| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
३. धातुविभङ्गो
3. Dhātuvibhaṅgo
१. सुत्तन्तभाजनीयवण्णना
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
१७२. इदानि तदनन्तरे धातुविभङ्गे सब्बा धातुयो छहि छहि धातूहि सङ्खिपित्वा तीहि छक्केहि सुत्तन्तभाजनीयं दस्सेन्तो छ धातुयोतिआदिमाह। तत्थ छाति गणनपरिच्छेदो। धातुयोति परिच्छिन्नधम्मनिदस्सनं। पथवीधातूतिआदीसु धात्वट्ठो नाम सभावट्ठो, सभावट्ठो नाम सुञ्ञतट्ठो, सुञ्ञतट्ठो नाम निस्सत्तट्ठोति एवं सभावसुञ्ञतनिस्सत्तट्ठेन पथवीयेव धातु पथवीधातु। आपोधातुआदीसुपि एसेव नयो। एवमेत्थ पदसमासं विदित्वा एवमत्थो वेदितब्बो – पथवीधातूति पतिट्ठानधातु। आपोधातूति आबन्धनधातु। तेजोधातूति परिपाचनधातु। वायोधातूति वित्थम्भनधातु। आकासधातूति असम्फुट्ठधातु। विञ्ञाणधातूति विजाननधातु।
172. Idāni tadanantare dhātuvibhaṅge sabbā dhātuyo chahi chahi dhātūhi saṅkhipitvā tīhi chakkehi suttantabhājanīyaṃ dassento cha dhātuyotiādimāha. Tattha chāti gaṇanaparicchedo. Dhātuyoti paricchinnadhammanidassanaṃ. Pathavīdhātūtiādīsu dhātvaṭṭho nāma sabhāvaṭṭho, sabhāvaṭṭho nāma suññataṭṭho, suññataṭṭho nāma nissattaṭṭhoti evaṃ sabhāvasuññatanissattaṭṭhena pathavīyeva dhātu pathavīdhātu. Āpodhātuādīsupi eseva nayo. Evamettha padasamāsaṃ viditvā evamattho veditabbo – pathavīdhātūti patiṭṭhānadhātu. Āpodhātūti ābandhanadhātu. Tejodhātūti paripācanadhātu. Vāyodhātūti vitthambhanadhātu. Ākāsadhātūti asamphuṭṭhadhātu. Viññāṇadhātūti vijānanadhātu.
१७३. पथवीधातुद्वयन्ति पथवीधातु द्वे अयं। अयं पथवीधातु नाम न एका एव अज्झत्तिकबाहिरभेदेन पन द्वे धातुयो एवाति अत्थो। तेनेवाह – ‘‘अत्थि अज्झत्तिका अत्थि बाहिरा’’ति। तत्थ अज्झत्तिकाति सत्तसन्तानपरियापन्ना नियकज्झत्ता। बाहिराति सङ्खारसन्तानपरियापन्ना अनिन्द्रियबद्धा। अज्झत्तं पच्चत्तन्ति उभयम्पेतं नियकज्झत्ताधिवचनमेव। इदानि तं सभावाकारतो दस्सेतुं कक्खळन्तिआदि वुत्तं। तत्थ कक्खळन्ति थद्धं। खरिगतन्ति फरुसं। कक्खळत्तन्ति कक्खळभावो। कक्खळभावोति कक्खळसभावो। अज्झत्तं उपादिन्नन्ति नियकज्झत्तसङ्खातं उपादिन्नं। उपादिन्नं नाम सरीरट्ठकं। सरीरट्ठकञ्हि कम्मसमुट्ठानं वा होतु मा वा, तं सन्धाय उपादिन्नम्पि अत्थि अनुपादिन्नम्पि; आदिन्नग्गहितपरामट्ठवसेन पन सब्बम्पेतं उपादिन्नमेवाति दस्सेतुं ‘‘अज्झत्तं उपादिन्न’’न्ति आह।
173. Pathavīdhātudvayanti pathavīdhātu dve ayaṃ. Ayaṃ pathavīdhātu nāma na ekā eva ajjhattikabāhirabhedena pana dve dhātuyo evāti attho. Tenevāha – ‘‘atthi ajjhattikā atthi bāhirā’’ti. Tattha ajjhattikāti sattasantānapariyāpannā niyakajjhattā. Bāhirāti saṅkhārasantānapariyāpannā anindriyabaddhā. Ajjhattaṃ paccattanti ubhayampetaṃ niyakajjhattādhivacanameva. Idāni taṃ sabhāvākārato dassetuṃ kakkhaḷantiādi vuttaṃ. Tattha kakkhaḷanti thaddhaṃ. Kharigatanti pharusaṃ. Kakkhaḷattanti kakkhaḷabhāvo. Kakkhaḷabhāvoti kakkhaḷasabhāvo. Ajjhattaṃ upādinnanti niyakajjhattasaṅkhātaṃ upādinnaṃ. Upādinnaṃ nāma sarīraṭṭhakaṃ. Sarīraṭṭhakañhi kammasamuṭṭhānaṃ vā hotu mā vā, taṃ sandhāya upādinnampi atthi anupādinnampi; ādinnaggahitaparāmaṭṭhavasena pana sabbampetaṃ upādinnamevāti dassetuṃ ‘‘ajjhattaṃ upādinna’’nti āha.
इदानि तमेव पथवीधातुं वत्थुवसेन दस्सेतुं सेय्यथिदं केसा लोमातिआदि वुत्तं। तत्थ सेय्यथिदन्ति निपातो। तस्सत्थो – या सा अज्झत्तिका पथवीधातु सा कतमा? यं वा अज्झत्तं पच्चत्तं कक्खळं नाम तं कतमन्ति? केसा लोमातिआदि तस्सा अज्झत्तिकाय पथवीधातुया वत्थुवसेन पभेददस्सनं। इदं वुत्तं होति – केसा नाम अज्झत्ता उपादिन्ना सरीरट्ठका कक्खळत्तलक्खणा इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो। लोमा नाम…पे॰… करीसं नाम। इध पन अवुत्तम्पि पटिसम्भिदामग्गे (पटि॰ म॰ १.४) पाळिआरुळ्हं मत्थलुङ्गं आहरित्वा मत्थलुङ्गं नाम अज्झत्तं उपादिन्नं सरीरट्ठकं कक्खळत्तलक्खणं इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो। परतो आपोधातुआदीनं निद्देसे पित्तादीसुपि एसेव नयो।
Idāni tameva pathavīdhātuṃ vatthuvasena dassetuṃ seyyathidaṃ kesā lomātiādi vuttaṃ. Tattha seyyathidanti nipāto. Tassattho – yā sā ajjhattikā pathavīdhātu sā katamā? Yaṃ vā ajjhattaṃ paccattaṃ kakkhaḷaṃ nāma taṃ katamanti? Kesā lomātiādi tassā ajjhattikāya pathavīdhātuyā vatthuvasena pabhedadassanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – kesā nāma ajjhattā upādinnā sarīraṭṭhakā kakkhaḷattalakkhaṇā imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso. Lomā nāma…pe… karīsaṃ nāma. Idha pana avuttampi paṭisambhidāmagge (paṭi. ma. 1.4) pāḷiāruḷhaṃ matthaluṅgaṃ āharitvā matthaluṅgaṃ nāma ajjhattaṃ upādinnaṃ sarīraṭṭhakaṃ kakkhaḷattalakkhaṇaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso. Parato āpodhātuādīnaṃ niddese pittādīsupi eseva nayo.
इमिना किं दस्सितं होति? धातुमनसिकारो। इमस्मिं पन धातुमनसिकारे कम्मं कत्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा उत्तमत्थं अरहत्तं पापुणितुकामेन किं कत्तब्बं? चतुपारिसुद्धिसीलं सोधेतब्बं। सीलवतो हि कम्मट्ठानभावना इज्झति। तस्स सोधनविधानं विसुद्धिमग्गे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। विसुद्धसीलेन पन सीले पतिट्ठाय दस पुब्बपलिबोधा छिन्दितब्बा। तेसम्पि छिन्दनविधानं विसुद्धिमग्गे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। छिन्नपलिबोधेन धातुमनसिकारकम्मट्ठानं उग्गण्हितब्बं। आचरियेनापि धातुमनसिकारकम्मट्ठानं उग्गण्हापेन्तेन सत्तविधं उग्गहकोसल्लं दसविधञ्च मनसिकारकोसल्लं आचिक्खितब्बं। अन्तेवासिकेनापि आचरियस्स सन्तिके बहुवारे सज्झायं कत्वा निज्जटं पगुणं कम्मट्ठानं कातब्बं। वुत्तञ्हेतं अट्ठकथायं – ‘‘आदिकम्मिकेन भिक्खुना जरामरणा मुच्चितुकामेन सत्तहाकारेहि उग्गहकोसल्लं इच्छितब्बं, दसहाकारेहि मनसिकारकोसल्लं इच्छितब्ब’’न्ति।
Iminā kiṃ dassitaṃ hoti? Dhātumanasikāro. Imasmiṃ pana dhātumanasikāre kammaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā uttamatthaṃ arahattaṃ pāpuṇitukāmena kiṃ kattabbaṃ? Catupārisuddhisīlaṃ sodhetabbaṃ. Sīlavato hi kammaṭṭhānabhāvanā ijjhati. Tassa sodhanavidhānaṃ visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaṃ. Visuddhasīlena pana sīle patiṭṭhāya dasa pubbapalibodhā chinditabbā. Tesampi chindanavidhānaṃ visuddhimagge vuttanayeneva veditabbaṃ. Chinnapalibodhena dhātumanasikārakammaṭṭhānaṃ uggaṇhitabbaṃ. Ācariyenāpi dhātumanasikārakammaṭṭhānaṃ uggaṇhāpentena sattavidhaṃ uggahakosallaṃ dasavidhañca manasikārakosallaṃ ācikkhitabbaṃ. Antevāsikenāpi ācariyassa santike bahuvāre sajjhāyaṃ katvā nijjaṭaṃ paguṇaṃ kammaṭṭhānaṃ kātabbaṃ. Vuttañhetaṃ aṭṭhakathāyaṃ – ‘‘ādikammikena bhikkhunā jarāmaraṇā muccitukāmena sattahākārehi uggahakosallaṃ icchitabbaṃ, dasahākārehi manasikārakosallaṃ icchitabba’’nti.
तत्थ वचसा, मनसा, वण्णतो, सण्ठानतो, दिसतो, ओकासतो, परिच्छेदतोति इमेहि सत्तहाकारेहि इमस्मिं धातुमनसिकारकम्मट्ठाने ‘उग्गहकोसल्लं’ इच्छितब्बं। अनुपुब्बतो, नातिसीघतो, नातिसणिकतो, विक्खेपपटिबाहनतो , पण्णत्तिसमतिक्कमतो, अनुपुब्बमुञ्चनतो, लक्खणतो, तयो च सुत्तन्ताति इमेहि दसहाकारेहि ‘मनसिकारकोसल्लं’ इच्छितब्बं। तदुभयम्पि परतो सतिपट्ठानविभङ्गे आवि भविस्सति।
Tattha vacasā, manasā, vaṇṇato, saṇṭhānato, disato, okāsato, paricchedatoti imehi sattahākārehi imasmiṃ dhātumanasikārakammaṭṭhāne ‘uggahakosallaṃ’ icchitabbaṃ. Anupubbato, nātisīghato, nātisaṇikato, vikkhepapaṭibāhanato , paṇṇattisamatikkamato, anupubbamuñcanato, lakkhaṇato, tayo ca suttantāti imehi dasahākārehi ‘manasikārakosallaṃ’ icchitabbaṃ. Tadubhayampi parato satipaṭṭhānavibhaṅge āvi bhavissati.
एवं उग्गहितकम्मट्ठानेन पन विसुद्धिमग्गे वुत्ते अट्ठारस सेनासनदोसे वज्जेत्वा पञ्चङ्गसमन्नागते सेनासने वसन्तेन अत्तनापि पञ्चहि पधानियङ्गेहि समन्नागतेन पच्छाभत्तं पिण्डपातपटिक्कन्तेन विवित्तोकासगतेन कम्मट्ठानं मनसिकातब्बं। मनसिकरोन्तेन च वण्णसण्ठानदिसोकासपरिच्छेदवसेन केसादीसु एकेककोट्ठासं मनसिकरित्वा अवसाने एवं मनसिकारो पवत्तेतब्बो – इमे केसा नाम सीसकटाहपलिवेठनचम्मे जाता। तत्थ यथा वम्मिकमत्थके जातेसु कुण्ठतिणेसु न वम्मिकमत्थको जानाति ‘मयि कुण्ठतिणानि जातानी’ति, नापि कुण्ठतिणानि जानन्ति ‘मयं वम्मिकमत्थके जातानी’ति, एवमेव न सीसकटाहपलिवेठनचम्मं जानाति ‘मयि केसा जाता’ति, नापि केसा जानन्ति ‘मयं सीसकटाहपलिवेठनचम्मे जाता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति केसा नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Evaṃ uggahitakammaṭṭhānena pana visuddhimagge vutte aṭṭhārasa senāsanadose vajjetvā pañcaṅgasamannāgate senāsane vasantena attanāpi pañcahi padhāniyaṅgehi samannāgatena pacchābhattaṃ piṇḍapātapaṭikkantena vivittokāsagatena kammaṭṭhānaṃ manasikātabbaṃ. Manasikarontena ca vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedavasena kesādīsu ekekakoṭṭhāsaṃ manasikaritvā avasāne evaṃ manasikāro pavattetabbo – ime kesā nāma sīsakaṭāhapaliveṭhanacamme jātā. Tattha yathā vammikamatthake jātesu kuṇṭhatiṇesu na vammikamatthako jānāti ‘mayi kuṇṭhatiṇāni jātānī’ti, nāpi kuṇṭhatiṇāni jānanti ‘mayaṃ vammikamatthake jātānī’ti, evameva na sīsakaṭāhapaliveṭhanacammaṃ jānāti ‘mayi kesā jātā’ti, nāpi kesā jānanti ‘mayaṃ sīsakaṭāhapaliveṭhanacamme jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti kesā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
लोमा सरीरवेठनचम्मे जाता। तत्थ यथा सुञ्ञगामट्ठाने जातेसु दब्बतिणेसु न सुञ्ञगामट्ठानं जानाति ‘मयि दब्बतिणानि जातानी’ति, नापि दब्बतिणानि जानन्ति ‘मयं सुञ्ञगामट्ठाने जातानी’ति, एवमेव न सरीरवेठनचम्मं जानाति ‘मयि लोमा जाता’ति, नापि लोमा जानन्ति ‘मयं सरीरवेठनचम्मे जाता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति लोमा नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Lomā sarīraveṭhanacamme jātā. Tattha yathā suññagāmaṭṭhāne jātesu dabbatiṇesu na suññagāmaṭṭhānaṃ jānāti ‘mayi dabbatiṇāni jātānī’ti, nāpi dabbatiṇāni jānanti ‘mayaṃ suññagāmaṭṭhāne jātānī’ti, evameva na sarīraveṭhanacammaṃ jānāti ‘mayi lomā jātā’ti, nāpi lomā jānanti ‘mayaṃ sarīraveṭhanacamme jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti lomā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
नखा अङ्गुलीनं अग्गेसु जाता। तत्थ यथा कुमारकेसु दण्डकेहि मधुकट्ठिके विज्झित्वा कीळन्तेसु न दण्डका जानन्ति ‘अम्हेसु मधुकट्ठिका ठपिता’ति, नापि मधुकट्ठिका जानन्ति ‘मयं दण्डकेसु ठपिता’ति, एवमेव न अङ्गुलियो जानन्ति ‘अम्हाकं अग्गेसु नखा जाता’ति, नापि नखा जानन्ति ‘मयं अङ्गुलीनं अग्गेसु जाता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति नखा नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Nakhā aṅgulīnaṃ aggesu jātā. Tattha yathā kumārakesu daṇḍakehi madhukaṭṭhike vijjhitvā kīḷantesu na daṇḍakā jānanti ‘amhesu madhukaṭṭhikā ṭhapitā’ti, nāpi madhukaṭṭhikā jānanti ‘mayaṃ daṇḍakesu ṭhapitā’ti, evameva na aṅguliyo jānanti ‘amhākaṃ aggesu nakhā jātā’ti, nāpi nakhā jānanti ‘mayaṃ aṅgulīnaṃ aggesu jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti nakhā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
दन्ता हनुकट्ठिकेसु जाता। तत्थ यथा वड्ढकीहि पासाणउदुक्खलेसु केनचिदेव सिलेसजातेन बन्धित्वा ठपितथम्भेसु न उदुक्खलानि जानन्ति ‘अम्हेसु थम्भा ठिता’ति, नापि थम्भा जानन्ति ‘मयं उदुक्खलेसु ठिता’ति, एवमेव न हनुकट्ठिका जानन्ति ‘अम्हेसु दन्ता जाता’ति , नापि दन्ता जानन्ति ‘मयं हनुकट्ठिकेसु जाता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति दन्ता नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Dantā hanukaṭṭhikesu jātā. Tattha yathā vaḍḍhakīhi pāsāṇaudukkhalesu kenacideva silesajātena bandhitvā ṭhapitathambhesu na udukkhalāni jānanti ‘amhesu thambhā ṭhitā’ti, nāpi thambhā jānanti ‘mayaṃ udukkhalesu ṭhitā’ti, evameva na hanukaṭṭhikā jānanti ‘amhesu dantā jātā’ti , nāpi dantā jānanti ‘mayaṃ hanukaṭṭhikesu jātā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti dantā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
तचो सकलसरीरं परियोनन्धित्वा ठितो। तत्थ यथा अल्लगोचम्मपरियोनद्धाय महावीणाय न महावीणा जानाति ‘अहं अल्लगोचम्मेन परियोनद्धा’ति, नापि अल्लगोचम्मं जानाति ‘मया महावीणा परियोद्धा’ति, एवमेव न सरीरं जानाति ‘अहं तचेन परियोनद्ध’न्ति, नापि तचो जानाति ‘मया सरीरं परियोनद्धन्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति तचो नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Taco sakalasarīraṃ pariyonandhitvā ṭhito. Tattha yathā allagocammapariyonaddhāya mahāvīṇāya na mahāvīṇā jānāti ‘ahaṃ allagocammena pariyonaddhā’ti, nāpi allagocammaṃ jānāti ‘mayā mahāvīṇā pariyoddhā’ti, evameva na sarīraṃ jānāti ‘ahaṃ tacena pariyonaddha’nti, nāpi taco jānāti ‘mayā sarīraṃ pariyonaddhanti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti taco nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
मंसं अट्ठिसङ्घाटं अनुलिम्पित्वा ठितं। तत्थ यथा महामत्तिकाय लित्ताय भित्तिया न भित्ति जानाति ‘अहं महामत्तिकाय लित्ता’ति, नापि महामत्तिका जानाति ‘मया महाभित्ति लित्ता’ति, एवमेव न अट्ठिसङ्घाटो जानाति ‘अहं नवमंसपेसिसतप्पभेदेन मंसेन लित्तो’ति, नापि मंसं जानाति ‘मया अट्ठिसङ्घाटो लित्तो’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति मंसं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Maṃsaṃ aṭṭhisaṅghāṭaṃ anulimpitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā mahāmattikāya littāya bhittiyā na bhitti jānāti ‘ahaṃ mahāmattikāya littā’ti, nāpi mahāmattikā jānāti ‘mayā mahābhitti littā’ti, evameva na aṭṭhisaṅghāṭo jānāti ‘ahaṃ navamaṃsapesisatappabhedena maṃsena litto’ti, nāpi maṃsaṃ jānāti ‘mayā aṭṭhisaṅghāṭo litto’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti maṃsaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
न्हारु सरीरब्भन्तरे अट्ठीनि आबन्धमाना ठिता। तत्थ यथा वल्लीहि विनद्धेसु कुट्टदारूसु न कुट्टदारूनि जानन्ति ‘मयं वल्लीहि विनद्धानी’ति, नापि वल्लियो जानन्ति ‘अम्हेहि कुट्टदारूनि विनद्धानी’ति, एवमेव न अट्ठीनि जानन्ति ‘मयं न्हारूहि आबद्धानी’ति, नापि न्हारू जानन्ति ‘अम्हेहि अट्ठीनि आबद्धानी’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति न्हारु नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Nhāru sarīrabbhantare aṭṭhīni ābandhamānā ṭhitā. Tattha yathā vallīhi vinaddhesu kuṭṭadārūsu na kuṭṭadārūni jānanti ‘mayaṃ vallīhi vinaddhānī’ti, nāpi valliyo jānanti ‘amhehi kuṭṭadārūni vinaddhānī’ti, evameva na aṭṭhīni jānanti ‘mayaṃ nhārūhi ābaddhānī’ti, nāpi nhārū jānanti ‘amhehi aṭṭhīni ābaddhānī’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti nhāru nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
अट्ठीसु पण्हिकट्ठि गोप्फकट्ठिं उक्खिपित्वा ठितं। गोप्फकट्ठि जङ्घट्ठिं उक्खिपित्वा ठितं। जङ्घट्ठि ऊरुट्ठिं उक्खिपित्वा ठितं। ऊरुट्ठि कटिट्ठिं उक्खिपित्वा ठितं । कटिट्ठि पिट्ठिकण्टकं उक्खिपित्वा ठितं। पिट्ठिकण्टको गीवट्ठिं उक्खिपित्वा ठितो। गीवट्ठि सीसट्ठिं उक्खिपित्वा ठितं। सीसट्ठि गीवट्ठिके पतिट्ठितं। गीवट्ठि पिट्ठिकण्टके पतिट्ठितं। पिट्ठिकण्टको कटिट्ठिम्हि पतिट्ठितो। कटिट्ठि ऊरुट्ठिके पतिट्ठितं। ऊरुट्ठि जङ्घट्ठिके पतिट्ठितं। जङ्घट्ठि गोप्फकट्ठिके पतिट्ठितं। गोप्फकट्ठि पण्हिकट्ठिके पतिट्ठितं।
Aṭṭhīsu paṇhikaṭṭhi gopphakaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Gopphakaṭṭhi jaṅghaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Jaṅghaṭṭhi ūruṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Ūruṭṭhi kaṭiṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ . Kaṭiṭṭhi piṭṭhikaṇṭakaṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Piṭṭhikaṇṭako gīvaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhito. Gīvaṭṭhi sīsaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhitaṃ. Sīsaṭṭhi gīvaṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Gīvaṭṭhi piṭṭhikaṇṭake patiṭṭhitaṃ. Piṭṭhikaṇṭako kaṭiṭṭhimhi patiṭṭhito. Kaṭiṭṭhi ūruṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Ūruṭṭhi jaṅghaṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Jaṅghaṭṭhi gopphakaṭṭhike patiṭṭhitaṃ. Gopphakaṭṭhi paṇhikaṭṭhike patiṭṭhitaṃ.
तत्थ यथा इट्ठकदारुगोमयादिसञ्चयेसु न हेट्ठिमा हेट्ठिमा जानन्ति ‘मयं उपरिमे उपरिमे उक्खिपित्वा ठिता’ति, नापि उपरिमा उपरिमा जानन्ति ‘मयं हेट्ठिमेसु हेट्ठिमेसु पतिट्ठिता’ति, एवमेव न पण्हिकट्ठि जानाति ‘अहं गोप्फकट्ठिं उक्खिपित्वा ठित’न्ति, न गोप्फकट्ठि जानाति ‘अहं जङ्घट्ठिं उक्खिपित्वा ठित’न्ति, न जङ्घट्ठि जानाति ‘अहं ऊरुट्ठिं उक्खिपित्वा ठित’न्ति, न ऊरुट्ठि जानाति ‘अहं कटिट्ठिं उक्खिपित्वा ठित’न्ति, न कटिट्ठि जानाति ‘अहं पिट्ठिकण्टकं उक्खिपित्वा ठित’न्ति, न पिट्ठिकण्टको जानाति ‘अहं गीवट्ठिं उक्खिपित्वा ठितो’ति, न गीवट्ठि जानाति ‘अहं सीसट्ठिं उक्खिपित्वा ठित’न्ति, न सीसट्ठि जानाति ‘अहं गीवट्ठिम्हि पतिट्ठित’न्ति, न गीवट्ठि जानाति ‘अहं पिट्ठिकण्टके पतिट्ठित’न्ति, न पिट्ठिकण्टको जानाति ‘अहं कटिट्ठिम्हि पतिट्ठितो’ति, न कटिट्ठि जानाति ‘अहं ऊरुट्ठिम्हि पतिट्ठित’न्ति, न ऊरुट्ठि जानाति ‘अहं जङ्घट्ठिम्हि पतिट्ठित’न्ति, न जङ्घट्ठि जानाति ‘अहं गोप्फकट्ठिम्हि पतिट्ठित’न्ति, न गोप्फकट्ठि जानाति ‘अहं पण्हिकट्ठिम्हि पतिट्ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति अट्ठि नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Tattha yathā iṭṭhakadārugomayādisañcayesu na heṭṭhimā heṭṭhimā jānanti ‘mayaṃ uparime uparime ukkhipitvā ṭhitā’ti, nāpi uparimā uparimā jānanti ‘mayaṃ heṭṭhimesu heṭṭhimesu patiṭṭhitā’ti, evameva na paṇhikaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ gopphakaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na gopphakaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ jaṅghaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na jaṅghaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ ūruṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na ūruṭṭhi jānāti ‘ahaṃ kaṭiṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na kaṭiṭṭhi jānāti ‘ahaṃ piṭṭhikaṇṭakaṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na piṭṭhikaṇṭako jānāti ‘ahaṃ gīvaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhito’ti, na gīvaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ sīsaṭṭhiṃ ukkhipitvā ṭhita’nti, na sīsaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ gīvaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na gīvaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ piṭṭhikaṇṭake patiṭṭhita’nti, na piṭṭhikaṇṭako jānāti ‘ahaṃ kaṭiṭṭhimhi patiṭṭhito’ti, na kaṭiṭṭhi jānāti ‘ahaṃ ūruṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na ūruṭṭhi jānāti ‘ahaṃ jaṅghaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na jaṅghaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ gopphakaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti, na gopphakaṭṭhi jānāti ‘ahaṃ paṇhikaṭṭhimhi patiṭṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti aṭṭhi nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
अट्ठिमिञ्जं तेसं तेसं अट्ठीनं अब्भन्तरे ठितं। तत्थ यथा वेळुपब्बादीनं अन्तो पक्खित्तेसु सिन्नवेत्तग्गादीसु न वेळुपब्बादीनि जानन्ति ‘अम्हेसु वेत्तग्गादीनि पक्खित्तानी’ति, नापि वेत्तग्गादीनि जानन्ति ‘मयं वेळुपब्बादीसु ठितानीति, एवमेव न अट्ठीनि जानन्ति ‘अम्हाकं अन्तो अट्ठिमिञ्जं ठित’न्ति, नापि अट्ठिमिञ्जं जानाति ‘अहं अट्ठीनं अन्तो ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति अट्ठिमिञ्जं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Aṭṭhimiñjaṃ tesaṃ tesaṃ aṭṭhīnaṃ abbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā veḷupabbādīnaṃ anto pakkhittesu sinnavettaggādīsu na veḷupabbādīni jānanti ‘amhesu vettaggādīni pakkhittānī’ti, nāpi vettaggādīni jānanti ‘mayaṃ veḷupabbādīsu ṭhitānīti, evameva na aṭṭhīni jānanti ‘amhākaṃ anto aṭṭhimiñjaṃ ṭhita’nti, nāpi aṭṭhimiñjaṃ jānāti ‘ahaṃ aṭṭhīnaṃ anto ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti aṭṭhimiñjaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
वक्कं गलवाटकतो निक्खन्तेन एकमूलेन थोकं गन्त्वा द्विधा भिन्नेन थूलन्हारुना विनिबद्धं हुत्वा हदयमंसं परिक्खिपित्वा ठितं। तत्थ यथा वण्टुपनिबद्धे अम्बफलद्वये न वण्टं जानाति ‘मया अम्बफलद्वयं उपनिबद्ध’न्ति, नापि अम्बफलद्वयं जानाति ‘अहं वण्टेन उपनिबद्ध’न्ति, एवमेव न थूलन्हारु जानाति ‘मया वक्कं उपनिबद्ध’न्ति, नापि वक्कं जानाति ‘अहं थूलन्हारुना उपनिबद्ध’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति वक्कं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Vakkaṃ galavāṭakato nikkhantena ekamūlena thokaṃ gantvā dvidhā bhinnena thūlanhārunā vinibaddhaṃ hutvā hadayamaṃsaṃ parikkhipitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā vaṇṭupanibaddhe ambaphaladvaye na vaṇṭaṃ jānāti ‘mayā ambaphaladvayaṃ upanibaddha’nti, nāpi ambaphaladvayaṃ jānāti ‘ahaṃ vaṇṭena upanibaddha’nti, evameva na thūlanhāru jānāti ‘mayā vakkaṃ upanibaddha’nti, nāpi vakkaṃ jānāti ‘ahaṃ thūlanhārunā upanibaddha’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti vakkaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
हदयं सरीरब्भन्तरे उरट्ठिपञ्जरमज्झं निस्साय ठितं। तत्थ यथा जिण्णसन्दमानिकपञ्जरब्भन्तरं निस्साय ठपिताय मंसपेसिया न जिण्णसन्दमानिकपञ्जरब्भन्तरं जानाति ‘मं निस्साय मंसपेसि ठपिता’ति, नापि मंसपेसि जानाति ‘अहं जिण्णसन्दमानिकपञ्जरब्भन्तरं निस्साय ठिता’ति, एवमेव न उरट्ठिपञ्जरब्भन्तरं जानाति ‘मं निस्साय हदयं ठित’न्ति, नापि हदयं जानाति ‘अहं उरट्ठिपञ्जरब्भन्तरं निस्साय ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति हदयं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Hadayaṃ sarīrabbhantare uraṭṭhipañjaramajjhaṃ nissāya ṭhitaṃ. Tattha yathā jiṇṇasandamānikapañjarabbhantaraṃ nissāya ṭhapitāya maṃsapesiyā na jiṇṇasandamānikapañjarabbhantaraṃ jānāti ‘maṃ nissāya maṃsapesi ṭhapitā’ti, nāpi maṃsapesi jānāti ‘ahaṃ jiṇṇasandamānikapañjarabbhantaraṃ nissāya ṭhitā’ti, evameva na uraṭṭhipañjarabbhantaraṃ jānāti ‘maṃ nissāya hadayaṃ ṭhita’nti, nāpi hadayaṃ jānāti ‘ahaṃ uraṭṭhipañjarabbhantaraṃ nissāya ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti hadayaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
यकनं अन्तोसरीरे द्विन्नं थनानं अब्भन्तरे दक्खिणपस्सं निस्साय ठितं। तत्थ यथा उक्खलिकपालपस्सम्हि लग्गे यमकमंसपिण्डे न उक्खलिकपालपस्सं जानाति ‘मयि यमकमंसपिण्डो लग्गो’ति, नापि यमकमंसपिण्डो जानाति ‘अहं उक्खलिकपालपस्से लग्गो’ति, एवमेव न थनानं अब्भन्तरे दक्खिणपस्सं जानाति ‘मं निस्साय यकनं ठित’न्ति, नापि यकनं जानाति ‘अहं थनानं अब्भन्तरे दक्खिणपस्सं निस्साय ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति यकनं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Yakanaṃ antosarīre dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhitaṃ. Tattha yathā ukkhalikapālapassamhi lagge yamakamaṃsapiṇḍe na ukkhalikapālapassaṃ jānāti ‘mayi yamakamaṃsapiṇḍo laggo’ti, nāpi yamakamaṃsapiṇḍo jānāti ‘ahaṃ ukkhalikapālapasse laggo’ti, evameva na thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ jānāti ‘maṃ nissāya yakanaṃ ṭhita’nti, nāpi yakanaṃ jānāti ‘ahaṃ thanānaṃ abbhantare dakkhiṇapassaṃ nissāya ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti yakanaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
किलोमकेसु पटिच्छन्नकिलोमकं हदयञ्च वक्कञ्च परिवारेत्वा ठितं, अपटिच्छन्नकिलोमकं सकलसरीरे चम्मस्स हेट्ठतो मंसं परियोनन्धित्वा ठितं। तत्थ यथा पिलोतिकपलिवेठिते मंसे न मंसं जानाति ‘अहं पिलोतिकाय पलिवेठित’न्ति, नापि पिलोतिका जानाति ‘मया मंसं पलिवेठित’न्ति, एवमेव न वक्कहदयानि सकलसरीरे मंसञ्च जानाति ‘अहं किलोमकेन पटिच्छन्न’न्ति, नापि किलोमकं जानाति ‘मया वक्कहदयानि सकलसरीरे मंसञ्च पटिच्छन्न’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति किलोमकं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Kilomakesu paṭicchannakilomakaṃ hadayañca vakkañca parivāretvā ṭhitaṃ, apaṭicchannakilomakaṃ sakalasarīre cammassa heṭṭhato maṃsaṃ pariyonandhitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā pilotikapaliveṭhite maṃse na maṃsaṃ jānāti ‘ahaṃ pilotikāya paliveṭhita’nti, nāpi pilotikā jānāti ‘mayā maṃsaṃ paliveṭhita’nti, evameva na vakkahadayāni sakalasarīre maṃsañca jānāti ‘ahaṃ kilomakena paṭicchanna’nti, nāpi kilomakaṃ jānāti ‘mayā vakkahadayāni sakalasarīre maṃsañca paṭicchanna’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti kilomakaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
पिहकं हदयस्स वामपस्से उदरपटलस्स मत्थकपस्सं निस्साय ठितं। तत्थ यथा कोट्ठकमत्थकपस्सं निस्साय ठिताय गोमयपिण्डिया न कोट्ठकमत्थकपस्सं जानाति ‘गोमयपिण्डि मं निस्साय ठिता’ति, नापि गोमयपिण्डि जानाति ‘अहं कोट्ठकमत्थकपस्सं निस्साय ठिता’ति, एवमेव न उदरपटलस्स मत्थकपस्सं जानाति ‘पिहकं मं निस्साय ठित’न्ति, नापि पिहकं जानाति ‘अहं उदरपटलस्स मत्थकपस्सं निस्साय ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति पिहकं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Pihakaṃ hadayassa vāmapasse udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhitaṃ. Tattha yathā koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitāya gomayapiṇḍiyā na koṭṭhakamatthakapassaṃ jānāti ‘gomayapiṇḍi maṃ nissāya ṭhitā’ti, nāpi gomayapiṇḍi jānāti ‘ahaṃ koṭṭhakamatthakapassaṃ nissāya ṭhitā’ti, evameva na udarapaṭalassa matthakapassaṃ jānāti ‘pihakaṃ maṃ nissāya ṭhita’nti, nāpi pihakaṃ jānāti ‘ahaṃ udarapaṭalassa matthakapassaṃ nissāya ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti pihakaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
पप्फासं सरीरब्भन्तरे द्विन्नं थनानं अब्भन्तरे हदयञ्च यकनञ्च उपरिछादेत्वा ओलम्बन्तं ठितं। तत्थ यथा जिण्णकोट्ठब्भन्तरे ओलम्बमाने सकुणकुलावके न जिण्णकोट्ठब्भन्तरं जानाति ‘मयि सकुणकुलावको ओलम्बमानो ठितो’ति, नापि सकुणकुलावको जानाति ‘अहं जिण्णकोट्ठब्भन्तरे ओलम्बमानो ठितो’ति , एवमेव न सरीरब्भन्तरं जानाति ‘मयि पप्फासं ओलम्बमानं ठित’न्ति, नापि पप्फासं जानाति ‘अहं एवरूपे सरीरब्भन्तरे ओलम्बमानं ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति पप्फासं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Papphāsaṃ sarīrabbhantare dvinnaṃ thanānaṃ abbhantare hadayañca yakanañca uparichādetvā olambantaṃ ṭhitaṃ. Tattha yathā jiṇṇakoṭṭhabbhantare olambamāne sakuṇakulāvake na jiṇṇakoṭṭhabbhantaraṃ jānāti ‘mayi sakuṇakulāvako olambamāno ṭhito’ti, nāpi sakuṇakulāvako jānāti ‘ahaṃ jiṇṇakoṭṭhabbhantare olambamāno ṭhito’ti , evameva na sarīrabbhantaraṃ jānāti ‘mayi papphāsaṃ olambamānaṃ ṭhita’nti, nāpi papphāsaṃ jānāti ‘ahaṃ evarūpe sarīrabbhantare olambamānaṃ ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti papphāsaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
अन्तं गलवाटकतो करीसमग्गपरियन्ते सरीरब्भन्तरे ठितं। तत्थ यथा लोहितदोणिकाय ओभुजित्वा ठपिते छिन्नसीसधमनिकळेवरे न लोहितदोणि जानाति ‘मयि धमनिकळेवरं ठित’न्ति, नापि धमनिकळेवरं जानाति ‘अहं लोहितदोणिकायं ठित’न्ति, एवमेव न सरीरब्भन्तरं जानाति ‘मयि अन्तं ठित’न्ति, नापि अन्तं जानाति ‘अहं सरीरब्भन्तरे ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति अन्तं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Antaṃ galavāṭakato karīsamaggapariyante sarīrabbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā lohitadoṇikāya obhujitvā ṭhapite chinnasīsadhamanikaḷevare na lohitadoṇi jānāti ‘mayi dhamanikaḷevaraṃ ṭhita’nti, nāpi dhamanikaḷevaraṃ jānāti ‘ahaṃ lohitadoṇikāyaṃ ṭhita’nti, evameva na sarīrabbhantaraṃ jānāti ‘mayi antaṃ ṭhita’nti, nāpi antaṃ jānāti ‘ahaṃ sarīrabbhantare ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti antaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
अन्तगुणं अन्तन्तरे एकवीसति अन्तभोगे बन्धित्वा ठितं। तत्थ यथा पादपुञ्छनरज्जुमण्डलकं सिब्बेत्वा ठितेसु रज्जुकेसु न पादपुञ्छनरज्जुमण्डलकं जानाति ‘रज्जुका मं सिब्बेत्वा ठिता’ति, नापि रज्जुका जानन्ति ‘मयं पादपुञ्छनरज्जुमण्डलकं सिब्बेत्वा ठिता’ति, एवमेव न अन्तं जानाति ‘अन्तगुणं मं आबन्धित्वा ठित’न्ति, नापि अन्तगुणं जानाति ‘अहं अन्तं बन्धित्वा ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति अन्तगुणं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Antaguṇaṃ antantare ekavīsati antabhoge bandhitvā ṭhitaṃ. Tattha yathā pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbetvā ṭhitesu rajjukesu na pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ jānāti ‘rajjukā maṃ sibbetvā ṭhitā’ti, nāpi rajjukā jānanti ‘mayaṃ pādapuñchanarajjumaṇḍalakaṃ sibbetvā ṭhitā’ti, evameva na antaṃ jānāti ‘antaguṇaṃ maṃ ābandhitvā ṭhita’nti, nāpi antaguṇaṃ jānāti ‘ahaṃ antaṃ bandhitvā ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti antaguṇaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
उदरियं उदरे ठितं असितपीतखायितसायितं। तत्थ यथा सुवानदोणियं ठिते सुवानवमथुम्हि न सुवानदोणि जानाति ‘मयि सुवानवमथु ठितो’ति, नापि सुवानवमथु जानाति ‘अहं सुवानदोणियं ठितो’ति, एवमेव न उदरं जानाति ‘मयि उदरियं ठित’न्ति, नापि उदरियं जानाति ‘अहं उदरे ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति उदरियं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Udariyaṃ udare ṭhitaṃ asitapītakhāyitasāyitaṃ. Tattha yathā suvānadoṇiyaṃ ṭhite suvānavamathumhi na suvānadoṇi jānāti ‘mayi suvānavamathu ṭhito’ti, nāpi suvānavamathu jānāti ‘ahaṃ suvānadoṇiyaṃ ṭhito’ti, evameva na udaraṃ jānāti ‘mayi udariyaṃ ṭhita’nti, nāpi udariyaṃ jānāti ‘ahaṃ udare ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti udariyaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
करीसं पक्कासयसङ्खाते अट्ठङ्गुलवेळुपब्बसदिसे अन्तपरियोसाने ठितं। तत्थ यथा वेळुपब्बे ओमद्दित्वा पक्खित्ताय सण्हपण्डुमत्तिकाय न वेळुपब्बं जानाति ‘मयि पण्डुमत्तिका ठिता’ति, नापि पण्डुमत्तिका जानाति ‘अहं वेळुपब्बे ठिता’ति, एवमेव न पक्कासयो जानाति ‘मयि करीसं ठित’न्ति, नापि करीसं जानाति ‘अहं पक्कासये ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति करीसं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Karīsaṃ pakkāsayasaṅkhāte aṭṭhaṅgulaveḷupabbasadise antapariyosāne ṭhitaṃ. Tattha yathā veḷupabbe omadditvā pakkhittāya saṇhapaṇḍumattikāya na veḷupabbaṃ jānāti ‘mayi paṇḍumattikā ṭhitā’ti, nāpi paṇḍumattikā jānāti ‘ahaṃ veḷupabbe ṭhitā’ti, evameva na pakkāsayo jānāti ‘mayi karīsaṃ ṭhita’nti, nāpi karīsaṃ jānāti ‘ahaṃ pakkāsaye ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti karīsaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
मत्थलुङ्गं सीसकटाहब्भन्तरे ठितं। तत्थ यथा पुराणलाबुकटाहे पक्खित्ताय पिट्ठपिण्डिया न लाबुकटाहं जानाति ‘मयि पिट्ठपिण्डि ठिता’ति, नापि पिट्ठपिण्डि जानाति ‘अहं लाबुकटाहे ठिता’ति, एवमेव न सीसकटाहब्भन्तरं जानाति ‘मयि मत्थलुङ्गं ठित’न्ति, नापि मत्थलुङ्गं जानाति ‘अहं सीसकटाहब्भन्तरे ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति मत्थलुङ्गं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो थद्धो पथवीधातूति।
Matthaluṅgaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā purāṇalābukaṭāhe pakkhittāya piṭṭhapiṇḍiyā na lābukaṭāhaṃ jānāti ‘mayi piṭṭhapiṇḍi ṭhitā’ti, nāpi piṭṭhapiṇḍi jānāti ‘ahaṃ lābukaṭāhe ṭhitā’ti, evameva na sīsakaṭāhabbhantaraṃ jānāti ‘mayi matthaluṅgaṃ ṭhita’nti, nāpi matthaluṅgaṃ jānāti ‘ahaṃ sīsakaṭāhabbhantare ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti matthaluṅgaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto thaddho pathavīdhātūti.
यं वा पनञ्ञम्पीति इमिना आपोकोट्ठासादीसु तीसु अनुगतं पथवीधातुं लक्खणवसेन येवापनकं पथविं कत्वा दस्सेति।
Yaṃvā panaññampīti iminā āpokoṭṭhāsādīsu tīsu anugataṃ pathavīdhātuṃ lakkhaṇavasena yevāpanakaṃ pathaviṃ katvā dasseti.
बाहिरपथवीधातुनिद्देसे अयोति काळलोहं। लोहन्ति जातिलोहं, विजातिलोहं, कित्तिमलोहं, पिसाचलोहन्ति चतुब्बिधं। तत्थ अयो, सज्झु, सुवण्णं, तिपु, सीसं, तम्बलोहं, वेकन्तकन्ति इमानि सत्त जातिलोहानि नाम। नागनासिकलोहं विजातिलोहं नाम। कंसलोहं, वट्टलोहं, आरकूटन्ति तीणि कित्तिमलोहानि नाम। मोरक्खकं, पुथुकं, मलिनकं, चपलकं, सेलकं, आटकं, भल्लकं, दूसिलोहन्ति अट्ठ पिसाचलोहानि नाम। तेसु पञ्च जातिलोहानि पाळियं विसुं वुत्तानेव। तम्बलोहं, वेकन्तकलोहन्ति इमेहि पन द्वीहि जातिलोहेहि सद्धिं सेसं सब्बम्पि इध लोहन्ति वेदितब्बं।
Bāhirapathavīdhātuniddese ayoti kāḷalohaṃ. Lohanti jātilohaṃ, vijātilohaṃ, kittimalohaṃ, pisācalohanti catubbidhaṃ. Tattha ayo, sajjhu, suvaṇṇaṃ, tipu, sīsaṃ, tambalohaṃ, vekantakanti imāni satta jātilohāni nāma. Nāganāsikalohaṃ vijātilohaṃ nāma. Kaṃsalohaṃ, vaṭṭalohaṃ, ārakūṭanti tīṇi kittimalohāni nāma. Morakkhakaṃ, puthukaṃ, malinakaṃ, capalakaṃ, selakaṃ, āṭakaṃ, bhallakaṃ, dūsilohanti aṭṭha pisācalohāni nāma. Tesu pañca jātilohāni pāḷiyaṃ visuṃ vuttāneva. Tambalohaṃ, vekantakalohanti imehi pana dvīhi jātilohehi saddhiṃ sesaṃ sabbampi idha lohanti veditabbaṃ.
तिपूति सेततिपु। सीसन्ति काळतिपु। सज्झूति रजतं। मुत्ताति सामुद्दिकमुत्ता। मणीति ठपेत्वा पाळिआगते वेळुरियादयो सेसो जोतिरसादिभेदो सब्बोपि मणि। वेळुरियोति वंसवण्णमणि। सङ्खोति सामुद्दिकसङ्खो। सिलाति काळसिला, पण्डुसिला, सेतसिलातिआदिभेदा सब्बापि सिला। पवाळन्ति पवाळमेव। रजतन्ति कहापणो। जातरूपन्ति सुवण्णं। लोहितङ्कोति रत्तमणि। मसारगल्लन्ति कबरमणि। तिणादीसु बहिसारा अन्तमसो नाळिकेरादयोपि तिणं नाम। अन्तोसारं अन्तमसो दारुखण्डम्पि कट्ठं नाम। सक्खराति मुग्गमत्ततो याव मुट्ठिप्पमाणा मरुम्बा सक्खरा नाम। मुग्गमत्ततो पन हेट्ठा वालिकाति वुच्चति। कठलन्ति यं किञ्चि कपालं। भूमीति पथवी। पासाणोति अन्तोमुट्ठियं असण्ठहनतो पट्ठाय हत्थिप्पमाणं असम्पत्तो पासाणो नाम। हत्थिप्पमाणतो पट्ठाय पन उपरि पब्बतो नाम। यं वा पनाति इमिना तालट्ठि-नाळिकेर-फलादिभेदं सेसपथविं गण्हाति। या च अज्झत्तिका पथवीधातु या च बाहिराति इमिना द्वेपि पथवीधातुयो कक्खळट्ठेन लक्खणतो एका पथवीधातु एवाति दस्सेति।
Tipūti setatipu. Sīsanti kāḷatipu. Sajjhūti rajataṃ. Muttāti sāmuddikamuttā. Maṇīti ṭhapetvā pāḷiāgate veḷuriyādayo seso jotirasādibhedo sabbopi maṇi. Veḷuriyoti vaṃsavaṇṇamaṇi. Saṅkhoti sāmuddikasaṅkho. Silāti kāḷasilā, paṇḍusilā, setasilātiādibhedā sabbāpi silā. Pavāḷanti pavāḷameva. Rajatanti kahāpaṇo. Jātarūpanti suvaṇṇaṃ. Lohitaṅkoti rattamaṇi. Masāragallanti kabaramaṇi. Tiṇādīsu bahisārā antamaso nāḷikerādayopi tiṇaṃ nāma. Antosāraṃ antamaso dārukhaṇḍampi kaṭṭhaṃ nāma. Sakkharāti muggamattato yāva muṭṭhippamāṇā marumbā sakkharā nāma. Muggamattato pana heṭṭhā vālikāti vuccati. Kaṭhalanti yaṃ kiñci kapālaṃ. Bhūmīti pathavī. Pāsāṇoti antomuṭṭhiyaṃ asaṇṭhahanato paṭṭhāya hatthippamāṇaṃ asampatto pāsāṇo nāma. Hatthippamāṇato paṭṭhāya pana upari pabbato nāma. Yaṃ vā panāti iminā tālaṭṭhi-nāḷikera-phalādibhedaṃ sesapathaviṃ gaṇhāti. Yā ca ajjhattikā pathavīdhātu yā ca bāhirāti iminā dvepi pathavīdhātuyo kakkhaḷaṭṭhena lakkhaṇato ekā pathavīdhātu evāti dasseti.
१७४. आपोधातुनिद्देसादीसु हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। आपो आपोगतन्तिआदीसु आबन्धनवसेन आपो। तदेव आपोसभावं गतत्ता आपोगतं नाम। स्नेहवसेन स्नेहो। सोयेव स्नेहसभावं गतत्ता स्नेहगतं नाम। बन्धनत्तं रूपस्साति अविनिब्भोगरूपस्स बन्धनभावो। पित्तं सेम्हन्तिआदीनिपि वण्णसण्ठानदिसोकासपरिच्छेदवसेन परिग्गहेत्वा धातुवसेनेव मनसिकातब्बानि।
174. Āpodhātuniddesādīsu heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Āpo āpogatantiādīsu ābandhanavasena āpo. Tadeva āposabhāvaṃ gatattā āpogataṃ nāma. Snehavasena sneho. Soyeva snehasabhāvaṃ gatattā snehagataṃ nāma. Bandhanattaṃ rūpassāti avinibbhogarūpassa bandhanabhāvo. Pittaṃ semhantiādīnipi vaṇṇasaṇṭhānadisokāsaparicchedavasena pariggahetvā dhātuvaseneva manasikātabbāni.
तत्रायं नयो – पित्तेसु हि अबद्धपित्तं जीवितिन्द्रियपटिबद्धं सकलसरीरं ब्यापेत्वा ठितं, बद्धपित्तं पित्तकोसके ठितं। तत्थ यथा पूवं ब्यापेत्वा ठिते तेले न पूवं जानाति ‘तेलं मं ब्यापेत्वा ठित’न्ति, नापि तेलं जानाति ‘अहं पूवं ब्यापेत्वा ठित’न्ति, एवमेव न सरीरं जानाति ‘अबद्धपित्तं मं ब्यापेत्वा ठित’न्ति, नापि अबद्धपित्तं जानाति ‘अहं सरीरं ब्यापेत्वा ठित’न्ति। यथा च वस्सोदकेन पुण्णे कोसातकीकोसके न कोसातकीकोसको जानाति ‘मयि वस्सोदकं ठित’न्ति, नापि वस्सोदकं जानाति ‘अहं कोसातकीकोसके ठित’न्ति, एवमेव न पित्तकोसको जानाति मयि बद्धपित्तं ठितन्ति, नापि बद्धपित्तं जानाति ‘अहं पित्तकोसके ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति पित्तं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Tatrāyaṃ nayo – pittesu hi abaddhapittaṃ jīvitindriyapaṭibaddhaṃ sakalasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ, baddhapittaṃ pittakosake ṭhitaṃ. Tattha yathā pūvaṃ byāpetvā ṭhite tele na pūvaṃ jānāti ‘telaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’nti, nāpi telaṃ jānāti ‘ahaṃ pūvaṃ byāpetvā ṭhita’nti, evameva na sarīraṃ jānāti ‘abaddhapittaṃ maṃ byāpetvā ṭhita’nti, nāpi abaddhapittaṃ jānāti ‘ahaṃ sarīraṃ byāpetvā ṭhita’nti. Yathā ca vassodakena puṇṇe kosātakīkosake na kosātakīkosako jānāti ‘mayi vassodakaṃ ṭhita’nti, nāpi vassodakaṃ jānāti ‘ahaṃ kosātakīkosake ṭhita’nti, evameva na pittakosako jānāti mayi baddhapittaṃ ṭhitanti, nāpi baddhapittaṃ jānāti ‘ahaṃ pittakosake ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti pittaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
सेम्हं एकपत्थपूरप्पमाणं उदरपटले ठितं। तत्थ यथा उपरि सञ्जातफेणपटलाय चन्दनिकाय न चन्दनिका जानाति ‘मयि फेणपटलं ठित’न्ति, नापि फेणपटलं जानाति ‘अहं चन्दनिकाय ठित’न्ति, एवमेव न उदरपटलं जानाति ‘मयि सेम्हं ठित’न्ति, नापि सेम्हं जानाति ‘अहं उदरपटले ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति सेम्हं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Semhaṃ ekapatthapūrappamāṇaṃ udarapaṭale ṭhitaṃ. Tattha yathā upari sañjātapheṇapaṭalāya candanikāya na candanikā jānāti ‘mayi pheṇapaṭalaṃ ṭhita’nti, nāpi pheṇapaṭalaṃ jānāti ‘ahaṃ candanikāya ṭhita’nti, evameva na udarapaṭalaṃ jānāti ‘mayi semhaṃ ṭhita’nti, nāpi semhaṃ jānāti ‘ahaṃ udarapaṭale ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti semhaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
पुब्बो अनिबद्धोकासो, यत्थ यत्थेव खाणुकण्टकप्पहरणअग्गिजालादीहि अभिहटे सरीरप्पदेसे लोहितं सण्ठहित्वा पच्चति, गण्डपीळकादयो वा उप्पज्जन्ति, तत्थ तत्थेव तिट्ठति। तत्थ यथा फरसुप्पहारादिवसेन पग्घरितनियासे रुक्खे न रुक्खस्स फरसुप्पहारादिप्पदेसा जानन्ति ‘अम्हेसु निय्यासो ठितो’ति, नापि निय्यासो जानाति ‘अहं रुक्खस्स फरसुप्पहारादिप्पदेसेसु ठितो’ति, एवमेव न सरीरस्स खाणुकण्टकादीहि अभिहटप्पदेसा जानन्ति ‘अम्हेसु पुब्बो ठितो’ति, नापि पुब्बो जानाति ‘अहं तेसु पदेसेसु ठितो’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति पुब्बो नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Pubbo anibaddhokāso, yattha yattheva khāṇukaṇṭakappaharaṇaaggijālādīhi abhihaṭe sarīrappadese lohitaṃ saṇṭhahitvā paccati, gaṇḍapīḷakādayo vā uppajjanti, tattha tattheva tiṭṭhati. Tattha yathā pharasuppahārādivasena paggharitaniyāse rukkhe na rukkhassa pharasuppahārādippadesā jānanti ‘amhesu niyyāso ṭhito’ti, nāpi niyyāso jānāti ‘ahaṃ rukkhassa pharasuppahārādippadesesu ṭhito’ti, evameva na sarīrassa khāṇukaṇṭakādīhi abhihaṭappadesā jānanti ‘amhesu pubbo ṭhito’ti, nāpi pubbo jānāti ‘ahaṃ tesu padesesu ṭhito’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti pubbo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
लोहितेसु संसरणलोहितं अबद्धपित्तं विय सकलसरीरं ब्यापेत्वा ठितं। सन्निचितलोहितं यकनट्ठानस्स हेट्ठाभागं पूरेत्वा एकपत्तपूरणप्पमाणं वक्कहदययकनपप्फासानि तेमेन्तं ठितं। तत्थ संसरणलोहिते अबद्धपित्तसदिसोव विनिच्छयो। इतरं पन यथा जज्जरकपालट्ठे उदके हेट्ठा लेड्डुखण्डानि तेमयमाने न लेड्डुखण्डानि जानन्ति ‘मयं उदकेन तेमियमाना ठिता’ति, नापि उदकं जानाति ‘अहं लेड्डुखण्डानि तेमेमी’ति, एवमेव न यकनस्स हेट्ठाभागट्ठानं वक्कादीनि वा जानन्ति ‘मयि लोहितं ठितं, अम्हे वा तेमयमानं ठित’न्ति, नापि लोहितं जानाति ‘अहं यकनस्स हेट्ठाभागं पूरेत्वा वक्कादीनि तेमयमानं ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति लोहितं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Lohitesu saṃsaraṇalohitaṃ abaddhapittaṃ viya sakalasarīraṃ byāpetvā ṭhitaṃ. Sannicitalohitaṃ yakanaṭṭhānassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā ekapattapūraṇappamāṇaṃ vakkahadayayakanapapphāsāni tementaṃ ṭhitaṃ. Tattha saṃsaraṇalohite abaddhapittasadisova vinicchayo. Itaraṃ pana yathā jajjarakapālaṭṭhe udake heṭṭhā leḍḍukhaṇḍāni temayamāne na leḍḍukhaṇḍāni jānanti ‘mayaṃ udakena temiyamānā ṭhitā’ti, nāpi udakaṃ jānāti ‘ahaṃ leḍḍukhaṇḍāni tememī’ti, evameva na yakanassa heṭṭhābhāgaṭṭhānaṃ vakkādīni vā jānanti ‘mayi lohitaṃ ṭhitaṃ, amhe vā temayamānaṃ ṭhita’nti, nāpi lohitaṃ jānāti ‘ahaṃ yakanassa heṭṭhābhāgaṃ pūretvā vakkādīni temayamānaṃ ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti lohitaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
सेदो अग्गिसन्तापादिकालेसु केसलोमकूपविवरानि पूरेत्वा तिट्ठति चेव पग्घरति च। तत्थ यथा उदका अब्बूळ्हमत्तेसु भिसमुळालकुमुदनाळकलापेसु न भिसादिकलापविवरानि जानन्ति ‘अम्हेहि उदकं पग्घरती’ति, नापि भिसादिकलापविवरेहि पग्घरन्तं उदकं जानाति ‘अहं भिसादिकलापविवरेहि पग्घरामी’ति, एवमेव न केसलोमकूपविवरानि जानन्ति ‘अम्हेहि सेदो पग्घरती’ति, नापि सेदो जानाति ‘अहं केसलोमकूपविवरेहि पग्घरामी’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति सेदो नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Sedo aggisantāpādikālesu kesalomakūpavivarāni pūretvā tiṭṭhati ceva paggharati ca. Tattha yathā udakā abbūḷhamattesu bhisamuḷālakumudanāḷakalāpesu na bhisādikalāpavivarāni jānanti ‘amhehi udakaṃ paggharatī’ti, nāpi bhisādikalāpavivarehi paggharantaṃ udakaṃ jānāti ‘ahaṃ bhisādikalāpavivarehi paggharāmī’ti, evameva na kesalomakūpavivarāni jānanti ‘amhehi sedo paggharatī’ti, nāpi sedo jānāti ‘ahaṃ kesalomakūpavivarehi paggharāmī’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti sedo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
मेदो थूलस्स सकलसरीरं फरित्वा किसस्स जङ्घमंसादीनि निस्साय ठितो पत्थिन्नस्नेहो। तत्थ यथा हलिद्दिपिलोतिकपटिच्छन्ने मंसपुञ्जे न मंसपुञ्जो जानाति ‘मं निस्साय हलिद्दिपिलोतिका ठिता’ति, नापि हलिद्दिपिलोतिका जानाति ‘अहं मंसपुञ्जं निस्साय ठिता’ति, एवमेव न सकलसरीरे जङ्घादीसु वा मंसं जानाति ‘मं निस्साय मेदो ठितो’ति, नापि मेदो जानाति ‘अहं सकलसरीरे जङ्घादीसु वा मंसं निस्साय ठितो’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति मेदो नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो पत्थिन्नस्नेहो पत्थिन्नयूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Medo thūlassa sakalasarīraṃ pharitvā kisassa jaṅghamaṃsādīni nissāya ṭhito patthinnasneho. Tattha yathā haliddipilotikapaṭicchanne maṃsapuñje na maṃsapuñjo jānāti ‘maṃ nissāya haliddipilotikā ṭhitā’ti, nāpi haliddipilotikā jānāti ‘ahaṃ maṃsapuñjaṃ nissāya ṭhitā’ti, evameva na sakalasarīre jaṅghādīsu vā maṃsaṃ jānāti ‘maṃ nissāya medo ṭhito’ti, nāpi medo jānāti ‘ahaṃ sakalasarīre jaṅghādīsu vā maṃsaṃ nissāya ṭhito’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti medo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto patthinnasneho patthinnayūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
अस्सु यदा सञ्जायति तदा अक्खिकूपके पूरेत्वा तिट्ठति वा पग्घरति वा। तत्थ यथा उदकपुण्णेसु तरुणतालट्ठिकूपकेसु न तरुणतालट्ठिकूपका जानन्ति ‘अम्हेसु उदकं ठित’न्ति, नापि उदकं जानाति ‘अहं तरुणतालट्ठिकूपकेसु ठित’न्ति, एवमेव न अक्खिकूपका जानन्ति ‘अम्हेसु अस्सु ठित’न्ति, नापि अस्सु जानाति ‘अहं अक्खिकूपकेसु ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति अस्सु नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Assu yadā sañjāyati tadā akkhikūpake pūretvā tiṭṭhati vā paggharati vā. Tattha yathā udakapuṇṇesu taruṇatālaṭṭhikūpakesu na taruṇatālaṭṭhikūpakā jānanti ‘amhesu udakaṃ ṭhita’nti, nāpi udakaṃ jānāti ‘ahaṃ taruṇatālaṭṭhikūpakesu ṭhita’nti, evameva na akkhikūpakā jānanti ‘amhesu assu ṭhita’nti, nāpi assu jānāti ‘ahaṃ akkhikūpakesu ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti assu nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
वसा अग्गिसन्तापादिकाले हत्थतलहत्थपिट्ठिपादतलपादपिट्ठिनासपुटनलाटअंसकूटेसु ठितविलीनस्नेहो। तत्थ यथा पक्खित्ततेले आचामे न आचामो जानाति ‘मं तेलं अज्झोत्थरित्वा ठित’न्ति, नापि तेलं जानाति ‘अहं आचामं अज्झोत्थरित्वा ठित’न्ति, एवमेव न हत्थतलादिप्पदेसो जानाति ‘मं वसा अज्झोत्थरित्वा ठिता’ति, नापि वसा जानाति ‘अहं हत्थतलादिप्पदेसे अज्झोत्थरित्वा ठिता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति वसा नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Vasā aggisantāpādikāle hatthatalahatthapiṭṭhipādatalapādapiṭṭhināsapuṭanalāṭaaṃsakūṭesu ṭhitavilīnasneho. Tattha yathā pakkhittatele ācāme na ācāmo jānāti ‘maṃ telaṃ ajjhottharitvā ṭhita’nti, nāpi telaṃ jānāti ‘ahaṃ ācāmaṃ ajjhottharitvā ṭhita’nti, evameva na hatthatalādippadeso jānāti ‘maṃ vasā ajjhottharitvā ṭhitā’ti, nāpi vasā jānāti ‘ahaṃ hatthatalādippadese ajjhottharitvā ṭhitā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti vasā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
खेळो तथारूपे खेळुप्पत्तिपच्चये सति उभोहि कपोलपस्सेहि ओरोहित्वा जिव्हाय तिट्ठति। तत्थ यथा अब्बोच्छिन्नउदकनिस्सन्दे नदीतीरकूपके न कूपतलं जानाति ‘मयि उदकं सन्तिट्ठती’ति, नापि उदकं जानाति ‘अहं कूपतले सन्तिट्ठामी’ति , एवमेव न जिव्हातलं जानाति ‘मयि उभोहि कपोलपस्सेहि ओरोहित्वा खेळो ठितो’ति, नापि खेळो जानाति ‘अहं उभोहि कपोलपस्सेहि ओरोहित्वा जिव्हातले ठितो’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति खेळो नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Kheḷo tathārūpe kheḷuppattipaccaye sati ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhāya tiṭṭhati. Tattha yathā abbocchinnaudakanissande nadītīrakūpake na kūpatalaṃ jānāti ‘mayi udakaṃ santiṭṭhatī’ti, nāpi udakaṃ jānāti ‘ahaṃ kūpatale santiṭṭhāmī’ti , evameva na jivhātalaṃ jānāti ‘mayi ubhohi kapolapassehi orohitvā kheḷo ṭhito’ti, nāpi kheḷo jānāti ‘ahaṃ ubhohi kapolapassehi orohitvā jivhātale ṭhito’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti kheḷo nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
सिङ्घाणिका यदा सञ्जायति तदा नासापुटे पूरेत्वा तिट्ठति वा पग्घरति वा। तत्थ यथा पूतिदधिभरिताय सिप्पिकाय न सिप्पिका जानाति ‘मयि पूतिदधि ठित’न्ति, नापि पूतिदधि जानाति ‘अहं सिप्पिकाय ठित’न्ति, एवमेव न नासापुटा जानन्ति ‘अम्हेसु सिङ्घाणिका ठिता’ति, नापि सिङ्घाणिका जानाति ‘अहं नासापुटेसु ठिता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति सिङ्घाणिका नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Siṅghāṇikā yadā sañjāyati tadā nāsāpuṭe pūretvā tiṭṭhati vā paggharati vā. Tattha yathā pūtidadhibharitāya sippikāya na sippikā jānāti ‘mayi pūtidadhi ṭhita’nti, nāpi pūtidadhi jānāti ‘ahaṃ sippikāya ṭhita’nti, evameva na nāsāpuṭā jānanti ‘amhesu siṅghāṇikā ṭhitā’ti, nāpi siṅghāṇikā jānāti ‘ahaṃ nāsāpuṭesu ṭhitā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti siṅghāṇikā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
लसिका अट्ठिकसन्धीनं अब्भञ्जनकिच्चं साधयमाना असीतिसतसन्धीसु ठिता। तत्थ यथा तेलब्भञ्जिते अक्खे न अक्खो जानाति ‘मं तेलं अब्भञ्जित्वा ठित’न्ति, नापि तेलं जानाति ‘अहं अक्खं अब्भञ्जित्वा ठित’न्ति, एवमेव न असीतिसतसन्धयो जानन्ति ‘लसिका अम्हे अब्भञ्जित्वा ठिता’ति, नापि लसिका जानाति ‘अहं असीतिसतसन्धयो अब्भञ्जित्वा ठिता’ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति लसिका नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति।
Lasikā aṭṭhikasandhīnaṃ abbhañjanakiccaṃ sādhayamānā asītisatasandhīsu ṭhitā. Tattha yathā telabbhañjite akkhe na akkho jānāti ‘maṃ telaṃ abbhañjitvā ṭhita’nti, nāpi telaṃ jānāti ‘ahaṃ akkhaṃ abbhañjitvā ṭhita’nti, evameva na asītisatasandhayo jānanti ‘lasikā amhe abbhañjitvā ṭhitā’ti, nāpi lasikā jānāti ‘ahaṃ asītisatasandhayo abbhañjitvā ṭhitā’ti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti lasikā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti.
मुत्तं वत्थिस्स अब्भन्तरे ठितं। तत्थ यथा चन्दनिकाय पक्खित्ते अधोमुखे रवणघटे न रवणघटो जानाति ‘मयि चन्दनिकारसो ठितो’ति, नापि चन्दनिकारसो जानाति ‘अहं रवणघटे ठितो’ति, एवमेव न वत्थि जानाति ‘मयि मुत्तं ठित’न्ति, नापि मुत्तं जानाति ‘अहं वत्थिम्हि ठित’न्ति। अञ्ञमञ्ञं आभोगपच्चवेक्खणरहिता एते धम्मा। इति मुत्तं नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो यूसभूतो आबन्धनाकारो आपोधातूति। यं वा पनाति अवसेसेसु तीसु कोट्ठासेसु आपोधातुं सन्धाय वुत्तं।
Muttaṃ vatthissa abbhantare ṭhitaṃ. Tattha yathā candanikāya pakkhitte adhomukhe ravaṇaghaṭe na ravaṇaghaṭo jānāti ‘mayi candanikāraso ṭhito’ti, nāpi candanikāraso jānāti ‘ahaṃ ravaṇaghaṭe ṭhito’ti, evameva na vatthi jānāti ‘mayi muttaṃ ṭhita’nti, nāpi muttaṃ jānāti ‘ahaṃ vatthimhi ṭhita’nti. Aññamaññaṃ ābhogapaccavekkhaṇarahitā ete dhammā. Iti muttaṃ nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto yūsabhūto ābandhanākāro āpodhātūti. Yaṃ vā panāti avasesesu tīsu koṭṭhāsesu āpodhātuṃ sandhāya vuttaṃ.
बाहिरआपोधातुनिद्देसे मूलं पटिच्च निब्बत्तो रसो मूलरसो नाम। खन्धरसादीसुपि एसेव नयो। खीरादीनि पाकटानेव। यथा पन भेसज्जसिक्खापदे एवमिध नियमो नत्थि। यं किञ्चि खीरं खीरमेव। सेसेसुपि एसेव नयो। भुम्मानीति आवाटादीसु ठितउदकानि। अन्तलिक्खानीति पथविं अप्पत्तानि वस्सोदकानि। यं वा पनाति हिमोदककप्पविनासकउदकपथवीसन्धारकउदकादीनि इध येवापनकट्ठानं पविट्ठानि।
Bāhiraāpodhātuniddese mūlaṃ paṭicca nibbatto raso mūlaraso nāma. Khandharasādīsupi eseva nayo. Khīrādīni pākaṭāneva. Yathā pana bhesajjasikkhāpade evamidha niyamo natthi. Yaṃ kiñci khīraṃ khīrameva. Sesesupi eseva nayo. Bhummānīti āvāṭādīsu ṭhitaudakāni. Antalikkhānīti pathaviṃ appattāni vassodakāni. Yaṃ vā panāti himodakakappavināsakaudakapathavīsandhārakaudakādīni idha yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhāni.
१७५. तेजोधातुनिद्देसे तेजनवसेन तेजो। तेजोव तेजोभावं गतत्ता तेजोगतं। उस्माति उण्हाकारो। उस्माव उस्माभावं गतत्ता उस्मागतं। उसुमन्ति चण्डउसुमं। तदेव उसुमभावं गतत्ता उसुमगतं। येन चाति येन तेजोगतेन कुप्पितेन। सन्तप्पतीति अयं कायो सन्तप्पति, एकाहिकजरादिभावेन उसुमजातो होति। येन च जीरीयतीति येन अयं कायो जीरीयति, इन्द्रियवेकल्लतं बलपरिक्खयं वलिपलितादिभावञ्च पापुणाति। येन च परिडय्हतीति येन कुप्पितेन अयं कायो डय्हति, सो च पुग्गलो ‘डय्हामि डय्हामी’ति कन्दन्तो सतधोतसप्पिगोसीतचन्दनादिलेपनञ्चेव तालवण्टवातञ्च पच्चासीसति। येन च असितपीतखायितसायितं सम्मा परिणामं गच्छतीति येनेतं असितं वा ओदनादि, पीतं वा पानकादि, खायितं वा पिट्ठखज्जकादि, सायितं वा अम्बपक्कमधुफाणितादि सम्मा परिपाकं गच्छति, रसादिभावेन विवेकं गच्छतीति अत्थो। एत्थ च पुरिमा तयो तेजोधातू चतुसमुट्ठाना, पच्छिमो कम्मसमुट्ठानोव। अयं तावेत्थ पदसंवण्णना।
175. Tejodhātuniddese tejanavasena tejo. Tejova tejobhāvaṃ gatattā tejogataṃ. Usmāti uṇhākāro. Usmāva usmābhāvaṃ gatattā usmāgataṃ. Usumanti caṇḍausumaṃ. Tadeva usumabhāvaṃ gatattā usumagataṃ. Yena cāti yena tejogatena kuppitena. Santappatīti ayaṃ kāyo santappati, ekāhikajarādibhāvena usumajāto hoti. Yena ca jīrīyatīti yena ayaṃ kāyo jīrīyati, indriyavekallataṃ balaparikkhayaṃ valipalitādibhāvañca pāpuṇāti. Yena ca pariḍayhatīti yena kuppitena ayaṃ kāyo ḍayhati, so ca puggalo ‘ḍayhāmi ḍayhāmī’ti kandanto satadhotasappigosītacandanādilepanañceva tālavaṇṭavātañca paccāsīsati. Yena ca asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchatīti yenetaṃ asitaṃ vā odanādi, pītaṃ vā pānakādi, khāyitaṃ vā piṭṭhakhajjakādi, sāyitaṃ vā ambapakkamadhuphāṇitādi sammā paripākaṃ gacchati, rasādibhāvena vivekaṃ gacchatīti attho. Ettha ca purimā tayo tejodhātū catusamuṭṭhānā, pacchimo kammasamuṭṭhānova. Ayaṃ tāvettha padasaṃvaṇṇanā.
इदं पन मनसिकारविधानं – इध भिक्खु ‘येन सन्तप्पति, अयं इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो परिपाचनाकारो तेजोधातू’ति मनसि करोति; ‘येन जीरीयति, येन परिडय्हति, येन असितपीतखायितसायितं सम्मा परिणामं गच्छति, अयं इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो परिपाचनाकारो तेजोधातू’ति मनसि करोति। यं वा पनाति इमस्मिं सरीरे पाकतिको एको उतु अत्थि, सो येवापनकट्ठानं पविट्ठो।
Idaṃ pana manasikāravidhānaṃ – idha bhikkhu ‘yena santappati, ayaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto paripācanākāro tejodhātū’ti manasi karoti; ‘yena jīrīyati, yena pariḍayhati, yena asitapītakhāyitasāyitaṃ sammā pariṇāmaṃ gacchati, ayaṃ imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto paripācanākāro tejodhātū’ti manasi karoti. Yaṃ vā panāti imasmiṃ sarīre pākatiko eko utu atthi, so yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭho.
बाहिरतेजोधातुनिद्देसे कट्ठं पटिच्च पज्जलितो कट्ठुपादानो अग्गि कट्ठग्गि नाम। सकलिकग्गिआदीसुपि एसेव नयो। सङ्कारग्गीति कचवरं संकड्ढित्वा जालापितो कचवरग्गि। इन्दग्गीति असनिअग्गि। अग्गिसन्तापोति जालाय वा वीतच्चिकङ्गारानं वा सन्तापो। सूरियसन्तापोति आतपो। कट्ठसन्निचयसन्तापोति कट्ठरासिट्ठाने सन्तापो। सेसेसुपि एसेव नयो। यं वा पनाति पेतग्गि कप्पविनासग्गि निरयग्गिआदयो इध येवापनकट्ठानं पविट्ठा।
Bāhiratejodhātuniddese kaṭṭhaṃ paṭicca pajjalito kaṭṭhupādāno aggi kaṭṭhaggi nāma. Sakalikaggiādīsupi eseva nayo. Saṅkāraggīti kacavaraṃ saṃkaḍḍhitvā jālāpito kacavaraggi. Indaggīti asaniaggi. Aggisantāpoti jālāya vā vītaccikaṅgārānaṃ vā santāpo. Sūriyasantāpoti ātapo. Kaṭṭhasannicayasantāpoti kaṭṭharāsiṭṭhāne santāpo. Sesesupi eseva nayo. Yaṃ vā panāti petaggi kappavināsaggi nirayaggiādayo idha yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
१७६. वायोधातुनिद्देसे वायनवसेन वायो। वायोव वायोभावं गतत्ता वायोगतं। थम्भितत्तं रूपस्साति अविनिब्भोगरूपस्स थम्भितभावो। उद्धङ्गमा वाताति उग्गारहिक्कादि पवत्तका उद्धं आरोहनवाता । अधोगमा वाताति उच्चारपस्सावादिनीहरणका अधो ओरोहनवाता। कुच्छिसया वाताति अन्तानं बहिवाता। कोट्ठासया वाताति अन्तानं अन्तोवाता। अङ्गमङ्गानुसारिनो वाताति धमनिजालानुसारेन सकलसरीरे अङ्गमङ्गानि अनुसटा समिञ्जनपसारणादिनिब्बत्तका वाता। सत्थकवाताति सन्धिबन्धनानि कत्तरिया छिन्दन्ता विय पवत्तवाता। खुरकवाताति खुरेन विय हदयं फालनवाता। उप्पलकवाताति हदयमंसमेव उप्पाटनकवाता। अस्सासोति अन्तोपविसननासिकावतो। पस्सासोति बहिनिक्खमननासिकावतो। एत्थ च पुरिमा सब्बे चतुसमुट्ठाना, अस्सासपस्सासा चित्तसमुट्ठानाव। अयमेत्थ पदवण्णना।
176. Vāyodhātuniddese vāyanavasena vāyo. Vāyova vāyobhāvaṃ gatattā vāyogataṃ. Thambhitattaṃ rūpassāti avinibbhogarūpassa thambhitabhāvo. Uddhaṅgamā vātāti uggārahikkādi pavattakā uddhaṃ ārohanavātā . Adhogamā vātāti uccārapassāvādinīharaṇakā adho orohanavātā. Kucchisayā vātāti antānaṃ bahivātā. Koṭṭhāsayā vātāti antānaṃ antovātā. Aṅgamaṅgānusārino vātāti dhamanijālānusārena sakalasarīre aṅgamaṅgāni anusaṭā samiñjanapasāraṇādinibbattakā vātā. Satthakavātāti sandhibandhanāni kattariyā chindantā viya pavattavātā. Khurakavātāti khurena viya hadayaṃ phālanavātā. Uppalakavātāti hadayamaṃsameva uppāṭanakavātā. Assāsoti antopavisananāsikāvato. Passāsoti bahinikkhamananāsikāvato. Ettha ca purimā sabbe catusamuṭṭhānā, assāsapassāsā cittasamuṭṭhānāva. Ayamettha padavaṇṇanā.
इदं पन मनसिकारविधानं – इध भिक्खु उद्धङ्गमादिभेदे वाते उद्धङ्गमादिवसेन परिग्गहेत्वा ‘उद्धङ्गमा वाता नाम इमस्मिं सरीरे पाटियेक्को कोट्ठासो अचेतनो अब्याकतो सुञ्ञो निस्सत्तो वित्थम्भनाकारो वायोधातू’ति मनसि करोति। सेसेसुपि एसेव नयो। यं वा पनाति सेसे वायोकोट्ठासे अनुगता वाता इध येवापनकट्ठानं पविट्ठा।
Idaṃ pana manasikāravidhānaṃ – idha bhikkhu uddhaṅgamādibhede vāte uddhaṅgamādivasena pariggahetvā ‘uddhaṅgamā vātā nāma imasmiṃ sarīre pāṭiyekko koṭṭhāso acetano abyākato suñño nissatto vitthambhanākāro vāyodhātū’ti manasi karoti. Sesesupi eseva nayo. Yaṃ vā panāti sese vāyokoṭṭhāse anugatā vātā idha yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
बाहिरवायोधातुनिद्देसे पुरत्थिमा वाताति पुरत्थिमदिसतो आगता वाता। पच्छिमुत्तरदक्खिणेसुपि एसेव नयो। सरजा वाताति सह रजेन सरजा। अरजा वाताति रजविरहिता सुद्धा अरजा नाम। सीताति सीतउतुसमुट्ठाना सीतवलाहकन्तरे समुट्ठिता। उण्हाति उण्हउतुसमुट्ठाना उण्हवलाहकन्तरे समुट्ठिता। परित्ताति मन्दा तनुकवाता। अधिमत्ताति बलववाता। काळाति काळवलाहकन्तरे समुट्ठिता, येहि अब्भाहतो छविवण्णो काळको होति। तेसं एतं अधिवचनन्तिपि एके। वेरम्भवाताति योजनतो उपरि वायनवाता। पक्खवाताति अन्तमसो मक्खिकायपि पक्खायूहनसमुट्ठिता वाता। सुपण्णवाताति गरुळवाता। कामञ्च इमेपि पक्खवाताव उस्सदवसेन पन विसुं गहिता। तालवण्टवाताति तालपण्णेहि वा अञ्ञेन वा केनचि मण्डलसण्ठानेन समुट्ठापिता वाता। विधूपनवाताति बीजनपत्तकेन समुट्ठापिता वाता। इमानि च तालवण्टविधूपनानि अनुप्पन्नम्पि वातं उप्पादेन्ति, उप्पन्नम्पि परिवत्तेन्ति। यं वा पनाति इध पाळिआगते ठपेत्वा सेसवाता येवापनकट्ठानं पविट्ठा।
Bāhiravāyodhātuniddese puratthimā vātāti puratthimadisato āgatā vātā. Pacchimuttaradakkhiṇesupi eseva nayo. Sarajā vātāti saha rajena sarajā. Arajā vātāti rajavirahitā suddhā arajā nāma. Sītāti sītautusamuṭṭhānā sītavalāhakantare samuṭṭhitā. Uṇhāti uṇhautusamuṭṭhānā uṇhavalāhakantare samuṭṭhitā. Parittāti mandā tanukavātā. Adhimattāti balavavātā. Kāḷāti kāḷavalāhakantare samuṭṭhitā, yehi abbhāhato chavivaṇṇo kāḷako hoti. Tesaṃ etaṃ adhivacanantipi eke. Verambhavātāti yojanato upari vāyanavātā. Pakkhavātāti antamaso makkhikāyapi pakkhāyūhanasamuṭṭhitā vātā. Supaṇṇavātāti garuḷavātā. Kāmañca imepi pakkhavātāva ussadavasena pana visuṃ gahitā. Tālavaṇṭavātāti tālapaṇṇehi vā aññena vā kenaci maṇḍalasaṇṭhānena samuṭṭhāpitā vātā. Vidhūpanavātāti bījanapattakena samuṭṭhāpitā vātā. Imāni ca tālavaṇṭavidhūpanāni anuppannampi vātaṃ uppādenti, uppannampi parivattenti. Yaṃ vā panāti idha pāḷiāgate ṭhapetvā sesavātā yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhā.
१७७. आकासधातुनिद्देसे अप्पटिघट्टनट्ठेन न कस्सतीति आकासो। आकासोव आकासभावं गतत्ता आकासगतं। अघट्टनीयताय अघं। अघमेव अघभावं गतत्ता अघगतं । विवरोति अन्तरं। तदेव विवरभावं गतत्ता विवरगतं। असम्फुट्ठं मंसलोहितेहीति मंसलोहितेहि निस्सटं। कण्णच्छिद्दन्तिआदि पन तस्सेव पभेददस्सनं। तत्थ कण्णच्छिद्दन्ति कण्णस्मिं छिद्दं विवरं मंसलोहितेहि असम्फुट्ठोकासो। सेसेसुपि एसेव नयो। येनाति येन विवरेन एतं असितादिभेदं अज्झोहरणीयं अज्झोहरति, अन्तो पवेसेति। यत्थाति यस्मिं अन्तोउदरपटलसङ्खाते ओकासे एतदेव चतुब्बिधं अज्झोहरणीयं तिट्ठति। येनाति येन विवरेन सब्बम्पेतं विपक्कं कसटभावं आपन्नं निक्खमति, तं उदरपटलतो याव करीसमग्गा विदत्थिचतुरङ्गुलमत्तं छिद्दं मंसलोहितेहि असम्फुट्ठं निस्सटं आकासधातूति वेदितब्बं। यं वा पनाति एत्थ चम्मन्तरं मंसन्तरं न्हारुन्तरं अट्ठिन्तरं लोमन्तरन्ति इदं सब्बं येवापनकट्ठानं पविट्ठं।
177. Ākāsadhātuniddese appaṭighaṭṭanaṭṭhena na kassatīti ākāso. Ākāsova ākāsabhāvaṃ gatattā ākāsagataṃ. Aghaṭṭanīyatāya aghaṃ. Aghameva aghabhāvaṃ gatattā aghagataṃ. Vivaroti antaraṃ. Tadeva vivarabhāvaṃ gatattā vivaragataṃ. Asamphuṭṭhaṃ maṃsalohitehīti maṃsalohitehi nissaṭaṃ. Kaṇṇacchiddantiādi pana tasseva pabhedadassanaṃ. Tattha kaṇṇacchiddanti kaṇṇasmiṃ chiddaṃ vivaraṃ maṃsalohitehi asamphuṭṭhokāso. Sesesupi eseva nayo. Yenāti yena vivarena etaṃ asitādibhedaṃ ajjhoharaṇīyaṃ ajjhoharati, anto paveseti. Yatthāti yasmiṃ antoudarapaṭalasaṅkhāte okāse etadeva catubbidhaṃ ajjhoharaṇīyaṃ tiṭṭhati. Yenāti yena vivarena sabbampetaṃ vipakkaṃ kasaṭabhāvaṃ āpannaṃ nikkhamati, taṃ udarapaṭalato yāva karīsamaggā vidatthicaturaṅgulamattaṃ chiddaṃ maṃsalohitehi asamphuṭṭhaṃ nissaṭaṃ ākāsadhātūti veditabbaṃ. Yaṃ vā panāti ettha cammantaraṃ maṃsantaraṃ nhāruntaraṃ aṭṭhintaraṃ lomantaranti idaṃ sabbaṃ yevāpanakaṭṭhānaṃ paviṭṭhaṃ.
बाहिरकआकासधातुनिद्देसे असम्फुट्ठं चतूहि महाभूतेहीति चतूहि महाभूतेहि निस्सटं भित्तिछिद्दकवाटछिद्दादिकं वेदितब्बं। इमिना यस्मिं आकासे परिकम्मं करोन्तस्स चतुक्कपञ्चकज्झानानि उप्पज्जन्ति तं कथितं।
Bāhirakaākāsadhātuniddese asamphuṭṭhaṃ catūhi mahābhūtehīti catūhi mahābhūtehi nissaṭaṃ bhittichiddakavāṭachiddādikaṃ veditabbaṃ. Iminā yasmiṃ ākāse parikammaṃ karontassa catukkapañcakajjhānāni uppajjanti taṃ kathitaṃ.
१७८. विञ्ञाणधातुनिद्देसे चक्खुविञ्ञाणसङ्खाता धातु चक्खुविञ्ञाणधातु। सेसासुपि एसेव नयो। इति इमासु छसु धातूसु परिग्गहितासु अट्ठारस धातुयो परिग्गहिताव होन्ति। कथं? पथवीतेजोवायोधातुग्गहणेन ताव फोट्ठब्बधातु गहिताव होति, आपोधातुआकासधातुग्गहणेन धम्मधातु, विञ्ञाणधातुग्गहणेन तस्सा पुरेचारिकपच्छाचारिकत्ता मनोधातु गहिताव होति। चक्खुविञ्ञाणधातुआदयो सुत्ते आगता एव। सेसा नव आहरित्वा दस्सेतब्बा । चक्खुविञ्ञाणधातुग्गहणेन हि तस्सा निस्सयभूता चक्खुधातु, आरम्मणभूता रूपधातु च गहिताव होन्ति। एवं सोतविञ्ञाणधातुआदिग्गहणेन सोतधातुआदयोति अट्ठारसापि गहिताव होन्ति। तासु दसहि धातूहि रूपपरिग्गहो कथितो होति। सत्तहि अरूपपरिग्गहो। धम्मधातुया सिया रूपपरिग्गहो, सिया अरूपपरिग्गहो। इति अड्ढेकादसहि धातूहि रूपपरिग्गहो, अड्ढट्ठधातूहि अरूपपरिग्गहोति रूपारूपपरिग्गहो कथितो होति। रूपारूपं पञ्चक्खन्धा। तं होति दुक्खसच्चं। तंसमुट्ठापिका पुरिमतण्हा समुदयसच्चं । उभिन्नं अप्पवत्ति निरोधसच्चं। तंपजाननो मग्गो मग्गसच्चन्ति इदं चतुसच्चकम्मट्ठानं अट्ठारसधातुवसेन अभिनिविट्ठस्स भिक्खुनो याव अरहत्ता मत्थकं पापेत्वा निगमनं कथितन्ति वेदितब्बं।
178. Viññāṇadhātuniddese cakkhuviññāṇasaṅkhātā dhātu cakkhuviññāṇadhātu. Sesāsupi eseva nayo. Iti imāsu chasu dhātūsu pariggahitāsu aṭṭhārasa dhātuyo pariggahitāva honti. Kathaṃ? Pathavītejovāyodhātuggahaṇena tāva phoṭṭhabbadhātu gahitāva hoti, āpodhātuākāsadhātuggahaṇena dhammadhātu, viññāṇadhātuggahaṇena tassā purecārikapacchācārikattā manodhātu gahitāva hoti. Cakkhuviññāṇadhātuādayo sutte āgatā eva. Sesā nava āharitvā dassetabbā . Cakkhuviññāṇadhātuggahaṇena hi tassā nissayabhūtā cakkhudhātu, ārammaṇabhūtā rūpadhātu ca gahitāva honti. Evaṃ sotaviññāṇadhātuādiggahaṇena sotadhātuādayoti aṭṭhārasāpi gahitāva honti. Tāsu dasahi dhātūhi rūpapariggaho kathito hoti. Sattahi arūpapariggaho. Dhammadhātuyā siyā rūpapariggaho, siyā arūpapariggaho. Iti aḍḍhekādasahi dhātūhi rūpapariggaho, aḍḍhaṭṭhadhātūhi arūpapariggahoti rūpārūpapariggaho kathito hoti. Rūpārūpaṃ pañcakkhandhā. Taṃ hoti dukkhasaccaṃ. Taṃsamuṭṭhāpikā purimataṇhā samudayasaccaṃ . Ubhinnaṃ appavatti nirodhasaccaṃ. Taṃpajānano maggo maggasaccanti idaṃ catusaccakammaṭṭhānaṃ aṭṭhārasadhātuvasena abhiniviṭṭhassa bhikkhuno yāva arahattā matthakaṃ pāpetvā nigamanaṃ kathitanti veditabbaṃ.
१७९. इदानि दुतियछक्कं दस्सेन्तो अपरापि छ धातुयोतिआदिमाह। तत्थ सुखधातु दुक्खधातूति कायप्पसादवत्थुकानि सुखदुक्खानि सप्पटिपक्खवसेन युगळकतो दस्सितानि। सुखञ्हि दुक्खस्स पटिपक्खो, दुक्खं सुखस्स। यत्तकं सुखेन फरितट्ठानं तत्तकं दुक्खं फरति। यत्तकं दुक्खेन फरितट्ठानं तत्तकं सुखं फरति। सोमनस्सधातु दोमनस्सधातूति इदम्पि तथेव युगळकं कतं। सोमनस्सञ्हि दोमनस्सस्स पटिपक्खो, दोमनस्सं सोमनस्सस्स। यत्तकं सोमनस्सेन फरितट्ठानं तत्तकं दोमनस्सं फरति। यत्तकं दोमनस्सेन फरितट्ठानं तत्तकं सोमनस्सं फरति।
179. Idāni dutiyachakkaṃ dassento aparāpi cha dhātuyotiādimāha. Tattha sukhadhātu dukkhadhātūti kāyappasādavatthukāni sukhadukkhāni sappaṭipakkhavasena yugaḷakato dassitāni. Sukhañhi dukkhassa paṭipakkho, dukkhaṃ sukhassa. Yattakaṃ sukhena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ dukkhaṃ pharati. Yattakaṃ dukkhena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ sukhaṃ pharati. Somanassadhātu domanassadhātūti idampi tatheva yugaḷakaṃ kataṃ. Somanassañhi domanassassa paṭipakkho, domanassaṃ somanassassa. Yattakaṃ somanassena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ domanassaṃ pharati. Yattakaṃ domanassena pharitaṭṭhānaṃ tattakaṃ somanassaṃ pharati.
उपेक्खाधातु अविज्जाधातूति इदं पन द्वयं सरिक्खकवसेन युगळकं कतं। उभयम्पि हेतं अविभूतत्ता सरिक्खकं होति। तत्थ सुखदुक्खधातुग्गहणेन तं सम्पयुत्ता कायविञ्ञाणधातु, वत्थुभूता कायधातु, आरम्मणभूता फोट्ठब्बधातु च गहिताव होन्ति। सोमनस्सदोमनस्सधातुग्गहणेन तं सम्पयुत्ता मनोविञ्ञाणधातु गहिता होति। अविज्जाधातुग्गहणेन धम्मधातु गहिता। उपेक्खाधातुग्गहणेन चक्खुसोतघानजिव्हाविञ्ञाणधातुमनोधातुयो , तासंयेव वत्थारम्मणभूता चक्खुधातुरूपधातुआदयो च गहिताति एवं अट्ठारसपि धातुयो गहिताव होन्ति। इदानि तासु दसहि धातूहि रूपपरिग्गहोतिआदि सब्बं हेट्ठा वुत्तनयेनेव वेदितब्बं। एवम्पि एकस्स भिक्खुनो याव अरहत्ता मत्थकं पापेत्वा निगमनं कथितं होतीति वेदितब्बं। तत्थ कतमा सुखधातु यं कायिकं सातन्ति आदीनि हेट्ठा वुत्तनयानेव।
Upekkhādhātu avijjādhātūti idaṃ pana dvayaṃ sarikkhakavasena yugaḷakaṃ kataṃ. Ubhayampi hetaṃ avibhūtattā sarikkhakaṃ hoti. Tattha sukhadukkhadhātuggahaṇena taṃ sampayuttā kāyaviññāṇadhātu, vatthubhūtā kāyadhātu, ārammaṇabhūtā phoṭṭhabbadhātu ca gahitāva honti. Somanassadomanassadhātuggahaṇena taṃ sampayuttā manoviññāṇadhātu gahitā hoti. Avijjādhātuggahaṇena dhammadhātu gahitā. Upekkhādhātuggahaṇena cakkhusotaghānajivhāviññāṇadhātumanodhātuyo , tāsaṃyeva vatthārammaṇabhūtā cakkhudhāturūpadhātuādayo ca gahitāti evaṃ aṭṭhārasapi dhātuyo gahitāva honti. Idāni tāsu dasahi dhātūhi rūpapariggahotiādi sabbaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ. Evampi ekassa bhikkhuno yāva arahattā matthakaṃ pāpetvā nigamanaṃ kathitaṃ hotīti veditabbaṃ. Tattha katamā sukhadhātu yaṃ kāyikaṃ sātanti ādīni heṭṭhā vuttanayāneva.
१८१. ततियछक्के कामोति द्वे कामा – वत्थुकामो च किलेसकामो च। तत्थ किलेसकामं सन्धाय कामपटिसंयुत्ता धातु कामधातु, कामवितक्कस्सेतं नामं। वत्थुकामं सन्धाय कामोयेव धातु कामधातु, कामावचरधम्मानमेतं नामं। ब्यापादपटिसंयुत्ता धातु ब्यापादधातु, ब्यापादवितक्कस्सेतं नामं। ब्यापादोव धातु ब्यापादधातु, दसआघातवत्थुकस्स पटिघस्सेतं नामं। विहिंसा पटिसंयुत्ता धातु विहिंसाधातु, विहिंसावितक्कस्सेतं नामं। विहिंसायेव धातु विहिंसाधातु, परसत्तविहेसनस्सेतं नामं। अयं पन हेट्ठा अनागतत्ता एवं अत्थादिविभागतो वेदितब्बा – विहिंसन्ति एताय सत्ते, विहिंसनं वा एतं सत्तानन्ति विहिंसा। सा विहेठनलक्खणा, करुणापटिपक्खलक्खणा वा; परसन्ताने उब्बेगजननरसा, सकसन्ताने करुणाविद्धंसनरसा वा; दुक्खायतनपच्चुपट्ठाना; पटिघपदट्ठानाति वेदितब्बा। नेक्खम्मं वुच्चति लोभा निक्खन्तत्ता अलोभो, नीवरणेहि निक्खन्तत्ता पठमज्झानं, सब्बाकुसलेहि निक्खन्तत्ता सब्बकुसलं। नेक्खम्मपटिसंयुत्ता धातु नेक्खम्मधातु, नेक्खम्मवितक्कस्सेतं नामं। नेक्खम्ममेव धातु नेक्खम्मधातु, सब्बस्सापि कुसलस्सेतं नामं। अब्यापादपटिसंयुत्ता धातु अब्यापादधातु, अब्यापादवितक्कस्सेतं नामं। अब्यापादोव धातु अब्यापादधातु, मेत्तायेतं नामं। अविहिंसापटिसंयुत्ता धातु अविहिंसाधातु, अविहिंसा वितक्कस्सेतं नामं। अविहिंसाव धातु अविहिंसाधातु, करुणायेतं नामं।
181. Tatiyachakke kāmoti dve kāmā – vatthukāmo ca kilesakāmo ca. Tattha kilesakāmaṃ sandhāya kāmapaṭisaṃyuttā dhātu kāmadhātu, kāmavitakkassetaṃ nāmaṃ. Vatthukāmaṃ sandhāya kāmoyeva dhātu kāmadhātu, kāmāvacaradhammānametaṃ nāmaṃ. Byāpādapaṭisaṃyuttā dhātu byāpādadhātu, byāpādavitakkassetaṃ nāmaṃ. Byāpādova dhātu byāpādadhātu, dasaāghātavatthukassa paṭighassetaṃ nāmaṃ. Vihiṃsā paṭisaṃyuttā dhātu vihiṃsādhātu, vihiṃsāvitakkassetaṃ nāmaṃ. Vihiṃsāyeva dhātu vihiṃsādhātu, parasattavihesanassetaṃ nāmaṃ. Ayaṃ pana heṭṭhā anāgatattā evaṃ atthādivibhāgato veditabbā – vihiṃsanti etāya satte, vihiṃsanaṃ vā etaṃ sattānanti vihiṃsā. Sā viheṭhanalakkhaṇā, karuṇāpaṭipakkhalakkhaṇā vā; parasantāne ubbegajananarasā, sakasantāne karuṇāviddhaṃsanarasā vā; dukkhāyatanapaccupaṭṭhānā; paṭighapadaṭṭhānāti veditabbā. Nekkhammaṃ vuccati lobhā nikkhantattā alobho, nīvaraṇehi nikkhantattā paṭhamajjhānaṃ, sabbākusalehi nikkhantattā sabbakusalaṃ. Nekkhammapaṭisaṃyuttā dhātu nekkhammadhātu, nekkhammavitakkassetaṃ nāmaṃ. Nekkhammameva dhātu nekkhammadhātu, sabbassāpi kusalassetaṃ nāmaṃ. Abyāpādapaṭisaṃyuttā dhātu abyāpādadhātu, abyāpādavitakkassetaṃ nāmaṃ. Abyāpādova dhātu abyāpādadhātu, mettāyetaṃ nāmaṃ. Avihiṃsāpaṭisaṃyuttā dhātu avihiṃsādhātu, avihiṃsā vitakkassetaṃ nāmaṃ. Avihiṃsāva dhātu avihiṃsādhātu, karuṇāyetaṃ nāmaṃ.
१८२. इदानि तमेवत्थं दस्सेतुं तत्थ कतमा कामधातूति पदभाजनं आरद्धं। तत्थ पटिसंयुत्तोति संपयोगवसेन पटिसंयुत्तो। तक्को वितक्कोतिआदीनि वुत्तत्थानेव। विहेठेतीति बाधेति, दुक्खापेति। हेठनाति पाणिप्पहारादीहि बाधना, दुक्खुप्पादना। बलवहेठना विहेठना। हिंसन्ति एतायाति हिंसना। बलवहिंसना विहिंसना। रोसनाति घट्टना। विरोसनाति बलवघट्टना। सब्बत्थ वा ‘वि’ उपसग्गेन पदं वड्ढितं। उपहनन्ति एतेनाति उपघातो, परेसं उपघातो परूपघातो।
182. Idāni tamevatthaṃ dassetuṃ tattha katamā kāmadhātūti padabhājanaṃ āraddhaṃ. Tattha paṭisaṃyuttoti saṃpayogavasena paṭisaṃyutto. Takko vitakkotiādīni vuttatthāneva. Viheṭhetīti bādheti, dukkhāpeti. Heṭhanāti pāṇippahārādīhi bādhanā, dukkhuppādanā. Balavaheṭhanā viheṭhanā. Hiṃsanti etāyāti hiṃsanā. Balavahiṃsanā vihiṃsanā. Rosanāti ghaṭṭanā. Virosanāti balavaghaṭṭanā. Sabbattha vā ‘vi’ upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Upahananti etenāti upaghāto, paresaṃ upaghāto parūpaghāto.
मेत्तायन्ति एतायाति मेत्ति। मेत्तायनाकारो मेत्तायना। मेत्ताय अयितस्स मेत्तासमङ्गिनो भावो मेत्तायितत्तं। ब्यापादेन विमुत्तस्स चेतसो विमुत्ति चेतोविमुत्ति। एत्थ च पुरिमेहि तीहि उपचारप्पत्तापि अप्पनापतापि मेत्ता कथिता, पच्छिमेन अप्पनापत्ताव।
Mettāyanti etāyāti metti. Mettāyanākāro mettāyanā. Mettāya ayitassa mettāsamaṅgino bhāvo mettāyitattaṃ. Byāpādena vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Ettha ca purimehi tīhi upacārappattāpi appanāpatāpi mettā kathitā, pacchimena appanāpattāva.
करुणायन्ति एतायाति करुणा। करुणायनाकारो करुणायना। करुणाय अयितस्स करुणासमङ्गिनो भावो करुणायितत्तं। विहिंसाय विमुत्तस्स चेतसो विमुत्ति चेतोविमुत्ति। इधापि पुरिमनयेनेव उपचारप्पनाभेदो वेदितब्बो। उभयत्थापि च परियोसानपदे मेत्ताकरुणाति चेतोविमुत्तिविसेसनत्थं वुत्तं।
Karuṇāyanti etāyāti karuṇā. Karuṇāyanākāro karuṇāyanā. Karuṇāya ayitassa karuṇāsamaṅgino bhāvo karuṇāyitattaṃ. Vihiṃsāya vimuttassa cetaso vimutti cetovimutti. Idhāpi purimanayeneva upacārappanābhedo veditabbo. Ubhayatthāpi ca pariyosānapade mettākaruṇāti cetovimuttivisesanatthaṃ vuttaṃ.
एत्थ च कामवितक्को सत्तेसुपि उप्पज्जति सङ्खारेसुपि। उभयत्थ उप्पन्नोपि कम्मपथभेदोव। ब्यापादो पन सत्तेसु उप्पन्नोयेव कम्मपथं भिन्दति, न इतरो। विहिंसायपि एसेव नयो। एत्थ च दुविधा कथा – सब्बसङ्गाहिका चेव असम्भिन्ना च। कामधातुग्गहणेन हि ब्यापादविहिंसाधातुयोपि गहिता। कामधातुयायेव पन नीहरित्वा नीहरित्वा द्वेपि एता दस्सिताति। अयं तावेत्थ सब्बसङ्गाहिककथा । ठपेत्वा पन ब्यापादविहिंसाधातुयो सेसा सब्बापि कामधातु एवाति। अयं असम्भिन्नकथा नाम। नेक्खम्मधातुग्गहणेनापि अब्यापादअविहिंसाधातुयो गहितायेव। नेक्खम्मधातुतो पन नीहरित्वा नीहरित्वा तदुभयम्पि दस्सितन्ति अयमेत्थापि सब्बसङ्गाहिककथा। ठपेत्वा अब्यापादअविहिंसाधातुयो अवसेसा नेक्खम्मधातूति अयं असम्भिन्नकथा नाम।
Ettha ca kāmavitakko sattesupi uppajjati saṅkhāresupi. Ubhayattha uppannopi kammapathabhedova. Byāpādo pana sattesu uppannoyeva kammapathaṃ bhindati, na itaro. Vihiṃsāyapi eseva nayo. Ettha ca duvidhā kathā – sabbasaṅgāhikā ceva asambhinnā ca. Kāmadhātuggahaṇena hi byāpādavihiṃsādhātuyopi gahitā. Kāmadhātuyāyeva pana nīharitvā nīharitvā dvepi etā dassitāti. Ayaṃ tāvettha sabbasaṅgāhikakathā . Ṭhapetvā pana byāpādavihiṃsādhātuyo sesā sabbāpi kāmadhātu evāti. Ayaṃ asambhinnakathā nāma. Nekkhammadhātuggahaṇenāpi abyāpādaavihiṃsādhātuyo gahitāyeva. Nekkhammadhātuto pana nīharitvā nīharitvā tadubhayampi dassitanti ayametthāpi sabbasaṅgāhikakathā. Ṭhapetvā abyāpādaavihiṃsādhātuyo avasesā nekkhammadhātūti ayaṃ asambhinnakathā nāma.
इमाहि च छहि धातूहि परिग्गहिता हि अट्ठारस धातुयो परिग्गहिताव होन्ति। सब्बापि हि ता कामधातुतोव नीहरित्वा नीहरित्वा लभापेतब्बा अट्ठारस धातुयोव होन्तीति तिण्णं छक्कानं वसेन अट्ठारस होन्ति। एवं पन अग्गहेत्वा एकेकस्मिं छक्के वुत्तनयेन अट्ठारस अट्ठारस कत्वा सब्बानिपि तानि अट्ठारसकानि एकज्झं अभिसङ्खिपित्वा अट्ठारसेव होन्तीति वेदितब्बा। इति इमस्मिं सुत्तन्तभाजनीये सोळस धातुयो कामावचरा, द्वे तेभूमिकाति एवमेत्थ सम्मसनचारोव कथितोति वेदितब्बो।
Imāhi ca chahi dhātūhi pariggahitā hi aṭṭhārasa dhātuyo pariggahitāva honti. Sabbāpi hi tā kāmadhātutova nīharitvā nīharitvā labhāpetabbā aṭṭhārasa dhātuyova hontīti tiṇṇaṃ chakkānaṃ vasena aṭṭhārasa honti. Evaṃ pana aggahetvā ekekasmiṃ chakke vuttanayena aṭṭhārasa aṭṭhārasa katvā sabbānipi tāni aṭṭhārasakāni ekajjhaṃ abhisaṅkhipitvā aṭṭhāraseva hontīti veditabbā. Iti imasmiṃ suttantabhājanīye soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve tebhūmikāti evamettha sammasanacārova kathitoti veditabbo.
सुत्तन्तभाजनीयवण्णना।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / ३. धातुविभङ्गो • 3. Dhātuvibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ३. धातुविभङ्गो • 3. Dhātuvibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / ३. धातुविभङ्गो • 3. Dhātuvibhaṅgo
