyā sappītikapaṭisandhi, avitakkacutiyā savitakkapaṭisandhi, avicāracutiyā savicārapaṭisandhi, avitakkaavicāracutiyā savitakkasavicārapaṭisandhīti tassa tassa viparītato ca yathāyogaṃ yojetabbaṃ.

    លទ្ធប្បច្ចយមិតិធម្ម-មត្តមេតំ ភវន្តរមុបេតិ;

    Laddhappaccayamitidhamma-mattametaṃ bhavantaramupeti;

    នាស្ស តតោ សង្កន្តិ, ន តតោ ហេតុំ វិនា ហោតិ។

    Nāssa tato saṅkanti, na tato hetuṃ vinā hoti.

    ឥតិ ហេតំ លទ្ធបច្ចយំ រូបារូបធម្មមត្តំ ឧប្បជ្ជមានំ ភវន្តរំ ឧបេតីតិ វុច្ចតិ, ន សត្តោ, ន ជីវោ។ តស្ស នាបិ អតីតភវតោ ឥធ សង្កន្តិ អត្ថិ, នាបិ តតោ ហេតុំ វិនា ឥធ បាតុភាវោ។ តយិទំ បាកដេន មនុស្សចុតិបដិសន្ធិក្កមេន បកាសយិស្សាម –

    Iti hetaṃ laddhapaccayaṃ rūpārūpadhammamattaṃ uppajjamānaṃ bhavantaraṃ upetīti vuccati, na satto, na jīvo. Tassa nāpi atītabhavato idha saṅkanti atthi, nāpi tato hetuṃ vinā idha pātubhāvo. Tayidaṃ pākaṭena manussacutipaṭisandhikkamena pakāsayissāma –

    អតីតភវស្មិញ្ហិ សរសេន ឧបក្កមេន វា សមាសន្នមរណស្ស អសយ្ហានំ សព្ពង្គបច្ចង្គសន្ធិពន្ធនច្ឆេទកានំ មារណន្តិកវេទនាសត្តានំ សន្និបាតំ អសហន្តស្ស អាតបេ បក្ខិត្តហរិតតាលបណ្ណមិវ កមេន ឧបសុស្សមានេ សរីរេ និរុទ្ធេសុ ចក្ខាទីសុ ឥន្ទ្រិយេសុ ហទយវត្ថុមត្តេ បតិដ្ឋិតេសុ កាយិន្ទ្រិយមនិន្ទ្រិយជីវិតិន្ទ្រិយេសុ តង្ខណាវសេសំ ហទយវត្ថុសន្និស្សិតំ វិញ្ញាណំ គរុសមាសេវិតាសន្នបុព្ពកតានំ អញ្ញតរំ លទ្ធាវសេសបច្ចយសង្ខារសង្ខាតំ កម្មំ វា តទុបដ្ឋាបិតំ វា កម្មនិមិត្តគតិនិមិត្តសង្ខាតំ វិសយមារព្ភ បវត្តតិ។ តទេវំ បវត្តមានំ តណ្ហាអវិជ្ជានំ អប្បហីនត្តា អវិជ្ជាបដិច្ឆាទិតាទីនវេ តស្មិំ វិសយេ តណ្ហា នាមេតិ , សហជាតសង្ខារា ខិបន្តិ។ តំ សន្តតិវសេន តណ្ហាយ នាមិយមានំ សង្ខារេហិ ខិប្បមានំ ឱរិមតីររុក្ខវិនិពទ្ធរជ្ជុមាលម្ពិត្វា មាតិកាតិក្កមកោ វិយ បុរិមញ្ច និស្សយំ ជហតិ, អបរញ្ច កម្មសមុដ្ឋាបិតំ និស្សយំ អស្សាទយមានំ វា អនស្សាទយមានំ វា អារម្មណាទីហិយេវ បច្ចយេហិ បវត្តតិ។

    Atītabhavasmiñhi sarasena upakkamena vā samāsannamaraṇassa asayhānaṃ sabbaṅgapaccaṅgasandhibandhanacchedakānaṃ māraṇantikavedanāsattānaṃ sannipātaṃ asahantassa ātape pakkhittaharitatālapaṇṇamiva kamena upasussamāne sarīre niruddhesu cakkhādīsu indriyesu hadayavatthumatte patiṭṭhitesu kāyindriyamanindriyajīvitindriyesu taṅkhaṇāvasesaṃ hadayavatthusannissitaṃ viññāṇaṃ garusamāsevitāsannapubbakatānaṃ aññataraṃ laddhāvasesapaccayasaṅkhārasaṅkhātaṃ kammaṃ vā tadupaṭṭhāpitaṃ vā kammanimittagatinimittasaṅkhātaṃ visayamārabbha pavattati. Tadevaṃ pavattamānaṃ taṇhāavijjānaṃ appahīnattā avijjāpaṭicchāditādīnave tasmiṃ visaye taṇhā nāmeti , sahajātasaṅkhārā khipanti. Taṃ santativasena taṇhāya nāmiyamānaṃ saṅkhārehi khippamānaṃ orimatīrarukkhavinibaddharajjumālambitvā mātikātikkamako viya purimañca nissayaṃ jahati, aparañca kammasamuṭṭhāpitaṃ nissayaṃ assādayamānaṃ vā anassādayamānaṃ vā ārammaṇādīhiyeva paccayehi pavattati.

    ឯត្ថ ច បុរិមំ ចវនតោ ចុតិ, បច្ឆិមំ ភវន្តរាទិបដិសន្ធានតោ បដិសន្ធីតិ វុច្ចតិ។ តទេតំ នាបិ បុរិមភវា ឥធ អាគតំ, នាបិ តតោ កម្មសង្ខារនតិវិសយាទិហេតុំ វិនា បាតុភូតន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Ettha ca purimaṃ cavanato cuti, pacchimaṃ bhavantarādipaṭisandhānato paṭisandhīti vuccati. Tadetaṃ nāpi purimabhavā idha āgataṃ, nāpi tato kammasaṅkhāranativisayādihetuṃ vinā pātubhūtanti veditabbaṃ.

    សិយុំ និទស្សនានេត្ថ, បដិឃោសាទិកា អថ;

    Siyuṃ nidassanānettha, paṭighosādikā atha;

    សន្តានពន្ធតោ នត្ថិ, ឯកតា នាបិ នានតា។

    Santānabandhato natthi, ekatā nāpi nānatā.

    ឯត្ថ ចេតស្ស វិញ្ញាណស្ស បុរិមភវតោ ឥធ អនាគមនេ អតីតភវបរិយាបន្នហេតូហិ ច ឧប្បាទេ បដិឃោសបទីបមុទ្ទាបដិពិម្ពប្បការា ធម្មា និទស្សនានិ សិយុំ។ យថា ហិ បដិឃោសបទីបមុទ្ទច្ឆាយា សទ្ទាទិហេតុកា អញ្ញត្រ អគន្ត្វា ហោន្តិ, ឯវមេវ ឥទំ ចិត្តំ។ ឯត្ថ ច ‘សន្តានពន្ធតោ នត្ថិ ឯកតា នាបិ នានតា’។ យទិ ហិ សន្តានពន្ធេ សតិ ឯកន្តមេកតា ភវេយ្យ, ន ខីរតោ ទធិ សម្ភូតំ សិយា។ អថាបិ ឯកន្តនានតា ភវេយ្យ, ន ខីរស្សាធីនោ ទធិ សិយា។ ឯស នយោ សព្ពហេតុហេតុសមុប្បន្នេសុ។ ឯវញ្ច សតិ សព្ពលោកវោហារលោបោ សិយា។ សោ ច អនិដ្ឋោ។ តស្មា ឯត្ថ ន ឯកន្តមេកតា វា នានតា វា ឧបគន្តព្ពាតិ។

    Ettha cetassa viññāṇassa purimabhavato idha anāgamane atītabhavapariyāpannahetūhi ca uppāde paṭighosapadīpamuddāpaṭibimbappakārā dhammā nidassanāni siyuṃ. Yathā hi paṭighosapadīpamuddacchāyā saddādihetukā aññatra agantvā honti, evameva idaṃ cittaṃ. Ettha ca ‘santānabandhato natthi ekatā nāpi nānatā’. Yadi hi santānabandhe sati ekantamekatā bhaveyya, na khīrato dadhi sambhūtaṃ siyā. Athāpi ekantanānatā bhaveyya, na khīrassādhīno dadhi siyā. Esa nayo sabbahetuhetusamuppannesu. Evañca sati sabbalokavohāralopo siyā. So ca aniṭṭho. Tasmā ettha na ekantamekatā vā nānatā vā upagantabbāti.

    ឯត្ថាហ – ននុ ឯវំ អសង្កន្តិបាតុភាវេ សតិ យេ ឥមស្មិំ មនុស្សត្តភាវេ ខន្ធា, តេសំ និរុទ្ធត្តា ផលបច្ចយស្ស ច កម្មស្ស តត្ថ អគមនតោ អញ្ញស្ស អញ្ញតោ ច តំ ផលំ សិយា? ឧបភុញ្ជកេ ច អសតិ កស្ស តំ ផលំ សិយា? តស្មា ន សុន្ទរមិទំ វិធានន្តិ។ តត្រិទំ វុច្ចតិ –

    Etthāha – nanu evaṃ asaṅkantipātubhāve sati ye imasmiṃ manussattabhāve khandhā, tesaṃ niruddhattā phalapaccayassa ca kammassa tattha agamanato aññassa aññato ca taṃ phalaṃ siyā? Upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā? Tasmā na sundaramidaṃ vidhānanti. Tatridaṃ vuccati –

    សន្តានេ យំ ផលំ ឯតំ, នាញ្ញស្ស ន ច អញ្ញតោ;

    Santāne yaṃ phalaṃ etaṃ, nāññassa na ca aññato;

    ពីជានំ អភិសង្ខារោ, ឯតស្សត្ថស្ស សាធកោ។

    Bījānaṃ abhisaṅkhāro, etassatthassa sādhako.

    ឯកសន្តានស្មិញ្ហិ ផលមុប្បជ្ជមានំ តត្ថ ឯកន្តំ ឯកត្តនានត្តានំ បដិសិទ្ធត្តា អញ្ញស្សាតិ វា អញ្ញតោតិ វា ន ហោតិ។ ឯតស្ស ច បនត្ថស្ស ពីជានំ អភិសង្ខារោ សាធកោ។ អម្ពពីជាទីនញ្ហិ អភិសង្ខារេសុ កតេសុ តស្ស ពីជស្ស សន្តានេ លទ្ធបច្ចយោ កាលន្តរេ ផលវិសេសោ ឧប្បជ្ជមានោ ន អញ្ញពីជានំ នាបិ អញ្ញាភិសង្ខារបច្ចយា ឧប្បជ្ជតិ, ន ច តានិ ពីជានិ តេ អភិសង្ខារា វា ផលដ្ឋានំ បាបុណន្តិ។ ឯវំ សម្បទមិទំ វេទិតព្ពំ។ វិជ្ជាសិប្បោសធាទីហិ ចាបិ ពាលសរីរេ ឧបយុត្តេហិ កាលន្តរេ វុឌ្ឍសរីរាទីសុ ផលទេហិ អយមត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Ekasantānasmiñhi phalamuppajjamānaṃ tattha ekantaṃ ekattanānattānaṃ paṭisiddhattā aññassāti vā aññatoti vā na hoti. Etassa ca panatthassa bījānaṃ abhisaṅkhāro sādhako. Ambabījādīnañhi abhisaṅkhāresu katesu tassa bījassa santāne laddhapaccayo kālantare phalaviseso uppajjamāno na aññabījānaṃ nāpi aññābhisaṅkhārapaccayā uppajjati, na ca tāni bījāni te abhisaṅkhārā vā phalaṭṭhānaṃ pāpuṇanti. Evaṃ sampadamidaṃ veditabbaṃ. Vijjāsipposadhādīhi cāpi bālasarīre upayuttehi kālantare vuḍḍhasarīrādīsu phaladehi ayamattho veditabbo.

    យម្បិ វុត្តំ ‘ឧបភុញ្ជកេ ច អសតិ កស្ស តំ ផលំ សិយា’តិ? តត្ថ –

    Yampi vuttaṃ ‘upabhuñjake ca asati kassa taṃ phalaṃ siyā’ti? Tattha –

    ផលស្សុប្បត្តិយា ឯវ, សិទ្ធា ភុញ្ជកសម្មុតិ;

    Phalassuppattiyā eva, siddhā bhuñjakasammuti;

    ផលុប្បាទេន រុក្ខស្ស, យថា ផលតិ សម្មុតិ។

    Phaluppādena rukkhassa, yathā phalati sammuti.

    យថា ហិ រុក្ខសង្ខាតានំ ធម្មានំ ឯកទេសភូតស្ស រុក្ខផលស្ស ឧប្បត្តិយា ឯវ រុក្ខោ ផលតីតិ វា ផលិតោតិ វា វុច្ចតិ, តថា ទេវមនុស្សសង្ខាតានំ ខន្ធានំ ឯកទេសភូតស្ស ឧបភោគសង្ខាតស្ស សុខទុក្ខផលស្ស ឧប្បាទេនេវ ទេវោ វា មនុស្សោ វា ឧបភុញ្ជតីតិ វា សុខិតោតិ វា ទុក្ខិតោតិ វា វុច្ចតិ។ តស្មា ន ឯត្ថ អញ្ញេន ឧបភុញ្ជកេន នាម កោចិ អត្ថោ អត្ថីតិ។

    Yathā hi rukkhasaṅkhātānaṃ dhammānaṃ ekadesabhūtassa rukkhaphalassa uppattiyā eva rukkho phalatīti vā phalitoti vā vuccati, tathā devamanussasaṅkhātānaṃ khandhānaṃ ekadesabhūtassa upabhogasaṅkhātassa sukhadukkhaphalassa uppādeneva devo vā manusso vā upabhuñjatīti vā sukhitoti vā dukkhitoti vā vuccati. Tasmā na ettha aññena upabhuñjakena nāma koci attho atthīti.

    យោបិ វទេយ្យ – ‘ឯវំ សន្តេបិ ឯតេ សង្ខារា វិជ្ជមានា វា ផលស្ស បច្ចយា សិយុំ, អវិជ្ជមានា វា។ យទិ ច វិជ្ជមានា បវត្តិក្ខណេយេវ នេសំ វិបាកេន ភវិតព្ពំ។ អថ អវិជ្ជមានា, បវត្តិតោ បុព្ពេ ច បច្ឆា ច និច្ចំ ផលាវហា សិយុ’ន្តិ។ សោ ឯវំ វត្តព្ពោ –

    Yopi vadeyya – ‘evaṃ santepi ete saṅkhārā vijjamānā vā phalassa paccayā siyuṃ, avijjamānā vā. Yadi ca vijjamānā pavattikkhaṇeyeva nesaṃ vipākena bhavitabbaṃ. Atha avijjamānā, pavattito pubbe ca pacchā ca niccaṃ phalāvahā siyu’nti. So evaṃ vattabbo –

    កតត្តា បច្ចយា ឯតេ, ន ច និច្ចំ ផលាវហា;

    Katattā paccayā ete, na ca niccaṃ phalāvahā;

    បាដិភោគាទិកំ តត្ថ, វេទិតព្ពំ និទស្សនំ។

    Pāṭibhogādikaṃ tattha, veditabbaṃ nidassanaṃ.

    កតត្តា ឯវ ហិ សង្ខារា អត្តនោ ផលស្ស បច្ចយា ហោន្តិ, ន វិជ្ជមានត្តា វា អវិជ្ជមានត្តា វា។ យថាហ ‘‘កាមាវចរស្ស កុសលស្ស កម្មស្ស កតត្តា ឧបចិតត្តា វិបាកំ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ឧប្បន្នំ ហោតី’’តិអាទិ (ធ. ស. ៤៣១)។ យថារហស្ស អត្តនោ ផលស្ស ច បច្ចយា ហុត្វា ន បុន ផលាវហា ហោន្តិ វិបក្កវិបាកត្តា។ ឯតស្ស ចត្ថស្ស វិភាវនេ ឥទំ បាដិភោគាទិកំ និទស្សនំ វេទិតព្ពំ។

    Katattā eva hi saṅkhārā attano phalassa paccayā honti, na vijjamānattā vā avijjamānattā vā. Yathāha ‘‘kāmāvacarassa kusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ cakkhuviññāṇaṃ uppannaṃ hotī’’tiādi (dha. sa. 431). Yathārahassa attano phalassa ca paccayā hutvā na puna phalāvahā honti vipakkavipākattā. Etassa catthassa vibhāvane idaṃ pāṭibhogādikaṃ nidassanaṃ veditabbaṃ.

    យថា ហិ លោកេ យោ កស្សចិ អត្ថស្ស និយ្យាតនត្ថំ បាដិភោគោ ហោតិ, ភណ្ឌំ វា កិណាតិ, ឥណំ វា គណ្ហាតិ។ តស្ស តំ កិរិយាករណមត្តមេវ តទត្ថនិយ្យាតនាទិម្ហិ បច្ចយោ ហោតិ, ន កិរិយាយ វិជ្ជមានតា វា អវិជ្ជមានតា វា។ ន ច តទត្ថនិយ្យាតនាទិតោ បរម្បិ ធារកោវ ហោតិ។ កស្មា? និយ្យាតនាទីនំ កតត្តា។ ឯវំ កតត្តាវ សង្ខារាបិ អត្តនោ ផលស្ស បច្ចយា ហោន្តិ, ន ច យថារហំ ផលទានតោ បរម្បិ ផលាវហា ហោន្តីតិ។ ឯត្តាវតា មិស្សាមិស្សវសេន ទ្វិធាបិ បវត្តមានស្ស បដិសន្ធិវិញ្ញាណស្ស សង្ខារបច្ចយា បវត្តិ ទីបិតា ហោតិ។

    Yathā hi loke yo kassaci atthassa niyyātanatthaṃ pāṭibhogo hoti, bhaṇḍaṃ vā kiṇāti, iṇaṃ vā gaṇhāti. Tassa taṃ kiriyākaraṇamattameva tadatthaniyyātanādimhi paccayo hoti, na kiriyāya vijjamānatā vā avijjamānatā vā. Na ca tadatthaniyyātanādito parampi dhārakova hoti. Kasmā? Niyyātanādīnaṃ katattā. Evaṃ katattāva saṅkhārāpi attano phalassa paccayā honti, na ca yathārahaṃ phaladānato parampi phalāvahā hontīti. Ettāvatā missāmissavasena dvidhāpi pavattamānassa paṭisandhiviññāṇassa saṅkhārapaccayā pavatti dīpitā hoti.

    ឥទានិ សព្ពេស្វេតេសុ ពត្តិំសវិញ្ញាណេសុ សម្មោហវិឃាតត្ថំ –

    Idāni sabbesvetesu battiṃsaviññāṇesu sammohavighātatthaṃ –

    បដិសន្ធិប្បវត្តីនំ , វសេនេតេ ភវាទិសុ;

    Paṭisandhippavattīnaṃ , vasenete bhavādisu;

    វិជានិតព្ពា សង្ខារា, យថា យេសញ្ច បច្ចយា។

    Vijānitabbā saṅkhārā, yathā yesañca paccayā.

    តត្ថ តយោ ភវា, ចតស្សោ យោនិយោ, បញ្ច គតិយោ, សត្ត វិញ្ញាណដ្ឋិតិយោ, នវ សត្តាវាសាតិ ឯតេ ភវាទយោ នាម។ ឯតេសុ ភវាទីសុ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច ឯតេ យេសំ វិបាកវិញ្ញាណានំ បច្ចយា យថា ច បច្ចយា ហោន្តិ តថា វិជានិតព្ពាតិ អត្ថោ។

    Tattha tayo bhavā, catasso yoniyo, pañca gatiyo, satta viññāṇaṭṭhitiyo, nava sattāvāsāti ete bhavādayo nāma. Etesu bhavādīsu paṭisandhiyaṃ pavatte ca ete yesaṃ vipākaviññāṇānaṃ paccayā yathā ca paccayā honti tathā vijānitabbāti attho.

    តត្ថ – បុញ្ញាភិសង្ខារេ តាវ កាមាវចរអដ្ឋចេតនាភេទោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ អវិសេសេន កាមភវេ សុគតិយំ នវន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ បដិសន្ធិយំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយេន ចេវ ឧបនិស្សយបច្ចយេន ចាតិ ទ្វិធា បច្ចយោ។ រូបាវចរបញ្ចកុសលចេតនាភេទោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ រូបភវេ បដិសន្ធិយំ ឯវ បញ្ចន្នំ។ វុត្តប្បភេទកាមាវចរោ បន កាមភវេ សុគតិយំ ឧបេក្ខាសហគតាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុវជ្ជានំ សត្តន្នំ បរិត្តវិបាកវិញ្ញាណានំ វុត្តនយេនេវ ទ្វិធា បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ ស្វេវ រូបភវេ បញ្ចន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ កាមភវេ បន ទុគ្គតិយំ អដ្ឋន្នម្បិ បរិត្តវិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។

    Tattha – puññābhisaṅkhāre tāva kāmāvacaraaṭṭhacetanābhedo puññābhisaṅkhāro avisesena kāmabhave sugatiyaṃ navannaṃ vipākaviññāṇānaṃ paṭisandhiyaṃ nānākkhaṇikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cāti dvidhā paccayo. Rūpāvacarapañcakusalacetanābhedo puññābhisaṅkhāro rūpabhave paṭisandhiyaṃ eva pañcannaṃ. Vuttappabhedakāmāvacaro pana kāmabhave sugatiyaṃ upekkhāsahagatāhetukamanoviññāṇadhātuvajjānaṃ sattannaṃ parittavipākaviññāṇānaṃ vuttanayeneva dvidhā paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Sveva rūpabhave pañcannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Kāmabhave pana duggatiyaṃ aṭṭhannampi parittavipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ.

    តត្ថ និរយេ មហាមោគ្គល្លានត្ថេរស្ស នរកចារិកាទីសុ ឥដ្ឋារម្មណសមាយោគេ សោ បច្ចយោ ហោតិ។ តិរច្ឆានេសុ បន នាគសុបណ្ណបេតមហិទ្ធិកេសុ ច ឥដ្ឋារម្មណំ លព្ភតិយេវ។ ស្វេវ កាមភវេ សុគតិយំ សោឡសន្នម្បិ កុសលវិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ ច បដិសន្ធិយញ្ច។ អវិសេសេន បុញ្ញាភិសង្ខារោ រូបភវេ ទសន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ ច បដិសន្ធិយញ្ច។

    Tattha niraye mahāmoggallānattherassa narakacārikādīsu iṭṭhārammaṇasamāyoge so paccayo hoti. Tiracchānesu pana nāgasupaṇṇapetamahiddhikesu ca iṭṭhārammaṇaṃ labbhatiyeva. Sveva kāmabhave sugatiyaṃ soḷasannampi kusalavipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca. Avisesena puññābhisaṅkhāro rūpabhave dasannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca.

    ទ្វាទសាកុសលចេតនាភេទោ អបុញ្ញាភិសង្ខារោ កាមភវេ ទុគ្គតិយំ ឯកស្ស វិញ្ញាណស្ស តថេវ បច្ចយោ បដិសន្ធិយំ, នោ បវត្តេ; ឆន្នំ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ; សត្តន្នម្បិ អកុសលវិបាកវិញ្ញាណានំ បវត្តេ ច បដិសន្ធិយញ្ច ។ កាមភវេ បន សុគតិយំ តេសំយេវ សត្តន្នំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ; រូបភវេ ចតុន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ សោ ច ខោ កាមាវចរេ អនិដ្ឋរូបទស្សនសទ្ទសវនវសេន ។ ព្រហ្មលោកេ បន អនិដ្ឋា រូបាទយោ នាម នត្ថិ, តថា កាមាវចរទេវលោកេបិ។

    Dvādasākusalacetanābhedo apuññābhisaṅkhāro kāmabhave duggatiyaṃ ekassa viññāṇassa tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ, no pavatte; channaṃ pavatte, no paṭisandhiyaṃ; sattannampi akusalavipākaviññāṇānaṃ pavatte ca paṭisandhiyañca . Kāmabhave pana sugatiyaṃ tesaṃyeva sattannaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ; rūpabhave catunnaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. So ca kho kāmāvacare aniṭṭharūpadassanasaddasavanavasena . Brahmaloke pana aniṭṭhā rūpādayo nāma natthi, tathā kāmāvacaradevalokepi.

    អានេញ្ជាភិសង្ខារោ អរូបភវេ ចតុន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ ច បដិសន្ធិយញ្ច។

    Āneñjābhisaṅkhāro arūpabhave catunnaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca.

    កាមាវចរកុសលាកុសលតោ បន សព្ពសង្គាហិកនយេន វីសតិចេតនាភេទោបិ កាយសង្ខារោ កាមភវេ ទសន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ បដិសន្ធិយំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយេន ចេវ ឧបនិស្សយបច្ចយេន ចាតិ ទ្វិធា បច្ចយោ។ ស្វេវ កាមភវេ តេរសន្នំ, រូបភវេ នវន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ ស្វេវ កាមភវេ តេវីសតិយា វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ ច បដិសន្ធិយញ្ច។ វចីសង្ខារេបិ ឯសេវ នយោ។

    Kāmāvacarakusalākusalato pana sabbasaṅgāhikanayena vīsaticetanābhedopi kāyasaṅkhāro kāmabhave dasannaṃ vipākaviññāṇānaṃ paṭisandhiyaṃ nānākkhaṇikakammapaccayena ceva upanissayapaccayena cāti dvidhā paccayo. Sveva kāmabhave terasannaṃ, rūpabhave navannaṃ vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Sveva kāmabhave tevīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ca paṭisandhiyañca. Vacīsaṅkhārepi eseva nayo.

    អដ្ឋវីសតិឯកូនតិំសចេតនាភេទោបិ បន ចិត្តសង្ខារោ តីសុ ភវេសុ ឯកូនវីសតិយា វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បដិសន្ធិយំ, នោ បវត្តេ។ ស្វេវ ទ្វីសុ ភវេសុ ហេដ្ឋាវុត្តានំ តេរសន្នញ្ច នវន្នញ្ចាតិ ទ្វាវីសតិយា វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ តីសុ បន ភវេសុ ទ្វត្តិំសាយបិ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បវត្តេ ចេវ បដិសន្ធិយញ្ច។ ឯវំ តាវ ភវេសុ បដិសន្ធិបវត្តីនំ វសេន តេ សង្ខារា យេសំ បច្ចយា, យថា ច បច្ចយា ហោន្តិ តថា វិជានិតព្ពា។ ឯតេនេវ នយេន យោនិអាទីសុបិ វេទិតព្ពា។

    Aṭṭhavīsatiekūnatiṃsacetanābhedopi pana cittasaṅkhāro tīsu bhavesu ekūnavīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ, no pavatte. Sveva dvīsu bhavesu heṭṭhāvuttānaṃ terasannañca navannañcāti dvāvīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Tīsu pana bhavesu dvattiṃsāyapi vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo pavatte ceva paṭisandhiyañca. Evaṃ tāva bhavesu paṭisandhipavattīnaṃ vasena te saṅkhārā yesaṃ paccayā, yathā ca paccayā honti tathā vijānitabbā. Eteneva nayena yoniādīsupi veditabbā.

    តត្រិទំ អាទិតោ បដ្ឋាយ មុខមត្តប្បកាសនំ – ឥមេសុ ហិ សង្ខារេសុ យស្មា បុញ្ញាភិសង្ខារោ តាវ ទ្វីសុ ភវេសុ បដិសន្ធិំ ទត្វា សព្ពំ អត្តនោ វិបាកំ ជនេតិ, តថា អណ្ឌជាទីសុ ចតូសុ យោនីសុ, ទេវមនុស្សសង្ខាតាសុ ទ្វីសុ គតីសុ, នានត្តកាយនានត្តសញ្ញីនានត្តកាយឯកត្តសញ្ញីឯកត្តកាយនានត្តសញ្ញីឯកត្តកាយឯកត្តសញ្ញីសង្ខាតាសុ មនុស្សានញ្ចេវ បឋមទុតិយតតិយជ្ឈានភូមីនញ្ច វសេន ចតូសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ។ អសញ្ញសត្តាវាសេ បនេស រូបមត្តមេវាភិសង្ខរោតីតិ ចតូសុយេវ សត្តាវាសេសុ ច បដិសន្ធិំ ទត្វា សព្ពំ អត្តនោ វិបាកំ ជនេតិ។ តស្មា ឯស ឯតេសុ ទ្វីសុ ភវេសុ, ចតូសុ យោនីសុ, ទ្វីសុ គតីសុ, ចតូសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ, ចតូសុ សត្តាវាសេសុ ច ឯកវីសតិយា វិបាកវិញ្ញាណានំ វុត្តនយេនេវ បច្ចយោ ហោតិ យថាសម្ភវំ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច។

    Tatridaṃ ādito paṭṭhāya mukhamattappakāsanaṃ – imesu hi saṅkhāresu yasmā puññābhisaṅkhāro tāva dvīsu bhavesu paṭisandhiṃ datvā sabbaṃ attano vipākaṃ janeti, tathā aṇḍajādīsu catūsu yonīsu, devamanussasaṅkhātāsu dvīsu gatīsu, nānattakāyanānattasaññīnānattakāyaekattasaññīekattakāyanānattasaññīekattakāyaekattasaññīsaṅkhātāsu manussānañceva paṭhamadutiyatatiyajjhānabhūmīnañca vasena catūsu viññāṇaṭṭhitīsu. Asaññasattāvāse panesa rūpamattamevābhisaṅkharotīti catūsuyeva sattāvāsesu ca paṭisandhiṃ datvā sabbaṃ attano vipākaṃ janeti. Tasmā esa etesu dvīsu bhavesu, catūsu yonīsu, dvīsu gatīsu, catūsu viññāṇaṭṭhitīsu, catūsu sattāvāsesu ca ekavīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ vuttanayeneva paccayo hoti yathāsambhavaṃ paṭisandhiyaṃ pavatte ca.

    អបុញ្ញាភិសង្ខារោ បន យស្មា ឯកស្មិញ្ញេវ កាមភវេ, ចតូសុ យោនីសុ, អវសេសាសុ តីសុ គតីសុ, នានត្តកាយឯកត្តសញ្ញីសង្ខាតាយ ឯកិស្សា វិញ្ញាណដ្ឋិតិយា, តាទិសេយេវ ច ឯកស្មិំ សត្តាវាសេ បដិសន្ធិវសេន វិបច្ចតិ, តស្មា ឯស ឯកស្មិំ ភវេ ចតូសុ យោនីសុ, តីសុ គតីសុ, ឯកិស្សា វិញ្ញាណដ្ឋិតិយា, ឯកម្ហិ ច សត្តាវាសេ សត្តន្នំ វិបាកវិញ្ញាណានំ វុត្តនយេនេវ បច្ចយោ ហោតិ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច។

    Apuññābhisaṅkhāro pana yasmā ekasmiññeva kāmabhave, catūsu yonīsu, avasesāsu tīsu gatīsu, nānattakāyaekattasaññīsaṅkhātāya ekissā viññāṇaṭṭhitiyā, tādiseyeva ca ekasmiṃ sattāvāse paṭisandhivasena vipaccati, tasmā esa ekasmiṃ bhave catūsu yonīsu, tīsu gatīsu, ekissā viññāṇaṭṭhitiyā, ekamhi ca sattāvāse sattannaṃ vipākaviññāṇānaṃ vuttanayeneva paccayo hoti paṭisandhiyaṃ pavatte ca.

    អានេញ្ជាភិសង្ខារោ បន យស្មា ឯកស្មិំ អរូបភវេ, ឯកិស្សា ឱបបាតិកយោនិយា, ឯកិស្សា ទេវគតិយា, អាកាសានញ្ចាយតនាទីសុ តីសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ, អាកាសានញ្ចាយតនាទីសុ ច ចតូសុ សត្តាវាសេសុ បដិសន្ធិវសេន វិបច្ចតិ, តស្មា ឯស ឯកស្មិំយេវ ភវេ, ឯកិស្សា យោនិយា, ឯកិស្សា ទេវគតិយា, តីសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ ចតូសុ សត្តាវាសេសុ, ចតុន្នំ វិញ្ញាណានំ វុត្តនយេនេវ បច្ចយោ ហោតិ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច។

    Āneñjābhisaṅkhāro pana yasmā ekasmiṃ arūpabhave, ekissā opapātikayoniyā, ekissā devagatiyā, ākāsānañcāyatanādīsu tīsu viññāṇaṭṭhitīsu, ākāsānañcāyatanādīsu ca catūsu sattāvāsesu paṭisandhivasena vipaccati, tasmā esa ekasmiṃyeva bhave, ekissā yoniyā, ekissā devagatiyā, tīsu viññāṇaṭṭhitīsu catūsu sattāvāsesu, catunnaṃ viññāṇānaṃ vuttanayeneva paccayo hoti paṭisandhiyaṃ pavatte ca.

    កាយសង្ខារោបិ យស្មា ឯកស្មិំ កាមភវេ, ចតូសុ យោនីសុ, បញ្ចសុ គតីសុ, ទ្វីសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ, ទ្វីសុ ច សត្តាវាសេសុ បដិសន្ធិំ ទត្វា សព្ពំ អត្តនោ វិបាកំ ជនេតិ, តស្មា ឯស ឯកស្មិំ ភវេ, ចតូសុ យោនីសុ, បញ្ចសុ គតីសុ, ទ្វីសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ, ទ្វីសុ ច សត្តាវាសេសុ តេវីសតិយា វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច។ វចីសង្ខារេបិ ឯសេវ នយោ។

    Kāyasaṅkhāropi yasmā ekasmiṃ kāmabhave, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, dvīsu viññāṇaṭṭhitīsu, dvīsu ca sattāvāsesu paṭisandhiṃ datvā sabbaṃ attano vipākaṃ janeti, tasmā esa ekasmiṃ bhave, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, dvīsu viññāṇaṭṭhitīsu, dvīsu ca sattāvāsesu tevīsatiyā vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ pavatte ca. Vacīsaṅkhārepi eseva nayo.

    ចិត្តសង្ខារោ បន យស្មា ឯកំ សត្តាវាសំ ឋបេត្វា ន កត្ថចិ ន វិបច្ចតិ, តស្មា ឯស តីសុ ភវេសុ, ចតូសុ យោនីសុ, បញ្ចសុ គតីសុ, សត្តសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ, អដ្ឋសុ សត្តាវាសេសុ យថាយោគំ ទ្វត្តិំសាយ វិបាកវិញ្ញាណានំ តថេវ បច្ចយោ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច។ អវិញ្ញាណកេ បន សត្តាវាសេ សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ នត្ថិ។

    Cittasaṅkhāro pana yasmā ekaṃ sattāvāsaṃ ṭhapetvā na katthaci na vipaccati, tasmā esa tīsu bhavesu, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, sattasu viññāṇaṭṭhitīsu, aṭṭhasu sattāvāsesu yathāyogaṃ dvattiṃsāya vipākaviññāṇānaṃ tatheva paccayo paṭisandhiyaṃ pavatte ca. Aviññāṇake pana sattāvāse saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ natthi.

    អបិច បុញ្ញាភិសង្ខារោ អសញ្ញសត្តេសុ កដត្តារូបានំ នានាក្ខណិកកម្មបច្ចយេន បច្ចយោតិ។ ឯវំ –

    Apica puññābhisaṅkhāro asaññasattesu kaṭattārūpānaṃ nānākkhaṇikakammapaccayena paccayoti. Evaṃ –

    បដិសន្ធិបវត្តីនំ , វសេនេតេ ភវាទិសុ;

    Paṭisandhipavattīnaṃ , vasenete bhavādisu;

    វិជានិតព្ពា សង្ខារា, យថា យេសញ្ច បច្ចយាតិ។

    Vijānitabbā saṅkhārā, yathā yesañca paccayāti.

    សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណបទនិទ្ទេសោ។

    Saṅkhārapaccayā viññāṇapadaniddeso.

    នាមរូបបទនិទ្ទេសោ

    Nāmarūpapadaniddeso

    ២២៨. វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបនិទ្ទេសេ –

    228. Viññāṇapaccayā nāmarūpaniddese –

    ទេសនាភេទតោ សព្ព-ភវាទីសុ បវត្តិតោ;

    Desanābhedato sabba-bhavādīsu pavattito;

    សង្គហា បច្ចយនយា, វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Saṅgahā paccayanayā, viññātabbo vinicchayo.

    ‘ទេសនាភេទតោ’តិ ‘‘តត្ថ កតមំ រូបំ? ចត្តារោ ច មហាភូតា ចតុន្នញ្ច មហាភូតានំ ឧបាទាយ រូប’’ន្តិ (សំ. និ. ២.២; ម. និ. ១.១០០) ឯវំ តាវ សុត្តន្តេ ច ឥធ រូបបទស្ស អភេទតោ ឯកសទិសា ទេសនា កតា; នាមបទស្ស បន ភេទតោ។

    ‘Desanābhedato’ti ‘‘tattha katamaṃ rūpaṃ? Cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāya rūpa’’nti (saṃ. ni. 2.2; ma. ni. 1.100) evaṃ tāva suttante ca idha rūpapadassa abhedato ekasadisā desanā katā; nāmapadassa pana bhedato.

    សុត្តន្តស្មិញ្ហិ ‘‘តត្ថ កតមំ នាមំ? វេទនា សញ្ញា ចេតនា ផស្សោ មនសិការោ’’តិ វុត្តំ។ ឥធ ‘‘វេទនាក្ខន្ធោ សញ្ញាក្ខន្ធោ សង្ខារក្ខន្ធោ’’តិ។ តត្ថ ហិ យម្បិ ចក្ខុវិញ្ញាណបច្ចយា នាមំ ឧប្បជ្ជតិ, ឧប្បន្នញ្ច ចិត្តស្ស ឋិតិ អរូបីនំ ធម្មានំ អាយូតិ ឯវំ អញ្ញធម្មសន្និស្សយេន អគ្គហេតព្ពតោ បាកដំ, តំ ទស្សេន្តោ ចេតនាផស្សមនសិការវសេន សង្ខារក្ខន្ធំ តិធា ភិន្ទិត្វា ទ្វីហិ ខន្ធេហិ សទ្ធិំ ទេសេសិ។ ឥធ បន តត្ថ វុត្តញ្ច អវុត្តញ្ច សព្ពំ នាមំ សង្គណ្ហន្តោ ‘‘តយោ ខន្ធា – វេទនាក្ខន្ធោ សញ្ញាក្ខន្ធោ សង្ខារក្ខន្ធោ’’តិ អាហ។

    Suttantasmiñhi ‘‘tattha katamaṃ nāmaṃ? Vedanā saññā cetanā phasso manasikāro’’ti vuttaṃ. Idha ‘‘vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho’’ti. Tattha hi yampi cakkhuviññāṇapaccayā nāmaṃ uppajjati, uppannañca cittassa ṭhiti arūpīnaṃ dhammānaṃ āyūti evaṃ aññadhammasannissayena aggahetabbato pākaṭaṃ, taṃ dassento cetanāphassamanasikāravasena saṅkhārakkhandhaṃ tidhā bhinditvā dvīhi khandhehi saddhiṃ desesi. Idha pana tattha vuttañca avuttañca sabbaṃ nāmaṃ saṅgaṇhanto ‘‘tayo khandhā – vedanākkhandho saññākkhandho saṅkhārakkhandho’’ti āha.

    កិំ បន ឥមេ តយោ ខន្ធាវ នាមំ, វិញ្ញាណំ នាមំ នាម ន ហោតីតិ? នោ ន ហោតិ។ តស្មិំ បន វិញ្ញាណេ គយ្ហមានេ នាមវិញ្ញាណស្ស ច បច្ចយវិញ្ញាណស្ស ចាតិ ទ្វិន្នំ វិញ្ញាណានំ សហភាវោ អាបជ្ជតិ។ តស្មា វិញ្ញាណំ បច្ចយដ្ឋានេ ឋបេត្វា បច្ចយនិព្ពត្តំ នាមំ ទស្សេតុំ តយោវ ខន្ធា វុត្តាតិ។ ឯវំ តាវ ‘ទេសនាភេទតោ’ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Kiṃ pana ime tayo khandhāva nāmaṃ, viññāṇaṃ nāmaṃ nāma na hotīti? No na hoti. Tasmiṃ pana viññāṇe gayhamāne nāmaviññāṇassa ca paccayaviññāṇassa cāti dvinnaṃ viññāṇānaṃ sahabhāvo āpajjati. Tasmā viññāṇaṃ paccayaṭṭhāne ṭhapetvā paccayanibbattaṃ nāmaṃ dassetuṃ tayova khandhā vuttāti. Evaṃ tāva ‘desanābhedato’ viññātabbo vinicchayo.

    ‘សព្ពភវាទីសុ បវត្តិតោ’តិ ឯត្ថ បន នាមំ ឯកំ សត្តាវាសំ ឋបេត្វា សព្ពភវយោនិគតិវិញ្ញាណដ្ឋិតិសេសសត្តាវាសេសុ បវត្តតិ។ រូបំ ទ្វីសុ ភវេសុ, ចតូសុ យោនីសុ, បញ្ចសុ គតីសុ, បុរិមាសុ ចតូសុ វិញ្ញាណដ្ឋិតីសុ, បញ្ចសុ ច សត្តាវាសេសុ បវត្តតិ។ ឯវំ បវត្តមានេ ចេតស្មិំ នាមរូបេ យស្មា អភាវកគព្ភសេយ្យកានំ អណ្ឌជានញ្ច បដិសន្ធិក្ខណេ វត្ថុកាយវសេន រូបតោ ទ្វេ សន្តតិសីសានិ តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធា បាតុភវន្តិ, តស្មា តេសំ វិត្ថារេន រូបរូបតោ វីសតិ ធម្មា តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធាតិ ឯតេ តេវីសតិ ធម្មា វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបន្តិ វេទិតព្ពា។ អគ្គហិតគ្គហណេន បន ឯកសន្តតិសីសតោ នវ រូបធម្មេ អបនេត្វា ចុទ្ទស, សភាវកានំ ភាវទសកំ បក្ខិបិត្វា តេត្តិំស។ តេសម្បិ អគហិតគ្គហណេន សន្តតិសីសទ្វយតោ អដ្ឋារស រូបធម្មេ អបនេត្វា បន្នរស។

    ‘Sabbabhavādīsu pavattito’ti ettha pana nāmaṃ ekaṃ sattāvāsaṃ ṭhapetvā sabbabhavayonigativiññāṇaṭṭhitisesasattāvāsesu pavattati. Rūpaṃ dvīsu bhavesu, catūsu yonīsu, pañcasu gatīsu, purimāsu catūsu viññāṇaṭṭhitīsu, pañcasu ca sattāvāsesu pavattati. Evaṃ pavattamāne cetasmiṃ nāmarūpe yasmā abhāvakagabbhaseyyakānaṃ aṇḍajānañca paṭisandhikkhaṇe vatthukāyavasena rūpato dve santatisīsāni tayo ca arūpino khandhā pātubhavanti, tasmā tesaṃ vitthārena rūparūpato vīsati dhammā tayo ca arūpino khandhāti ete tevīsati dhammā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Aggahitaggahaṇena pana ekasantatisīsato nava rūpadhamme apanetvā cuddasa, sabhāvakānaṃ bhāvadasakaṃ pakkhipitvā tettiṃsa. Tesampi agahitaggahaṇena santatisīsadvayato aṭṭhārasa rūpadhamme apanetvā pannarasa.

    យស្មា ច ឱបបាតិកសត្តេសុ ព្រហ្មកាយិកាទីនំ បដិសន្ធិក្ខណេ ចក្ខុសោតវត្ថុទសកានំ ជីវិតិន្ទ្រិយនវកស្ស ច វសេន រូបរូបតោ ចត្តារិ សន្តតិសីសានិ តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធា បាតុភវន្តិ, តស្មា តេសំ វិត្ថារេន រូបរូបតោ ឯកូនចត្តាលីស ធម្មា តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធាតិ ឯតេ ទ្វាចត្តាលីស ធម្មា វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបន្តិ វេទិតព្ពា។ អគហិតគ្គហណេន បន សន្តតិសីសត្តយតោ សត្តវីសតិ ធម្មេ អបនេត្វា បន្នរស។

    Yasmā ca opapātikasattesu brahmakāyikādīnaṃ paṭisandhikkhaṇe cakkhusotavatthudasakānaṃ jīvitindriyanavakassa ca vasena rūparūpato cattāri santatisīsāni tayo ca arūpino khandhā pātubhavanti, tasmā tesaṃ vitthārena rūparūpato ekūnacattālīsa dhammā tayo ca arūpino khandhāti ete dvācattālīsa dhammā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Agahitaggahaṇena pana santatisīsattayato sattavīsati dhamme apanetvā pannarasa.

    កាមភវេ បន យស្មា សេសឱបបាតិកានំ វា សំសេទជានំ វា សភាវកបរិបុណ្ណាយតនានំ បដិសន្ធិក្ខណេ រូបរូបតោ សត្ត សន្តតិសីសានិ តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធា បាតុភវន្តិ, តស្មា តេសំ វិត្ថារេន រូបរូបតោ សត្តតិ ធម្មា តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធាតិ ឯតេ តេសត្តតិ ធម្មា វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបន្តិ វេទិតព្ពា។ អគ្គហិតគ្គហណេន បន សន្តតិសីសឆក្កតោ ចតុបញ្ញាស ធម្មេ អបនេត្វា ឯកូនវីសតិ។ ឯស ឧក្កំសតោ។ អវកំសេន បន តំតំរូបសន្តតិសីសវិកលានំ តស្ស តស្ស វសេន ហាបេត្វា ហាបេត្វា សង្ខេបតោ ច វិត្ថារតោ ច បដិសន្ធិវិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបសង្ខាតា វេទិតព្ពា។ អរូបីនំ បន តយោវ អរូបិនោ ខន្ធា។ អសញ្ញីនំ រូបតោ ជីវិតិន្ទ្រិយនវកមេវាតិ។ ឯស តាវ បដិសន្ធិយំ នយោ។

    Kāmabhave pana yasmā sesaopapātikānaṃ vā saṃsedajānaṃ vā sabhāvakaparipuṇṇāyatanānaṃ paṭisandhikkhaṇe rūparūpato satta santatisīsāni tayo ca arūpino khandhā pātubhavanti, tasmā tesaṃ vitthārena rūparūpato sattati dhammā tayo ca arūpino khandhāti ete tesattati dhammā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Aggahitaggahaṇena pana santatisīsachakkato catupaññāsa dhamme apanetvā ekūnavīsati. Esa ukkaṃsato. Avakaṃsena pana taṃtaṃrūpasantatisīsavikalānaṃ tassa tassa vasena hāpetvā hāpetvā saṅkhepato ca vitthārato ca paṭisandhiviññāṇapaccayā nāmarūpasaṅkhātā veditabbā. Arūpīnaṃ pana tayova arūpino khandhā. Asaññīnaṃ rūpato jīvitindriyanavakamevāti. Esa tāva paṭisandhiyaṃ nayo.

    បវត្តេ បន សព្ពត្ថ រូបប្បវត្តិទេសេ បដិសន្ធិចិត្តស្ស ឋិតិក្ខណេ បដិសន្ធិចិត្តេន សហ បវត្តឧតុតោ ឧតុសមុដ្ឋានំ សុទ្ធដ្ឋកំ បាតុភវតិ។ បដិសន្ធិចិត្តំ បន រូបំ ន សមុដ្ឋាបេតិ។ តញ្ហិ យថា បបាតេ បតិតបុរិសោ បរស្ស បច្ចយោ ហោតុំ ន សក្កោតិ, ឯវំ វត្ថុទុព្ពលតាយ ទុព្ពលត្តា រូបំ សមុដ្ឋាបេតុំ ន សក្កោតិ។ បដិសន្ធិចិត្តតោ បន ឧទ្ធំ បឋមភវង្គតោ បភុតិ ចិត្តសមុដ្ឋានកំ សុទ្ធដ្ឋកំ។ សទ្ទបាតុភាវកាលេ បដិសន្ធិក្ខណតោ ឧទ្ធំ បវត្តឧតុតោ ចេវ ចិត្តតោ ច សទ្ទនវកំ។ យេ បន កពឡិការាហារូបជីវិនោ គព្ភសេយ្យកសត្តា តេសំ –

    Pavatte pana sabbattha rūpappavattidese paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe paṭisandhicittena saha pavattaututo utusamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakaṃ pātubhavati. Paṭisandhicittaṃ pana rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Tañhi yathā papāte patitapuriso parassa paccayo hotuṃ na sakkoti, evaṃ vatthudubbalatāya dubbalattā rūpaṃ samuṭṭhāpetuṃ na sakkoti. Paṭisandhicittato pana uddhaṃ paṭhamabhavaṅgato pabhuti cittasamuṭṭhānakaṃ suddhaṭṭhakaṃ. Saddapātubhāvakāle paṭisandhikkhaṇato uddhaṃ pavattaututo ceva cittato ca saddanavakaṃ. Ye pana kabaḷikārāhārūpajīvino gabbhaseyyakasattā tesaṃ –

    ‘‘យញ្ចស្ស ភុញ្ជតី មាតា, អន្នំ បានញ្ច ភោជនំ;

    ‘‘Yañcassa bhuñjatī mātā, annaṃ pānañca bhojanaṃ;

    តេន សោ តត្ថ យាបេតិ, មាតុកុច្ឆិគតោ នរោ’’តិ។ (សំ. និ. ១.២៣៥);

    Tena so tattha yāpeti, mātukucchigato naro’’ti. (saṃ. ni. 1.235);

    វចនតោ មាតរា អជ្ឈោហរិតាហារេន អនុគតេ សរីរេ, ឱបបាតិកានំ សព្ពបឋមំ អត្តនោ មុខគតំ ខេឡំ អជ្ឈោហរណកាលេ អាហារសមុដ្ឋានំ សុទ្ធដ្ឋកន្តិ ឥទំ អាហារសមុដ្ឋានស្ស សុទ្ធដ្ឋកស្ស ឧតុចិត្តសមុដ្ឋានានញ្ច ឧក្កំសតោ ទ្វិន្នំ នវកានំ វសេន ឆព្ពីសតិវិធំ, បុព្ពេ ឯកេកចិត្តក្ខណេ តិក្ខត្តុំ ឧប្បជ្ជមានំ វុត្តំ កម្មសមុដ្ឋានំ សត្តតិវិធន្តិ ឆន្នវុតិវិធំ រូបំ តយោ ច អរូបិនោ ខន្ធាតិ សមាសតោ នវនវុតិ ធម្មា។ យស្មា វាសទ្ទោ អនិយតោ កទាចិទេវ បាតុភាវតោ, តស្មា ទុវិធម្បិ តំ អបនេត្វា ឥមេ សត្តនវុតិ ធម្មា យថាសម្ភវំ សព្ពសត្តានំ វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបន្តិ វេទិតព្ពា។ តេសញ្ហិ សុត្តានម្បិ បមត្តានម្បិ ចរន្តានម្បិ ខាទន្តានម្បិ បិវន្តានម្បិ ទិវា ច រត្តិញ្ច ឯតេ វិញ្ញាណបច្ចយា បវត្តន្តិ។ តញ្ច តេសំ វិញ្ញាណបច្ចយភាវំ បរតោ វណ្ណយិស្សាម។

    Vacanato mātarā ajjhoharitāhārena anugate sarīre, opapātikānaṃ sabbapaṭhamaṃ attano mukhagataṃ kheḷaṃ ajjhoharaṇakāle āhārasamuṭṭhānaṃ suddhaṭṭhakanti idaṃ āhārasamuṭṭhānassa suddhaṭṭhakassa utucittasamuṭṭhānānañca ukkaṃsato dvinnaṃ navakānaṃ vasena chabbīsatividhaṃ, pubbe ekekacittakkhaṇe tikkhattuṃ uppajjamānaṃ vuttaṃ kammasamuṭṭhānaṃ sattatividhanti channavutividhaṃ rūpaṃ tayo ca arūpino khandhāti samāsato navanavuti dhammā. Yasmā vāsaddo aniyato kadācideva pātubhāvato, tasmā duvidhampi taṃ apanetvā ime sattanavuti dhammā yathāsambhavaṃ sabbasattānaṃ viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbā. Tesañhi suttānampi pamattānampi carantānampi khādantānampi pivantānampi divā ca rattiñca ete viññāṇapaccayā pavattanti. Tañca tesaṃ viññāṇapaccayabhāvaṃ parato vaṇṇayissāma.

    យំ បនេតមេត្ថ កម្មជរូបំ តំ ភវយោនិគតិវិញ្ញាណដ្ឋិតិសត្តាវាសេសុ សព្ពបឋមំ បតិដ្ឋហន្តម្បិ តិសមុដ្ឋានិករូបេន អនុបត្ថទ្ធំ ន សក្កោតិ សណ្ឋាតុំ, នាបិ តិសមុដ្ឋានិកំ តេន អនុបត្ថទ្ធំ។ អថ ខោ វាតព្ភាហតាបិ ចតុទ្ទិសវវត្ថាបិតា នឡកលាបិយោ វិយ, ឩមិវេគព្ភាហតាបិ មហាសមុទ្ទេ កត្ថចិ លទ្ធបតិដ្ឋា ភិន្នវាហនិកា វិយ ច អញ្ញមញ្ញូបត្ថទ្ធានេវេតានិ អបតមានានិ សណ្ឋហិត្វា ឯកម្បិ វស្សំ ទ្វេបិ វស្សានិ…បេ.… វស្សសតម្បិ យាវ តេសំ សត្តានំ អាយុក្ខយោ វា បុញ្ញក្ខយោ វា តាវ បវត្តន្តីតិ។ ឯវំ ‘សព្ពភវាទីសុ បវត្តិតោ’បេត្ថ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Yaṃ panetamettha kammajarūpaṃ taṃ bhavayonigativiññāṇaṭṭhitisattāvāsesu sabbapaṭhamaṃ patiṭṭhahantampi tisamuṭṭhānikarūpena anupatthaddhaṃ na sakkoti saṇṭhātuṃ, nāpi tisamuṭṭhānikaṃ tena anupatthaddhaṃ. Atha kho vātabbhāhatāpi catuddisavavatthāpitā naḷakalāpiyo viya, ūmivegabbhāhatāpi mahāsamudde katthaci laddhapatiṭṭhā bhinnavāhanikā viya ca aññamaññūpatthaddhānevetāni apatamānāni saṇṭhahitvā ekampi vassaṃ dvepi vassāni…pe… vassasatampi yāva tesaṃ sattānaṃ āyukkhayo vā puññakkhayo vā tāva pavattantīti. Evaṃ ‘sabbabhavādīsu pavattito’pettha viññātabbo vinicchayo.

    ‘សង្គហា’តិ ឯត្ថ ច យំ អារុប្បេ បវត្តិបដិសន្ធីសុ បញ្ចវោការភវេ ច បវត្តិយា វិញ្ញាណបច្ចយា នាមមេវ, យញ្ច អសញ្ញីសុ សព្ពត្ថ បញ្ចវោការភវេ ច បវត្តិយា វិញ្ញាណបច្ចយា រូបមេវ, យញ្ច បញ្ចវោការភវេ សព្ពត្ថ វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបំ, តំ សព្ពំ នាមញ្ច រូបញ្ច នាមរូបញ្ច នាមរូបន្តិ ឯវំ ឯកទេសសរូបេកសេសនយេន សង្គហេត្វា វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបន្តិ វេទិតព្ពំ។ អសញ្ញីសុ វិញ្ញាណាភាវា អយុត្តន្តិ ចេ នាយុត្តំ។ ឥទញ្ហិ –

    ‘Saṅgahā’ti ettha ca yaṃ āruppe pavattipaṭisandhīsu pañcavokārabhave ca pavattiyā viññāṇapaccayā nāmameva, yañca asaññīsu sabbattha pañcavokārabhave ca pavattiyā viññāṇapaccayā rūpameva, yañca pañcavokārabhave sabbattha viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, taṃ sabbaṃ nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpanti evaṃ ekadesasarūpekasesanayena saṅgahetvā viññāṇapaccayā nāmarūpanti veditabbaṃ. Asaññīsu viññāṇābhāvā ayuttanti ce nāyuttaṃ. Idañhi –

    នាមរូបស្ស យំ ហេតុ, វិញ្ញាណំ តំ ទ្វិធា មតំ;

    Nāmarūpassa yaṃ hetu, viññāṇaṃ taṃ dvidhā mataṃ;

    វិបាកមវិបាកញ្ច, យុត្តមេវ យតោ ឥទំ។

    Vipākamavipākañca, yuttameva yato idaṃ.

    យញ្ហិ នាមរូបស្ស ហេតុ វិញ្ញាណំ តំ វិបាកាវិបាកភេទតោ ទ្វិធា មតំ។ ឥទញ្ច អសញ្ញសត្តេសុ កម្មសមុដ្ឋានត្តា បញ្ចវោការភវេ បវត្តអភិសង្ខារវិញ្ញាណបច្ចយា រូបំ, តថា បញ្ចវោការេ បវត្តិយំ កុសលាទិចិត្តក្ខណេ កម្មសមុដ្ឋានន្តិ យុត្តមេវ ឥទំ។ ឯវំ ‘សង្គហតោ’បេត្ថ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Yañhi nāmarūpassa hetu viññāṇaṃ taṃ vipākāvipākabhedato dvidhā mataṃ. Idañca asaññasattesu kammasamuṭṭhānattā pañcavokārabhave pavattaabhisaṅkhāraviññāṇapaccayā rūpaṃ, tathā pañcavokāre pavattiyaṃ kusalādicittakkhaṇe kammasamuṭṭhānanti yuttameva idaṃ. Evaṃ ‘saṅgahato’pettha viññātabbo vinicchayo.

    ‘បច្ចយនយា’តិ ឯត្ថ ហិ –

    ‘Paccayanayā’ti ettha hi –

    នាមស្ស បាកវិញ្ញាណំ, នវធា ហោតិ បច្ចយោ;

    Nāmassa pākaviññāṇaṃ, navadhā hoti paccayo;

    វត្ថុរូបស្ស នវធា, សេសរូបស្ស អដ្ឋធា។

    Vatthurūpassa navadhā, sesarūpassa aṭṭhadhā.

    អភិសង្ខារវិញ្ញាណំ, ហោតិ រូបស្ស ឯកធា;

    Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ, hoti rūpassa ekadhā;

    តទញ្ញំ បន វិញ្ញាណំ, តស្ស តស្ស យថារហំ។

    Tadaññaṃ pana viññāṇaṃ, tassa tassa yathārahaṃ.

    យញ្ហេតំ បដិសន្ធិយំ បវត្តិយំ វា វិបាកសង្ខាតំ នាមំ, តស្ស រូបមិស្សស្ស វា រូបអមិស្សស្ស វា បដិសន្ធិកំ វា អញ្ញំ វា វិបាកវិញ្ញាណំ សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយសម្បយុត្តវិបាកអាហារឥន្ទ្រិយអត្ថិអវិគតបច្ចយេហិ នវធា បច្ចយោ ហោតិ។ វត្ថុរូបស្ស បដិសន្ធិយំ សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិបាកអាហារឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតបច្ចយេហិ នវធា បច្ចយោ ហោតិ។ ឋបេត្វា បន វត្ថុរូបំ សេសរូបស្ស ឥមេសុ នវសុ អញ្ញមញ្ញបច្ចយំ អបនេត្វា សេសេហិ អដ្ឋហិ បច្ចយេហិ បច្ចយោ ហោតិ។ អភិសង្ខារវិញ្ញាណំ បន អសញ្ញសត្តរូបស្ស វា បញ្ចវោការេ វា កម្មជស្ស សុត្តន្តិកបរិយាយេន ឧបនិស្សយវសេន ឯកធាវ បច្ចយោ ហោតិ។ អវសេសំ បឋមភវង្គតោ បភុតិ សព្ពម្បិ វិញ្ញាណំ តស្ស តស្ស នាមរូបស្ស យថារហំ បច្ចយោ ហោតីតិ វេទិតព្ពំ។ វិត្ថារតោ បន តស្ស បច្ចយនយេ ទស្សិយមានេ សព្ពាបិ បដ្ឋានកថា វិត្ថារេតព្ពា ហោតីតិ ន តំ អារភាម។

    Yañhetaṃ paṭisandhiyaṃ pavattiyaṃ vā vipākasaṅkhātaṃ nāmaṃ, tassa rūpamissassa vā rūpaamissassa vā paṭisandhikaṃ vā aññaṃ vā vipākaviññāṇaṃ sahajātaaññamaññanissayasampayuttavipākaāhāraindriyaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Vatthurūpassa paṭisandhiyaṃ sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyavippayuttaatthiavigatapaccayehi navadhā paccayo hoti. Ṭhapetvā pana vatthurūpaṃ sesarūpassa imesu navasu aññamaññapaccayaṃ apanetvā sesehi aṭṭhahi paccayehi paccayo hoti. Abhisaṅkhāraviññāṇaṃ pana asaññasattarūpassa vā pañcavokāre vā kammajassa suttantikapariyāyena upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti. Avasesaṃ paṭhamabhavaṅgato pabhuti sabbampi viññāṇaṃ tassa tassa nāmarūpassa yathārahaṃ paccayo hotīti veditabbaṃ. Vitthārato pana tassa paccayanaye dassiyamāne sabbāpi paṭṭhānakathā vitthāretabbā hotīti na taṃ ārabhāma.

    តត្ថ សិយា – កថំ បនេតំ ជានិតព្ពំ ‘‘បដិសន្ធិនាមរូបំ វិញ្ញាណបច្ចយា ហោតី’’តិ? សុត្តតោ យុត្តិតោ ច។ សុត្តេ ហិ ‘‘ចិត្តានុបរិវត្តិនោ ធម្មា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ទុកមាតិកា ៦២) នយេន ពហុធា វេទនាទីនំ វិញ្ញាណបច្ចយតា សិទ្ធា។ យុត្តិតោ បន –

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘paṭisandhināmarūpaṃ viññāṇapaccayā hotī’’ti? Suttato yuttito ca. Sutte hi ‘‘cittānuparivattino dhammā’’tiādinā (dha. sa. dukamātikā 62) nayena bahudhā vedanādīnaṃ viññāṇapaccayatā siddhā. Yuttito pana –

    ចិត្តជេន ហិ រូបេន, ឥធ ទិដ្ឋេន សិជ្ឈតិ;

    Cittajena hi rūpena, idha diṭṭhena sijjhati;

    អទិដ្ឋស្សាបិ រូបស្ស, វិញ្ញាណំ បច្ចយោ ឥតិ។

    Adiṭṭhassāpi rūpassa, viññāṇaṃ paccayo iti.

    ចិត្តេ ហិ បសន្នេ អប្បសន្នេ វា តទនុរូបានិ រូបានិ ឧប្បជ្ជមានានិ ទិដ្ឋានិ។ ទិដ្ឋេន ច អទិដ្ឋស្ស អនុមានំ ហោតីតិ ឥមិនា ឥធ ទិដ្ឋេន ចិត្តជរូបេន អទិដ្ឋស្សាបិ បដិសន្ធិរូបស្ស វិញ្ញាណំ បច្ចយោ ហោតីតិ ជានិតព្ពមេតំ។ កម្មសមុដ្ឋានស្សាបិ ហិ តស្ស ចិត្តសមុដ្ឋានស្សេវ វិញ្ញាណបច្ចយតា បដ្ឋានេ (បដ្ឋា. ១.១.៥៣, ៤១៩) អាគតាតិ។ ឯវំ បច្ចយនយតោ បេត្ថ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Citte hi pasanne appasanne vā tadanurūpāni rūpāni uppajjamānāni diṭṭhāni. Diṭṭhena ca adiṭṭhassa anumānaṃ hotīti iminā idha diṭṭhena cittajarūpena adiṭṭhassāpi paṭisandhirūpassa viññāṇaṃ paccayo hotīti jānitabbametaṃ. Kammasamuṭṭhānassāpi hi tassa cittasamuṭṭhānasseva viññāṇapaccayatā paṭṭhāne (paṭṭhā. 1.1.53, 419) āgatāti. Evaṃ paccayanayato pettha viññātabbo vinicchayo.

    ឯត្ថ ច ‘‘វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូប’’ន្តិ ភាសមានេន ភគវតា យស្មា ឧបបរិក្ខមានានំ បណ្ឌិតានំ បរមត្ថតោ នាមរូបមត្តមេវ បវត្តមានំ ទិស្សតិ, ន សត្តោ, ន បោសោ; តស្មា អប្បដិវត្តិយំ សមណេន វា ព្រាហ្មណេន វា ទេវេន វា មារេន វា ព្រហ្មុនា វា កេនចិ វា លោកស្មិំ អនុត្តរំ ធម្មចក្កំ បវត្តិតំ ហោតីតិ។

    Ettha ca ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti bhāsamānena bhagavatā yasmā upaparikkhamānānaṃ paṇḍitānaṃ paramatthato nāmarūpamattameva pavattamānaṃ dissati, na satto, na poso; tasmā appaṭivattiyaṃ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiṃ anuttaraṃ dhammacakkaṃ pavattitaṃ hotīti.

    វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបបទនិទ្ទេសោ។

    Viññāṇapaccayā nāmarūpapadaniddeso.

    សឡាយតនបទនិទ្ទេសោ

    Saḷāyatanapadaniddeso

    ២២៩. នាមរូបបច្ចយា សឡាយតននិទ្ទេសេ –

    229. Nāmarūpapaccayā saḷāyatananiddese –

    នាមំ ខន្ធត្តយំ រូបំ, ភូតវត្ថាទិកំ មតំ;

    Nāmaṃ khandhattayaṃ rūpaṃ, bhūtavatthādikaṃ mataṃ;

    កតេកសេសំ តំ តស្ស, តាទិសស្សេវ បច្ចយោ។

    Katekasesaṃ taṃ tassa, tādisasseva paccayo.

    យញ្ហេតំ សឡាយតនស្ស បច្ចយភូតំ នាមរូបំ, តត្ថ នាមន្តិ វេទនាទិក្ខន្ធត្តយំ, រូបំ បន សកសន្តតិបរិយាបន្នំ និយមតោ ចត្តារិ ភូតានិ ឆ វត្ថូនិ ជីវិតិន្ទ្រិយន្តិ ឯវំ ភូតវត្ថាទិកំ មតន្តិ វេទិតព្ពំ។ តំ បន ‘‘នាមញ្ច រូបញ្ច នាមរូបញ្ច នាមរូប’’ន្តិ ឯវំ កតេកសេសំ ‘‘ឆដ្ឋាយតនញ្ច សឡាយតនញ្ច សឡាយតន’’ន្តិ ឯវំ កតេកសេសស្សេវ សឡាយតនស្ស បច្ចយោតិ វេទិតព្ពំ។ កស្មា? យស្មា អារុប្បេ នាមមេវ បច្ចយោ។ តញ្ច ឆដ្ឋាយតនស្សេវ, ន អញ្ញស្ស។ ‘‘នាមបច្ចយា ឆដ្ឋាយតន’’ន្តិ ហិ អព្យាកតវារេ វក្ខតិ។ ឥធ សង្គហិតមេវ ហិ តត្ថ វិភត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Yañhetaṃ saḷāyatanassa paccayabhūtaṃ nāmarūpaṃ, tattha nāmanti vedanādikkhandhattayaṃ, rūpaṃ pana sakasantatipariyāpannaṃ niyamato cattāri bhūtāni cha vatthūni jīvitindriyanti evaṃ bhūtavatthādikaṃ matanti veditabbaṃ. Taṃ pana ‘‘nāmañca rūpañca nāmarūpañca nāmarūpa’’nti evaṃ katekasesaṃ ‘‘chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatana’’nti evaṃ katekasesasseva saḷāyatanassa paccayoti veditabbaṃ. Kasmā? Yasmā āruppe nāmameva paccayo. Tañca chaṭṭhāyatanasseva, na aññassa. ‘‘Nāmapaccayā chaṭṭhāyatana’’nti hi abyākatavāre vakkhati. Idha saṅgahitameva hi tattha vibhattanti veditabbaṃ.

    តត្ថ សិយា – កថំ បនេតំ ជានិតព្ពំ ‘‘នាមរូបំ សឡាយតនស្ស បច្ចយោ’’តិ? នាមរូបភាវេ ភាវតោ។ តស្ស តស្ស ហិ នាមស្ស រូបស្ស ច ភាវេ តំ តំ អាយតនំ ហោតិ, ន អញ្ញថា។ សា បនស្ស តព្ភាវភាវីភាវតា បច្ចយនយស្មិញ្ញេវ អាវិភវិស្សតិ។ តស្មា –

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘nāmarūpaṃ saḷāyatanassa paccayo’’ti? Nāmarūpabhāve bhāvato. Tassa tassa hi nāmassa rūpassa ca bhāve taṃ taṃ āyatanaṃ hoti, na aññathā. Sā panassa tabbhāvabhāvībhāvatā paccayanayasmiññeva āvibhavissati. Tasmā –

    បដិសន្ធិយំ បវត្តេ វា, ហោតិ យំ យស្ស បច្ចយោ;

    Paṭisandhiyaṃ pavatte vā, hoti yaṃ yassa paccayo;

    យថា ច បច្ចយោ ហោតិ, តថា នេយ្យំ វិភាវិនា។

    Yathā ca paccayo hoti, tathā neyyaṃ vibhāvinā.

    តត្រាយំ អត្ថទីបនា –

    Tatrāyaṃ atthadīpanā –

    នាមមេវ ហិ អារុប្បេ, បដិសន្ធិបវត្តិសុ;

    Nāmameva hi āruppe, paṭisandhipavattisu;

    បច្ចយោ សត្តធា ឆដ្ឋា, ហោតិ តំ អវកំសតោ។

    Paccayo sattadhā chaṭṭhā, hoti taṃ avakaṃsato.

    កថំ? ‘បដិសន្ធិយំ’ តាវ អវកំសតោ សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយសម្បយុត្តវិបាកអត្ថិអវិគតបច្ចយេហិ សត្តធា នាមំ ឆដ្ឋាយតនស្ស បច្ចយោ ហោតិ។ កិញ្ចិ បនេត្ថ ហេតុបច្ចយេន, កិញ្ចិ អាហារបច្ចយេនាតិ ឯវំ អញ្ញថាបិ បច្ចយោ ហោតិ។ តស្ស វសេន ឧក្កំសាវកំសោ វេទិតព្ពោ។

    Kathaṃ? ‘Paṭisandhiyaṃ’ tāva avakaṃsato sahajātaaññamaññanissayasampayuttavipākaatthiavigatapaccayehi sattadhā nāmaṃ chaṭṭhāyatanassa paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.

    ‘បវត្តេ’បិ វិបាកំ វុត្តនយេនេវ បច្ចយោ ហោតិ។ ឥតរំ បន អវកំសតោ វុត្តប្បការេសុ បច្ចយេសុ វិបាកបច្ចយវជ្ជេហិ ឆហិ បច្ចយោ ហោតិ។ កិញ្ចិ បនេត្ថ ហេតុបច្ចយេន, កិញ្ចិ អាហារបច្ចយេនាតិ ឯវំ អញ្ញថាបិ បច្ចយោ ហោតិ។ តស្ស វសេន ឧក្កំសាវកំសោ វេទិតព្ពោ។

    ‘Pavatte’pi vipākaṃ vuttanayeneva paccayo hoti. Itaraṃ pana avakaṃsato vuttappakāresu paccayesu vipākapaccayavajjehi chahi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.

    អញ្ញស្មិម្បិ ភវេ នាមំ, តថេវ បដិសន្ធិយំ;

    Aññasmimpi bhave nāmaṃ, tatheva paṭisandhiyaṃ;

    ឆដ្ឋស្ស ឥតរេសំ តំ, ឆហាការេហិ បច្ចយោ។

    Chaṭṭhassa itaresaṃ taṃ, chahākārehi paccayo.

    អារុប្បតោ ហិ អញ្ញស្មិម្បិ បញ្ចវោការភវេ តំ វិបាកនាមំ ហទយវត្ថុនោ សហាយំ ហុត្វា ឆដ្ឋស្ស មនាយតនស្ស យថា អារុប្បេ វុត្តំ តថេវ អវកំសតោ សត្តធា បច្ចយោ ហោតិ។ ឥតរេសំ បនេតំ បញ្ចន្នំ ចក្ខាយតនាទីនំ ចតុមហាភូតសហាយំ ហុត្វា សហជាត និស្សយវិបាកវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន ឆហាការេហិ បច្ចយោ ហោតិ។ កិញ្ចិ បនេត្ថ ហេតុបច្ចយេន, កិញ្ចិ អាហារបច្ចយេនាតិ ឯវំ អញ្ញថាបិ បច្ចយោ ហោតិ។ តស្ស វសេន ឧក្កំសាវកំសោ វេទិតព្ពោ។

    Āruppato hi aññasmimpi pañcavokārabhave taṃ vipākanāmaṃ hadayavatthuno sahāyaṃ hutvā chaṭṭhassa manāyatanassa yathā āruppe vuttaṃ tatheva avakaṃsato sattadhā paccayo hoti. Itaresaṃ panetaṃ pañcannaṃ cakkhāyatanādīnaṃ catumahābhūtasahāyaṃ hutvā sahajāta nissayavipākavippayuttaatthiavigatavasena chahākārehi paccayo hoti. Kiñci panettha hetupaccayena, kiñci āhārapaccayenāti evaṃ aññathāpi paccayo hoti. Tassa vasena ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.

    បវត្តេបិ តថា ហោតិ, បាកំ បាកស្ស បច្ចយោ;

    Pavattepi tathā hoti, pākaṃ pākassa paccayo;

    អបាកំ អវិបាកស្ស, ឆធា ឆដ្ឋស្ស បច្ចយោ។

    Apākaṃ avipākassa, chadhā chaṭṭhassa paccayo.

    បវត្តេបិ ហិ បញ្ចវោការភវេ យថា បដិសន្ធិយំ, តថេវ វិបាកនាមំ វិបាកស្ស ឆដ្ឋាយតនស្ស អវកំសតោ សត្តធា បច្ចយោ ហោតិ។ អវិបាកំ បន អវិបាកស្ស ឆដ្ឋស្ស អវកំសតោវ តតោ វិបាកបច្ចយំ អបនេត្វា ឆធាវ បច្ចយោ ហោតិ។ វុត្តនយេនេវ បនេត្ថ ឧក្កំសាវកំសោ វេទិតព្ពោ។

    Pavattepi hi pañcavokārabhave yathā paṭisandhiyaṃ, tatheva vipākanāmaṃ vipākassa chaṭṭhāyatanassa avakaṃsato sattadhā paccayo hoti. Avipākaṃ pana avipākassa chaṭṭhassa avakaṃsatova tato vipākapaccayaṃ apanetvā chadhāva paccayo hoti. Vuttanayeneva panettha ukkaṃsāvakaṃso veditabbo.

    តត្ថេវ សេសបញ្ចន្នំ, វិបាកំ បច្ចយោ ភវេ;

    Tattheva sesapañcannaṃ, vipākaṃ paccayo bhave;

    ចតុធា អវិបាកម្បិ, ឯវមេវ បកាសិតំ។

    Catudhā avipākampi, evameva pakāsitaṃ.

    តត្ថេវ ហិ បវត្តេ សេសានំ ចក្ខាយតនាទីនំ បញ្ចន្នំ ចក្ខុប្បសាទាទិវត្ថុកម្បិ ឥតរម្បិ វិបាកនាមំ បច្ឆាជាតវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតបច្ចយេហិ ចតុធា បច្ចយោ ហោតិ។ យថា ច វិបាកំ, អវិបាកម្បិ ឯវមេវ បកាសិតំ។ តស្មា កុសលាទិភេទម្បិ តេសំ ចតុធា បច្ចយោ ហោតីតិ វេទិតព្ពំ។ ឯវំ តាវ នាមមេវ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ វា យស្ស យស្ស អាយតនស្ស បច្ចយោ ហោតិ, យថា ច ហោតិ, តថា វេទិតព្ពំ។

    Tattheva hi pavatte sesānaṃ cakkhāyatanādīnaṃ pañcannaṃ cakkhuppasādādivatthukampi itarampi vipākanāmaṃ pacchājātavippayuttaatthiavigatapaccayehi catudhā paccayo hoti. Yathā ca vipākaṃ, avipākampi evameva pakāsitaṃ. Tasmā kusalādibhedampi tesaṃ catudhā paccayo hotīti veditabbaṃ. Evaṃ tāva nāmameva paṭisandhiyaṃ pavatte vā yassa yassa āyatanassa paccayo hoti, yathā ca hoti, tathā veditabbaṃ.

    រូបំ បនេត្ថ អារុប្ប-ភវេ ភវតិ បច្ចយោ;

    Rūpaṃ panettha āruppa-bhave bhavati paccayo;

    ន ឯកាយតនស្សាបិ, បញ្ចក្ខន្ធភវេ បន។

    Na ekāyatanassāpi, pañcakkhandhabhave pana.

    រូបតោ សន្ធិយំ វត្ថុ, ឆធា ឆដ្ឋស្ស បច្ចយោ;

    Rūpato sandhiyaṃ vatthu, chadhā chaṭṭhassa paccayo;

    ភូតានិ ចតុធា ហោន្តិ, បញ្ចន្នំ អវិសេសតោ។

    Bhūtāni catudhā honti, pañcannaṃ avisesato.

    រូបតោ ហិ បដិសន្ធិយំ វត្ថុរូបំ ឆដ្ឋស្ស មនាយតនស្ស សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតបច្ចយេហិ ឆធា បច្ចយោ ហោតិ។ ចត្តារិ បន ភូតានិ អវិសេសតោ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច យំ យំ អាយតនំ ឧប្បជ្ជតិ, តស្ស តស្ស វសេន បញ្ចន្នម្បិ ចក្ខាយតនាទីនំ សហជាតនិស្សយអត្ថិអវិគតបច្ចយេហិ ចតុធា បច្ចយា ហោន្តិ។

    Rūpato hi paṭisandhiyaṃ vatthurūpaṃ chaṭṭhassa manāyatanassa sahajātaaññamaññanissayavippayuttaatthiavigatapaccayehi chadhā paccayo hoti. Cattāri pana bhūtāni avisesato paṭisandhiyaṃ pavatte ca yaṃ yaṃ āyatanaṃ uppajjati, tassa tassa vasena pañcannampi cakkhāyatanādīnaṃ sahajātanissayaatthiavigatapaccayehi catudhā paccayā honti.

    តិធា ជីវិតមេតេសំ, អាហារោ ច បវត្តិយំ;

    Tidhā jīvitametesaṃ, āhāro ca pavattiyaṃ;

    តានេវ ឆធា ឆដ្ឋស្ស, វត្ថុ តស្សេវ បញ្ចធា។

    Tāneva chadhā chaṭṭhassa, vatthu tasseva pañcadhā.

    ឯតេសំ បន ចក្ខាទីនំ បញ្ចន្នំ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ ច អត្ថិអវិគតឥន្ទ្រិយវសេន រូបជីវិតំ តិធា បច្ចយោ ហោតិ។

    Etesaṃ pana cakkhādīnaṃ pañcannaṃ paṭisandhiyaṃ pavatte ca atthiavigataindriyavasena rūpajīvitaṃ tidhā paccayo hoti.

    ‘អាហារោ ចា’តិ អាហារោ ច អត្ថិអវិគតអាហារវសេន តិធា បច្ចយោ ហោតិ។ សោ ច ខោ យេ សត្តា អាហារូបជីវិនោ, តេសំ អាហារានុគតេ កាយេ បវត្តិយំយេវ, នោ បដិសន្ធិយំ។ តានិ បន បញ្ច ចក្ខាយតនាទីនិ ឆដ្ឋស្ស ចក្ខុសោតឃានជិវ្ហាកាយវិញ្ញាណសង្ខាតស្ស មនាយតនស្ស និស្សយបុរេជាតឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន ឆហាការេហិ បច្ចយា ហោន្តិ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ ឋបេត្វា បន បញ្ច វិញ្ញាណានិ តស្សេវ អវសេសមនាយតនស្ស វត្ថុរូបំ និស្សយបុរេជាតវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន បញ្ចធា បច្ចយោ ហោតិ បវត្តេ, នោ បដិសន្ធិយំ។ ឯវំ រូបមេវ បដិសន្ធិយំ បវត្តេ វា យស្ស យស្ស អាយតនស្ស បច្ចយោ ហោតិ យថា ច ហោតិ តថា វេទិតព្ពំ។

    ‘Āhāro cā’ti āhāro ca atthiavigataāhāravasena tidhā paccayo hoti. So ca kho ye sattā āhārūpajīvino, tesaṃ āhārānugate kāye pavattiyaṃyeva, no paṭisandhiyaṃ. Tāni pana pañca cakkhāyatanādīni chaṭṭhassa cakkhusotaghānajivhākāyaviññāṇasaṅkhātassa manāyatanassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chahākārehi paccayā honti pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Ṭhapetvā pana pañca viññāṇāni tasseva avasesamanāyatanassa vatthurūpaṃ nissayapurejātavippayuttaatthiavigatavasena pañcadhā paccayo hoti pavatte, no paṭisandhiyaṃ. Evaṃ rūpameva paṭisandhiyaṃ pavatte vā yassa yassa āyatanassa paccayo hoti yathā ca hoti tathā veditabbaṃ.

    នាមរូបំ បនុភយំ, ហោតិ យំ យស្ស បច្ចយោ;

    Nāmarūpaṃ panubhayaṃ, hoti yaṃ yassa paccayo;

    យថា ច តម្បិ សព្ពត្ថ, វិញ្ញាតព្ពំ វិភាវិនា។

    Yathā ca tampi sabbattha, viññātabbaṃ vibhāvinā.

    សេយ្យថិទំ – បដិសន្ធិយំ តាវ បញ្ចវោការភវេ ខន្ធត្តយវត្ថុរូបសង្ខាតំ នាមរូបំ ឆដ្ឋាយតនស្ស សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិបាកសម្បយុត្តវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតបច្ចយាទីហិ បច្ចយោ ហោតីតិ ឥទមេត្ថ មុខមត្តំ។ វុត្តនយានុសារេន បន សក្កា សព្ពំ យោជេតុន្តិ ន ឯត្ថ វិត្ថារោ ទស្សិតោតិ។

    Seyyathidaṃ – paṭisandhiyaṃ tāva pañcavokārabhave khandhattayavatthurūpasaṅkhātaṃ nāmarūpaṃ chaṭṭhāyatanassa sahajātaaññamaññanissayavipākasampayuttavippayuttaatthiavigatapaccayādīhi paccayo hotīti idamettha mukhamattaṃ. Vuttanayānusārena pana sakkā sabbaṃ yojetunti na ettha vitthāro dassitoti.

    នាមរូបបច្ចយា សឡាយតនបទនិទ្ទេសោ។

    Nāmarūpapaccayā saḷāyatanapadaniddeso.

    ផស្សបទនិទ្ទេសោ

    Phassapadaniddeso

    ២៣០. សឡាយតនបច្ចយា ផស្សនិទ្ទេសេ –

    230. Saḷāyatanapaccayā phassaniddese –

    ឆឡេវ ផស្សា សង្ខេបា, ចក្ខុសម្ផស្សអាទយោ;

    Chaḷeva phassā saṅkhepā, cakkhusamphassaādayo;

    វិញ្ញាណមិវ ពត្តិំស, វិត្ថារេន ភវន្តិ តេ។

    Viññāṇamiva battiṃsa, vitthārena bhavanti te.

    ‘សង្ខេបតោ’ ហិ បាឡិយំ ចក្ខុសម្ផស្សោតិ អាទយោ ឆឡេវ ផស្សា អាគតា។ វិត្ថារេន បន ចក្ខុសម្ផស្សាទយោ បញ្ច កុសលវិបាកា បញ្ច អកុសលវិបាកាតិ ទស, សេសា ពាវីសតិ លោកិយវិបាកវិញ្ញាណសម្បយុត្តា ច ពាវីសតីតិ ឯវំ សព្ពេបិ សង្ខារបច្ចយា វុត្តវិញ្ញាណមិវ ពាត្តិំស ហោន្តិ។ យំ បនេតស្ស ពាត្តិំសវិធស្សាបិ ផស្សស្ស បច្ចយោ សឡាយតនំ។ តត្ថ –

    ‘Saṅkhepato’ hi pāḷiyaṃ cakkhusamphassoti ādayo chaḷeva phassā āgatā. Vitthārena pana cakkhusamphassādayo pañca kusalavipākā pañca akusalavipākāti dasa, sesā bāvīsati lokiyavipākaviññāṇasampayuttā ca bāvīsatīti evaṃ sabbepi saṅkhārapaccayā vuttaviññāṇamiva bāttiṃsa honti. Yaṃ panetassa bāttiṃsavidhassāpi phassassa paccayo saḷāyatanaṃ. Tattha –

    ឆដ្ឋេន សហ អជ្ឈត្តំ, ចក្ខាទិំ ពាហិរេហិបិ;

    Chaṭṭhena saha ajjhattaṃ, cakkhādiṃ bāhirehipi;

    សឡាយតនមិច្ឆន្តិ, ឆហិ សទ្ធិំ វិចក្ខណា។

    Saḷāyatanamicchanti, chahi saddhiṃ vicakkhaṇā.

    តត្ថ យេ តាវ ‘‘ឧបាទិន្នកបវត្តិកថា អយ’’ន្តិ ឯកសន្តតិបរិយាបន្នមេវ បច្ចយំ បច្ចយុប្បន្នញ្ច ទីបេន្តិ, តេ ឆដ្ឋាយតនបច្ចយា ផស្សោតិ បាឡិអនុសារតោ អារុប្បេ ឆដ្ឋាយតនញ្ច អញ្ញត្ថ សព្ពសង្គហតោ សឡាយតនញ្ច ផស្សស្ស បច្ចយោតិ ឯកទេសសរូបេកសេសំ កត្វា ឆដ្ឋេន សហ អជ្ឈត្តំ ចក្ខាទិំ សឡាយតនន្តិ ឥច្ឆន្តិ។ តញ្ហិ ឆដ្ឋាយតនញ្ច សឡាយតនញ្ច សឡាយតនន្ត្វេវ សង្ឃំ គច្ឆតិ។ យេ បន បច្ចយុប្បន្នមេវ ឯកសន្តតិបរិយាបន្នំ ទីបេន្តិ, បច្ចយំ បន ភិន្នសន្តានម្បិ, តេ យំ យំ អាយតនំ ផស្សស្ស បច្ចយោ ហោតិ តំ សព្ពំ ទីបេន្តា ពាហិរម្បិ បរិគ្គហេត្វា តទេវ ឆដ្ឋេន សហ អជ្ឈត្តំ ពាហិរេហិបិ រូបាយតនាទីហិ សទ្ធិំ សឡាយតនន្តិ ឥច្ឆន្តិ។ តម្បិ ហិ ឆដ្ឋាយតនញ្ច សឡាយតនញ្ច សឡាយតនន្តិ ឯតេសំ ឯកសេសេ កតេ សឡាយតនន្ត្វេវ សង្ខំ គច្ឆតិ។

    Tattha ye tāva ‘‘upādinnakapavattikathā aya’’nti ekasantatipariyāpannameva paccayaṃ paccayuppannañca dīpenti, te chaṭṭhāyatanapaccayā phassoti pāḷianusārato āruppe chaṭṭhāyatanañca aññattha sabbasaṅgahato saḷāyatanañca phassassa paccayoti ekadesasarūpekasesaṃ katvā chaṭṭhena saha ajjhattaṃ cakkhādiṃ saḷāyatananti icchanti. Tañhi chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatanantveva saṅghaṃ gacchati. Ye pana paccayuppannameva ekasantatipariyāpannaṃ dīpenti, paccayaṃ pana bhinnasantānampi, te yaṃ yaṃ āyatanaṃ phassassa paccayo hoti taṃ sabbaṃ dīpentā bāhirampi pariggahetvā tadeva chaṭṭhena saha ajjhattaṃ bāhirehipi rūpāyatanādīhi saddhiṃ saḷāyatananti icchanti. Tampi hi chaṭṭhāyatanañca saḷāyatanañca saḷāyatananti etesaṃ ekasese kate saḷāyatanantveva saṅkhaṃ gacchati.

    ឯត្ថាហ – ន សព្ពាយតនេហិ ឯកោ ផស្សោ សម្ភោតិ, នាបិ ឯកម្ហា អាយតនា សព្ពេ ផស្សា, អយញ្ច សឡាយតនបច្ចយា ផស្សោតិ ឯកោវ វុត្តោ, សោ កស្មាតិ? តត្រិទំ វិស្សជ្ជនំ – សច្ចមេតំ។ សព្ពេហិ ឯកោ ឯកម្ហា វា សព្ពេ ន សម្ភោន្តិ, សម្ភោតិ បន អនេកេហិ ឯកោ; យថា ចក្ខុសម្ផស្សោ ចក្ខាយតនា រូបាយតនា ចក្ខុវិញ្ញាណសង្ខាតា មនាយតនា អវសេសា សម្បយុត្តធម្មាយតនា ចាតិ ឯវំ សព្ពត្ថ យថានុរូបំ យោជេតព្ពំ។ តស្មា ឯវ ហិ –

    Etthāha – na sabbāyatanehi eko phasso sambhoti, nāpi ekamhā āyatanā sabbe phassā, ayañca saḷāyatanapaccayā phassoti ekova vutto, so kasmāti? Tatridaṃ vissajjanaṃ – saccametaṃ. Sabbehi eko ekamhā vā sabbe na sambhonti, sambhoti pana anekehi eko; yathā cakkhusamphasso cakkhāyatanā rūpāyatanā cakkhuviññāṇasaṅkhātā manāyatanā avasesā sampayuttadhammāyatanā cāti evaṃ sabbattha yathānurūpaṃ yojetabbaṃ. Tasmā eva hi –

    ឯកោ បនេកាយតន-ប្បភវោ ឥតិ ទីបិតោ;

    Eko panekāyatana-ppabhavo iti dīpito;

    ផស្សោយំ ឯកវចន-និទ្ទេសេនិធ តាទិនា។

    Phassoyaṃ ekavacana-niddesenidha tādinā.

    ‘ឯកវចននិទ្ទេសេនា’តិ សឡាយតនបច្ចយា ផស្សោតិ ឥមិនា ហិ ឯកវចននិទ្ទេសេន អនេកេហិ អាយតនេហិ ឯកោ ផស្សោ ហោតីតិ តាទិនា ទីបិតោតិ អត្ថោ។ អាយតនេសុ បន –

    ‘Ekavacananiddesenā’ti saḷāyatanapaccayā phassoti iminā hi ekavacananiddesena anekehi āyatanehi eko phasso hotīti tādinā dīpitoti attho. Āyatanesu pana –

    ឆធា បញ្ច តតោ ឯកំ, នវធា ពាហិរានិ ឆ;

    Chadhā pañca tato ekaṃ, navadhā bāhirāni cha;

    យថាសម្ភវមេតស្ស, បច្ចយត្តេ វិភាវយេ។

    Yathāsambhavametassa, paccayatte vibhāvaye.

    តត្រាយំ វិភាវនា – ចក្ខាយតនាទីនិ តាវ បញ្ច ចក្ខុសម្ផស្សាទិភេទតោ បញ្ចវិធស្ស ផស្សស្ស និស្សយបុរេជាតឥន្ទ្រិយវិប្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន ឆធា បច្ចយា ហោន្តិ។ តតោ បរំ ឯកំ វិបាកមនាយតនំ អនេកភេទស្ស វិបាកមនោសម្ផស្សស្ស សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិបាកអាហារឥន្ទ្រិយសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន នវធា បច្ចយោ ហោតិ។ ពាហិរេសុ បន រូបាយតនំ ចក្ខុសម្ផស្សស្ស អារម្មណបុរេជាតអត្ថិអវិគតវសេន ចតុធា បច្ចយោ ហោតិ។ តថា សទ្ទាយតនាទីនិ សោតសម្ផស្សាទីនំ។ មនោសម្ផស្សស្ស បន តានិ ធម្មាយតនញ្ច តថា ច អារម្មណបច្ចយមត្តេនេវ ចាតិ ឯវំ ពាហិរានិ ឆ យថាសម្ភវមេតស្ស បច្ចយត្តេ វិភាវយេតិ។

    Tatrāyaṃ vibhāvanā – cakkhāyatanādīni tāva pañca cakkhusamphassādibhedato pañcavidhassa phassassa nissayapurejātaindriyavippayuttaatthiavigatavasena chadhā paccayā honti. Tato paraṃ ekaṃ vipākamanāyatanaṃ anekabhedassa vipākamanosamphassassa sahajātaaññamaññanissayavipākaāhāraindriyasampayuttaatthiavigatavasena navadhā paccayo hoti. Bāhiresu pana rūpāyatanaṃ cakkhusamphassassa ārammaṇapurejātaatthiavigatavasena catudhā paccayo hoti. Tathā saddāyatanādīni sotasamphassādīnaṃ. Manosamphassassa pana tāni dhammāyatanañca tathā ca ārammaṇapaccayamatteneva cāti evaṃ bāhirāni cha yathāsambhavametassa paccayatte vibhāvayeti.

    សឡាយតនបច្ចយា ផស្សបទនិទ្ទេសោ។

    Saḷāyatanapaccayā phassapadaniddeso.

    វេទនាបទនិទ្ទេសោ

    Vedanāpadaniddeso

    ២៣១. ផស្សបច្ចយា វេទនានិទ្ទេសេ –

    231. Phassapaccayā vedanāniddese –

    ទ្វារតោ វេទនា វុត្តា, ចក្ខុសម្ផស្សជាទិកា;

    Dvārato vedanā vuttā, cakkhusamphassajādikā;

    ឆឡេវ តា បភេទេន, ឯកូននវុតី មតា។

    Chaḷeva tā pabhedena, ekūnanavutī matā.

    ចក្ខុសម្ផស្សជាវេទនាតិអាទិនា ហិ នយេន បាឡិយំ ឥមា ចក្ខុសម្ផស្សជាទិកា ទ្វារតោ ឆឡេវ វេទនា វុត្តា។ តា បន បភេទេន ឯកូននវុតិយា ចិត្តេហិ សម្បយុត្តត្តា ឯកូននវុតីតិ មតា។

    Cakkhusamphassajāvedanātiādinā hi nayena pāḷiyaṃ imā cakkhusamphassajādikā dvārato chaḷeva vedanā vuttā. Tā pana pabhedena ekūnanavutiyā cittehi sampayuttattā ekūnanavutīti matā.

    វេទនាសុ បនេតាសុ, ឥធ ពាត្តិំស វេទនា;

    Vedanāsu panetāsu, idha bāttiṃsa vedanā;

    វិបាកចិត្តយុត្តាវ, អធិប្បេតាតិ ភាសិតា។

    Vipākacittayuttāva, adhippetāti bhāsitā.

    អដ្ឋធា តត្ថ បញ្ចន្នំ, បញ្ចទ្វារម្ហិ បច្ចយោ;

    Aṭṭhadhā tattha pañcannaṃ, pañcadvāramhi paccayo;

    សេសានំ ឯកធា ផស្សោ, មនោទ្វារេបិ សោ តថា។

    Sesānaṃ ekadhā phasso, manodvārepi so tathā.

    តត្ថ ហិ បញ្ចទ្វារេ ចក្ខុបសាទាទិវត្ថុកានំ បញ្ចន្នំ វេទនានំ ចក្ខុសម្ផស្សាទិកោ ផស្សោ សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយវិបាកអាហារសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតវសេន អដ្ឋធា បច្ចយោ ហោតិ។ សេសានំ បន ឯកេកស្មិំ ទ្វារេ សម្បដិច្ឆនសន្តីរណតទារម្មណវសេន បវត្តានំ កាមាវចរវិបាកវេទនានំ ចក្ខុសម្ផស្សាទិកោ ផស្សោ ឧបនិស្សយវសេន ឯកធាវ បច្ចយោ ហោតិ។

    Tattha hi pañcadvāre cakkhupasādādivatthukānaṃ pañcannaṃ vedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso sahajātaaññamaññanissayavipākaāhārasampayuttaatthiavigatavasena aṭṭhadhā paccayo hoti. Sesānaṃ pana ekekasmiṃ dvāre sampaṭicchanasantīraṇatadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ cakkhusamphassādiko phasso upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti.

    ‘មនោទ្វារេបិ សោ តថា’តិ មនោទ្វារេបិ ហិ តទារម្មណវសេន បវត្តានំ កាមាវចរវិបាកវេទនានំ សោ សហជាតមនោសម្ផស្សសង្ខាតោ ផស្សោ តថេវ អដ្ឋធា បច្ចយោ ហោតិ, បដិសន្ធិភវង្គចុតិវសេន ច បវត្តានំ តេភូមកវិបាកវេទនានម្បិ។ យា បនេតា មនោទ្វារេ តទារម្មណវសេន បវត្តា កាមាវចរវេទនា, តាសំ មនោទ្វារេ អាវជ្ជនសម្បយុត្តោ មនោសម្ផស្សោ ឧបនិស្សយវសេន ឯកធា បច្ចយោ ហោតីតិ។

    ‘Manodvārepi so tathā’ti manodvārepi hi tadārammaṇavasena pavattānaṃ kāmāvacaravipākavedanānaṃ so sahajātamanosamphassasaṅkhāto phasso tatheva aṭṭhadhā paccayo hoti, paṭisandhibhavaṅgacutivasena ca pavattānaṃ tebhūmakavipākavedanānampi. Yā panetā manodvāre tadārammaṇavasena pavattā kāmāvacaravedanā, tāsaṃ manodvāre āvajjanasampayutto manosamphasso upanissayavasena ekadhā paccayo hotīti.

    ផស្សបច្ចយា វេទនាបទនិទ្ទេសោ។

    Phassapaccayā vedanāpadaniddeso.

    តណ្ហាបទនិទ្ទេសោ

    Taṇhāpadaniddeso

    ២៣២. វេទនាបច្ចយា តណ្ហានិទ្ទេសេ –

    232. Vedanāpaccayā taṇhāniddese –

    រូបតណ្ហាទិភេទេន, ឆ តណ្ហា ឥធ ទីបិតា;

    Rūpataṇhādibhedena, cha taṇhā idha dīpitā;

    ឯកេកា តិវិធា តត្ថ, បវត្តាការតោ មតា។

    Ekekā tividhā tattha, pavattākārato matā.

    ឥមស្មិញ្ហិ វេទនាបច្ចយា តណ្ហានិទ្ទេសេ ‘សេដ្ឋិបុត្តោ ព្រាហ្មណបុត្តោ’តិ បិតិតោ នាមវសេន បុត្តោ វិយ ឥមា រូបតណ្ហា…បេ.… ធម្មតណ្ហាតិ អារម្មណតោ នាមវសេន ឆ តណ្ហា ទីបិតា បកាសិតា កថិតាតិ អត្ថោ។ តត្ថ រូបេ តណ្ហា រូបតណ្ហាតិ ឥមិនា នយេន បទត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Imasmiñhi vedanāpaccayā taṇhāniddese ‘seṭṭhiputto brāhmaṇaputto’ti pitito nāmavasena putto viya imā rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti ārammaṇato nāmavasena cha taṇhā dīpitā pakāsitā kathitāti attho. Tattha rūpe taṇhā rūpataṇhāti iminā nayena padattho veditabbo.

    តាសុ ច បន តណ្ហាសុ ឯកេកា តណ្ហា បវត្តិអាការតោ កាមតណ្ហា, ភវតណ្ហា, វិភវតណ្ហាតិ ឯវំ តិវិធា មតា។ រូបតណ្ហា ឯវ ហិ យទា ចក្ខុស្ស អាបាថគតំ រូបារម្មណំ កាមស្សាទវសេន អស្សាទយមានា បវត្តតិ, តទា កាមតណ្ហា នាម ហោតិ។ យទា តទេវារម្មណំ ធុវំ សស្សតន្តិ បវត្តាយ សស្សតទិដ្ឋិយា សទ្ធិំ បវត្តតិ, តទា ភវតណ្ហា នាម ហោតិ។ សស្សតទិដ្ឋិសហគតោ ហិ រាគោ ភវតណ្ហាតិ វុច្ចតិ។ យទា បន តទេវារម្មណំ ‘‘ឧច្ឆិជ្ជតិ វិនស្សតី’’តិ បវត្តាយ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិយា សទ្ធិំ បវត្តតិ, តទា វិភវតណ្ហា នាម ហោតិ។ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសហគតោ ហិ រាគោ វិភវតណ្ហាតិ វុច្ចតិ។ ឯសេវ នយោ សទ្ទតណ្ហាទីសុបីតិ ឯតា អដ្ឋារស តណ្ហា ហោន្តិ។

    Tāsu ca pana taṇhāsu ekekā taṇhā pavattiākārato kāmataṇhā, bhavataṇhā, vibhavataṇhāti evaṃ tividhā matā. Rūpataṇhā eva hi yadā cakkhussa āpāthagataṃ rūpārammaṇaṃ kāmassādavasena assādayamānā pavattati, tadā kāmataṇhā nāma hoti. Yadā tadevārammaṇaṃ dhuvaṃ sassatanti pavattāya sassatadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā bhavataṇhā nāma hoti. Sassatadiṭṭhisahagato hi rāgo bhavataṇhāti vuccati. Yadā pana tadevārammaṇaṃ ‘‘ucchijjati vinassatī’’ti pavattāya ucchedadiṭṭhiyā saddhiṃ pavattati, tadā vibhavataṇhā nāma hoti. Ucchedadiṭṭhisahagato hi rāgo vibhavataṇhāti vuccati. Eseva nayo saddataṇhādīsupīti etā aṭṭhārasa taṇhā honti.

    តា អជ្ឈត្តរូបាទីសុ អដ្ឋារស, ពហិទ្ធា អដ្ឋារសាតិ ឆត្តិំស។ ឥតិ អតីតា ឆត្តិំស, អនាគតា ឆត្តិំស, បច្ចុប្បន្នា ឆត្តិំសាតិ អដ្ឋសតំ តណ្ហា ហោន្តិ។ តា បន សំង្ខិប្បមានា រូបាទិអារម្មណវសេន ឆ, កាមតណ្ហាទិវសេន វា តិស្សោវ តណ្ហា ហោន្តីតិ វេទិតព្ពា។ យស្មា បនិមេ សត្តា បុត្តំ អស្សាទេត្វា បុត្តេ មមត្តេន ធាតិយា វិយ រូបាទិអារម្មណវសេន ឧប្បជ្ជមានំ វេទនំ អស្សាទេត្វា វេទនាយ មមត្តេន រូបាទិអារម្មណទាយកានំ ចិត្តការគន្ធព្ពគន្ធិកសូទតន្តវាយរសាយនវិធាយកវេជ្ជាទីនំ មហាសក្ការំ ករោន្តិ, តស្មា សព្ពាបេសា វេទនាបច្ចយា តណ្ហា ហោតីតិ វេទិតព្ពា។

    Tā ajjhattarūpādīsu aṭṭhārasa, bahiddhā aṭṭhārasāti chattiṃsa. Iti atītā chattiṃsa, anāgatā chattiṃsa, paccuppannā chattiṃsāti aṭṭhasataṃ taṇhā honti. Tā pana saṃṅkhippamānā rūpādiārammaṇavasena cha, kāmataṇhādivasena vā tissova taṇhā hontīti veditabbā. Yasmā panime sattā puttaṃ assādetvā putte mamattena dhātiyā viya rūpādiārammaṇavasena uppajjamānaṃ vedanaṃ assādetvā vedanāya mamattena rūpādiārammaṇadāyakānaṃ cittakāragandhabbagandhikasūdatantavāyarasāyanavidhāyakavejjādīnaṃ mahāsakkāraṃ karonti, tasmā sabbāpesā vedanāpaccayā taṇhā hotīti veditabbā.

    យស្មា ចេត្ថ អធិប្បេតា, វិបាកសុខវេទនា;

    Yasmā cettha adhippetā, vipākasukhavedanā;

    ឯកាវ ឯកធា ចេសា, តស្មា តណ្ហាយ បច្ចយោ។

    Ekāva ekadhā cesā, tasmā taṇhāya paccayo.

    ‘ឯកធា’តិ ឧបនិស្សយបច្ចយេន បច្ចយោ ហោតិ។ យស្មា វា –

    ‘Ekadhā’ti upanissayapaccayena paccayo hoti. Yasmā vā –

    ទុក្ខី សុខំ បត្ថយតិ, សុខី ភិយ្យោបិ ឥច្ឆតិ;

    Dukkhī sukhaṃ patthayati, sukhī bhiyyopi icchati;

    ឧបេក្ខា បន សន្តត្តា, សុខមិច្ចេវ ភាសិតា។

    Upekkhā pana santattā, sukhamicceva bhāsitā.

    តណ្ហាយ បច្ចយា តស្មា, ហោន្តិ តិស្សោបិ វេទនា;

    Taṇhāya paccayā tasmā, honti tissopi vedanā;

    វេទនាបច្ចយា តណ្ហា, ឥតិ វុត្តា មហេសិនា។

    Vedanāpaccayā taṇhā, iti vuttā mahesinā.

    វេទនា បច្ចយា ចាបិ, យស្មា នានុសយំ វិនា;

    Vedanā paccayā cāpi, yasmā nānusayaṃ vinā;

    ហោតិ តស្មា ន សា ហោតិ, ព្រាហ្មណស្ស វុសីមតោតិ។

    Hoti tasmā na sā hoti, brāhmaṇassa vusīmatoti.

    វេទនាបច្ចយា តណ្ហាបទនិទ្ទេសោ។

    Vedanāpaccayā taṇhāpadaniddeso.

    ឧបាទានបទនិទ្ទេសោ

    Upādānapadaniddeso

    ២៣៣. តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទាននិទ្ទេសេ –

    233. Taṇhāpaccayā upādānaniddese –

    ឧបាទានានិ ចត្តារិ, តានិ អត្ថវិភាគតោ;

    Upādānāni cattāri, tāni atthavibhāgato;

    ធម្មសង្ខេបវិត្ថារា, កមតោ ច វិភាវយេ។

    Dhammasaṅkhepavitthārā, kamato ca vibhāvaye.

    បាឡិយញ្ហិ ឧបាទានន្តិ កាមុបាទានំ…បេ.… អត្តវាទុបាទានន្តិ ឥមានិ ចត្តារិ ឧបាទានានិ អាគតានិ។ តេសំ អយំ អត្ថវិភាគោ – វត្ថុសង្ខាតំ កាមំ ឧបាទិយតីតិ កាមុបាទានំ។ កាមោ ច សោ ឧបាទានញ្ចាតិបិ កាមុបាទានំ។ ឧបាទានន្តិ ទឡ្ហគ្គហណំ។ ទឡ្ហត្ថោ ហេត្ថ ឧបសទ្ទោ ឧបាយាស-ឧបកដ្ឋាទីសុ វិយ។ តថា ទិដ្ឋិ ច សា ឧបាទានញ្ចាតិ ទិដ្ឋុបាទានំ។ ទិដ្ឋិំ ឧបាទិយតីតិ វា ទិដ្ឋុបាទានំ ។ សស្សតោ អត្តា ច លោកោ ចាតិអាទីសុ ហិ បុរិមទិដ្ឋិំ ឧត្តរទិដ្ឋិ ឧបាទិយតិ។ តថា សីលព្ពតំ ឧបាទិយតីតិ សីលព្ពតុបាទានំ។ សីលព្ពតញ្ច តំ ឧបាទានញ្ចាតិបិ សីលព្ពតុបាទានំ។ គោសីលគោវតាទីនិ ហិ ឯវំ សុទ្ធីតិ អភិនិវេសតោ សយមេវ ឧបាទានានីតិ។ តថា វទន្តិ ឯតេនាតិ វាទោ, ឧបាទិយន្តិ ឯតេនាតិ ឧបាទានំ។ កិំ វទន្តិ ឧបាទិយន្តិ វា? អត្តានំ។ អត្តនោ វាទុបាទានំ អត្តវាទុបាទានំ។ អត្តវាទមត្តមេវ វា អត្តាតិ ឧបាទិយន្តិ ឯតេនាតិ អត្តវាទុបាទានំ។ អយំ តាវ តេសំ អត្ថវិភាគោ។

    Pāḷiyañhi upādānanti kāmupādānaṃ…pe… attavādupādānanti imāni cattāri upādānāni āgatāni. Tesaṃ ayaṃ atthavibhāgo – vatthusaṅkhātaṃ kāmaṃ upādiyatīti kāmupādānaṃ. Kāmo ca so upādānañcātipi kāmupādānaṃ. Upādānanti daḷhaggahaṇaṃ. Daḷhattho hettha upasaddo upāyāsa-upakaṭṭhādīsu viya. Tathā diṭṭhi ca sā upādānañcāti diṭṭhupādānaṃ. Diṭṭhiṃ upādiyatīti vā diṭṭhupādānaṃ. Sassato attā ca loko cātiādīsu hi purimadiṭṭhiṃ uttaradiṭṭhi upādiyati. Tathā sīlabbataṃ upādiyatīti sīlabbatupādānaṃ. Sīlabbatañca taṃ upādānañcātipi sīlabbatupādānaṃ. Gosīlagovatādīni hi evaṃ suddhīti abhinivesato sayameva upādānānīti. Tathā vadanti etenāti vādo, upādiyanti etenāti upādānaṃ. Kiṃ vadanti upādiyanti vā? Attānaṃ. Attano vādupādānaṃ attavādupādānaṃ. Attavādamattameva vā attāti upādiyanti etenāti attavādupādānaṃ. Ayaṃ tāva tesaṃ atthavibhāgo.

    ‘ធម្មសង្ខេបវិត្ថារេ’ បន កាមុបាទានំ តាវ ‘‘តត្ថ កតមំ កាមុបាទានំ? យោ កាមេសុ កាមច្ឆន្ទោ កាមរាគោ កាមនន្ទី កាមតណ្ហា កាមស្នេហោ កាមបរិឡាហោ កាមមុច្ឆា កាមជ្ឈោសានំ – ឥទំ វុច្ចតិ កាមុបាទាន’’ន្តិ អាគតត្តា សង្ខេបតោ តណ្ហាទឡ្ហត្តំ វុត្តំ។ តណ្ហាទឡ្ហត្តំ នាម បុរិមតណ្ហាឧបនិស្សយបច្ចយេន ទឡ្ហសម្ភូតា ឧត្តរតណ្ហា ឯវ។ កេចិ បនាហុ – អប្បត្តវិសយបត្ថនា តណ្ហា, អន្ធការេ ចោរស្ស ហត្ថប្បសារណំ វិយ។ សម្បត្តវិសយគ្គហណំ ឧបាទានំ, តស្សេវ ភណ្ឌគ្គហណំ វិយ។ អប្បិច្ឆតាសន្តុដ្ឋិតាបដិបក្ខា ច តេ ធម្មា។ តថា បរិយេសនារក្ខទុក្ខមូលាតិ។ សេសុបាទានត្តយំ បន សង្ខេបតោ ទិដ្ឋិមត្តមេវ។

    ‘Dhammasaṅkhepavitthāre’ pana kāmupādānaṃ tāva ‘‘tattha katamaṃ kāmupādānaṃ? Yo kāmesu kāmacchando kāmarāgo kāmanandī kāmataṇhā kāmasneho kāmapariḷāho kāmamucchā kāmajjhosānaṃ – idaṃ vuccati kāmupādāna’’nti āgatattā saṅkhepato taṇhādaḷhattaṃ vuttaṃ. Taṇhādaḷhattaṃ nāma purimataṇhāupanissayapaccayena daḷhasambhūtā uttarataṇhā eva. Keci panāhu – appattavisayapatthanā taṇhā, andhakāre corassa hatthappasāraṇaṃ viya. Sampattavisayaggahaṇaṃ upādānaṃ, tasseva bhaṇḍaggahaṇaṃ viya. Appicchatāsantuṭṭhitāpaṭipakkhā ca te dhammā. Tathā pariyesanārakkhadukkhamūlāti. Sesupādānattayaṃ pana saṅkhepato diṭṭhimattameva.

    វិត្ថារតោ បន បុព្ពេ រូបាទីសុ វុត្តាយ អដ្ឋសតប្បភេទាយបិ តណ្ហាយ ទឡ្ហភាវោ កាមុបាទានំ។ ទសវត្ថុកា មិច្ឆាទិដ្ឋិ ទិដ្ឋុបាទានំ។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមំ ទិដ្ឋុបាទានំ? នត្ថិ ទិន្នំ, នត្ថិ យិដ្ឋំ…បេ.… សច្ឆិកត្វា បវេទេន្តីតិ យា ឯវរូបា ទិដ្ឋិ…បេ.… វិបរិយេសគ្គាហោ – ឥទំ វុច្ចតិ ទិដ្ឋុបាទាន’’ន្តិ (ធ. ស. ១២២១; វិភ. ៩៣៨) សីលវតេហិ សុទ្ធិបរាមសនំ បន សីលព្ពតុបាទានំ។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមំ សីលព្ពតុបាទានំ? ឥតោ ពហិទ្ធា សមណព្រាហ្មណានំ សីលេន សុទ្ធិ, វតេន សុទ្ធិ, សីលព្ពតេន សុទ្ធីតិ យា ឯវរូបា ទិដ្ឋិ…បេ.… វិបរិយេសគ្គាហោ – ឥទំ វុច្ចតិ សីលព្ពតុបាទាន’’ន្តិ (ធ. ស. ១២២២; វិភ. ៩៣៨)។ វីសតិវត្ថុកា សក្កាយទិដ្ឋិ អត្តវាទុបាទានំ។ យថាហ – ‘‘តត្ថ កតមំ អត្តវាទុបាទានំ? ឥធ អស្សុតវា បុថុជ្ជនោ…បេ.… សប្បុរិសធម្មេ អវិនីតោ រូបំ អត្តតោ សមនុបស្សតិ…បេ.… វិបរិយេសគ្គាហោ – ឥទំ វុច្ចតិ អត្តវាទុបាទាន’’ន្តិ (ធ. ស. ១២២៣; វិភ. ៩៣៨)។ អយមេត្ថ ធម្មសង្ខេបវិត្ថារោ។

    Vitthārato pana pubbe rūpādīsu vuttāya aṭṭhasatappabhedāyapi taṇhāya daḷhabhāvo kāmupādānaṃ. Dasavatthukā micchādiṭṭhi diṭṭhupādānaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ diṭṭhupādānaṃ? Natthi dinnaṃ, natthi yiṭṭhaṃ…pe… sacchikatvā pavedentīti yā evarūpā diṭṭhi…pe… vipariyesaggāho – idaṃ vuccati diṭṭhupādāna’’nti (dha. sa. 1221; vibha. 938) sīlavatehi suddhiparāmasanaṃ pana sīlabbatupādānaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ sīlabbatupādānaṃ? Ito bahiddhā samaṇabrāhmaṇānaṃ sīlena suddhi, vatena suddhi, sīlabbatena suddhīti yā evarūpā diṭṭhi…pe… vipariyesaggāho – idaṃ vuccati sīlabbatupādāna’’nti (dha. sa. 1222; vibha. 938). Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi attavādupādānaṃ. Yathāha – ‘‘tattha katamaṃ attavādupādānaṃ? Idha assutavā puthujjano…pe… sappurisadhamme avinīto rūpaṃ attato samanupassati…pe… vipariyesaggāho – idaṃ vuccati attavādupādāna’’nti (dha. sa. 1223; vibha. 938). Ayamettha dhammasaṅkhepavitthāro.

    ‘កមតោ’តិ ឯត្ថ បន តិវិធោ កមោ – ឧប្បត្តិក្កមោ, បហានក្កមោ, ទេសនាក្កមោ ច។ តត្ថ អនមតគ្គេ សំសារេ ឥមស្ស បឋមំ ឧប្បត្តីតិ អភាវតោ កិលេសានំ និប្បរិយាយេន ឧប្បត្តិក្កមោ ន វុច្ចតិ។ បរិយាយេន បន យេភុយ្យេន ឯកស្មិំ ភវេ អត្តគ្គាហបុព្ពង្គមោ សស្សតុច្ឆេទាភិនិវេសោ។ តតោ ‘‘សស្សតោ អយំ អត្តា’’តិ គណ្ហតោ អត្តវិសុទ្ធត្ថំ សីលព្ពតុបាទានំ, ឧច្ឆិជ្ជតីតិ គណ្ហតោ បរលោកនិរបេក្ខស្ស កាមុបាទានន្តិ ឯវំ បឋមំ អត្តវាទុបាទានំ, តតោ ទិដ្ឋិសីលព្ពតកាមុបាទានានីតិ អយមេតេសំ ឯកស្មិំ ភវេ ឧប្បត្តិក្កមោ។

    ‘Kamato’ti ettha pana tividho kamo – uppattikkamo, pahānakkamo, desanākkamo ca. Tattha anamatagge saṃsāre imassa paṭhamaṃ uppattīti abhāvato kilesānaṃ nippariyāyena uppattikkamo na vuccati. Pariyāyena pana yebhuyyena ekasmiṃ bhave attaggāhapubbaṅgamo sassatucchedābhiniveso. Tato ‘‘sassato ayaṃ attā’’ti gaṇhato attavisuddhatthaṃ sīlabbatupādānaṃ, ucchijjatīti gaṇhato paralokanirapekkhassa kāmupādānanti evaṃ paṭhamaṃ attavādupādānaṃ, tato diṭṭhisīlabbatakāmupādānānīti ayametesaṃ ekasmiṃ bhave uppattikkamo.

    ទិដ្ឋុបាទានាទីនិ ចេត្ថ បឋមំ បហីយន្តិ សោតាបត្តិមគ្គវជ្ឈត្តា។ កាមុបាទានំ បច្ឆា អរហត្តមគ្គវជ្ឈត្តាតិ។ អយមេតេសំ បហានក្កមោ។

    Diṭṭhupādānādīni cettha paṭhamaṃ pahīyanti sotāpattimaggavajjhattā. Kāmupādānaṃ pacchā arahattamaggavajjhattāti. Ayametesaṃ pahānakkamo.

    មហាវិសយត្តា បន បាកដត្តា ច ឯតេសុ កាមុបាទានំ បឋមំ ទេសិតំ។ មហាវិសយញ្ហិ តំ អដ្ឋចិត្តសម្បយោគា។ អប្បវិសយានិ ឥតរានិ ចតុចិត្តសម្បយោគា។ យេភុយ្យេន ច អាលយរាមតាយ បជាយ បាកដំ កាមុបាទានំ, ន ឥតរានិ។ កាមុបាទានវា វត្ថុកាមានំ សមធិគមត្ថំ កោតូហលមង្គលាទិពហុលោ ហោតិ, ន សស្សតទិដ្ឋីតិ តទនន្តរំ ទិដ្ឋុបាទានំ។ តំ បភិជ្ជមានំ សីលព្ពតអត្តវាទុបាទានវសេន ទុវិធំ ហោតិ។ តស្មិំ ទ្វយេ គោកិរិយំ វា កុក្កុរកិរិយំ វា ទិស្វាបិ វេទិតព្ពតោ ឱឡារិកន្តិ សីលព្ពតុបាទានំ បឋមំ ទេសិតំ, សុខុមត្តា អន្តេ អត្តវាទុបាទានន្តិ អយមេតេសំ ទេសនាក្កមោ។

    Mahāvisayattā pana pākaṭattā ca etesu kāmupādānaṃ paṭhamaṃ desitaṃ. Mahāvisayañhi taṃ aṭṭhacittasampayogā. Appavisayāni itarāni catucittasampayogā. Yebhuyyena ca ālayarāmatāya pajāya pākaṭaṃ kāmupādānaṃ, na itarāni. Kāmupādānavā vatthukāmānaṃ samadhigamatthaṃ kotūhalamaṅgalādibahulo hoti, na sassatadiṭṭhīti tadanantaraṃ diṭṭhupādānaṃ. Taṃ pabhijjamānaṃ sīlabbataattavādupādānavasena duvidhaṃ hoti. Tasmiṃ dvaye gokiriyaṃ vā kukkurakiriyaṃ vā disvāpi veditabbato oḷārikanti sīlabbatupādānaṃ paṭhamaṃ desitaṃ, sukhumattā ante attavādupādānanti ayametesaṃ desanākkamo.

    តណ្ហា ច បុរិមស្សេត្ថ, ឯកធា ហោតិ បច្ចយោ;

    Taṇhā ca purimassettha, ekadhā hoti paccayo;

    សត្តធា អដ្ឋធា វាបិ, ហោតិ សេសត្តយស្ស សា។

    Sattadhā aṭṭhadhā vāpi, hoti sesattayassa sā.

    ឯត្ថ ច ឯវំ ទេសិតេ ឧបាទានចតុក្កេ បុរិមស្ស កាមុបាទានស្ស កាមតណ្ហា ឧបនិស្សយវសេន ឯកធាវ បច្ចយោ ហោតិ តណ្ហាភិនន្ទិតេសុ វិសយេសុ ឧប្បត្តិតោ។ សេសត្តយស្ស បន សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតហេតុវសេន សត្តធា វា ឧបនិស្សយេន សហ អដ្ឋធា វាបិ បច្ចយោ ហោតិ។ យទា ច សា ឧបនិស្សយវសេន បច្ចយោ ហោតិ តទា អសហជាតាវ ហោតីតិ។

    Ettha ca evaṃ desite upādānacatukke purimassa kāmupādānassa kāmataṇhā upanissayavasena ekadhāva paccayo hoti taṇhābhinanditesu visayesu uppattito. Sesattayassa pana sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatahetuvasena sattadhā vā upanissayena saha aṭṭhadhā vāpi paccayo hoti. Yadā ca sā upanissayavasena paccayo hoti tadā asahajātāva hotīti.

    តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានបទនិទ្ទេសោ។

    Taṇhāpaccayā upādānapadaniddeso.

    ភវបទនិទ្ទេសោ

    Bhavapadaniddeso

    ២៣៤. ឧបាទានបច្ចយា ភវនិទ្ទេសេ –

    234. Upādānapaccayā bhavaniddese –

    អត្ថតោ ធម្មតោ ចេវ, សាត្ថតោ ភេទសង្គហា;

    Atthato dhammato ceva, sātthato bhedasaṅgahā;

    យំ យស្ស បច្ចយោ ចេវ, វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Yaṃ yassa paccayo ceva, viññātabbo vinicchayo.

    តត្ថ ភវតីតិ ភវោ។ ទុវិធេនាតិ ទ្វីហិ អាការេហិ បវត្តិតោតិ អត្ថោ។ អថវា ទុវិធេនាតិ បច្ចតេ ករណវចនំ, ទុវិធោតិ វុត្តំ ហោតិ។ អត្ថីតិ សំវិជ្ជតិ។ កម្មមេវ ភវោ កម្មភវោ។ ឧបបត្តិយេវ ភវោ ឧបបត្តិភវោ។ ឯត្ថ ច ឧបបត្តិ ភវតីតិ ភវោ។ កម្មំ បន យថា សុខការណត្តា ‘‘សុខោ ពុទ្ធានមុប្បាទោ’’តិ (ធ. ប. ១៩៤) វុត្តោ, ឯវំ ភវការណត្តា ផលវោហារេន ភវោតិ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ កតមោ កម្មភវោតិ តេសុ ទ្វីសុ ភវេសុ យោ កម្មភវោតិ វុត្តោ, សោ កតមោតិ អត្ថោ។ បុញ្ញាភិសង្ខារាទយោ វុត្តត្ថា ឯវ។ សព្ពន្តិ អនវសេសំ។ ភវំ គច្ឆតិ គមេតិ ចាតិ ភវគាមិ។ ឥមិនា លោកុត្តរំ បដិក្ខិបតិ។ អយញ្ហិ វដ្ដកថា, តញ្ច វិវដ្ដនិស្សិតន្តិ។ ករីយតីតិ កម្មំ។

    Tattha bhavatīti bhavo. Duvidhenāti dvīhi ākārehi pavattitoti attho. Athavā duvidhenāti paccate karaṇavacanaṃ, duvidhoti vuttaṃ hoti. Atthīti saṃvijjati. Kammameva bhavo kammabhavo. Upapattiyeva bhavo upapattibhavo. Ettha ca upapatti bhavatīti bhavo. Kammaṃ pana yathā sukhakāraṇattā ‘‘sukho buddhānamuppādo’’ti (dha. pa. 194) vutto, evaṃ bhavakāraṇattā phalavohārena bhavoti veditabbaṃ. Tattha katamo kammabhavoti tesu dvīsu bhavesu yo kammabhavoti vutto, so katamoti attho. Puññābhisaṅkhārādayo vuttatthā eva. Sabbanti anavasesaṃ. Bhavaṃ gacchati gameti cāti bhavagāmi. Iminā lokuttaraṃ paṭikkhipati. Ayañhi vaṭṭakathā, tañca vivaṭṭanissitanti. Karīyatīti kammaṃ.

    កាមភវាទីសុ កាមសង្ខាតោ ភវោ កាមភវោ។ ឯស នយោ រូបារូបភវេសុ។ សញ្ញាវតំ ភវោ, សញ្ញា វា ឯត្ថ ភវេ អត្ថីតិ សញ្ញាភវោ។ វិបរិយាយេន អសញ្ញាភវោ។ ឱឡារិកសញ្ញាយ អភាវា សុខុមាយ ច ភាវា នេវ សញ្ញា នាសញ្ញា អស្មិំ ភវេតិ នេវសញ្ញានាសញ្ញាភវោ។ ឯកេន រូបក្ខន្ធេន វោកិណ្ណោ ភវោ ឯកវោការភវោ។ ឯកោ វា វោការោ អស្ស ភវស្សាតិ ឯកវោការភវោ។ ឯសេវ នយោ ចតុវោការបញ្ចវោការភវេសុ។ អយំ វុច្ចតិ ឧបបត្តិភវោតិ ឯស នវវិធោបិ ឧបបត្តិភវោ នាម វុច្ចតីតិ។ ឯវំ តាវេត្ថ ‘អត្ថតោ’ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Kāmabhavādīsu kāmasaṅkhāto bhavo kāmabhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesu. Saññāvataṃ bhavo, saññā vā ettha bhave atthīti saññābhavo. Vipariyāyena asaññābhavo. Oḷārikasaññāya abhāvā sukhumāya ca bhāvā neva saññā nāsaññā asmiṃ bhaveti nevasaññānāsaññābhavo. Ekena rūpakkhandhena vokiṇṇo bhavo ekavokārabhavo. Eko vā vokāro assa bhavassāti ekavokārabhavo. Eseva nayo catuvokārapañcavokārabhavesu. Ayaṃ vuccati upapattibhavoti esa navavidhopi upapattibhavo nāma vuccatīti. Evaṃ tāvettha ‘atthato’ viññātabbo vinicchayo.

    ‘ធម្មតោ’ បន ឯត្ថ ហិ បុញ្ញាភិសង្ខារោ ធម្មតោ តេរស ចេតនា, អបុញ្ញាភិសង្ខារោ ទ្វាទស, អានេញ្ជាភិសង្ខារោ ចតស្សោ។ ‘‘សព្ពម្បិ ភវគាមិកម្ម’’ន្តិ ឯតេន សព្ពេបេតេ ធម្មា ចេតនា សម្បយុត្តា វា កម្មសង្ខាតា អាចយគាមិនោ ធម្មា សង្គហិតា។ កាមភវោ បញ្ច ឧបាទិន្នក្ខន្ធា, តថា រូបភវោ, អរូបភវោ ចត្តារោ, សញ្ញាភវោ ចតុបញ្ច, អសញ្ញាភវោ ឯកោ ឧបាទិន្នក្ខន្ធោ, នេវសញ្ញានាសញ្ញាភវោ ចត្តារោ។ ឯកវោការភវាទយោ ឯកចតុបញ្ចក្ខន្ធា ឧបាទិន្នក្ខន្ធេហីតិ ឯវមេត្ថ ‘ធម្មតោ’បិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Dhammato’ pana ettha hi puññābhisaṅkhāro dhammato terasa cetanā, apuññābhisaṅkhāro dvādasa, āneñjābhisaṅkhāro catasso. ‘‘Sabbampi bhavagāmikamma’’nti etena sabbepete dhammā cetanā sampayuttā vā kammasaṅkhātā ācayagāmino dhammā saṅgahitā. Kāmabhavo pañca upādinnakkhandhā, tathā rūpabhavo, arūpabhavo cattāro, saññābhavo catupañca, asaññābhavo eko upādinnakkhandho, nevasaññānāsaññābhavo cattāro. Ekavokārabhavādayo ekacatupañcakkhandhā upādinnakkhandhehīti evamettha ‘dhammato’pi viññātabbo vinicchayo.

    ‘សាត្ថតោ’តិ យថា ច ភវនិទ្ទេសេ តថេវ កាមញ្ច សង្ខារនិទ្ទេសេបិ បុញ្ញាភិសង្ខារាទយោវ វុត្តា, ឯវំ សន្តេបិ បុរិមា អតីតកម្មវសេន ឥធ បដិសន្ធិយា បច្ចយត្តា វុត្តា។ ឥមេ បច្ចុប្បន្នកម្មវសេន អាយតិំ បដិសន្ធិយា បច្ចយត្តាតិ បុនវចនំ សាត្ថកមេវ។ បុព្ពេ វា ‘‘តត្ថ កតមោ បុញ្ញាភិសង្ខារោ? កុសលចេតនា កាមាវចរា’’តិ ឯវមាទិនា នយេន ចេតនាវ សង្ខារាតិ វុត្តា។ ឥធ បន ‘‘សព្ពម្បិ ភវគាមិកម្ម’’ន្តិ វចនតោ ចេតនាសម្បយុត្តាបិ។ បុព្ពេ ច វិញ្ញាណបច្ចយមេវ កម្មំ សង្ខារាតិ វុត្តំ, ឥទានិ អសញ្ញាភវនិព្ពត្តកម្បិ។ កិំ វា ពហុនា? ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ ឯត្ថ បុញ្ញាភិសង្ខារាទយោវ កុសលាកុសលធម្មា វុត្តា។ ‘‘ឧបាទានបច្ចយា ភវោ’’តិ ឥធ បន ឧបបត្តិភវស្សាបិ សង្គហិតត្តា កុសលាកុសលាព្យាកតា ធម្មា វុត្តា។ តស្មា សព្ពថាបិ សាត្ថកមេវិទំ បុនវចនន្តិ។ ឯវមេត្ថ ‘សាត្ថតោ’បិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    ‘Sātthato’ti yathā ca bhavaniddese tatheva kāmañca saṅkhāraniddesepi puññābhisaṅkhārādayova vuttā, evaṃ santepi purimā atītakammavasena idha paṭisandhiyā paccayattā vuttā. Ime paccuppannakammavasena āyatiṃ paṭisandhiyā paccayattāti punavacanaṃ sātthakameva. Pubbe vā ‘‘tattha katamo puññābhisaṅkhāro? Kusalacetanā kāmāvacarā’’ti evamādinā nayena cetanāva saṅkhārāti vuttā. Idha pana ‘‘sabbampi bhavagāmikamma’’nti vacanato cetanāsampayuttāpi. Pubbe ca viññāṇapaccayameva kammaṃ saṅkhārāti vuttaṃ, idāni asaññābhavanibbattakampi. Kiṃ vā bahunā? ‘‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti ettha puññābhisaṅkhārādayova kusalākusaladhammā vuttā. ‘‘Upādānapaccayā bhavo’’ti idha pana upapattibhavassāpi saṅgahitattā kusalākusalābyākatā dhammā vuttā. Tasmā sabbathāpi sātthakamevidaṃ punavacananti. Evamettha ‘sātthato’pi viññātabbo vinicchayo.

    ‘ភេទសង្គហា’តិ ឧបាទានបច្ចយា ភវស្ស ភេទតោ ចេវ សង្គហតោ ច។ យញ្ហិ កាមុបាទានបច្ចយា កាមភវនិព្ពត្តកំ កម្មំ ករិយតិ, សោ កម្មភវោ។ តទភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ ឯស នយោ រូបារូបភវេសុ។ ឯវំ កាមុបាទានបច្ចយា ទ្វេ កាមភវា, តទន្តោគធាវ សញ្ញាភវបញ្ចវោការភវា; ទ្វេ រូបភវា, តទន្តោគធាវ សញ្ញាភវអសញ្ញាភវឯកវោការភវបញ្ចវោការភវា; ទ្វេ អរូបភវា, តទន្តោគធាវ សញ្ញាភវនេវសញ្ញានាសញ្ញាភវចតុវោការភវាតិ សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ ឆ ភវា។ យថា ច កាមុបាទានបច្ចយា សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ ឆ ភវា តថា សេសុបាទានបច្ចយាបីតិ ឯវំ ឧបាទានបច្ចយា ភេទតោ សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ ចតុវីសតិ ភវា។

    ‘Bhedasaṅgahā’ti upādānapaccayā bhavassa bhedato ceva saṅgahato ca. Yañhi kāmupādānapaccayā kāmabhavanibbattakaṃ kammaṃ kariyati, so kammabhavo. Tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesu. Evaṃ kāmupādānapaccayā dve kāmabhavā, tadantogadhāva saññābhavapañcavokārabhavā; dve rūpabhavā, tadantogadhāva saññābhavaasaññābhavaekavokārabhavapañcavokārabhavā; dve arūpabhavā, tadantogadhāva saññābhavanevasaññānāsaññābhavacatuvokārabhavāti saddhiṃ antogadhehi cha bhavā. Yathā ca kāmupādānapaccayā saddhiṃ antogadhehi cha bhavā tathā sesupādānapaccayāpīti evaṃ upādānapaccayā bhedato saddhiṃ antogadhehi catuvīsati bhavā.

    សង្គហតោ បន កម្មភវំ ឧបបត្តិភវញ្ច ឯកតោ កត្វា កាមុបាទានបច្ចយា សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ ឯកោ កាមភវោ, តថា រូបារូបភវាតិ តយោ ភវា។ តថា សេសុបាទានបច្ចយាបីតិ ឯវំ ឧបាទានបច្ចយា សង្គហតោ សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ ទ្វាទស ភវា។ អបិច អវិសេសេន ឧបាទានបច្ចយា កាមភវូបគំ កម្មំ កម្មភវោ។ តទភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ ឯស នយោ រូបារូបភវេសុ។ ឯវំ ឧបាទានបច្ចយា សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ ទ្វេ កាមភវា, ទ្វេ រូបភវា, ទ្វេ អរូបភវាតិ អបរេនបិ បរិយាយេន សង្គហតោ ឆ ភវា។ កម្មភវឧបបត្តិភវភេទំ វា អនុបគម្ម សទ្ធិំ អន្តោគធេហិ កាមភវាទិវសេន តយោ ភវា ហោន្តិ។ កាមភវាទិភេទញ្ចាបិ អនុបគម្ម កម្មភវឧបបត្តិភវវសេន ទ្វេ ភវា ហោន្តិ។ កម្មុបបត្តិភេទញ្ច អនុបគម្ម ឧបាទានបច្ចយា ភវោតិ ភវវសេន ឯកោ ភវោ ហោតីតិ។ ឯវមេត្ថ ឧបាទានបច្ចយស្ស ភវស្ស ភេទសង្គហាបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Saṅgahato pana kammabhavaṃ upapattibhavañca ekato katvā kāmupādānapaccayā saddhiṃ antogadhehi eko kāmabhavo, tathā rūpārūpabhavāti tayo bhavā. Tathā sesupādānapaccayāpīti evaṃ upādānapaccayā saṅgahato saddhiṃ antogadhehi dvādasa bhavā. Apica avisesena upādānapaccayā kāmabhavūpagaṃ kammaṃ kammabhavo. Tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Esa nayo rūpārūpabhavesu. Evaṃ upādānapaccayā saddhiṃ antogadhehi dve kāmabhavā, dve rūpabhavā, dve arūpabhavāti aparenapi pariyāyena saṅgahato cha bhavā. Kammabhavaupapattibhavabhedaṃ vā anupagamma saddhiṃ antogadhehi kāmabhavādivasena tayo bhavā honti. Kāmabhavādibhedañcāpi anupagamma kammabhavaupapattibhavavasena dve bhavā honti. Kammupapattibhedañca anupagamma upādānapaccayā bhavoti bhavavasena eko bhavo hotīti. Evamettha upādānapaccayassa bhavassa bhedasaṅgahāpi viññātabbo vinicchayo.

    ‘យំ យស្ស បច្ចយោ ចេវា’តិ យញ្ចេត្ថ ឧបាទានំ យស្ស បច្ចយោ ហោតិ, តតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោតិ អត្ថោ។ កិំ បនេត្ថ កស្ស បច្ចយោ ហោតិ? យំ កិញ្ចិ យស្ស កស្សចិ បច្ចយោ ហោតិយេវ។ ឧម្មត្តកោ វិយ ហិ បុថុជ្ជនោ។ សោ ‘ឥទំ យុត្តំ, ឥទំ អយុត្ត’ន្តិ អវិចារេត្វា យស្ស កស្សចិ ឧបាទានស្ស វសេន យំ កិញ្ចិ ភវំ បត្ថេត្វា យំ កិញ្ចិ កម្មំ ករោតិយេវ។ តស្មា យទេកច្ចេ ‘‘សីលព្ពតុបាទានេន រូបារូបភវា ន ហោន្តី’’តិ វទន្តិ, តំ ន គហេតព្ពំ។ សព្ពេន បន សព្ពោ ហោតីតិ គហេតព្ពំ, សេយ្យថិទំ – ឥធេកច្ចោ អនុស្សវវសេន វា ទិដ្ឋានុសារេន វា ‘‘កាមា នាមេតេ មនុស្សលោកេ ចេវ ខត្តិយមហាសាលកុលាទីសុ ឆកាមាវចរទេវលោកេ ច សមិទ្ធា’’តិ ចិន្តេត្វា តេសំ អធិគមត្ថំ អសទ្ធម្មសវនាទីហិ វញ្ចិតោ ‘ឥមិនា កម្មេន កាមា សម្បជ្ជន្តី’តិ មញ្ញមានោ កាមុបាទានវសេន កាយទុច្ចរិតាទីនិបិ ករោតិ។ សោ ទុច្ចរិតបារិបូរិយា អបាយេ ឧប្បជ្ជតិ; សន្ទិដ្ឋិកេ វា បន កាមេ បត្ថយមានោ បដិលទ្ធេ វា គោបយមានោ កាមុបាទានវសេន កាយទុច្ចរិតាទីនិបិ ករោតិ។ សោ ទុច្ចរិតបារិបូរិយា អបាយេ ឧប្បជ្ជតិ។ តត្រាស្ស ឧបបត្តិហេតុភូតំ កម្មំ កម្មភវោ, កម្មាភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ សញ្ញាភវបញ្ចវោការភវា បន តទន្តោគធា ឯវ។

    ‘Yaṃ yassa paccayo cevā’ti yañcettha upādānaṃ yassa paccayo hoti, tatopi viññātabbo vinicchayoti attho. Kiṃ panettha kassa paccayo hoti? Yaṃ kiñci yassa kassaci paccayo hotiyeva. Ummattako viya hi puthujjano. So ‘idaṃ yuttaṃ, idaṃ ayutta’nti avicāretvā yassa kassaci upādānassa vasena yaṃ kiñci bhavaṃ patthetvā yaṃ kiñci kammaṃ karotiyeva. Tasmā yadekacce ‘‘sīlabbatupādānena rūpārūpabhavā na hontī’’ti vadanti, taṃ na gahetabbaṃ. Sabbena pana sabbo hotīti gahetabbaṃ, seyyathidaṃ – idhekacco anussavavasena vā diṭṭhānusārena vā ‘‘kāmā nāmete manussaloke ceva khattiyamahāsālakulādīsu chakāmāvacaradevaloke ca samiddhā’’ti cintetvā tesaṃ adhigamatthaṃ asaddhammasavanādīhi vañcito ‘iminā kammena kāmā sampajjantī’ti maññamāno kāmupādānavasena kāyaduccaritādīnipi karoti. So duccaritapāripūriyā apāye uppajjati; sandiṭṭhike vā pana kāme patthayamāno paṭiladdhe vā gopayamāno kāmupādānavasena kāyaduccaritādīnipi karoti. So duccaritapāripūriyā apāye uppajjati. Tatrāssa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo saññābhavapañcavokārabhavā pana tadantogadhā eva.

    អបរោ បន សទ្ធម្មសវនាទីហិ ឧបព្រូហិតញាណោ ‘‘ឥមិនា កម្មេន កាមា សម្បជ្ជន្តី’’តិ មញ្ញមានោ កាមុបាទានវសេន កាយសុចរិតាទីនិ ករោតិ។ សោ សុចរិតបារិបូរិយា ទេវេសុ វា មនុស្សេសុ វា ឧប្បជ្ជតិ។ តត្រាស្ស ឧបបត្តិហេតុភូតំ កម្មំ កម្មភវោ, កម្មាភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ សញ្ញាភវបញ្ចវោការភវា បន តទន្តោគធា ឯវ។ ឥតិ កាមុបាទានំ សប្បភេទស្ស សាន្តោគធស្ស កាមភវស្ស បច្ចយោ ហោតិ។

    Aparo pana saddhammasavanādīhi upabrūhitañāṇo ‘‘iminā kammena kāmā sampajjantī’’ti maññamāno kāmupādānavasena kāyasucaritādīni karoti. So sucaritapāripūriyā devesu vā manussesu vā uppajjati. Tatrāssa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavapañcavokārabhavā pana tadantogadhā eva. Iti kāmupādānaṃ sappabhedassa sāntogadhassa kāmabhavassa paccayo hoti.

    អបរោ ‘‘រូបារូបភវេសុ តតោ សមិទ្ធតរា កាមា’’តិ សុត្វា វា បរិកប្បេត្វា វា កាមុបាទានវសេនេវ រូបារូបសមាបត្តិយោ និព្ពត្តេត្វា សមាបត្តិពលេន រូបារូបព្រហ្មលោកេ ឧប្បជ្ជតិ។ តត្រាស្ស ឧបបត្តិហេតុភូតំ កម្មំ កម្មភវោ, កម្មាភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ សញ្ញាអសញ្ញា នេវសញ្ញា នាសញ្ញាឯកវោការចតុវោការបញ្ចវោការភវា បន តទន្តោគធា ឯវ។ ឥតិ កាមុបាទានំ សប្បភេទានំ សាន្តោគធានំ រូបារូបភវានម្បិ បច្ចយោ ហោតិ ។

    Aparo ‘‘rūpārūpabhavesu tato samiddhatarā kāmā’’ti sutvā vā parikappetvā vā kāmupādānavaseneva rūpārūpasamāpattiyo nibbattetvā samāpattibalena rūpārūpabrahmaloke uppajjati. Tatrāssa upapattihetubhūtaṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññāasaññā nevasaññā nāsaññāekavokāracatuvokārapañcavokārabhavā pana tadantogadhā eva. Iti kāmupādānaṃ sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ rūpārūpabhavānampi paccayo hoti .

    អបរោ ‘‘អយំ អត្តា នាម កាមាវចរសម្បត្តិភវេ វា រូបារូបភវានំ វា អញ្ញតរស្មិំ ឧច្ឆិន្នោ សុឧច្ឆិន្នោ ហោតី’’តិ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិំ ឧបាទាយ តទុបគំ កម្មំ ករោតិ។ តស្ស តំ កម្មំ កម្មភវោ, កម្មាភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ សញ្ញាភវាទយោ បន តទន្តោគធា ឯវ។ ឥតិ ទិដ្ឋុបាទានំ សប្បភេទានំ សាន្តោគធានំ តិណ្ណម្បិ កាមរូបារូបភវានំ បច្ចយោ ហោតិ។

    Aparo ‘‘ayaṃ attā nāma kāmāvacarasampattibhave vā rūpārūpabhavānaṃ vā aññatarasmiṃ ucchinno suucchinno hotī’’ti ucchedadiṭṭhiṃ upādāya tadupagaṃ kammaṃ karoti. Tassa taṃ kammaṃ kammabhavo, kammābhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavādayo pana tadantogadhā eva. Iti diṭṭhupādānaṃ sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ tiṇṇampi kāmarūpārūpabhavānaṃ paccayo hoti.

    អបរោ ‘‘អយំ អត្តា នាម កាមាវចរសម្បត្តិភវេ វា រូបារូបភវានំ វា អញ្ញតរស្មិំ សុខី ហោតិ, វិគតបរិឡាហោ ហោតី’’តិ អត្តវាទុបាទានេន តទុបគំ កម្មំ ករោតិ។ តស្ស តំ កម្មំ កម្មភវោ, តទភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ សញ្ញាភវាទយោ បន តទន្តោគធា ឯវ ។ ឥតិ អត្តវាទុបាទានំ សប្បភេទានំ សាន្តោគធានំ តិណ្ណំ ភវានំ បច្ចយោ ហោតិ។

    Aparo ‘‘ayaṃ attā nāma kāmāvacarasampattibhave vā rūpārūpabhavānaṃ vā aññatarasmiṃ sukhī hoti, vigatapariḷāho hotī’’ti attavādupādānena tadupagaṃ kammaṃ karoti. Tassa taṃ kammaṃ kammabhavo, tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavādayo pana tadantogadhā eva . Iti attavādupādānaṃ sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ paccayo hoti.

    អបរោ ‘‘ឥទំ សីលព្ពតំ នាម កាមាវចរសម្បត្តិភវេ វា រូបារូបភវានំ វា អញ្ញតរស្មិំ បរិបូរេន្តស្ស សុខំ បារិបូរិំ គច្ឆតី’’តិ សីលព្ពតុបាទានវសេន តទុបគំ កម្មំ ករោតិ។ តស្ស តំ កម្មំ កម្មភវោ, តទភិនិព្ពត្តា ខន្ធា ឧបបត្តិភវោ។ សញ្ញាភវាទយោ បន តទន្តោគធា ឯវ។ ឥតិ សីលព្ពតុបាទានម្បិ សប្បភេទានំ សាន្តោគធានំ តិណ្ណំ ភវានំ បច្ចយោ ហោតីតិ ឯវមេត្ថ យំ យស្ស បច្ចយោ ហោតិ តតោបិ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

    Aparo ‘‘idaṃ sīlabbataṃ nāma kāmāvacarasampattibhave vā rūpārūpabhavānaṃ vā aññatarasmiṃ paripūrentassa sukhaṃ pāripūriṃ gacchatī’’ti sīlabbatupādānavasena tadupagaṃ kammaṃ karoti. Tassa taṃ kammaṃ kammabhavo, tadabhinibbattā khandhā upapattibhavo. Saññābhavādayo pana tadantogadhā eva. Iti sīlabbatupādānampi sappabhedānaṃ sāntogadhānaṃ tiṇṇaṃ bhavānaṃ paccayo hotīti evamettha yaṃ yassa paccayo hoti tatopi viññātabbo vinicchayo.

    កិំ បនេត្ថ កស្ស ភវស្ស កថំ បច្ចយោ ហោតីតិ ចេ?

    Kiṃ panettha kassa bhavassa kathaṃ paccayo hotīti ce?

    រូបារូបភវានំ, ឧបនិស្សយបច្ចយោ ឧបាទានំ;

    Rūpārūpabhavānaṃ, upanissayapaccayo upādānaṃ;

    សហជាតាទីហិបិ តំ, កាមភវស្សាតិ វិញ្ញេយ្យំ។

    Sahajātādīhipi taṃ, kāmabhavassāti viññeyyaṃ.

    រូបារូបភវានញ្ហិ កាមភវបរិយាបន្នស្ស ច កាមភវេ កុសលកម្មស្សេវ ឧបបត្តិភវស្ស ចេតំ ចតុព្ពិធម្បិ ឧបាទានំ ឧបនិស្សយបច្ចយេន ឯកធា បច្ចយោ ហោតិ។ កាមភវេ អត្តនា សម្បយុត្តអកុសលកម្មភវស្ស សហជាតអញ្ញមញ្ញនិស្សយសម្បយុត្តអត្ថិអវិគតហេតុបច្ចយប្បភេទេហិ សហជាតាទីហិ បច្ចយោ ហោតិ។ វិប្បយុត្តស្ស បន ឧបនិស្សយបច្ចយេនេវាតិ។

    Rūpārūpabhavānañhi kāmabhavapariyāpannassa ca kāmabhave kusalakammasseva upapattibhavassa cetaṃ catubbidhampi upādānaṃ upanissayapaccayena ekadhā paccayo hoti. Kāmabhave attanā sampayuttaakusalakammabhavassa sahajātaaññamaññanissayasampayuttaatthiavigatahetupaccayappabhedehi sahajātādīhi paccayo hoti. Vippayuttassa pana upanissayapaccayenevāti.

    ឧបាទានបច្ចយា ភវបទនិទ្ទេសោ។

    Upādānapaccayā bhavapadaniddeso.

    ជាតិជរាមរណាទិបទនិទ្ទេសោ

    Jātijarāmaraṇādipadaniddeso

    ២៣៥. ភវបច្ចយា ជាតិនិទ្ទេសាទីសុ ជាតិអាទីនំ វិនិច្ឆយោ សច្ចវិភង្គេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ ភវោតិ បនេត្ថ កម្មភវោវ អធិប្បេតោ។ សោ ហិ ជាតិយា បច្ចយោ, ន ឧបបត្តិភវោ។ សោ បន កម្មបច្ចយឧបនិស្សយបច្ចយវសេន ទ្វិធាវ បច្ចយោ ហោតីតិ។

    235. Bhavapaccayā jātiniddesādīsu jātiādīnaṃ vinicchayo saccavibhaṅge vuttanayeneva veditabbo. Bhavoti panettha kammabhavova adhippeto. So hi jātiyā paccayo, na upapattibhavo. So pana kammapaccayaupanissayapaccayavasena dvidhāva paccayo hotīti.

    តត្ថ សិយា – កថំ បនេតំ ជានិតព្ពំ ‘‘ភវោ ជាតិយា បច្ចយោ’’តិ ចេ? ពាហិរបច្ចយសមត្តេបិ ហីនបណីតតាទិវិសេសទស្សនតោ។ ពាហិរានញ្ហិ ជនកជនេត្តិសុក្កសោណិតាហារាទីនំ បច្ចយានំ សមត្តេបិ សត្តានំ យមកានម្បិ សតំ ហីនបណីតតាទិវិសេសោ ទិស្សតិ។ សោ ច ន អហេតុកោ , សព្ពទា ច សព្ពេសញ្ច អភាវតោ; ន កម្មភវតោ អញ្ញហេតុកោ, តទភិនិព្ពត្តកសត្តានំ អជ្ឈត្តសន្តានេ អញ្ញស្ស ការណស្ស អភាវតោតិ កម្មភវហេតុកោវ។ កម្មញ្ហិ សត្តានំ ហីនបណីតាទិវិសេសហេតុ។ តេនាហ ភគវា – ‘‘កម្មំ សត្តេ វិភជតិ យទិទំ ហីនប្បណីតតាយា’’តិ (ម. និ. ៣.២៨៩)។ តស្មា ជានិតព្ពមេតំ – ‘‘ភវោ ជាតិយា បច្ចយោ’’តិ។

    Tattha siyā – kathaṃ panetaṃ jānitabbaṃ ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti ce? Bāhirapaccayasamattepi hīnapaṇītatādivisesadassanato. Bāhirānañhi janakajanettisukkasoṇitāhārādīnaṃ paccayānaṃ samattepi sattānaṃ yamakānampi sataṃ hīnapaṇītatādiviseso dissati. So ca na ahetuko , sabbadā ca sabbesañca abhāvato; na kammabhavato aññahetuko, tadabhinibbattakasattānaṃ ajjhattasantāne aññassa kāraṇassa abhāvatoti kammabhavahetukova. Kammañhi sattānaṃ hīnapaṇītādivisesahetu. Tenāha bhagavā – ‘‘kammaṃ satte vibhajati yadidaṃ hīnappaṇītatāyā’’ti (ma. ni. 3.289). Tasmā jānitabbametaṃ – ‘‘bhavo jātiyā paccayo’’ti.

    យស្មា ច អសតិ ជាតិយា ជរាមរណំ នាម ន ហោតិ, សោកាទយោ ច ធម្មា ន ហោន្តិ, ជាតិយា បន សតិ ជរាមរណញ្ចេវ ជរាមរណសង្ខាតទុក្ខធម្មផុដ្ឋស្ស ច ពាលស្ស ជរាមរណាភិសម្ពន្ធា វា តេន តេន ទុក្ខធម្មេន ផុដ្ឋស្ស អនភិសម្ពន្ធា វា សោកាទយោ ច ធម្មា ហោន្តិ, តស្មា អយំ ជាតិជរាមរណស្ស ចេវ សោកាទីនញ្ច បច្ចយោ ហោតីតិ វេទិតព្ពា។ សា បន ឧបនិស្សយកោដិយា ឯកធាវ បច្ចយោ ហោតីតិ។

    Yasmā ca asati jātiyā jarāmaraṇaṃ nāma na hoti, sokādayo ca dhammā na honti, jātiyā pana sati jarāmaraṇañceva jarāmaraṇasaṅkhātadukkhadhammaphuṭṭhassa ca bālassa jarāmaraṇābhisambandhā vā tena tena dukkhadhammena phuṭṭhassa anabhisambandhā vā sokādayo ca dhammā honti, tasmā ayaṃ jātijarāmaraṇassa ceva sokādīnañca paccayo hotīti veditabbā. Sā pana upanissayakoṭiyā ekadhāva paccayo hotīti.

    ភវបច្ចយា ជាតិអាទិបទនិទ្ទេសោ។

    Bhavapaccayā jātiādipadaniddeso.

    ២៤២. ឯវមេតស្សាតិអាទីនំ អត្ថោ ឧទ្ទេសវារេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពោ។ សង្គតិអាទីនិ សមុទយវេវចនានេវ។

    242. Evametassātiādīnaṃ attho uddesavāre vuttanayeneva veditabbo. Saṅgatiādīni samudayavevacanāneva.

    យស្មា បនេត្ថ សោកាទយោ អវសានេ វុត្តា, តស្មា យា សា អវិជ្ជា ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ ឯវមេតស្ស ភវចក្កស្ស អាទិម្ហិ វុត្តា, សា –

    Yasmā panettha sokādayo avasāne vuttā, tasmā yā sā avijjā ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti evametassa bhavacakkassa ādimhi vuttā, sā –

    សោកាទីហិ អវិជ្ជា, សិទ្ធា ភវចក្កមវិទិតាទិមិទំ;

    Sokādīhi avijjā, siddhā bhavacakkamaviditādimidaṃ;

    ការកវេទករហិតំ, ទ្វាទសវិធសុញ្ញតាសុញ្ញំ។

    Kārakavedakarahitaṃ, dvādasavidhasuññatāsuññaṃ.

    សតតំ សមិតំ បវត្តតីតិ វេទិតព្ពំ។ កថំ បនេត្ថ សោកាទីហិ អវិជ្ជា សិទ្ធា? កថមិទំ ភវចក្កំ អវិទិតាទិ? កថំ ការកវេទករហិតំ? កថំ ទ្វាទសវិធសុញ្ញតាសុញ្ញន្តិ ចេ? ឯត្ថ ហិ សោកទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា អវិជ្ជាយ អវិយោគិនោ, បរិទេវោ ច នាម មូឡ្ហស្សាតិ តេសុ តាវ សិទ្ធេសុ សិទ្ធាវ ហោតិ អវិជ្ជា។ អបិច ‘‘អាសវសមុទយា អវិជ្ជាសមុទយោ’’តិ ហិ វុត្តំ។ អាសវសមុទយា ចេតេ សោកាទយោ ហោន្តិ។ កថំ? វត្ថុកាមវិយោគេ តាវ សោកោ កាមាសវសមុទយោ ហោតិ? យថាហ –

    Satataṃ samitaṃ pavattatīti veditabbaṃ. Kathaṃ panettha sokādīhi avijjā siddhā? Kathamidaṃ bhavacakkaṃ aviditādi? Kathaṃ kārakavedakarahitaṃ? Kathaṃ dvādasavidhasuññatāsuññanti ce? Ettha hi sokadukkhadomanassupāyāsā avijjāya aviyogino, paridevo ca nāma mūḷhassāti tesu tāva siddhesu siddhāva hoti avijjā. Apica ‘‘āsavasamudayā avijjāsamudayo’’ti hi vuttaṃ. Āsavasamudayā cete sokādayo honti. Kathaṃ? Vatthukāmaviyoge tāva soko kāmāsavasamudayo hoti? Yathāha –

    ‘‘តស្ស ចេ កាមយានស្ស, ឆន្ទជាតស្ស ជន្តុនោ;

    ‘‘Tassa ce kāmayānassa, chandajātassa jantuno;

    តេ កាមា បរិហាយន្តិ, សល្លវិទ្ធោវ រុប្បតី’’តិ។ (សុ. និ. ៧៧៣);

    Te kāmā parihāyanti, sallaviddhova ruppatī’’ti. (su. ni. 773);

    យថា ចាហ – ‘‘កាមតោ ជាយតី សោកោ’’តិ (ធ. ប. ២១៥)។ សព្ពេបិ ចេតេ ទិដ្ឋាសវសមុទយា ហោន្តិ, យថាហ – ‘‘តស្ស អហំ រូបំ, មម រូបន្តិ បរិយុដ្ឋដ្ឋាយិនោ តំ រូបំ វិបរិណមតិ អញ្ញថា ហោតិ។ តស្ស រូបវិបរិណាមញ្ញថាភាវា ឧប្បជ្ជន្តិ សោកបរិទេវទុក្ខទោមនស្សុបាយាសា’’តិ (សំ. និ. ៣.១)។ យថា ច ទិដ្ឋាសវសមុទយា ឯវំ ភវាសវសមុទយាបិ, យថាហ – ‘‘យេបិ តេ ទេវា ទីឃាយុកា វណ្ណវន្តោ សុខពហុលា ឧច្ចេសុ វិមានេសុ ចិរដ្ឋិតិកា តេបិ តថាគតស្ស ធម្មទេសនំ សុត្វា យេភុយ្យេន ភយំ សំវេគំ សន្តាសំ អាបជ្ជ’’ន្តិ (សំ. និ. ៣.៧៨; អ. និ. ៤.៣៣) បញ្ច បុព្ពនិមិត្តានិ ទិស្វា មរណភយេន សន្តជ្ជិតានំ ទេវានំ វិយាតិ។ យថា ច ភវាសវសមុទយា ឯវំ អវិជ្ជាសវសមុទយាបិ , យថាហ – ‘‘ស ខោ សោ, ភិក្ខវេ, ពាលោ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ តិវិធំ ទុក្ខទោមនស្សំ បដិសំវេទេតី’’តិ (ម. និ. ៣.២៤៦)។

    Yathā cāha – ‘‘kāmato jāyatī soko’’ti (dha. pa. 215). Sabbepi cete diṭṭhāsavasamudayā honti, yathāha – ‘‘tassa ahaṃ rūpaṃ, mama rūpanti pariyuṭṭhaṭṭhāyino taṃ rūpaṃ vipariṇamati aññathā hoti. Tassa rūpavipariṇāmaññathābhāvā uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā’’ti (saṃ. ni. 3.1). Yathā ca diṭṭhāsavasamudayā evaṃ bhavāsavasamudayāpi, yathāha – ‘‘yepi te devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā uccesu vimānesu ciraṭṭhitikā tepi tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā yebhuyyena bhayaṃ saṃvegaṃ santāsaṃ āpajja’’nti (saṃ. ni. 3.78; a. ni. 4.33) pañca pubbanimittāni disvā maraṇabhayena santajjitānaṃ devānaṃ viyāti. Yathā ca bhavāsavasamudayā evaṃ avijjāsavasamudayāpi , yathāha – ‘‘sa kho so, bhikkhave, bālo diṭṭheva dhamme tividhaṃ dukkhadomanassaṃ paṭisaṃvedetī’’ti (ma. ni. 3.246).

    ឥតិ យស្មា អាសវសមុទយា ឯតេ ហោន្តិ, តស្មា ឯតេ សិជ្ឈមានា អវិជ្ជាយ ហេតុភូតេ អាសវេ សាធេន្តិ។ អាសវេសុ ច សិទ្ធេសុ បច្ចយភាវេ ភាវតោ អវិជ្ជាបិ សិទ្ធាវ ហោតីតិ។ ឯវំ តាវេត្ថ ‘សោកាទីហិ អវិជ្ជា សិទ្ធា’ ហោតីតិ វេទិតព្ពា។

    Iti yasmā āsavasamudayā ete honti, tasmā ete sijjhamānā avijjāya hetubhūte āsave sādhenti. Āsavesu ca siddhesu paccayabhāve bhāvato avijjāpi siddhāva hotīti. Evaṃ tāvettha ‘sokādīhi avijjā siddhā’ hotīti veditabbā.

    យស្មា បន ឯវំ បច្ចយភាវេ ភាវតោ អវិជ្ជាយ សិទ្ធាយ បុន ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯវំ ហេតុផលបរម្បរាយ បរិយោសានំ នត្ថិ, តស្មា តំ ហេតុផលសម្ពន្ធវសេន បវត្តំ ទ្វាទសង្គំ ‘ភវចក្កំ អវិទិតាទី’តិ សិទ្ធំ ហោតិ។

    Yasmā pana evaṃ paccayabhāve bhāvato avijjāya siddhāya puna ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti evaṃ hetuphalaparamparāya pariyosānaṃ natthi, tasmā taṃ hetuphalasambandhavasena pavattaṃ dvādasaṅgaṃ ‘bhavacakkaṃ aviditādī’ti siddhaṃ hoti.

    ឯវំ សតិ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ ឥទំ អាទិមត្តកថនំ វិរុជ្ឈតីតិ ចេ? នយិទំ អាទិមត្តកថនំ, បធានធម្មកថនំ បនេតំ។ តិណ្ណញ្ហិ វដ្ដានំ អវិជ្ជា បធានា។ អវិជ្ជាគ្គហណេន ហិ អវសេសំ កិលេសវដ្ដញ្ច កម្មាទីនិ ច ពាលំ បលិវេឋេន្តិ, សប្បសិរគ្គហណេន សេសំ សប្បសរីរំ វិយ ពាហំ។ អវិជ្ជាសមុច្ឆេទេ បន កតេ តេហិ វិមោក្ខោ ហោតិ, សប្បសិរច្ឆេទេ កតេ បលិវេឋិតពាហាវិមោក្ខោ វិយ។ យថាហ – ‘‘អវិជ្ជាយត្វេវ អសេសវិរាគនិរោធា សង្ខារនិរោធោ’’តិអាទិ (សំ. និ. ២.១; មហាវ. ១)។ ឥតិ យំ គណ្ហតោ ពន្ធោ មុញ្ចតោ ច មោក្ខោ ហោតិ, តស្ស បធានធម្មស្ស កថនមិទំ, ន អាទិមត្តកថនន្តិ ឯវមិទំ ភវចក្កំ អវិទិតាទីតិ វេទិតព្ពំ។ តយិទំ យស្មា អវិជ្ជាទីហិ ការណេហិ សង្ខារាទីនំ បវត្តិ, តស្មា តតោ អញ្ញេន ‘‘ព្រហ្មា មហាព្រហ្មា សេដ្ឋោ សជិតា’’តិ ឯវំ បរិកប្បិតេន ព្រហ្មាទិនា វា សំសារស្ស ការកេន ‘‘សោ ខោ បន មេ អយំ អត្តា វទោ វេទេយ្យោ’’តិ ឯវំ បរិកប្បិតេន អត្តនា វា សុខទុក្ខានំ វេទកេន រហិតំ។ ឥតិ ‘ការកវេទករហិត’ន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Evaṃ sati ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti idaṃ ādimattakathanaṃ virujjhatīti ce? Nayidaṃ ādimattakathanaṃ, padhānadhammakathanaṃ panetaṃ. Tiṇṇañhi vaṭṭānaṃ avijjā padhānā. Avijjāggahaṇena hi avasesaṃ kilesavaṭṭañca kammādīni ca bālaṃ paliveṭhenti, sappasiraggahaṇena sesaṃ sappasarīraṃ viya bāhaṃ. Avijjāsamucchede pana kate tehi vimokkho hoti, sappasiracchede kate paliveṭhitabāhāvimokkho viya. Yathāha – ‘‘avijjāyatveva asesavirāganirodhā saṅkhāranirodho’’tiādi (saṃ. ni. 2.1; mahāva. 1). Iti yaṃ gaṇhato bandho muñcato ca mokkho hoti, tassa padhānadhammassa kathanamidaṃ, na ādimattakathananti evamidaṃ bhavacakkaṃ aviditādīti veditabbaṃ. Tayidaṃ yasmā avijjādīhi kāraṇehi saṅkhārādīnaṃ pavatti, tasmā tato aññena ‘‘brahmā mahābrahmā seṭṭho sajitā’’ti evaṃ parikappitena brahmādinā vā saṃsārassa kārakena ‘‘so kho pana me ayaṃ attā vado vedeyyo’’ti evaṃ parikappitena attanā vā sukhadukkhānaṃ vedakena rahitaṃ. Iti ‘kārakavedakarahita’nti veditabbaṃ.

    យស្មា បនេត្ថ អវិជ្ជា ឧទយព្ពយធម្មកត្តា ធុវភាវេន, សំកិលិដ្ឋត្តា សំកិលេសិកត្តា ច សុភភាវេន, ឧទយព្ពយបដិបីឡិតត្តា សុខភាវេន, បច្ចយាយត្តវុត្តិត្តា វសវត្តនភូតេន អត្តភាវេន ច សុញ្ញា, តថា សង្ខារាទីនិបិ អង្គានិ; យស្មា វា អវិជ្ជា ន អត្តា, ន អត្តនោ , ន អត្តនិ, ន អត្តវតី, តថា សង្ខារាទីនិបិ អង្គានិ; តស្មា ‘ទ្វាទសវិធសុញ្ញតាសុញ្ញមិទំ’ ភវចក្កន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Yasmā panettha avijjā udayabbayadhammakattā dhuvabhāvena, saṃkiliṭṭhattā saṃkilesikattā ca subhabhāvena, udayabbayapaṭipīḷitattā sukhabhāvena, paccayāyattavuttittā vasavattanabhūtena attabhāvena ca suññā, tathā saṅkhārādīnipi aṅgāni; yasmā vā avijjā na attā, na attano , na attani, na attavatī, tathā saṅkhārādīnipi aṅgāni; tasmā ‘dvādasavidhasuññatāsuññamidaṃ’ bhavacakkanti veditabbaṃ.

    ឯវញ្ច វិទិត្វា បុន –

    Evañca viditvā puna –

    តស្ស អវិជ្ជាតណ្ហា, មូលមតីតាទយោ តយោ កាលា;

    Tassa avijjātaṇhā, mūlamatītādayo tayo kālā;

    ទ្វេ អដ្ឋ ទ្វេ ឯវ ច, សរូបតោ តេសុ អង្គានិ។

    Dve aṭṭha dve eva ca, sarūpato tesu aṅgāni.

    តស្ស ខោ បនេតស្ស ភវចក្កស្ស អវិជ្ជា តណ្ហា ចាតិ ទ្វេ ធម្មា មូលន្តិ វេទិតព្ពា។ តទេតំ បុព្ពន្តាហរណតោ អវិជ្ជាមូលំ វេទនាវសានំ, អបរន្តសន្តានតោ តណ្ហាមូលំ ជរាមរណាវសានន្តិ ទុវិធំ ហោតិ។ តត្ថ បុរិមំ ទិដ្ឋិចរិតវសេន វុត្តំ, បច្ឆិមំ តណ្ហាចរិតវសេន។ ទិដ្ឋិចរិតានញ្ហិ អវិជ្ជា, តណ្ហាចរិតានំ តណ្ហា សំសារនាយិកា។ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិសមុគ្ឃាតាយ វា បឋមំ, ផលុប្បត្តិយា ហេតូនំ អនុបច្ឆេទបកាសនតោ; សស្សតទិដ្ឋិសមុគ្ឃាតាយ ទុតិយំ, ឧប្បន្នានំ ជរាមរណបកាសនតោ; គព្ភសេយ្យកវសេន វា បុរិមំ, អនុបុព្ពបវត្តិទីបនតោ; ឱបបាតិកវសេន បច្ឆិមំ សហុប្បត្តិទីបនតោ។

    Tassa kho panetassa bhavacakkassa avijjā taṇhā cāti dve dhammā mūlanti veditabbā. Tadetaṃ pubbantāharaṇato avijjāmūlaṃ vedanāvasānaṃ, aparantasantānato taṇhāmūlaṃ jarāmaraṇāvasānanti duvidhaṃ hoti. Tattha purimaṃ diṭṭhicaritavasena vuttaṃ, pacchimaṃ taṇhācaritavasena. Diṭṭhicaritānañhi avijjā, taṇhācaritānaṃ taṇhā saṃsāranāyikā. Ucchedadiṭṭhisamugghātāya vā paṭhamaṃ, phaluppattiyā hetūnaṃ anupacchedapakāsanato; sassatadiṭṭhisamugghātāya dutiyaṃ, uppannānaṃ jarāmaraṇapakāsanato; gabbhaseyyakavasena vā purimaṃ, anupubbapavattidīpanato; opapātikavasena pacchimaṃ sahuppattidīpanato.

    អតីតបច្ចុប្បន្នានាគតា ចស្ស តយោ កាលា។ តេសុ បាឡិយំ សរូបតោ អាគតវសេន អវិជ្ជា សង្ខារា ចាតិ ទ្វេ អង្គានិ អតីតកាលានិ , វិញ្ញាណាទីនិ ភវាវសានានិ អដ្ឋ បច្ចុប្បន្នកាលានិ, ជាតិ ចេវ ជរាមរណញ្ច ទ្វេ អនាគតកាលានីតិ វេទិតព្ពានិ។ បុន –

    Atītapaccuppannānāgatā cassa tayo kālā. Tesu pāḷiyaṃ sarūpato āgatavasena avijjā saṅkhārā cāti dve aṅgāni atītakālāni , viññāṇādīni bhavāvasānāni aṭṭha paccuppannakālāni, jāti ceva jarāmaraṇañca dve anāgatakālānīti veditabbāni. Puna –

    ហេតុផលហេតុបុព្ពក-តិសន្ធិចតុភេទសង្គហញ្ចេតំ;

    Hetuphalahetupubbaka-tisandhicatubhedasaṅgahañcetaṃ;

    វីសតិអាការារំ, តិវដ្ដមនវដ្ឋិតំ ភមតិ។

    Vīsatiākārāraṃ, tivaṭṭamanavaṭṭhitaṃ bhamati.

    ឥតិបិ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ សង្ខារានញ្ច បដិសន្ធិវិញ្ញាណស្ស ច អន្តរា ឯកោ ហេតុផលសន្ធិ នាម។ វេទនាយ ច តណ្ហាយ ច អន្តរា ឯកោ ផលហេតុសន្ធិ នាម។ ភវស្ស ច ជាតិយា ច អន្តរា ឯកោ ហេតុផលសន្ធីតិ។ ឯវមិទំ ហេតុផលហេតុបុព្ពកតិសន្ធីតិ វេទិតព្ពំ។ សន្ធីនំ អាទិបរិយោសានវវត្ថិតា បនស្ស ចត្តារោ សង្គហា ហោន្តិ, សេយ្យថិទំ – អវិជ្ជាសង្ខារា ឯកោ សង្គហោ, វិញ្ញាណនាមរូបសឡាយតនផស្សវេទនា ទុតិយោ, តណ្ហុបាទានភវា តតិយោ, ជាតិជរាមរណំ ចតុត្ថោតិ។ ឯវមិទំ ចតុភេទសង្គហន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Itipi veditabbaṃ. Tattha saṅkhārānañca paṭisandhiviññāṇassa ca antarā eko hetuphalasandhi nāma. Vedanāya ca taṇhāya ca antarā eko phalahetusandhi nāma. Bhavassa ca jātiyā ca antarā eko hetuphalasandhīti. Evamidaṃ hetuphalahetupubbakatisandhīti veditabbaṃ. Sandhīnaṃ ādipariyosānavavatthitā panassa cattāro saṅgahā honti, seyyathidaṃ – avijjāsaṅkhārā eko saṅgaho, viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā dutiyo, taṇhupādānabhavā tatiyo, jātijarāmaraṇaṃ catutthoti. Evamidaṃ catubhedasaṅgahanti veditabbaṃ.

    អតីតេ ហេតវោ បញ្ច, ឥទានិ ផលបញ្ចកំ;

    Atīte hetavo pañca, idāni phalapañcakaṃ;

    ឥទានិ ហេតវោ បញ្ច, អាយតិំ ផលបញ្ចកន្តិ។

    Idāni hetavo pañca, āyatiṃ phalapañcakanti.

    ឯតេហិ បន វីសតិយា អាការេហិ អរេហិ វីសតិអាការារន្តិ វេទិតព្ពំ។ តត្ថ ‘អតីតេ ហេតវោ បញ្ចា’តិ អវិជ្ជា សង្ខារា ចាតិ ឥមេ តាវ ទ្វេ វុត្តា ឯវ។ យស្មា បន អវិទ្វា បរិតស្សតិ, បរិតសិតោ ឧបាទិយតិ, តស្ស ឧបាទានបច្ចយា ភវោ, តស្មា តណ្ហុបាទានភវាបិ គហិតា ហោន្តិ។ តេនាហ ‘‘បុរិមកម្មភវស្មិំ មោហោ អវិជ្ជា, អាយូហនា សង្ខារា, និកន្តិ តណ្ហា, ឧបគមនំ ឧបាទានំ, ចេតនា ភវោ, ឥមេ បញ្ច ធម្មា បុរិមកម្មភវស្មិំ ឥធ បដិសន្ធិយា បច្ចយា’’តិ (បដិ. ម. ១.៤៧)។

    Etehi pana vīsatiyā ākārehi arehi vīsatiākārāranti veditabbaṃ. Tattha ‘atīte hetavo pañcā’ti avijjā saṅkhārā cāti ime tāva dve vuttā eva. Yasmā pana avidvā paritassati, paritasito upādiyati, tassa upādānapaccayā bhavo, tasmā taṇhupādānabhavāpi gahitā honti. Tenāha ‘‘purimakammabhavasmiṃ moho avijjā, āyūhanā saṅkhārā, nikanti taṇhā, upagamanaṃ upādānaṃ, cetanā bhavo, ime pañca dhammā purimakammabhavasmiṃ idha paṭisandhiyā paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47).

    តត្ថ បុរិមកម្មភវស្មិន្តិ បុរិមេ កម្មភវេ, អតីតជាតិយំ កម្មភវេ ករិយមានេតិ អត្ថោ។ មោហោ អវិជ្ជាតិ យោ តទា ទុក្ខាទីសុ មោហោ, យេន មូឡ្ហោ កម្មំ ករោតិ, សា អវិជ្ជា។ អាយូហនា សង្ខារាតិ តំ កម្មំ ករោតោ បុរិមចេតនាយោ, យថា ‘ទានំ ទស្សាមី’តិ ចិត្តំ ឧប្បាទេត្វា មាសម្បិ សំវច្ឆរម្បិ ទានូបករណានិ សជ្ជេន្តស្ស ឧប្បន្នា បុរិមចេតនាយោ។ បដិគ្គាហកានំ បន ហត្ថេ ទក្ខិណំ បតិដ្ឋាបយតោ ចេតនា ភវោតិ វុច្ចតិ។ ឯកាវជ្ជនេសុ វា ឆសុ ជវនេសុ ចេតនា អាយូហនសង្ខារា នាម។ សត្តមា ចេតនា ភវោ។ យា កាចិ វា បន ចេតនា ភវោ, តំសម្បយុត្តា អាយូហនសង្ខារា នាម។ និកន្តិ តណ្ហាតិ យា កម្មំ ករោន្តស្ស តស្ស ផលេ ឧប្បត្តិភវេ និកាមនា បត្ថនា សា តណ្ហា នាម។ ឧបគមនំ ឧបាទានន្តិ យំ កម្មំ ភវស្ស បច្ចយភូតំ; ‘ឥទំ កត្វា អសុកស្មិំ នាម ឋានេ កាមេ សេវិស្សាមិ ឧច្ឆិជ្ជិស្សាមី’តិអាទិនា នយេន បវត្តំ ឧបគមនំ គហណំ បរាមសនំ – ឥទំ ឧបាទានំ នាម។ ចេតនា ភវោតិ អាយូហនាវសានេ វុត្តចេតនា ភវោតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    Tattha purimakammabhavasminti purime kammabhave, atītajātiyaṃ kammabhave kariyamāneti attho. Moho avijjāti yo tadā dukkhādīsu moho, yena mūḷho kammaṃ karoti, sā avijjā. Āyūhanā saṅkhārāti taṃ kammaṃ karoto purimacetanāyo, yathā ‘dānaṃ dassāmī’ti cittaṃ uppādetvā māsampi saṃvaccharampi dānūpakaraṇāni sajjentassa uppannā purimacetanāyo. Paṭiggāhakānaṃ pana hatthe dakkhiṇaṃ patiṭṭhāpayato cetanā bhavoti vuccati. Ekāvajjanesu vā chasu javanesu cetanā āyūhanasaṅkhārā nāma. Sattamā cetanā bhavo. Yā kāci vā pana cetanā bhavo, taṃsampayuttā āyūhanasaṅkhārā nāma. Nikanti taṇhāti yā kammaṃ karontassa tassa phale uppattibhave nikāmanā patthanā sā taṇhā nāma. Upagamanaṃ upādānanti yaṃ kammaṃ bhavassa paccayabhūtaṃ; ‘idaṃ katvā asukasmiṃ nāma ṭhāne kāme sevissāmi ucchijjissāmī’tiādinā nayena pavattaṃ upagamanaṃ gahaṇaṃ parāmasanaṃ – idaṃ upādānaṃ nāma. Cetanā bhavoti āyūhanāvasāne vuttacetanā bhavoti evamattho veditabbo.

    ‘ឥទានិ ផលបញ្ចក’ន្តិ វិញ្ញាណាទិ វេទនាវសានំ បាឡិយំ អាគតមេវ។ យថាហ ‘‘ឥធ បដិសន្ធិ វិញ្ញាណំ, ឱក្កន្តិ នាមរូបំ, បសាទោ អាយតនំ, ផុដ្ឋោ ផស្សោ, វេទយិតំ វេទនា ឥមេ បញ្ច ធម្មា ឥធូបបត្តិភវស្មិំ បុរេកតស្ស កម្មស្ស បច្ចយា’’តិ (បដិ. ម. ១.៤៧)។ តត្ថ បដិសន្ធិ វិញ្ញាណន្តិ យំ ភវន្តរបដិសន្ធានវសេន ឧប្បន្នត្តា បដិសន្ធីតិ វុច្ចតិ, តំ វិញ្ញាណំ។ ឱក្កន្តិ នាមរូបន្តិ យា គព្ភេ រូបារូបធម្មានំ ឱក្កន្តិ, អាគន្ត្វា បវិសនំ វិយ – ឥទំ នាមរូបំ។ បសាទោ អាយតនន្តិ ឥទំ ចក្ខាទិបញ្ចាយតនវសេន វុត្តំ។ ផុដ្ឋោ ផស្សោតិ យោ អារម្មណំ ផុដ្ឋោ ផុសន្តោ ឧប្បន្នោ – អយំ ផស្សោ។ វេទយិតំ វេទនាតិ យំ បដិសន្ធិវិញ្ញាណេន វា សឡាយតនបច្ចយេន វា ផស្សេន សហុប្បន្នំ វិបាកវេទយិតំ, សា វេទនាតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។

    ‘Idāni phalapañcaka’nti viññāṇādi vedanāvasānaṃ pāḷiyaṃ āgatameva. Yathāha ‘‘idha paṭisandhi viññāṇaṃ, okkanti nāmarūpaṃ, pasādo āyatanaṃ, phuṭṭho phasso, vedayitaṃ vedanā ime pañca dhammā idhūpapattibhavasmiṃ purekatassa kammassa paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47). Tattha paṭisandhi viññāṇanti yaṃ bhavantarapaṭisandhānavasena uppannattā paṭisandhīti vuccati, taṃ viññāṇaṃ. Okkanti nāmarūpanti yā gabbhe rūpārūpadhammānaṃ okkanti, āgantvā pavisanaṃ viya – idaṃ nāmarūpaṃ. Pasādo āyatananti idaṃ cakkhādipañcāyatanavasena vuttaṃ. Phuṭṭho phassoti yo ārammaṇaṃ phuṭṭho phusanto uppanno – ayaṃ phasso. Vedayitaṃ vedanāti yaṃ paṭisandhiviññāṇena vā saḷāyatanapaccayena vā phassena sahuppannaṃ vipākavedayitaṃ, sā vedanāti evamattho veditabbo.

    ‘ឥទានិ ហេតវោ បញ្ចា’តិ តណ្ហាទយោ បាឡិយំ អាគតាវ តណ្ហុបាទានភវា។ ភវេ បន គហិតេ តស្ស បុព្ពភាគា តំសម្បយុត្តា វា សង្ខារា គហិតាវ ហោន្តិ, តណ្ហុបាទានគ្គហណេន ច តំសម្បយុត្តា, យាយ វា មូឡ្ហោ កម្មំ ករោតិ សា អវិជ្ជា គហិតាវ ហោតីតិ ឯវំ បញ្ច។ តេនាហ ‘‘ឥធ បរិបក្កត្តា អាយតនានំ មោហោ អវិជ្ជា, អាយូហនា សង្ខារា, និកន្តិ តណ្ហា, ឧបគមនំ ឧបាទានំ, ចេតនា ភវោ។ ឥមេ បញ្ច ធម្មា ឥធ កម្មភវស្មិំ អាយតិំ បដិសន្ធិយា បច្ចយា’’តិ (បដិ. ម. ១.៤៧)។ តត្ថ ឥធ បរិបក្កត្តា អាយតនានន្តិ បរិបក្កាយតនស្ស កម្មករណកាលេ សម្មោហោ ទស្សិតោ។ សេសំ ឧត្តានមេវ។

    ‘Idāni hetavo pañcā’ti taṇhādayo pāḷiyaṃ āgatāva taṇhupādānabhavā. Bhave pana gahite tassa pubbabhāgā taṃsampayuttā vā saṅkhārā gahitāva honti, taṇhupādānaggahaṇena ca taṃsampayuttā, yāya vā mūḷho kammaṃ karoti sā avijjā gahitāva hotīti evaṃ pañca. Tenāha ‘‘idha paripakkattā āyatanānaṃ moho avijjā, āyūhanā saṅkhārā, nikanti taṇhā, upagamanaṃ upādānaṃ, cetanā bhavo. Ime pañca dhammā idha kammabhavasmiṃ āyatiṃ paṭisandhiyā paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47). Tattha idha paripakkattā āyatanānanti paripakkāyatanassa kammakaraṇakāle sammoho dassito. Sesaṃ uttānameva.

    ‘អាយតិំ ផលបញ្ចក’ន្តិ វិញ្ញាណាទីនិ បញ្ច។ តានិ ជាតិគ្គហណេន វុត្តានិ។ ជរាមរណំ បន តេសំយេវ ជរាមរណំ។ តេនាហ ‘‘អាយតិំ បដិសន្ធិ វិញ្ញាណំ, ឱក្កន្តិ នាមរូបំ, បសាទោ អាយតនំ, ផុដ្ឋោ ផស្សោ, វេទយិតំ វេទនា។ ឥមេ បញ្ច ធម្មា អាយតិំ ឧបបត្តិភវស្មិំ ឥធ កតស្ស កម្មស្ស បច្ចយា’’តិ (បដិ. ម. ១.៤៧)។ ឯវមិទំ វីសតិអាការារំ ហោតិ។

    ‘Āyatiṃ phalapañcaka’nti viññāṇādīni pañca. Tāni jātiggahaṇena vuttāni. Jarāmaraṇaṃ pana tesaṃyeva jarāmaraṇaṃ. Tenāha ‘‘āyatiṃ paṭisandhi viññāṇaṃ, okkanti nāmarūpaṃ, pasādo āyatanaṃ, phuṭṭho phasso, vedayitaṃ vedanā. Ime pañca dhammā āyatiṃ upapattibhavasmiṃ idha katassa kammassa paccayā’’ti (paṭi. ma. 1.47). Evamidaṃ vīsatiākārāraṃ hoti.

    តត្ថ បុរិមភវស្មិំ បញ្ច កម្មសម្ភារា, ឯតរហិ បញ្ច វិបាកសម្ភារា, ឯតរហិ បញ្ច កម្មសម្ភារា, អនាគតេ បញ្ច វិបាកធម្មាតិ ទស ធម្មា កម្មំ, ទស វិបាកោតិ។ ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កម្មំ នាម, ទ្វីសុ ឋានេសុ វិបាកោ វិបាកោ នាមាតិ សព្ពម្បេតំ ភវចក្កំ បច្ចយាការវដ្ដំ កម្មញ្ចេវ កម្មវិបាកោ ច។ តថា ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កម្មសង្ខេបោ, ទ្វីសុ ឋានេសុ វិបាកោ វិបាកសង្ខេបោតិ សព្ពម្បេតំ កម្មសង្ខេបោ ចេវ វិបាកសង្ខេបោ ច។ ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កម្មវដ្ដំ, ទ្វីសុ ឋានេសុ វិបាកោ វិបាកវដ្ដន្តិ សព្ពម្បេតំ កម្មវដ្ដញ្ចេវ វិបាកវដ្ដញ្ច។ តថា ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កម្មភវោ, ទ្វីសុ ឋានេសុ វិបាកោ វិបាកភវោតិ សព្ពម្បេតំ កម្មភវោ ចេវ វិបាកភវោ ច។ ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កម្មបវត្តំ , ទ្វីសុ ឋានេសុ វិបាកោ វិបាកបវត្តន្តិ សព្ពម្បេតំ កម្មបវត្តញ្ចេវ វិបាកបវត្តញ្ច។ តថា ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កម្មសន្តតិ, ទ្វីសុ វិបាកោ វិបាកសន្តតីតិ សព្ពម្បេតំ កម្មសន្តតិ ចេវ វិបាកសន្តតិ ច។ ទ្វីសុ ឋានេសុ កម្មំ កិរិយា នាម, ទ្វីសុ វិបាកោ កិរិយាផលំ នាមាតិ សព្ពម្បេតំ កិរិយា ចេវ កិរិយាផលញ្ចាតិ។

    Tattha purimabhavasmiṃ pañca kammasambhārā, etarahi pañca vipākasambhārā, etarahi pañca kammasambhārā, anāgate pañca vipākadhammāti dasa dhammā kammaṃ, dasa vipākoti. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammaṃ nāma, dvīsu ṭhānesu vipāko vipāko nāmāti sabbampetaṃ bhavacakkaṃ paccayākāravaṭṭaṃ kammañceva kammavipāko ca. Tathā dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammasaṅkhepo, dvīsu ṭhānesu vipāko vipākasaṅkhepoti sabbampetaṃ kammasaṅkhepo ceva vipākasaṅkhepo ca. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammavaṭṭaṃ, dvīsu ṭhānesu vipāko vipākavaṭṭanti sabbampetaṃ kammavaṭṭañceva vipākavaṭṭañca. Tathā dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammabhavo, dvīsu ṭhānesu vipāko vipākabhavoti sabbampetaṃ kammabhavo ceva vipākabhavo ca. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammapavattaṃ , dvīsu ṭhānesu vipāko vipākapavattanti sabbampetaṃ kammapavattañceva vipākapavattañca. Tathā dvīsu ṭhānesu kammaṃ kammasantati, dvīsu vipāko vipākasantatīti sabbampetaṃ kammasantati ceva vipākasantati ca. Dvīsu ṭhānesu kammaṃ kiriyā nāma, dvīsu vipāko kiriyāphalaṃ nāmāti sabbampetaṃ kiriyā ceva kiriyāphalañcāti.

    ឯវំ សមុប្បន្នមិទំ សហេតុកំ,

    Evaṃ samuppannamidaṃ sahetukaṃ,

    ទុក្ខំ អនិច្ចំ ចលមិត្តរទ្ធុវំ;

    Dukkhaṃ aniccaṃ calamittaraddhuvaṃ;

    ធម្មេហិ ធម្មា បភវន្តិ ហេតុសោ,

    Dhammehi dhammā pabhavanti hetuso,

    ន ហេត្ថ អត្តាវ បរោវ វិជ្ជតិ។

    Na hettha attāva parova vijjati.

    ធម្មា ធម្មេ សញ្ជនេន្តិ, ហេតុសម្ភារបច្ចយា;

    Dhammā dhamme sañjanenti, hetusambhārapaccayā;

    ហេតូនញ្ច និរោធាយ, ធម្មោ ពុទ្ធេន ទេសិតោ;

    Hetūnañca nirodhāya, dhammo buddhena desito;

    ហេតូសុ ឧបរុទ្ធេសុ, ឆិន្នំ វដ្ដំ ន វដ្ដតិ។

    Hetūsu uparuddhesu, chinnaṃ vaṭṭaṃ na vaṭṭati.

    ឯវំ ទុក្ខន្តកិរិយាយ, ព្រហ្មចរិយីធ វិជ្ជតិ;

    Evaṃ dukkhantakiriyāya, brahmacariyīdha vijjati;

    សត្តេ ច នូបលព្ភន្តេ, នេវុច្ឆេទោ ន សស្សតំ។

    Satte ca nūpalabbhante, nevucchedo na sassataṃ.

    តិវដ្ដមនវដ្ឋិតំ ភមតីតិ ឯត្ថ បន សង្ខារភវា កម្មវដ្ដំ, អវិជ្ជាតណ្ហូបាទានានិ កិលេសវដ្ដំ, វិញ្ញាណនាមរូបសឡាយតនផស្សវេទនា វិបាកវដ្ដន្តិ ឥមេហិ តីហិ វដ្ដេហិ តិវដ្ដមិទំ ភវចក្កំ យាវ កិលេសវដ្ដំ ន ឧបច្ឆិជ្ជតិ តាវ អនុបច្ឆិន្នបច្ចយត្តា អនវដ្ឋិតំ បុនប្បុនំ បរិវដ្ដនតោ ភមតិយេវាតិ វេទិតព្ពំ។

    Tivaṭṭamanavaṭṭhitaṃ bhamatīti ettha pana saṅkhārabhavā kammavaṭṭaṃ, avijjātaṇhūpādānāni kilesavaṭṭaṃ, viññāṇanāmarūpasaḷāyatanaphassavedanā vipākavaṭṭanti imehi tīhi vaṭṭehi tivaṭṭamidaṃ bhavacakkaṃ yāva kilesavaṭṭaṃ na upacchijjati tāva anupacchinnapaccayattā anavaṭṭhitaṃ punappunaṃ parivaṭṭanato bhamatiyevāti veditabbaṃ.

    តយិទមេវំ ភមមានំ –

    Tayidamevaṃ bhamamānaṃ –

    សច្ចប្បភវតោ កិច្ចា, វារណា ឧបមាហិ ច;

    Saccappabhavato kiccā, vāraṇā upamāhi ca;

    គម្ភីរនយភេទា ច, វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Gambhīranayabhedā ca, viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    តត្ថ យស្មា កុសលាកុសលកម្មំ អវិសេសេន សមុទយសច្ចន្តិ សច្ចវិភង្គេ វុត្តំ, តស្មា អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារាតិ អវិជ្ជាយ សង្ខារា ទុតិយសច្ចប្បភវំ ទុតិយសច្ចំ, សង្ខារេហិ វិញ្ញាណំ ទុតិយសច្ចប្បភវំ បឋមសច្ចំ, វិញ្ញាណាទីហិ នាមរូបាទីនិ វិបាកវេទនាបរិយោសានានិ បឋមសច្ចប្បភវំ បឋមសច្ចំ, វេទនាយ តណ្ហា បឋមសច្ចប្បភវំ ទុតិយសច្ចំ, តណ្ហាយ ឧបាទានំ ទុតិយសច្ចប្បភវំ ទុតិយសច្ចំ, ឧបាទានតោ ភវោ ទុតិយសច្ចប្បភវំ បឋមទុតិយសច្ចទ្វយំ, ភវតោ ជាតិ ទុតិយសច្ចប្បភវំ បឋមសច្ចំ, ជាតិយា ជរាមរណំ បឋមសច្ចប្បភវំ បឋមសច្ចន្តិ។ ឯវំ តាវិទំ ‘សច្ចប្បភវតោ’ វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Tattha yasmā kusalākusalakammaṃ avisesena samudayasaccanti saccavibhaṅge vuttaṃ, tasmā avijjāpaccayā saṅkhārāti avijjāya saṅkhārā dutiyasaccappabhavaṃ dutiyasaccaṃ, saṅkhārehi viññāṇaṃ dutiyasaccappabhavaṃ paṭhamasaccaṃ, viññāṇādīhi nāmarūpādīni vipākavedanāpariyosānāni paṭhamasaccappabhavaṃ paṭhamasaccaṃ, vedanāya taṇhā paṭhamasaccappabhavaṃ dutiyasaccaṃ, taṇhāya upādānaṃ dutiyasaccappabhavaṃ dutiyasaccaṃ, upādānato bhavo dutiyasaccappabhavaṃ paṭhamadutiyasaccadvayaṃ, bhavato jāti dutiyasaccappabhavaṃ paṭhamasaccaṃ, jātiyā jarāmaraṇaṃ paṭhamasaccappabhavaṃ paṭhamasaccanti. Evaṃ tāvidaṃ ‘saccappabhavato’ viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    យស្មា បនេត្ថ អវិជ្ជា វត្ថូសុ ច សត្តេ សម្មោហេតិ បច្ចយោ ច ហោតិ សង្ខារានំ បាតុភាវាយ, តថា សង្ខារា សង្ខតញ្ច អភិសង្ខរោន្តិ បច្ចយា ច ហោន្តិ វិញ្ញាណស្ស, វិញ្ញាណម្បិ វត្ថុញ្ច បដិជានាតិ បច្ចយោ ច ហោតិ នាមរូបស្ស, នាមរូបម្បិ អញ្ញមញ្ញញ្ច ឧបត្ថម្ភេតិ បច្ចយោ ច ហោតិ សឡាយតនស្ស, សឡាយតនម្បិ សវិសយេ ច វត្តតិ បច្ចយោ ច ហោតិ ផស្សស្ស, ផស្សោបិ អារម្មណញ្ច ផុសតិ បច្ចយោ ច ហោតិ វេទនាយ, វេទនាបិ អារម្មណរសញ្ច អនុភវតិ បច្ចយោ ច ហោតិ តណ្ហាយ, តណ្ហាបិ រជ្ជនីយេ ច ធម្មេ រជ្ជតិ បច្ចយោ ច ហោតិ ឧបាទានស្ស, ឧបាទានម្បិ ឧបាទានីយេ ច ធម្មេ ឧបាទិយតិ បច្ចយោ ច ហោតិ ភវស្ស, ភវោបិ នានាគតីសុ ច វិក្ខិបតិ បច្ចយោ ច ហោតិ ជាតិយា, ជាតិបិ ខន្ធេ ច ជនេតិ តេសំ អភិនិព្ពត្តិភាវេន បវត្តតា បច្ចយោ ច ហោតិ ជរាមរណស្ស, ជរាមរណម្បិ ខន្ធានំ បាកភេទភាវញ្ច អធិតិដ្ឋតិ បច្ចយោ ច ហោតិ ភវន្តរបាតុភាវាយ សោកាទីនំ អធិដ្ឋានត្តា, តស្មា សព្ពបទេសុ ទ្វិធា បវត្ត‘កិច្ចតោ’បិ ឥទំ វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Yasmā panettha avijjā vatthūsu ca satte sammoheti paccayo ca hoti saṅkhārānaṃ pātubhāvāya, tathā saṅkhārā saṅkhatañca abhisaṅkharonti paccayā ca honti viññāṇassa, viññāṇampi vatthuñca paṭijānāti paccayo ca hoti nāmarūpassa, nāmarūpampi aññamaññañca upatthambheti paccayo ca hoti saḷāyatanassa, saḷāyatanampi savisaye ca vattati paccayo ca hoti phassassa, phassopi ārammaṇañca phusati paccayo ca hoti vedanāya, vedanāpi ārammaṇarasañca anubhavati paccayo ca hoti taṇhāya, taṇhāpi rajjanīye ca dhamme rajjati paccayo ca hoti upādānassa, upādānampi upādānīye ca dhamme upādiyati paccayo ca hoti bhavassa, bhavopi nānāgatīsu ca vikkhipati paccayo ca hoti jātiyā, jātipi khandhe ca janeti tesaṃ abhinibbattibhāvena pavattatā paccayo ca hoti jarāmaraṇassa, jarāmaraṇampi khandhānaṃ pākabhedabhāvañca adhitiṭṭhati paccayo ca hoti bhavantarapātubhāvāya sokādīnaṃ adhiṭṭhānattā, tasmā sabbapadesu dvidhā pavatta‘kiccato’pi idaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    យស្មា ចេត្ថ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’’តិ ឥទំ ការកទស្សននិវារណំ, ‘‘សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណ’’ន្តិ អត្តសង្កន្តិទស្សននិវារណំ, ‘‘វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូប’’ន្តិ អត្តាតិបរិកប្បិតវត្ថុភេទទស្សនតោ ឃនសញ្ញានិវារណំ, ‘‘នាមរូបបច្ចយា សឡាយតន’’ន្តិអាទីសុ ‘‘អត្តា បស្សតិ…បេ.… វិជានាតិ ផុសតិ វេទយតិ តណ្ហិយតិ ឧបាទិយតិ ភវតិ ជាយតិ ជីយតិ មីយតី’’តិ ឯវមាទិទស្សននិវារណំ, តស្មា មិច្ឆាទស្សននិវារណតោបេតំ ភវចក្កំ ‘និវារណតោ’ វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Yasmā cettha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā’’ti idaṃ kārakadassananivāraṇaṃ, ‘‘saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti attasaṅkantidassananivāraṇaṃ, ‘‘viññāṇapaccayā nāmarūpa’’nti attātiparikappitavatthubhedadassanato ghanasaññānivāraṇaṃ, ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādīsu ‘‘attā passati…pe… vijānāti phusati vedayati taṇhiyati upādiyati bhavati jāyati jīyati mīyatī’’ti evamādidassananivāraṇaṃ, tasmā micchādassananivāraṇatopetaṃ bhavacakkaṃ ‘nivāraṇato’ viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    យស្មា បនេត្ថ សលក្ខណសាមញ្ញលក្ខណវសេន ធម្មានំ អទស្សនតោ អន្ធោ វិយ អវិជ្ជា , អន្ធស្ស ឧបក្ខលនំ វិយ អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, ឧបក្ខលិតស្ស បតនំ វិយ សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណំ, បតិតស្ស គណ្ឌបាតុភាវោ វិយ វិញ្ញាណបច្ចយា នាមរូបំ, គណ្ឌភេទបីឡកា វិយ នាមរូបបច្ចយា សឡាយតនំ, គណ្ឌបីឡកាឃដ្ដនំ វិយ សឡាយតនបច្ចយា ផស្សោ, ឃដ្ដនទុក្ខំ វិយ ផស្សបច្ចយា វេទនា, ទុក្ខស្ស បដិការាភិលាសោ វិយ វេទនាបច្ចយា តណ្ហា, បដិការាភិលាសេន អសប្បាយគ្គហណំ វិយ តណ្ហាបច្ចយា ឧបាទានំ, ឧបាទិន្នអសប្បាយាលេបនំ វិយ ឧបាទានបច្ចយា ភវោ, អសប្បាយាលេបនេន គណ្ឌវិការបាតុភាវោ វិយ ភវបច្ចយា ជាតិ, គណ្ឌវិការតោ គណ្ឌភេទោ វិយ ជាតិបច្ចយា ជរាមរណំ។

    Yasmā panettha salakkhaṇasāmaññalakkhaṇavasena dhammānaṃ adassanato andho viya avijjā , andhassa upakkhalanaṃ viya avijjāpaccayā saṅkhārā, upakkhalitassa patanaṃ viya saṅkhārapaccayā viññāṇaṃ, patitassa gaṇḍapātubhāvo viya viññāṇapaccayā nāmarūpaṃ, gaṇḍabhedapīḷakā viya nāmarūpapaccayā saḷāyatanaṃ, gaṇḍapīḷakāghaṭṭanaṃ viya saḷāyatanapaccayā phasso, ghaṭṭanadukkhaṃ viya phassapaccayā vedanā, dukkhassa paṭikārābhilāso viya vedanāpaccayā taṇhā, paṭikārābhilāsena asappāyaggahaṇaṃ viya taṇhāpaccayā upādānaṃ, upādinnaasappāyālepanaṃ viya upādānapaccayā bhavo, asappāyālepanena gaṇḍavikārapātubhāvo viya bhavapaccayā jāti, gaṇḍavikārato gaṇḍabhedo viya jātipaccayā jarāmaraṇaṃ.

    យស្មា វា បនេត្ថ អវិជ្ជា អប្បដិបត្តិមិច្ឆាបដិបត្តិភាវេន សត្តេ អភិភវតិ បដលំ វិយ អក្ខីនិ, តទភិភូតោ ច ពាលោ បោនោព្ភវិកេហិ សង្ខារេហិ អត្តានំ វេឋេតិ កោសការកិមិ វិយ កោសប្បទេសេហិ, សង្ខារបរិគ្គហិតំ វិញ្ញាណំ គតីសុ បតិដ្ឋំ លភតិ បរិណាយកបរិគ្គហិតោ វិយ រាជកុមារោ រជ្ជេ, ឧបបត្តិនិមិត្តំ បរិកប្បនតោ វិញ្ញាណំ បដិសន្ធិយំ អនេកប្បការំ នាមរូបំ អភិនិព្ពត្តេតិ មាយាការោ វិយ មាយំ, នាមរូបេ បតិដ្ឋិតំ សឡាយតនំ វុទ្ធិំ វិរូឡ្ហិំ វេបុល្លំ បាបុណាតិ សុភូមិយំ បតិដ្ឋិតោ វនប្បគុម្ពោ វិយ, អាយតនឃដ្ដនតោ ផស្សោ ជាយតិ អរណីសហិតាភិមទ្ទនតោ អគ្គិ វិយ, ផស្សេន ផុដ្ឋស្ស វេទនា បាតុភវតិ អគ្គិនា ផុដ្ឋស្ស ឌាហោ វិយ, វេទយមានស្ស តណ្ហា វឌ្ឍតិ លោណូទកំ បិវតោ បិបាសា វិយ, តសិតោ ភវេសុ អភិលាសំ ករោតិ បិបាសិតោ វិយ បានីយេ, តទស្សុបាទានំ ឧបាទានេន ភវំ ឧបាទិយតិ អាមិសលោភេន មច្ឆោ ពឡិសំ វិយ, ភវេ សតិ ជាតិ ហោតិ ពីជេ សតិ អង្កុរោ វិយ, ជាតស្ស អវស្សំ ជរាមរណំ ឧប្បន្នស្ស រុក្ខស្ស បតនំ វិយ, តស្មា ឯវំ ‘ឧបមាហិ’ បេតំ ភវចក្កំ វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Yasmā vā panettha avijjā appaṭipattimicchāpaṭipattibhāvena satte abhibhavati paṭalaṃ viya akkhīni, tadabhibhūto ca bālo ponobbhavikehi saṅkhārehi attānaṃ veṭheti kosakārakimi viya kosappadesehi, saṅkhārapariggahitaṃ viññāṇaṃ gatīsu patiṭṭhaṃ labhati pariṇāyakapariggahito viya rājakumāro rajje, upapattinimittaṃ parikappanato viññāṇaṃ paṭisandhiyaṃ anekappakāraṃ nāmarūpaṃ abhinibbatteti māyākāro viya māyaṃ, nāmarūpe patiṭṭhitaṃ saḷāyatanaṃ vuddhiṃ virūḷhiṃ vepullaṃ pāpuṇāti subhūmiyaṃ patiṭṭhito vanappagumbo viya, āyatanaghaṭṭanato phasso jāyati araṇīsahitābhimaddanato aggi viya, phassena phuṭṭhassa vedanā pātubhavati agginā phuṭṭhassa ḍāho viya, vedayamānassa taṇhā vaḍḍhati loṇūdakaṃ pivato pipāsā viya, tasito bhavesu abhilāsaṃ karoti pipāsito viya pānīye, tadassupādānaṃ upādānena bhavaṃ upādiyati āmisalobhena maccho baḷisaṃ viya, bhave sati jāti hoti bīje sati aṅkuro viya, jātassa avassaṃ jarāmaraṇaṃ uppannassa rukkhassa patanaṃ viya, tasmā evaṃ ‘upamāhi’ petaṃ bhavacakkaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    យស្មា ច ភគវតា អត្ថតោបិ ធម្មតោបិ ទេសនាតោបិ បដិវេធតោបិ គម្ភីរភាវំ សន្ធាយ ‘‘គម្ភីរោ ចាយំ, អានន្ទ, បដិច្ចសមុប្បាទោ គម្ភីរាវភាសោ ចា’’តិ (ទី. និ. ២.៩៥; សំ. និ. ២.៦០) វុត្តំ, តស្មា ‘គម្ភីរភេទតោ’បេតំ ភវចក្កំ វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Yasmā ca bhagavatā atthatopi dhammatopi desanātopi paṭivedhatopi gambhīrabhāvaṃ sandhāya ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso cā’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60) vuttaṃ, tasmā ‘gambhīrabhedato’petaṃ bhavacakkaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    តត្ថ យស្មា ន ជាតិតោ ជរាមរណំ ន ហោតិ, ន ច ជាតិំ វិនា អញ្ញតោ ហោតិ, ឥត្ថញ្ច ជាតិតោ សមុទាគច្ឆតីតិ ឯវំ ជាតិបច្ចយសមុទាគតដ្ឋស្ស ទុរវពោធនីយតោ ជរាមរណស្ស ជាតិបច្ចយសម្ភូតសមុទាគតដ្ឋោ គម្ភីរោ, តថា ជាតិយា ភវបច្ចយ…បេ.… សង្ខារានំ អវិជ្ជាបច្ចយសម្ភូតសមុទាគតដ្ឋោ គម្ភីរោ, តស្មា ឥទំ ភវចក្កំ អត្ថគម្ភីរន្តិ។ អយំ តាវេត្ថ ‘អត្ថគម្ភីរតា’ ហេតុផលញ្ហិ អត្ថោតិ វុច្ចតិ, យថាហ ‘‘ហេតុផលេ ញាណំ អត្ថបដិសម្ភិទា’’តិ (វិភ. ៧២០)។

    Tattha yasmā na jātito jarāmaraṇaṃ na hoti, na ca jātiṃ vinā aññato hoti, itthañca jātito samudāgacchatīti evaṃ jātipaccayasamudāgataṭṭhassa duravabodhanīyato jarāmaraṇassa jātipaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro, tathā jātiyā bhavapaccaya…pe… saṅkhārānaṃ avijjāpaccayasambhūtasamudāgataṭṭho gambhīro, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ atthagambhīranti. Ayaṃ tāvettha ‘atthagambhīratā’ hetuphalañhi atthoti vuccati, yathāha ‘‘hetuphale ñāṇaṃ atthapaṭisambhidā’’ti (vibha. 720).

    យស្មា បន យេនាការេន យទវត្ថា ច អវិជ្ជា តេសំ តេសំ សង្ខារានំ បច្ចយោ ហោតិ, តស្ស ទុរវពោធនីយតោ អវិជ្ជាយ សង្ខារានំ បច្ចយដ្ឋោ គម្ភីរោ, តថា សង្ខារានំ…បេ.… ជាតិយា ជរាមរណស្ស បច្ចយដ្ឋោ គម្ភីរោ, តស្មា ឥទំ ភវចក្កំ ធម្មគម្ភីរន្តិ អយមេត្ថ ‘ធម្មគម្ភីរតា’ ហេតុនោ ហិ ធម្មោតិ នាមំ, យថាហ ‘‘ហេតុម្ហិ ញាណំ ធម្មបដិសម្ភិទា’’តិ។

    Yasmā pana yenākārena yadavatthā ca avijjā tesaṃ tesaṃ saṅkhārānaṃ paccayo hoti, tassa duravabodhanīyato avijjāya saṅkhārānaṃ paccayaṭṭho gambhīro, tathā saṅkhārānaṃ…pe… jātiyā jarāmaraṇassa paccayaṭṭho gambhīro, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ dhammagambhīranti ayamettha ‘dhammagambhīratā’ hetuno hi dhammoti nāmaṃ, yathāha ‘‘hetumhi ñāṇaṃ dhammapaṭisambhidā’’ti.

    យស្មា ចស្ស តេន តេន ការណេន តថា តថា បវត្តេតព្ពត្តា ទេសនាបិ គម្ភីរា, ន តត្ថ សព្ពញ្ញុតញាណតោ អញ្ញំ ញាណំ បតិដ្ឋំ លភតិ, តថា ហេតំ កត្ថចិ សុត្តេ អនុលោមតោ, កត្ថចិ បដិលោមតោ; កត្ថចិ អនុលោមបដិលោមតោ, កត្ថចិ វេមជ្ឈតោ បដ្ឋាយ អនុលោមតោ វា បដិលោមតោ វា, កត្ថចិ តិសន្ធិចតុសង្ខេបំ, កត្ថចិ ទ្វិសន្ធិតិសង្ខេបំ, កត្ថចិ ឯកសន្ធិទ្វិសង្ខេបំ ទេសិតំ, តស្មា ឥទំ ភវចក្កំ ទេសនាគម្ភីរន្តិ អយំ ទេសនាគម្ភីរតា។

    Yasmā cassa tena tena kāraṇena tathā tathā pavattetabbattā desanāpi gambhīrā, na tattha sabbaññutañāṇato aññaṃ ñāṇaṃ patiṭṭhaṃ labhati, tathā hetaṃ katthaci sutte anulomato, katthaci paṭilomato; katthaci anulomapaṭilomato, katthaci vemajjhato paṭṭhāya anulomato vā paṭilomato vā, katthaci tisandhicatusaṅkhepaṃ, katthaci dvisandhitisaṅkhepaṃ, katthaci ekasandhidvisaṅkhepaṃ desitaṃ, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ desanāgambhīranti ayaṃ desanāgambhīratā.

    យស្មា បនេត្ថ យោ អវិជ្ជាទីនំ សភាវោ, យេន បដិវិទ្ធេន អវិជ្ជាទយោ ធម្មា សលក្ខណតោ បដិវិទ្ធា ហោន្តិ, សោ ទុប្បរិយោគាហត្តា គម្ភីរោ, តស្មា ឥទំ ភវចក្កំ បដិវេធគម្ភីរំ។ តថា ហេត្ថ អវិជ្ជាយ អញ្ញាណាទស្សនសច្ចាសម្បដិវេធដ្ឋោ គម្ភីរោ, សង្ខារានំ អភិសង្ខរណាយូហនសរាគវិរាគដ្ឋោ, វិញ្ញាណស្ស សុញ្ញតអព្យាបារអសង្កន្តិបដិសន្ធិបាតុភាវដ្ឋោ , នាមរូបស្ស ឯកុប្បាទវិនិព្ភោគាវិនិព្ភោគនមនរុប្បនដ្ឋោ, សឡាយតនស្ស អធិបតិលោកទ្វារខេត្តវិសយវិសយីភាវដ្ឋោ, ផស្សស្ស ផុសនសង្ឃដ្ដនសង្គតិសន្និបាតដ្ឋោ, វេទនាយ អារម្មណរសានុភវនសុខទុក្ខមជ្ឈត្តភាវនិជ្ជីវវេទយិតដ្ឋោ, តណ្ហាយ អភិនន្ទិតជ្ឈោសានសរិតាលតានទីតណ្ហាសមុទ្ទទុប្បូរណដ្ឋោ, ឧបាទានស្ស អាទានគ្គហណាភិនិវេសបរាមាសទុរតិក្កមនដ្ឋោ, ភវស្ស អាយូហនាភិសង្ខរណយោនិគតិឋិតិនិវាសេសុ ខិបនដ្ឋោ, ជាតិយា ជាតិសញ្ជាតិឱក្កន្តិនិព្ពត្តិបាតុភាវដ្ឋោ, ជរាមរណស្ស ខយវយភេទវិបរិណាមដ្ឋោ គម្ភីរោតិ អយមេត្ថ បដិវេធគម្ភីរតា។

    Yasmā panettha yo avijjādīnaṃ sabhāvo, yena paṭividdhena avijjādayo dhammā salakkhaṇato paṭividdhā honti, so duppariyogāhattā gambhīro, tasmā idaṃ bhavacakkaṃ paṭivedhagambhīraṃ. Tathā hettha avijjāya aññāṇādassanasaccāsampaṭivedhaṭṭho gambhīro, saṅkhārānaṃ abhisaṅkharaṇāyūhanasarāgavirāgaṭṭho, viññāṇassa suññataabyāpāraasaṅkantipaṭisandhipātubhāvaṭṭho , nāmarūpassa ekuppādavinibbhogāvinibbhoganamanaruppanaṭṭho, saḷāyatanassa adhipatilokadvārakhettavisayavisayībhāvaṭṭho, phassassa phusanasaṅghaṭṭanasaṅgatisannipātaṭṭho, vedanāya ārammaṇarasānubhavanasukhadukkhamajjhattabhāvanijjīvavedayitaṭṭho, taṇhāya abhinanditajjhosānasaritālatānadītaṇhāsamuddaduppūraṇaṭṭho, upādānassa ādānaggahaṇābhinivesaparāmāsaduratikkamanaṭṭho, bhavassa āyūhanābhisaṅkharaṇayonigatiṭhitinivāsesu khipanaṭṭho, jātiyā jātisañjātiokkantinibbattipātubhāvaṭṭho, jarāmaraṇassa khayavayabhedavipariṇāmaṭṭho gambhīroti ayamettha paṭivedhagambhīratā.

    យស្មា បនេត្ថ ឯកត្តនយោ, នានត្តនយោ, អព្យាបារនយោ, ឯវំធម្មតានយោតិ ចត្តារោ អត្ថនយា ហោន្តិ , តស្មា ‘នយភេទតោ’បេតំ ភវចក្កំ វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។ តត្ថ ‘‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា, សង្ខារបច្ចយា វិញ្ញាណ’’ន្តិ ឯវំ ពីជស្ស អង្កុរាទិភាវេន រុក្ខភាវប្បត្តិ វិយ សន្តានានុបច្ឆេទោ ‘ឯកត្តនយោ’ នាម; យំ សម្មា បស្សន្តោ ហេតុផលសម្ពន្ធេន បវត្តមានស្ស សន្តានស្ស អនុបច្ឆេទាវពោធតោ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិំ បជហតិ, មិច្ឆា បស្សន្តោ ហេតុផលសម្ពន្ធេន បវត្តមានស្ស សន្តានានុបច្ឆេទស្ស ឯកត្តគ្គហណតោ សស្សតទិដ្ឋិំ ឧបាទិយតិ។

    Yasmā panettha ekattanayo, nānattanayo, abyāpāranayo, evaṃdhammatānayoti cattāro atthanayā honti , tasmā ‘nayabhedato’petaṃ bhavacakkaṃ viññātabbaṃ yathārahaṃ. Tattha ‘‘avijjāpaccayā saṅkhārā, saṅkhārapaccayā viññāṇa’’nti evaṃ bījassa aṅkurādibhāvena rukkhabhāvappatti viya santānānupacchedo ‘ekattanayo’ nāma; yaṃ sammā passanto hetuphalasambandhena pavattamānassa santānassa anupacchedāvabodhato ucchedadiṭṭhiṃ pajahati, micchā passanto hetuphalasambandhena pavattamānassa santānānupacchedassa ekattaggahaṇato sassatadiṭṭhiṃ upādiyati.

    អវិជ្ជាទីនំ បន យថាសកលក្ខណវវត្ថានំ ‘នានត្តនយោ’ នាម; យំ សម្មា បស្សន្តោ នវនវានំ ឧប្បាទទស្សនតោ សស្សតទិដ្ឋិំ បជហតិ, មិច្ឆា បស្សន្តោ ឯកសន្តានបតិតស្ស ភិន្នសន្តានស្សេវ នានត្តគ្គហណតោ ឧច្ឆេទទិដ្ឋិំ ឧបាទិយតិ។

    Avijjādīnaṃ pana yathāsakalakkhaṇavavatthānaṃ ‘nānattanayo’ nāma; yaṃ sammā passanto navanavānaṃ uppādadassanato sassatadiṭṭhiṃ pajahati, micchā passanto ekasantānapatitassa bhinnasantānasseva nānattaggahaṇato ucchedadiṭṭhiṃ upādiyati.

    អវិជ្ជាយ ‘សង្ខារា មយា ឧប្បាទេតព្ពា’, សង្ខារានំ វា ‘វិញ្ញាណំ អម្ហេហី’តិ ឯវមាទិព្យាបារាភាវោ ‘អព្យាបារនយោ’ នាម; យំ សម្មា បស្សន្តោ ការកស្ស អភាវាវពោធតោ អត្តទិដ្ឋិំ បជហតិ, មិច្ឆា បស្សន្តោ យោ អសតិបិ ព្យាបារេ អវិជ្ជាទីនំ សភាវនិយមសិទ្ធោ ហេតុភាវោ តស្ស អគ្គហណតោ អកិរិយទិដ្ឋិំ ឧបាទិយតិ។

    Avijjāya ‘saṅkhārā mayā uppādetabbā’, saṅkhārānaṃ vā ‘viññāṇaṃ amhehī’ti evamādibyāpārābhāvo ‘abyāpāranayo’ nāma; yaṃ sammā passanto kārakassa abhāvāvabodhato attadiṭṭhiṃ pajahati, micchā passanto yo asatipi byāpāre avijjādīnaṃ sabhāvaniyamasiddho hetubhāvo tassa aggahaṇato akiriyadiṭṭhiṃ upādiyati.

    អវិជ្ជាទីហិ បន ការណេហិ សង្ខារាទីនំយេវ សម្ភវោ ខីរាទីហិ ទធិអាទីនំ វិយ, ន អញ្ញេសន្តិ អយំ ‘ឯវំធម្មតានយោ’ នាម; យំ សម្មា បស្សន្តោ បច្ចយានុរូបតោ ផលាវពោធតោ អហេតុកទិដ្ឋិញ្ច អកិរិយទិដ្ឋិញ្ច បជហតិ, មិច្ឆា បស្សន្តោ បច្ចយានុរូបំ ផលប្បវត្តិំ អគ្គហេត្វា យតោ កុតោចិ យស្ស កស្សចិ អសម្ភវគ្គហណតោ អហេតុកទិដ្ឋិញ្ចេវ និយតវាទញ្ច ឧបាទិយតីតិ ឯវមិទំ ភវចក្កំ –

    Avijjādīhi pana kāraṇehi saṅkhārādīnaṃyeva sambhavo khīrādīhi dadhiādīnaṃ viya, na aññesanti ayaṃ ‘evaṃdhammatānayo’ nāma; yaṃ sammā passanto paccayānurūpato phalāvabodhato ahetukadiṭṭhiñca akiriyadiṭṭhiñca pajahati, micchā passanto paccayānurūpaṃ phalappavattiṃ aggahetvā yato kutoci yassa kassaci asambhavaggahaṇato ahetukadiṭṭhiñceva niyatavādañca upādiyatīti evamidaṃ bhavacakkaṃ –

    សច្ចប្បភវតោ កិច្ចា, វារណា ឧបមាហិ ច;

    Saccappabhavato kiccā, vāraṇā upamāhi ca;

    គម្ភីរនយភេទា ច, វិញ្ញាតព្ពំ យថារហំ។

    Gambhīranayabhedā ca, viññātabbaṃ yathārahaṃ.

    ឥទញ្ហិ គម្ភីរតោ អគាធំ នានានយគ្គហណតោ ទុរភិយានំ ញាណាសិនា សមាធិបវរសិលាយំ សុនិសិតេន –

    Idañhi gambhīrato agādhaṃ nānānayaggahaṇato durabhiyānaṃ ñāṇāsinā samādhipavarasilāyaṃ sunisitena –

    ភវចក្កមបទាលេត្វា ,

    Bhavacakkamapadāletvā ,

    អសនិវិចក្កមិវ និច្ចនិម្មថនំ;

    Asanivicakkamiva niccanimmathanaṃ;

    សំសារភយមតីតោ,

    Saṃsārabhayamatīto,

    ន កោចិ សុបិនន្តរេប្យត្ថិ។

    Na koci supinantarepyatthi.

    វុត្តម្បិ ចេតំ ភគវតា – ‘‘គម្ភីរោ ចាយំ, អានន្ទ, បដិច្ចសមុប្បាទោ គម្ភីរាវភាសោ ច។ ឯតស្ស, អានន្ទ, ធម្មស្ស អននុពោធា អប្បដិវេធា ឯវមយំ បជា តន្តាកុលកជាតា កុលគណ្ឋិកជាតា មុញ្ជបព្ពជភូតា អបាយំ ទុគ្គតិំ វិនិបាតំ សំសារំ នាតិវត្តតី’’តិ (ទី. និ. ២.៩៥; សំ. និ. ២.៦០)។ តស្មា អត្តនោ វា បរេសំ វា ហិតាយ សុខាយ បដិបន្នោ អវសេសកិច្ចានិ បហាយ –

    Vuttampi cetaṃ bhagavatā – ‘‘gambhīro cāyaṃ, ānanda, paṭiccasamuppādo gambhīrāvabhāso ca. Etassa, ānanda, dhammassa ananubodhā appaṭivedhā evamayaṃ pajā tantākulakajātā kulagaṇṭhikajātā muñjapabbajabhūtā apāyaṃ duggatiṃ vinipātaṃ saṃsāraṃ nātivattatī’’ti (dī. ni. 2.95; saṃ. ni. 2.60). Tasmā attano vā paresaṃ vā hitāya sukhāya paṭipanno avasesakiccāni pahāya –

    គម្ភីរេ បច្ចយាការ-ប្បភេទេ ឥធ បណ្ឌិតោ;

    Gambhīre paccayākāra-ppabhede idha paṇḍito;

    យថា គាធំ លភេថេវ-មនុយុញ្ជេ សទា សតោតិ។

    Yathā gādhaṃ labhetheva-manuyuñje sadā satoti.

    សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា។

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā.




    Next: ២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ៦. បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គោ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ៦. បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គោ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo

    ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ៦. បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គោ • 6. Paṭiccasamuppādavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact