| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / सम्मोहविनोदनी-अट्ठकथा • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
९. इद्धिपादविभङ्गो
9. Iddhipādavibhaṅgo
१. सुत्तन्तभाजनीयवण्णना
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
४३१. इदानि तदनन्तरे इद्धिपादविभङ्गे चत्तारोति गणनपरिच्छेदो। इद्धिपादाति एत्थ इज्झतीति इद्धि, समिज्झति निप्फज्जतीति अत्थो। इज्झन्ति वा एताय सत्ता इद्धा वुद्धा उक्कंसगता होन्तीतिपि इद्धि। पठमेनत्थेन इद्धि एव पादो इद्धिपादो, इद्धिकोट्ठासोति अत्थो। दुतियेनत्थेन इद्धिया पादोति इद्धिपादो; पादोति पतिट्ठा, अधिगमुपायोति अत्थो। तेन हि यस्मा उपरूपरिविसेससङ्खातं इद्धिं पज्जन्ति पापुणन्ति, तस्मा पादोति वुच्चति। एवं ताव ‘‘चत्तारो इद्धिपादा’’ति एत्थ अत्थो वेदितब्बो।
431. Idāni tadanantare iddhipādavibhaṅge cattāroti gaṇanaparicchedo. Iddhipādāti ettha ijjhatīti iddhi, samijjhati nipphajjatīti attho. Ijjhanti vā etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontītipi iddhi. Paṭhamenatthena iddhi eva pādo iddhipādo, iddhikoṭṭhāsoti attho. Dutiyenatthena iddhiyā pādoti iddhipādo; pādoti patiṭṭhā, adhigamupāyoti attho. Tena hi yasmā uparūparivisesasaṅkhātaṃ iddhiṃ pajjanti pāpuṇanti, tasmā pādoti vuccati. Evaṃ tāva ‘‘cattāro iddhipādā’’ti ettha attho veditabbo.
इदानि ते भाजेत्वा दस्सेतुं इध भिक्खूतिआदि आरद्धं। तत्थ इध भिक्खूति इमस्मिं सासने भिक्खु। छन्दसमाधिपधानसङ्खारसमन्नागतन्ति एत्थ छन्दहेतुको छन्दाधिको वा समाधि छन्दसमाधि। कत्तुकम्यताछन्दं अधिपतिं करित्वा पटिलद्धसमाधिस्सेतं अधिवचनं। पधानभूता सङ्खारा पधानसङ्खारा। चतुकिच्चसाधकस्स सम्मप्पधानवीरियस्सेतं अधिवचनं। समन्नागतन्ति छन्दसमाधिना च पधानसङ्खारेहि च उपेतं। इद्धिपादन्ति निप्फत्तिपरियायेन वा इज्झनकट्ठेन इज्झन्ति एताय सत्ता इद्धा वुद्धा उक्कंसगता होन्तीति इमिना वा परियायेन इद्धीति सङ्खं गतानं उपचारज्झानादिकुसलचित्तसम्पयुत्तानं छन्दसमाधिपधानसङ्खारानं अधिट्ठानट्ठेन पादभूतं सेसचित्तचेतसिकरासिन्ति अत्थो। यञ्हि परतो ‘‘इद्धिपादोति तथाभूतस्स वेदनाक्खन्धो…पे॰… विञ्ञाणक्खन्धो’’ति वुत्तं, तं इमिना अत्थेन युज्जति। इमिना नयेन सेसेसुपि अत्थो वेदितब्बो। यथेव हि छन्दं अधिपतिं करित्वा पटिलद्धसमाधि छन्दसमाधीति वुत्तो, एवं वीरियं…पे॰… चित्तं। वीमंसं अधिपतिं करित्वा पटिलद्धसमाधि वीमंससमाधीति वुच्चति।
Idāni te bhājetvā dassetuṃ idha bhikkhūtiādi āraddhaṃ. Tattha idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Chandasamādhipadhānasaṅkhārasamannāgatanti ettha chandahetuko chandādhiko vā samādhi chandasamādhi. Kattukamyatāchandaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhissetaṃ adhivacanaṃ. Padhānabhūtā saṅkhārā padhānasaṅkhārā. Catukiccasādhakassa sammappadhānavīriyassetaṃ adhivacanaṃ. Samannāgatanti chandasamādhinā ca padhānasaṅkhārehi ca upetaṃ. Iddhipādanti nipphattipariyāyena vā ijjhanakaṭṭhena ijjhanti etāya sattā iddhā vuddhā ukkaṃsagatā hontīti iminā vā pariyāyena iddhīti saṅkhaṃ gatānaṃ upacārajjhānādikusalacittasampayuttānaṃ chandasamādhipadhānasaṅkhārānaṃ adhiṭṭhānaṭṭhena pādabhūtaṃ sesacittacetasikarāsinti attho. Yañhi parato ‘‘iddhipādoti tathābhūtassa vedanākkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti vuttaṃ, taṃ iminā atthena yujjati. Iminā nayena sesesupi attho veditabbo. Yatheva hi chandaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhi chandasamādhīti vutto, evaṃ vīriyaṃ…pe… cittaṃ. Vīmaṃsaṃ adhipatiṃ karitvā paṭiladdhasamādhi vīmaṃsasamādhīti vuccati.
इदानि छन्दसमाधिआदीनि पदानि भाजेत्वा दस्सेतुं कथञ्च भिक्खूतिआदि आरद्धं। तत्थ छन्दञ्चे भिक्खु अधिपतिं करित्वाति यदि भिक्खु छन्दं अधिपतिं छन्दं जेट्ठकं छन्दं धुरं छन्दं पुब्बङ्गमं कत्वा समाधिं पटिलभति निब्बत्तेति, एवं निब्बत्तितो अयं समाधि छन्दसमाधि नाम वुच्चतीति अत्थो। वीरियञ्चेतिआदीसुपि एसेव नयो। इमे वुच्चन्ति पधानसङ्खाराति एत्तावता छन्दिद्धिपादं भावयमानस्स भिक्खुनो पधानाभिसङ्खारसङ्खातचतुकिच्चसाधकं वीरियं कथितं। तदेकज्झं अभिसञ्ञूहित्वाति तं सब्बं एकतो रासिं कत्वाति अत्थो। सङ्ख्यं गच्छतीति एतं वोहारं गच्छतीति वेदितब्बन्ति अत्थो।
Idāni chandasamādhiādīni padāni bhājetvā dassetuṃ kathañca bhikkhūtiādi āraddhaṃ. Tattha chandañce bhikkhu adhipatiṃ karitvāti yadi bhikkhu chandaṃ adhipatiṃ chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā samādhiṃ paṭilabhati nibbatteti, evaṃ nibbattito ayaṃ samādhi chandasamādhi nāma vuccatīti attho. Vīriyañcetiādīsupi eseva nayo. Ime vuccanti padhānasaṅkhārāti ettāvatā chandiddhipādaṃ bhāvayamānassa bhikkhuno padhānābhisaṅkhārasaṅkhātacatukiccasādhakaṃ vīriyaṃ kathitaṃ. Tadekajjhaṃ abhisaññūhitvāti taṃ sabbaṃ ekato rāsiṃ katvāti attho. Saṅkhyaṃ gacchatīti etaṃ vohāraṃ gacchatīti veditabbanti attho.
४३३. इदानि ‘‘छन्दसमाधिपधानसङ्खारो’’ति एतस्मिं पदसमूहे छन्दादिधम्मे भाजेत्वा दस्सेतुं तत्थ कतमो छन्दोतिआदि आरद्धं। तं उत्तानत्थमेव।
433. Idāni ‘‘chandasamādhipadhānasaṅkhāro’’ti etasmiṃ padasamūhe chandādidhamme bhājetvā dassetuṃ tattha katamo chandotiādi āraddhaṃ. Taṃ uttānatthameva.
उपेतो होतीति इद्धिपादसङ्खातो धम्मरासि उपेतो होति। तेसं धम्मानन्ति तेसं सम्पयुत्तानं छन्दादिधम्मानं। इद्धि समिद्धीतिआदीनि सब्बानि निप्फत्तिवेवचनानेव। एवं सन्तेपि इज्झनकट्ठेन इद्धि। सम्पुण्णा इद्धि समिद्धि; उपसग्गेन वा पदं वड्ढितं। इज्झनाकारो इज्झना। समिज्झनाति उपसग्गेन पदं वड्ढितं। अत्तनो सन्ताने पातुभाववसेन लभनं लाभो। परिहीनानम्पि वीरियारम्भवसेन पुन लाभो पटिलाभो; उपसग्गेन वा पदं वड्ढितं। पत्तीति अधिगमो। अपरिहानवसेन सम्मा पत्तीति सम्पत्ति। फुसनाति पटिलाभफुसना। सच्छिकिरियाति पटिलाभसच्छिकिरियाव। उपसम्पदाति पटिलाभउपसम्पदा एवाति वेदितब्बा।
Upeto hotīti iddhipādasaṅkhāto dhammarāsi upeto hoti. Tesaṃ dhammānanti tesaṃ sampayuttānaṃ chandādidhammānaṃ. Iddhi samiddhītiādīni sabbāni nipphattivevacanāneva. Evaṃ santepi ijjhanakaṭṭhena iddhi. Sampuṇṇā iddhi samiddhi; upasaggena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Ijjhanākāro ijjhanā. Samijjhanāti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Attano santāne pātubhāvavasena labhanaṃ lābho. Parihīnānampi vīriyārambhavasena puna lābho paṭilābho; upasaggena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Pattīti adhigamo. Aparihānavasena sammā pattīti sampatti. Phusanāti paṭilābhaphusanā. Sacchikiriyāti paṭilābhasacchikiriyāva. Upasampadāti paṭilābhaupasampadā evāti veditabbā.
तयाभूतस्साति तेन आकारेन भूतस्स; ते छन्दादिधम्मे पटिलभित्वा ठितस्साति अत्थो। वेदनाक्खन्धोतिआदीहि छन्दादयो अन्तो कत्वा चत्तारोपि खन्धा कथिता। ते धम्मेति ते चत्तारो अरूपक्खन्धे; छन्दादयो वा तयो धम्मेतिपि वुत्तं। आसेवतीतिआदीनि वुत्तत्थानेव। सेसइद्धिपादनिद्देसेसुपि इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो।
Tayābhūtassāti tena ākārena bhūtassa; te chandādidhamme paṭilabhitvā ṭhitassāti attho. Vedanākkhandhotiādīhi chandādayo anto katvā cattāropi khandhā kathitā. Te dhammeti te cattāro arūpakkhandhe; chandādayo vā tayo dhammetipi vuttaṃ. Āsevatītiādīni vuttatthāneva. Sesaiddhipādaniddesesupi imināva nayena attho veditabbo.
एत्तावता किं कथितन्ति? चतुन्नं भिक्खूनं मत्थकप्पत्तं कम्मट्ठानं कथितं। एको हि भिक्खु छन्दं अवस्सयति; कत्तुकम्यताकुसलधम्मच्छन्देन अत्थनिप्फत्तियं सति ‘अहं लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेस्सामि, नत्थि मय्हं एतस्स निब्बत्तने भारो’ति छन्दं जेट्ठकं छन्दं धुरं छन्दं पुब्बङ्गमं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेति। एको वीरियं अवस्सयति। एको चित्तं, एको पञ्ञं अवस्सयति। पञ्ञाय अत्थनिप्फत्तियं सति ‘अहं लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेस्सामि , नत्थि मय्हं एतस्स निब्बत्तने भारो’ति पञ्ञं जेट्ठकं पञ्ञं धुरं पञ्ञं पुब्बङ्गमं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेति।
Ettāvatā kiṃ kathitanti? Catunnaṃ bhikkhūnaṃ matthakappattaṃ kammaṭṭhānaṃ kathitaṃ. Eko hi bhikkhu chandaṃ avassayati; kattukamyatākusaladhammacchandena atthanipphattiyaṃ sati ‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’ti chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbatteti. Eko vīriyaṃ avassayati. Eko cittaṃ, eko paññaṃ avassayati. Paññāya atthanipphattiyaṃ sati ‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi , natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’ti paññaṃ jeṭṭhakaṃ paññaṃ dhuraṃ paññaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbatteti.
कथं? यथा हि चतूसु अमच्चपुत्तेसु ठानन्तरं पत्थेत्वा विचरन्तेसु एको उपट्ठानं अवस्सयि, एको सूरभावं, एको जातिं, एको मन्तं। कथं? तेसु हि पठमो ‘उपट्ठाने अप्पमादकारिताय अत्थनिप्फत्तिया सति लब्भमानं लच्छामेतं ठानन्तर’न्ति उपट्ठानं अवस्सयि। दुतियो ‘उपट्ठाने अप्पमत्तोपि एकच्चो सङ्गामे पच्चुपट्ठिते सण्ठातुं न सक्कोति; अवस्सं खो पन रञ्ञो पच्चन्तो कुप्पिस्सति; तस्मिं कुप्पिते रथधुरे कम्मं कत्वा राजानं आराधेत्वा आहरापेस्सामेतं ठानन्तर’न्ति सूरभावं अवस्सयि। ततियो ‘सूरभावेपि सति एकच्चो हीनजातिको होति; जातिं सोधेत्वा ठानन्तरं ददन्ता मय्हं दस्सन्ती’ति जातिं अवस्सयि। चतुत्थो ‘जातिमापि एको अमन्तनीयो होति; मन्तेन कत्तब्बकिच्चे उप्पन्ने आहरापेस्सामेतं ठानन्तर’न्ति मन्तं अवस्सयि। ते सब्बेपि अत्तनो अत्तनो अवस्सयबलेन ठानन्तरानि पापुणिंसु।
Kathaṃ? Yathā hi catūsu amaccaputtesu ṭhānantaraṃ patthetvā vicarantesu eko upaṭṭhānaṃ avassayi, eko sūrabhāvaṃ, eko jātiṃ, eko mantaṃ. Kathaṃ? Tesu hi paṭhamo ‘upaṭṭhāne appamādakāritāya atthanipphattiyā sati labbhamānaṃ lacchāmetaṃ ṭhānantara’nti upaṭṭhānaṃ avassayi. Dutiyo ‘upaṭṭhāne appamattopi ekacco saṅgāme paccupaṭṭhite saṇṭhātuṃ na sakkoti; avassaṃ kho pana rañño paccanto kuppissati; tasmiṃ kuppite rathadhure kammaṃ katvā rājānaṃ ārādhetvā āharāpessāmetaṃ ṭhānantara’nti sūrabhāvaṃ avassayi. Tatiyo ‘sūrabhāvepi sati ekacco hīnajātiko hoti; jātiṃ sodhetvā ṭhānantaraṃ dadantā mayhaṃ dassantī’ti jātiṃ avassayi. Catuttho ‘jātimāpi eko amantanīyo hoti; mantena kattabbakicce uppanne āharāpessāmetaṃ ṭhānantara’nti mantaṃ avassayi. Te sabbepi attano attano avassayabalena ṭhānantarāni pāpuṇiṃsu.
तत्थ उपट्ठाने अप्पमत्तो हुत्वा ठानन्तरं पत्तो विय छन्दं अवस्साय कत्तुकम्यताकुसलधम्मच्छन्देन अत्थनिब्बत्तियं सति ‘अहं लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेस्सामि, नत्थि मय्हं एतस्स निब्बत्तने भारो’ति छन्दं जेट्ठकं छन्दं धुरं छन्दं पुब्बङ्गमं कत्वा लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको दट्ठब्बो, रट्ठपालत्थेरो (म॰ नि॰ २.२९३ आदयो) विय। सो हि आयस्मा छन्दं धुरं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेसि। सूरभावेन राजानं आराधेत्वा ठानन्तरं पत्तो विय वीरियं जेट्ठकं वीरियं धुरं वीरियं पुब्बङ्गमं कत्वा लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको दट्ठब्बो, सोणत्थेरो (महाव॰ २४३) विय। सो हि आयस्मा वीरियं धुरं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेसि।
Tattha upaṭṭhāne appamatto hutvā ṭhānantaraṃ patto viya chandaṃ avassāya kattukamyatākusaladhammacchandena atthanibbattiyaṃ sati ‘ahaṃ lokuttaradhammaṃ nibbattessāmi, natthi mayhaṃ etassa nibbattane bhāro’ti chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, raṭṭhapālatthero (ma. ni. 2.293 ādayo) viya. So hi āyasmā chandaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Sūrabhāvena rājānaṃ ārādhetvā ṭhānantaraṃ patto viya vīriyaṃ jeṭṭhakaṃ vīriyaṃ dhuraṃ vīriyaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, soṇatthero (mahāva. 243) viya. So hi āyasmā vīriyaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi.
जातिसम्पत्तिया ठानन्तरं पत्तो विय चित्तं जेट्ठकं चित्तं धुरं चित्तं पुब्बङ्गमं कत्वा लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको दट्ठब्बो, सम्भूतत्थेरो विय। सो हि आयस्मा चित्तं धुरं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेसि। मन्तं अवस्साय ठानन्तरप्पत्तो विय वीमंसं जेट्ठकं वीमंसं धुरं वीमंसं पुब्बङ्गमं कत्वा लोकुत्तरधम्मनिब्बत्तको दट्ठब्बो, थेरो मोघराजा विय। सो हि आयस्मा वीमंसं धुरं कत्वा लोकुत्तरधम्मं निब्बत्तेसि।
Jātisampattiyā ṭhānantaraṃ patto viya cittaṃ jeṭṭhakaṃ cittaṃ dhuraṃ cittaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, sambhūtatthero viya. So hi āyasmā cittaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi. Mantaṃ avassāya ṭhānantarappatto viya vīmaṃsaṃ jeṭṭhakaṃ vīmaṃsaṃ dhuraṃ vīmaṃsaṃ pubbaṅgamaṃ katvā lokuttaradhammanibbattako daṭṭhabbo, thero mogharājā viya. So hi āyasmā vīmaṃsaṃ dhuraṃ katvā lokuttaradhammaṃ nibbattesi.
एत्थ च तयो छन्दसमाधिपधानसङ्खारसङ्खाता धम्मा इद्धीपि होन्ति इद्धिपादापि। सेसा पन सम्पयुत्तका चत्तारो खन्धा इद्धिपादायेव। वीरियचित्तवीमंससमाधिपधानसङ्खारसङ्खातापि तयो धम्मा इद्धीपि होन्ति इद्धिपादापि। सेसा पन सम्पयुत्तका चत्तारो खन्धा इद्धिपादायेव। अयं ताव अभेदतो कथा।
Ettha ca tayo chandasamādhipadhānasaṅkhārasaṅkhātā dhammā iddhīpi honti iddhipādāpi. Sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva. Vīriyacittavīmaṃsasamādhipadhānasaṅkhārasaṅkhātāpi tayo dhammā iddhīpi honti iddhipādāpi. Sesā pana sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva. Ayaṃ tāva abhedato kathā.
भेदतो पन ‘छन्दो’ इद्धि नाम। छन्दधुरेन भाविता चत्तारो खन्धा छन्दिद्धिपादो नाम। समाधि पधानसङ्खारोति द्वे धम्मा सङ्खारक्खन्धवसेन छन्दिद्धिपादे पविसन्ति; पादे पविट्ठातिपि वत्तुं वट्टतियेव। तत्थेव ‘समाधि’ इद्धि नाम। समाधिधुरेन भाविता चत्तारो खन्धा समाधिद्धिपादो नाम। छन्दो पधानसङ्खारोति द्वे धम्मा सङ्खारक्खन्धवसेन समाधिद्धिपादे पविसन्ति; पादे पविट्ठातिपि वत्तुं वट्टति एव। तत्थेव ‘पधानसङ्खारो’ इद्धि नाम। पधानसङ्खारभाविता चत्तारो खन्धा पधानसङ्खारिद्धिपादो नाम। छन्दो समाधीति द्वे धम्मा सङ्खारक्खन्धवसेन पधानसङ्खारिद्धिपादे पविसन्ति; पादे पविट्ठातिपि वत्तुं वट्टति एव। तत्थेव ‘वीरियं’ इद्धि नाम, ‘चित्तं’ इद्धि नाम, ‘वीमंसा’ इद्धि नाम…पे॰… पादे पविट्ठातिपि वत्तुं वट्टति एव। अयं भेदतो कथा नाम।
Bhedato pana ‘chando’ iddhi nāma. Chandadhurena bhāvitā cattāro khandhā chandiddhipādo nāma. Samādhi padhānasaṅkhāroti dve dhammā saṅkhārakkhandhavasena chandiddhipāde pavisanti; pāde paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭatiyeva. Tattheva ‘samādhi’ iddhi nāma. Samādhidhurena bhāvitā cattāro khandhā samādhiddhipādo nāma. Chando padhānasaṅkhāroti dve dhammā saṅkhārakkhandhavasena samādhiddhipāde pavisanti; pāde paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭati eva. Tattheva ‘padhānasaṅkhāro’ iddhi nāma. Padhānasaṅkhārabhāvitā cattāro khandhā padhānasaṅkhāriddhipādo nāma. Chando samādhīti dve dhammā saṅkhārakkhandhavasena padhānasaṅkhāriddhipāde pavisanti; pāde paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭati eva. Tattheva ‘vīriyaṃ’ iddhi nāma, ‘cittaṃ’ iddhi nāma, ‘vīmaṃsā’ iddhi nāma…pe… pāde paviṭṭhātipi vattuṃ vaṭṭati eva. Ayaṃ bhedato kathā nāma.
एत्थ पन अभिनवं नत्थि; गहितमेव विभूतधातुकं कतं। कथं? छन्दो, समाधि, पधानसङ्खारोति इमे तयो धम्मा इद्धीपि होन्ति इद्धिपादापि। सेसा सम्पयुत्तका चत्तारो खन्धा इद्धिपादायेव। इमे हि तयो धम्मा इज्झमाना सम्पयुत्तकेहि चतूहि खन्धेहि सद्धिंयेव इज्झन्ति, न विना। सम्पयुत्तका पन चत्तारो खन्धा इज्झनकट्ठेन इद्धि नाम होन्ति, पतिट्ठानट्ठेन पादो नाम। ‘इद्धी’ति वा ‘इद्धिपादो’ति वा न अञ्ञस्स कस्सचि अधिवचनं, सम्पयुत्तकानं चतुन्नं खन्धानंयेव अधिवचनं। वीरियं, चित्तं, वीमंसासमाधिपधानसङ्खारोति तयो धम्मा…पे॰… चतुन्नं खन्धानंयेव अधिवचनं।
Ettha pana abhinavaṃ natthi; gahitameva vibhūtadhātukaṃ kataṃ. Kathaṃ? Chando, samādhi, padhānasaṅkhāroti ime tayo dhammā iddhīpi honti iddhipādāpi. Sesā sampayuttakā cattāro khandhā iddhipādāyeva. Ime hi tayo dhammā ijjhamānā sampayuttakehi catūhi khandhehi saddhiṃyeva ijjhanti, na vinā. Sampayuttakā pana cattāro khandhā ijjhanakaṭṭhena iddhi nāma honti, patiṭṭhānaṭṭhena pādo nāma. ‘Iddhī’ti vā ‘iddhipādo’ti vā na aññassa kassaci adhivacanaṃ, sampayuttakānaṃ catunnaṃ khandhānaṃyeva adhivacanaṃ. Vīriyaṃ, cittaṃ, vīmaṃsāsamādhipadhānasaṅkhāroti tayo dhammā…pe… catunnaṃ khandhānaṃyeva adhivacanaṃ.
अपिच पुब्बभागो पुब्बभागो इद्धिपादो नाम; पटिलाभो पटिलाभो इद्धि नामाति वेदितब्बो। अयमत्थो उपचारेन वा विपस्सनाय वा दीपेतब्बो। पठमज्झानपरिकम्मञ्हि इद्धिपादो नाम, पठमज्झानं इद्धि नाम। दुतियततियचतुत्थआकासानञ्चायतन, विञ्ञाणञ्चायतनआकिञ्चञ्ञायतननेवसञ्ञानासञ्ञायतनपरिकम्मं इद्धिपादो नाम, नेवसञ्ञानासञ्ञायतनं इद्धि नाम। सोतापत्तिमग्गस्स विपस्सना इद्धिपादो नाम, सोतापत्तिमग्गो इद्धि नाम। सकदागामि, अनागामि, अरहत्तमग्गस्स विपस्सना इद्धिपादो नाम, अरहत्तमग्गो इद्धि नाम। पटिलाभेनापि दीपेतुं वट्टतियेव। पठमज्झानञ्हि इद्धिपादो नाम, दुतियज्झानं इद्धि नाम; दुतियज्झानं इद्धिपादो नाम, ततियज्झानं इद्धि नाम…पे॰… अनागामिमग्गो इद्धिपादो नाम, अरहत्तमग्गो इद्धि नाम।
Apica pubbabhāgo pubbabhāgo iddhipādo nāma; paṭilābho paṭilābho iddhi nāmāti veditabbo. Ayamattho upacārena vā vipassanāya vā dīpetabbo. Paṭhamajjhānaparikammañhi iddhipādo nāma, paṭhamajjhānaṃ iddhi nāma. Dutiyatatiyacatutthaākāsānañcāyatana, viññāṇañcāyatanaākiñcaññāyatananevasaññānāsaññāyatanaparikammaṃ iddhipādo nāma, nevasaññānāsaññāyatanaṃ iddhi nāma. Sotāpattimaggassa vipassanā iddhipādo nāma, sotāpattimaggo iddhi nāma. Sakadāgāmi, anāgāmi, arahattamaggassa vipassanā iddhipādo nāma, arahattamaggo iddhi nāma. Paṭilābhenāpi dīpetuṃ vaṭṭatiyeva. Paṭhamajjhānañhi iddhipādo nāma, dutiyajjhānaṃ iddhi nāma; dutiyajjhānaṃ iddhipādo nāma, tatiyajjhānaṃ iddhi nāma…pe… anāgāmimaggo iddhipādo nāma, arahattamaggo iddhi nāma.
केनट्ठेन इद्धि? केनट्ठेन पादोति? इज्झनकट्ठेनेव इद्धि। पतिट्ठानट्ठेनेव पादो। एवमिधापि इद्धीति वा पादोति वा न अञ्ञस्स कस्सचि अधिवचनं, सम्पयुत्तकानं चतुन्नं खन्धानंयेव अधिवचनन्ति। एवं वुत्ते पन इदमाहंसु – चतुन्नं खन्धानमेव अधिवचनं भवेय्य, यदि सत्था परतो उत्तरचूळभाजनीयं नाम न आहरेय्य। उत्तरचूळभाजनीये पन ‘‘छन्दोयेव छन्दिद्धिपादो, वीरियमेव, चित्तमेव, वीमंसाव वीमंसिद्धिपादो’’ति कथितं। केचि पन ‘‘इद्धि नाम अनिप्फन्ना, इद्धिपादो निप्फन्नो’’ति वदिंसु। तेसं वचनं पटिक्खिपित्वा इद्धीपि इद्धिपादोपि ‘निप्फन्नो तिलक्खणब्भाहतो’ति सन्निट्ठानं कतं। इति इमस्मिं सुत्तन्तभाजनीये लोकियलोकुत्तरमिस्सका इद्धिपादा कथिताति।
Kenaṭṭhena iddhi? Kenaṭṭhena pādoti? Ijjhanakaṭṭheneva iddhi. Patiṭṭhānaṭṭheneva pādo. Evamidhāpi iddhīti vā pādoti vā na aññassa kassaci adhivacanaṃ, sampayuttakānaṃ catunnaṃ khandhānaṃyeva adhivacananti. Evaṃ vutte pana idamāhaṃsu – catunnaṃ khandhānameva adhivacanaṃ bhaveyya, yadi satthā parato uttaracūḷabhājanīyaṃ nāma na āhareyya. Uttaracūḷabhājanīye pana ‘‘chandoyeva chandiddhipādo, vīriyameva, cittameva, vīmaṃsāva vīmaṃsiddhipādo’’ti kathitaṃ. Keci pana ‘‘iddhi nāma anipphannā, iddhipādo nipphanno’’ti vadiṃsu. Tesaṃ vacanaṃ paṭikkhipitvā iddhīpi iddhipādopi ‘nipphanno tilakkhaṇabbhāhato’ti sanniṭṭhānaṃ kataṃ. Iti imasmiṃ suttantabhājanīye lokiyalokuttaramissakā iddhipādā kathitāti.
सुत्तन्तभाजनीयवण्णना।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / विभङ्गपाळि • Vibhaṅgapāḷi / ९. इद्धिपादविभङ्गो • 9. Iddhipādavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-मूलटीका • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ९. इद्धिपादविभङ्गो • 9. Iddhipādavibhaṅgo
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / विभङ्ग-अनुटीका • Vibhaṅga-anuṭīkā / ९. इद्धिपादविभङ्गो • 9. Iddhipādavibhaṅgo
