Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / సమ్మోహవినోదనీ-అట్ఠకథా • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
౨. ఆయతనవిభఙ్గో
2. Āyatanavibhaṅgo
౧. సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
౧౫౪. ఇదాని తదనన్తరే ఆయతనవిభఙ్గనిద్దేసే సుత్తన్తభాజనీయం తావ దస్సేన్తో ద్వాదసాయతనాని చక్ఖాయతనం రూపాయతనన్తిఆదిమాహ. తత్థ పాళిముత్తకేన తావ నయేన –
154. Idāni tadanantare āyatanavibhaṅganiddese suttantabhājanīyaṃ tāva dassento dvādasāyatanāni cakkhāyatanaṃ rūpāyatanantiādimāha. Tattha pāḷimuttakena tāva nayena –
అత్థలక్ఖణతావత్వ, కమసఙ్ఖేపవిత్థారా;
Atthalakkhaṇatāvatva, kamasaṅkhepavitthārā;
తథా దట్ఠబ్బతో చేవ, విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
Tathā daṭṭhabbato ceva, viññātabbo vinicchayo.
తత్థ విసేసతో తావ చక్ఖతీతి చక్ఖు; రూపం అస్సాదేతి, విభావేతి చాతి అత్థో. రూపయతీతి రూపం; వణ్ణవికారం ఆపజ్జమానం హదయఙ్గతభావం పకాసేతీతి అత్థో. సుణాతీతి సోతం. సప్పతీతి సద్దో; ఉదాహరియతీతి అత్థో. ఘాయతీతి ఘానం. గన్ధయతీతి గన్ధో; అత్తనో వత్థుం సూచయతీతి అత్థో. జీవితం అవ్హాయతీతి జివ్హా. రసన్తి తం సత్తాతి రసో; అస్సాదేన్తీతి అత్థో. కుచ్ఛితానం సాసవధమ్మానం ఆయోతి కాయో. ఆయోతి ఉప్పత్తిదేసో. ఫుసీయతీతి ఫోట్ఠబ్బం. మనతీతి మనో. అత్తనో లక్ఖణం ధారయన్తీతి ధమ్మా.
Tattha visesato tāva cakkhatīti cakkhu; rūpaṃ assādeti, vibhāveti cāti attho. Rūpayatīti rūpaṃ; vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti attho. Suṇātīti sotaṃ. Sappatīti saddo; udāhariyatīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ. Gandhayatīti gandho; attano vatthuṃ sūcayatīti attho. Jīvitaṃ avhāyatīti jivhā. Rasanti taṃ sattāti raso; assādentīti attho. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ. Manatīti mano. Attano lakkhaṇaṃ dhārayantīti dhammā.
అవిసేసతో పన ఆయతనతో, ఆయానం తననతో, ఆయతస్స చ నయనతో ఆయతనన్తి వేదితబ్బం. చక్ఖురూపాదీసు హి తంతంద్వారారమ్మణా చిత్తచేతసికా ధమ్మా సేన సేన అనుభవనాదినా కిచ్చేన ఆయతన్తి ఉట్ఠహన్తి ఘట్టేన్తి వాయమన్తీతి వుత్తం హోతి. తే చ పన ఆయభూతే ధమ్మే ఏతాని తనోన్తి విత్థారేన్తీతి వుత్తం హోతి. ఇదఞ్చ అనమతగ్గే సంసారే పవత్తం అతీవ ఆయతం సంసారదుక్ఖం యావ న నివత్తతి తావ నయన్తేవ, పవత్తయన్తీతి వుత్తం హోతి. ఇతి సబ్బేపి మే ధమ్మా ఆయతనతో ఆయానం తననతో ఆయతస్స చ నయనతో ‘ఆయతనం ఆయతన’న్తి వుచ్చన్తి.
Avisesato pana āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatananti veditabbaṃ. Cakkhurūpādīsu hi taṃtaṃdvārārammaṇā cittacetasikā dhammā sena sena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭṭenti vāyamantīti vuttaṃ hoti. Te ca pana āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārentīti vuttaṃ hoti. Idañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ atīva āyataṃ saṃsāradukkhaṃ yāva na nivattati tāva nayanteva, pavattayantīti vuttaṃ hoti. Iti sabbepi me dhammā āyatanato āyānaṃ tananato āyatassa ca nayanato ‘āyatanaṃ āyatana’nti vuccanti.
అపిచ నివాసట్ఠానట్ఠేన, ఆకరట్ఠేన, సమోసరణట్ఠానట్ఠేన , సఞ్జాతిదేసట్ఠేన, కారణట్ఠేన చ ఆయతనం వేదితబ్బం. తథా హి లోకే ‘‘ఇస్సరాయతనం వాసుదేవాయతన’’న్తిఆదీసు నివాసట్ఠానం ఆయతనన్తి వుచ్చతి . ‘‘సువణ్ణాయతనం రజతాయతన’’న్తిఆదీసు ఆకరో. సాసనే పన ‘‘మనోరమే ఆయతనే సేవన్తి నం విహఙ్గమా’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౫.౩౮) సమోసరణట్ఠానం. ‘‘దక్ఖిణాపథో గున్నం ఆయతన’’న్తిఆదీసు సఞ్జాతిదేసో. ‘‘తత్ర తత్రేవ సక్ఖిభబ్బతం పాపుణాతి సతి సతిఆయతనే’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౫.౨౩) కారణం.
Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena , sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati . ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 5.23) kāraṇaṃ.
చక్ఖురూపాదీసు చాపి తే తే చిత్తచేతసికా ధమ్మా నివసన్తి తదాయత్తవుత్తితాయాతి చక్ఖాదయో నేసం నివాసనట్ఠానం. చక్ఖాదీసు చ తే ఆకిణ్ణా తం నిస్సితత్తా తదారమ్మణత్తా చాతి చక్ఖాదయో నేసం ఆకరో. చక్ఖాదయో చ నేసం సమోసరణట్ఠానం, తత్థ తత్థ వత్థుద్వారారమ్మణవసేన సమోసరణతో. చక్ఖాదయో చ నేసం సఞ్జాతిదేసో; తం నిస్సయారమ్మణభావేన తత్థేవ ఉప్పత్తితో. చక్ఖాదయో చ నేసం కారణం, తేసం అభావే అభావతోతి. ఇతి నివాసట్ఠానట్ఠేన, ఆకరట్ఠేన, సమోసరణట్ఠానట్ఠేన, సఞ్జాతిదేసట్ఠేన, కారణట్ఠేనాతి ఇమేహి కారణేహి ఏతే ధమ్మా ‘ఆయతనం ఆయతన’న్తి వుచ్చన్తి. తస్మా యథావుత్తేనత్థేన చక్ఖు చ తం ఆయతనఞ్చాతి చక్ఖాయతనం…పే॰… ధమ్మా చ తే ఆయతనఞ్చాతి ధమ్మాయతనన్తి ఏవం తావేత్థ ‘అత్థతో’ విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
Cakkhurūpādīsu cāpi te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo nesaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ. Cakkhādīsu ca te ākiṇṇā taṃ nissitattā tadārammaṇattā cāti cakkhādayo nesaṃ ākaro. Cakkhādayo ca nesaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ, tattha tattha vatthudvārārammaṇavasena samosaraṇato. Cakkhādayo ca nesaṃ sañjātideso; taṃ nissayārammaṇabhāvena tattheva uppattito. Cakkhādayo ca nesaṃ kāraṇaṃ, tesaṃ abhāve abhāvatoti. Iti nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhenāti imehi kāraṇehi ete dhammā ‘āyatanaṃ āyatana’nti vuccanti. Tasmā yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ…pe… dhammā ca te āyatanañcāti dhammāyatananti evaṃ tāvettha ‘atthato’ viññātabbo vinicchayo.
‘లక్ఖణతో’తి చక్ఖాదీనం లక్ఖణతోపేత్థ విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో. తాని చ పన నేసం లక్ఖణాని హేట్ఠా రూపకణ్డనిద్దేసే వుత్తనయేనేవ వేదితబ్బాని.
‘Lakkhaṇato’ti cakkhādīnaṃ lakkhaṇatopettha viññātabbo vinicchayo. Tāni ca pana nesaṃ lakkhaṇāni heṭṭhā rūpakaṇḍaniddese vuttanayeneva veditabbāni.
‘తావత్వతో’తి తావభావతో. ఇదం వుత్తం హోతి – చక్ఖాదయోపి హి ధమ్మా ఏవ. ఏవం సతి ధమ్మాయతనమిచ్చేవ అవత్వా కస్మా ద్వాదసాయతనాని వుత్తానీతి చే? ఛ విఞ్ఞాణకాయుప్పత్తిద్వారారమ్మణవవత్థానతో. ఇధ ఛన్నం విఞ్ఞాణకాయానం ద్వారభావేన ఆరమ్మణభావేన చ వవత్థానతో అయమేవ తేసం భేదో హోతీతి ద్వాదస వుత్తాని. చక్ఖువిఞ్ఞాణవీథిపరియాపన్నస్స హి విఞ్ఞాణకాయస్స చక్ఖాయతనమేవ ఉప్పత్తిద్వారం, రూపాయతనమేవ చారమ్మణం . తథా ఇతరాని ఇతరేసం. ఛట్ఠస్స పన భవఙ్గమనసఙ్ఖాతో మనాయతనేకదేసోవ ఉప్పత్తిద్వారం, అసాధారణఞ్చ ధమ్మాయతనం ఆరమ్మణన్తి . ఇతి ఛన్నం విఞ్ఞాణకాయానం ఉప్పత్తిద్వారారమ్మణవవత్థానతో ద్వాదస వుత్తానీతి. ఏవమేత్థ ‘తావత్వతో’ విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
‘Tāvatvato’ti tāvabhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – cakkhādayopi hi dhammā eva. Evaṃ sati dhammāyatanamicceva avatvā kasmā dvādasāyatanāni vuttānīti ce? Cha viññāṇakāyuppattidvārārammaṇavavatthānato. Idha channaṃ viññāṇakāyānaṃ dvārabhāvena ārammaṇabhāvena ca vavatthānato ayameva tesaṃ bhedo hotīti dvādasa vuttāni. Cakkhuviññāṇavīthipariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanameva cārammaṇaṃ . Tathā itarāni itaresaṃ. Chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadesova uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇanti . Iti channaṃ viññāṇakāyānaṃ uppattidvārārammaṇavavatthānato dvādasa vuttānīti. Evamettha ‘tāvatvato’ viññātabbo vinicchayo.
‘కమతో’తి ఇధాపి పుబ్బే వుత్తేసు ఉప్పత్తిక్కమాదీసు దేసనాక్కమోవ యుజ్జతి. అజ్ఝత్తికేసు హి ఆయతనేసు సనిదస్సనసప్పటిఘవిసయత్తా చక్ఖాయతనం పాకటన్తి పఠమం దేసితం. తతో అనిదస్సనసప్పటిఘవిసయాని సోతాయతనాదీని. అథ వా దస్సనానుత్తరియసవనానుత్తరియహేతుభావేన బహూపకారత్తా అజ్ఝత్తికేసు చక్ఖాయతనసోతాయతనాని పఠమం దేసితాని. తతో ఘానాయతనాదీని తీణి. పఞ్చన్నమ్పి గోచరవిసయత్తా అన్తే మనాయతనం. చక్ఖాదీనం పన గోచరత్తా తస్స తస్స అనన్తరాని బాహిరేసు రూపాయతనాదీని. అపిచ విఞ్ఞాణుప్పత్తికారణవవత్థానతోపి అయమేవ తేసం కమో వేదితబ్బో. వుత్తఞ్హేతం ‘‘చక్ఖుఞ్చ పటిచ్చ రూపే చ ఉప్పజ్జతి చక్ఖువిఞ్ఞాణం…పే॰… మనఞ్చ పటిచ్చ ధమ్మే చ ఉప్పజ్జతి మనోవిఞ్ఞాణ’’న్తి (మ॰ ని॰ ౩.౪౨౧) ఏవం ‘కమతో’పేత్థ విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
‘Kamato’ti idhāpi pubbe vuttesu uppattikkamādīsu desanākkamova yujjati. Ajjhattikesu hi āyatanesu sanidassanasappaṭighavisayattā cakkhāyatanaṃ pākaṭanti paṭhamaṃ desitaṃ. Tato anidassanasappaṭighavisayāni sotāyatanādīni. Atha vā dassanānuttariyasavanānuttariyahetubhāvena bahūpakārattā ajjhattikesu cakkhāyatanasotāyatanāni paṭhamaṃ desitāni. Tato ghānāyatanādīni tīṇi. Pañcannampi gocaravisayattā ante manāyatanaṃ. Cakkhādīnaṃ pana gocarattā tassa tassa anantarāni bāhiresu rūpāyatanādīni. Apica viññāṇuppattikāraṇavavatthānatopi ayameva tesaṃ kamo veditabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇa’’nti (ma. ni. 3.421) evaṃ ‘kamato’pettha viññātabbo vinicchayo.
‘సఙ్ఖేపవిత్థారా’తి సఙ్ఖేపతో హి మనాయతనస్స చేవ ధమ్మాయతనేకదేసస్స చ నామేన, తదవసేసానఞ్చ ఆయతనానం రూపేన సఙ్గహితత్తా ద్వాదసాపి ఆయతనాని నామరూపమత్తమేవ హోన్తి.
‘Saṅkhepavitthārā’ti saṅkhepato hi manāyatanassa ceva dhammāyatanekadesassa ca nāmena, tadavasesānañca āyatanānaṃ rūpena saṅgahitattā dvādasāpi āyatanāni nāmarūpamattameva honti.
విత్థారతో పన అజ్ఝత్తికేసు తావ చక్ఖాయతనం జాతివసేన చక్ఖుపసాదమత్తమేవ, పచ్చయగతినికాయపుగ్గలభేదతో పన అనన్తప్పభేదం. తథా సోతాయతనాదీని చత్తారి. మనాయతనం తేభూమకకుసలాకుసలవిపాకకిరియవిఞ్ఞాణభేదేన ఏకాసీతిప్పభేదం, వత్థుపటిపదాదిభేదతో పన అనన్తప్పభేదం. రూపగన్ధరసాయతనాని సముట్ఠానభేదతో చతుప్పభేదాని, సద్దాయతనం ద్విప్పభేదం. సభాగవిసభాగభేదతో పన సబ్బానిపి అనన్తప్పభేదాని. ఫోట్ఠబ్బాయతనం పథవీధాతుతేజోధాతువాయోధాతువసేన తిప్పభేదం, సముట్ఠానతో చతుప్పభేదం, సభాగవిసభాగతో అనేకప్పభేదం. ధమ్మాయతనం తేభూమకధమ్మారమ్మణవసేన అనేకప్పభేదన్తి. ఏవం సఙ్ఖేపవిత్థారా విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయో.
Vitthārato pana ajjhattikesu tāva cakkhāyatanaṃ jātivasena cakkhupasādamattameva, paccayagatinikāyapuggalabhedato pana anantappabhedaṃ. Tathā sotāyatanādīni cattāri. Manāyatanaṃ tebhūmakakusalākusalavipākakiriyaviññāṇabhedena ekāsītippabhedaṃ, vatthupaṭipadādibhedato pana anantappabhedaṃ. Rūpagandharasāyatanāni samuṭṭhānabhedato catuppabhedāni, saddāyatanaṃ dvippabhedaṃ. Sabhāgavisabhāgabhedato pana sabbānipi anantappabhedāni. Phoṭṭhabbāyatanaṃ pathavīdhātutejodhātuvāyodhātuvasena tippabhedaṃ, samuṭṭhānato catuppabhedaṃ, sabhāgavisabhāgato anekappabhedaṃ. Dhammāyatanaṃ tebhūmakadhammārammaṇavasena anekappabhedanti. Evaṃ saṅkhepavitthārā viññātabbo vinicchayo.
‘దట్ఠబ్బతో’తి ఏత్థ పన సబ్బానేవేతాని ఆయతనాని అనాగమనతో అనిగ్గమనతో చ దట్ఠబ్బాని. న హి తాని పుబ్బే ఉదయా కుతోచి ఆగచ్ఛన్తి, నాపి ఉద్ధం వయా కుహిఞ్చి గచ్ఛన్తి; అథ ఖో పుబ్బే ఉదయా అప్పటిలద్ధసభావాని, ఉద్ధం వయా పరిభిన్నసభావాని, పుబ్బన్తాపరన్తవేమజ్ఝే పచ్చయాయత్తవుత్తితాయ అవసాని పవత్తన్తి. తస్మా అనాగమనతో అనిగ్గమనతో చ దట్ఠబ్బాని. తథా నిరీహతో అబ్యాపారతో చ. న హి చక్ఖురూపాదీనం ఏవం హోతి – ‘అహో వత అమ్హాకం సామగ్గియా విఞ్ఞాణం నామ ఉప్పజ్జేయ్యా’తి, న చ తాని విఞ్ఞాణుప్పాదనత్థం ద్వారభావేన వత్థుభావేన ఆరమ్మణభావేన వా ఈహన్తి, న బ్యాపారమాపజ్జన్తి; అథ ఖో ధమ్మతావేసా యం చక్ఖురూపాదీనం సామగ్గియం చక్ఖువిఞ్ఞాణాదీని సమ్భవన్తి. తస్మా నిరీహతో అబ్యాపారతో చ దట్ఠబ్బాని. అపిచ అజ్ఝత్తికాని సుఞ్ఞగామో వియ దట్ఠబ్బాని ధువసుభసుఖత్తభావవిరహితత్తా, బాహిరాని గామఘాతకచోరా వియ అజ్ఝత్తికానం అభిఘాతకత్తా. వుత్తఞ్హేతం – ‘‘చక్ఖు, భిక్ఖవే, హఞ్ఞతి మనాపామనాపేహి రూపేహీతి విత్థారో. అపిచ అజ్ఝత్తికాని ఛ పాణకా వియ దట్ఠబ్బాని, బాహిరాని తేసం గోచరా వియాతి. ఏవమ్పేత్థ ‘దట్ఠబ్బతో’ విఞ్ఞాతబ్బో వినిచ్ఛయోతి.
‘Daṭṭhabbato’ti ettha pana sabbānevetāni āyatanāni anāgamanato aniggamanato ca daṭṭhabbāni. Na hi tāni pubbe udayā kutoci āgacchanti, nāpi uddhaṃ vayā kuhiñci gacchanti; atha kho pubbe udayā appaṭiladdhasabhāvāni, uddhaṃ vayā paribhinnasabhāvāni, pubbantāparantavemajjhe paccayāyattavuttitāya avasāni pavattanti. Tasmā anāgamanato aniggamanato ca daṭṭhabbāni. Tathā nirīhato abyāpārato ca. Na hi cakkhurūpādīnaṃ evaṃ hoti – ‘aho vata amhākaṃ sāmaggiyā viññāṇaṃ nāma uppajjeyyā’ti, na ca tāni viññāṇuppādanatthaṃ dvārabhāvena vatthubhāvena ārammaṇabhāvena vā īhanti, na byāpāramāpajjanti; atha kho dhammatāvesā yaṃ cakkhurūpādīnaṃ sāmaggiyaṃ cakkhuviññāṇādīni sambhavanti. Tasmā nirīhato abyāpārato ca daṭṭhabbāni. Apica ajjhattikāni suññagāmo viya daṭṭhabbāni dhuvasubhasukhattabhāvavirahitattā, bāhirāni gāmaghātakacorā viya ajjhattikānaṃ abhighātakattā. Vuttañhetaṃ – ‘‘cakkhu, bhikkhave, haññati manāpāmanāpehi rūpehīti vitthāro. Apica ajjhattikāni cha pāṇakā viya daṭṭhabbāni, bāhirāni tesaṃ gocarā viyāti. Evampettha ‘daṭṭhabbato’ viññātabbo vinicchayoti.
ఇదాని తేసం విపస్సితబ్బాకారం దస్సేతుం చక్ఖుం అనిచ్చన్తిఆది ఆరద్ధం. తత్థ చక్ఖు తావ హుత్వా అభావట్ఠేన అనిచ్చన్తి వేదితబ్బం. అపరేహిపి చతూహి కారణేహి అనిచ్చం – ఉప్పాదవయవన్తతో, విపరిణామతో, తావకాలికతో, నిచ్చపటిక్ఖేపతోతి.
Idāni tesaṃ vipassitabbākāraṃ dassetuṃ cakkhuṃ aniccantiādi āraddhaṃ. Tattha cakkhu tāva hutvā abhāvaṭṭhena aniccanti veditabbaṃ. Aparehipi catūhi kāraṇehi aniccaṃ – uppādavayavantato, vipariṇāmato, tāvakālikato, niccapaṭikkhepatoti.
తదేవ పటిపీళనట్ఠేన దుక్ఖం. యస్మా వా ఏతం ఉప్పన్నం ఠితిం పాపుణాతి, ఠితియం జరాయ కిలమతి, జరం పత్వా అవస్సం భిజ్జతి; తస్మా అభిణ్హసమ్పటిపీళనతో, దుక్ఖమతో, దుక్ఖవత్థుతో, సుఖపటిక్ఖేపతోతి ఇమేహి చతూహి కారణేహి దుక్ఖం.
Tadeva paṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ. Yasmā vā etaṃ uppannaṃ ṭhitiṃ pāpuṇāti, ṭhitiyaṃ jarāya kilamati, jaraṃ patvā avassaṃ bhijjati; tasmā abhiṇhasampaṭipīḷanato, dukkhamato, dukkhavatthuto, sukhapaṭikkhepatoti imehi catūhi kāraṇehi dukkhaṃ.
అవసవత్తనట్ఠేన పన అనత్తా. యస్మా వా ఏతం ఉప్పన్నం ఠితిం మా పాపుణాతు, ఠానప్పత్తం మా జిరతు, జరప్పతం మా భిజ్జతూతి ఇమేసు తీసు ఠానేసు కస్సచి వసవత్తిభావో నత్థి, సుఞ్ఞం తేన వసవత్తనాకారేన; తస్మా సుఞ్ఞతో, అస్సామికతో, అకామకారియతో, అత్తపటిక్ఖేపతోతి ఇమేహి చతూహి కారణేహి అనత్తా.
Avasavattanaṭṭhena pana anattā. Yasmā vā etaṃ uppannaṃ ṭhitiṃ mā pāpuṇātu, ṭhānappattaṃ mā jiratu, jarappataṃ mā bhijjatūti imesu tīsu ṭhānesu kassaci vasavattibhāvo natthi, suññaṃ tena vasavattanākārena; tasmā suññato, assāmikato, akāmakāriyato, attapaṭikkhepatoti imehi catūhi kāraṇehi anattā.
విభవగతికతో , పుబ్బాపరవసేన భవసఙ్కన్తిగమనతో, పకతిభావవిజహనతో చ విపరిణామధమ్మం. ఇదం అనిచ్చవేవచనమేవ. రూపా అనిచ్చాతిఆదీసుపి ఏసేవ నయో. అపిచేత్థ ఠపేత్వా చక్ఖుం తేభూమకధమ్మా అనిచ్చా, నో చక్ఖు. చక్ఖు పన చక్ఖు చేవ అనిచ్చఞ్చ. తథా సేసధమ్మా దుక్ఖా, నో చక్ఖు. చక్ఖు పన చక్ఖు చేవ దుక్ఖఞ్చ. సేసధమ్మా అనత్తా, నో చక్ఖు. చక్ఖు పన చక్ఖు చేవ అనత్తా చాతి. రూపాదీసుపి ఏసేవ నయో.
Vibhavagatikato , pubbāparavasena bhavasaṅkantigamanato, pakatibhāvavijahanato ca vipariṇāmadhammaṃ. Idaṃ aniccavevacanameva. Rūpā aniccātiādīsupi eseva nayo. Apicettha ṭhapetvā cakkhuṃ tebhūmakadhammā aniccā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva aniccañca. Tathā sesadhammā dukkhā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva dukkhañca. Sesadhammā anattā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva anattā cāti. Rūpādīsupi eseva nayo.
ఇమస్మిం పన సుత్తన్తభాజనీయే తథాగతేన కిం దస్సితన్తి? ద్వాదసన్నం ఆయతనానం అనత్తలక్ఖణం. సమ్మాసమ్బుద్ధో హి అనత్తలక్ఖణం దస్సేన్తో అనిచ్చేన వా దస్సేతి, దుక్ఖేన వా, అనిచ్చదుక్ఖేహి వా. తత్థ ‘‘చక్ఖు, అత్తాతి యో వదేయ్య, తం న ఉపపజ్జతి. చక్ఖుస్స ఉప్పాదోపి వయోపి పఞ్ఞాయతి. యస్స ఖో పన ఉప్పాదోపి వయోపి పఞ్ఞాయతి ‘అత్తా మే ఉప్పజ్జతి చ వేతి చా’తి ఇచ్చస్స ఏవమాగతం హోతి. తస్మా తం న ఉపపజ్జతి – చక్ఖు అత్తాతి యో వదేయ్య ఇతి చక్ఖు అనత్తా’’తి (మ॰ ని॰ ౩.౪౨౨). ఇమస్మిం సుత్తే అనిచ్చేన అనత్తలక్ఖణం దస్సేసి. ‘‘రూపం, భిక్ఖవే, అనత్తా. రూపఞ్చ హిదం, భిక్ఖవే, అత్తా అభవిస్స, న యిదం రూపం ఆబాధాయ సంవత్తేయ్య; లబ్భేథ చ రూపే – ఏవం మే రూపం హోతు, ఏవం మే రూపం మా అహోసీతి. యస్మా చ ఖో, భిక్ఖవే, రూపం అనత్తా తస్మా రూపం ఆబాధాయ సంవత్తతి; న చ లబ్భతి రూపే – ఏవం మే రూపం హోతు, ఏవం మే రూపం మా అహోసీ’’తి (సం॰ ని॰ ౩.౫౯; మహావ॰ ౨౦) ఇమస్మిం సుత్తే దుక్ఖేన అనత్తలక్ఖణం దస్సేసి. ‘‘రూపం, భిక్ఖవే, అనిచ్చం, యదనిచ్చం తం దుక్ఖం, యం దుక్ఖం తదనత్తా, యదనత్తా తం నేతం మమ, నేసోహమస్మి, న మేసో అత్తా’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౧౫) అనిచ్చదుక్ఖేహి అనత్తలక్ఖణం దస్సేసి. కస్మా? అనిచ్చదుక్ఖానం పాకటత్తా.
Imasmiṃ pana suttantabhājanīye tathāgatena kiṃ dassitanti? Dvādasannaṃ āyatanānaṃ anattalakkhaṇaṃ. Sammāsambuddho hi anattalakkhaṇaṃ dassento aniccena vā dasseti, dukkhena vā, aniccadukkhehi vā. Tattha ‘‘cakkhu, attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati. Cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati ‘attā me uppajjati ca veti cā’ti iccassa evamāgataṃ hoti. Tasmā taṃ na upapajjati – cakkhu attāti yo vadeyya iti cakkhu anattā’’ti (ma. ni. 3.422). Imasmiṃ sutte aniccena anattalakkhaṇaṃ dassesi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, anattā. Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, na yidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca rūpe – evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosīti. Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati; na ca labbhati rūpe – evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’’ti (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 20) imasmiṃ sutte dukkhena anattalakkhaṇaṃ dassesi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā, yadanattā taṃ netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15) aniccadukkhehi anattalakkhaṇaṃ dassesi. Kasmā? Aniccadukkhānaṃ pākaṭattā.
హత్థతో హి తట్టకే వా సరకే వా కిస్మిఞ్చిదేవ వా పతిత్వా భిన్నే ‘అహో అనిచ్చ’న్తి వదన్తి. ఏవం అనిచ్చం పాకటం నామ. అత్తభావస్మిం పన గణ్డపిళకాదీసు వా ఉట్ఠితాసు ఖాణుకణ్టకాదీహి వా విద్ధాసు ‘అహో దుక్ఖ’న్తి వదన్తి. ఏవం దుక్ఖం పాకటం నామ. అనత్తలక్ఖణం అపాకటం అన్ధకారం అవిభూతం దుప్పటివిజ్ఝం దుద్దీపనం దుప్పఞ్ఞాపనం . అనిచ్చదుక్ఖలక్ఖణాని ఉప్పాదా వా తథాగతానం అనుప్పాదా వా పఞ్ఞాయన్తి. అనత్తలక్ఖణం వినా బుద్ధుప్పాదా న పఞ్ఞాయతి, బుద్ధుప్పాదేయేవ పఞ్ఞాయతి. మహిద్ధికా హి మహానుభావా తాపసపరిబ్బాజకా సరభఙ్గసత్థారాదయోపి ‘అనిచ్చం దుక్ఖ’న్తి వత్తుం సక్కోన్తి, ‘అనత్తా’తి వత్తుం న సక్కోన్తి. సచే హి తే సమ్పత్తపరిసాయ అనత్తాతి వత్తుం సక్కుణేయ్యుం, సమ్పత్తపరిసాయ మగ్గఫలపటివేధో భవేయ్య. అనత్తలక్ఖణపఞ్ఞాపనఞ్హి అఞ్ఞస్స కస్సచి అవిసయో, సబ్బఞ్ఞుబుద్ధానమేవ విసయో. ఏవమేతం అనత్తలక్ఖణం అపాకటం. తస్మా సత్థా అనత్తలక్ఖణం దస్సేన్తో అనిచ్చేన వా దస్సేసి, దుక్ఖేన వా, అనిచ్చదుక్ఖేహి వా. ఇధ పన తం అనిచ్చదుక్ఖేహి దస్సేసీతి వేదితబ్బం.
Hatthato hi taṭṭake vā sarake vā kismiñcideva vā patitvā bhinne ‘aho anicca’nti vadanti. Evaṃ aniccaṃ pākaṭaṃ nāma. Attabhāvasmiṃ pana gaṇḍapiḷakādīsu vā uṭṭhitāsu khāṇukaṇṭakādīhi vā viddhāsu ‘aho dukkha’nti vadanti. Evaṃ dukkhaṃ pākaṭaṃ nāma. Anattalakkhaṇaṃ apākaṭaṃ andhakāraṃ avibhūtaṃ duppaṭivijjhaṃ duddīpanaṃ duppaññāpanaṃ . Aniccadukkhalakkhaṇāni uppādā vā tathāgatānaṃ anuppādā vā paññāyanti. Anattalakkhaṇaṃ vinā buddhuppādā na paññāyati, buddhuppādeyeva paññāyati. Mahiddhikā hi mahānubhāvā tāpasaparibbājakā sarabhaṅgasatthārādayopi ‘aniccaṃ dukkha’nti vattuṃ sakkonti, ‘anattā’ti vattuṃ na sakkonti. Sace hi te sampattaparisāya anattāti vattuṃ sakkuṇeyyuṃ, sampattaparisāya maggaphalapaṭivedho bhaveyya. Anattalakkhaṇapaññāpanañhi aññassa kassaci avisayo, sabbaññubuddhānameva visayo. Evametaṃ anattalakkhaṇaṃ apākaṭaṃ. Tasmā satthā anattalakkhaṇaṃ dassento aniccena vā dassesi, dukkhena vā, aniccadukkhehi vā. Idha pana taṃ aniccadukkhehi dassesīti veditabbaṃ.
ఇమాని పన లక్ఖణాని కిస్స అమనసికారా అప్పటివేధా, కేన పటిచ్ఛన్నత్తా, న ఉపట్ఠహన్తి? అనిచ్చలక్ఖణం తావ ఉదయబ్బయానం అమనసికారా అప్పటివేధా, సన్తతియా పటిచ్ఛన్నత్తా, న ఉపట్ఠాతి. దుక్ఖలక్ఖణం అభిణ్హసమ్పటిపీళనస్స అమనసికారా అప్పటివేధా, ఇరియాపథేహి పటిచ్ఛన్నత్తా, న ఉపట్ఠాతి. అనత్తలక్ఖణం నానాధాతువినిబ్భోగస్స అమనసికారా అప్పటివేధా, ఘనేన పటిచ్ఛన్నత్తా, న ఉపట్ఠాతి. ఉదయబ్బయం పన పరిగ్గహేత్వా సన్తతియా వికోపితాయ అనిచ్చలక్ఖణం యాథావసరసతో ఉపట్ఠాతి. అభిణ్హసమ్పటిపీళనం మనసికత్వా ఇరియాపథే ఉగ్ఘాటితే దుక్ఖలక్ఖణం యాథావసరసతో ఉపట్ఠాతి. నానాధాతుయో వినిబ్భుజిత్వా ఘనవినిబ్భోగే కతే అనత్తలక్ఖణం యాథావసరసతో ఉపట్ఠాతి.
Imāni pana lakkhaṇāni kissa amanasikārā appaṭivedhā, kena paṭicchannattā, na upaṭṭhahanti? Aniccalakkhaṇaṃ tāva udayabbayānaṃ amanasikārā appaṭivedhā, santatiyā paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Dukkhalakkhaṇaṃ abhiṇhasampaṭipīḷanassa amanasikārā appaṭivedhā, iriyāpathehi paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Anattalakkhaṇaṃ nānādhātuvinibbhogassa amanasikārā appaṭivedhā, ghanena paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Udayabbayaṃ pana pariggahetvā santatiyā vikopitāya aniccalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Abhiṇhasampaṭipīḷanaṃ manasikatvā iriyāpathe ugghāṭite dukkhalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Nānādhātuyo vinibbhujitvā ghanavinibbhoge kate anattalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti.
ఏత్థ చ అనిచ్చం అనిచ్చలక్ఖణం, దుక్ఖం దుక్ఖలక్ఖణం, అనత్తా అనత్తలక్ఖణన్తి అయం విభాగో వేదితబ్బో. తత్థ అనిచ్చన్తి ఖన్ధపఞ్చకం. కస్మా? ఉప్పాదవయఞ్ఞథత్తభావా, హుత్వా అభావతో వా; ఉప్పాదవయఞ్ఞథత్తం అనిచ్చలక్ఖణం, హుత్వా అభావసఙ్ఖాతో ఆకారవికారో వా. ‘‘యదనిచ్చం తం దుక్ఖ’’న్తి వచనతో పన తదేవ ఖన్ధపఞ్చకం దుక్ఖం. కస్మా? అభిణ్హసమ్పటిపీళనతో; అభిణ్హసమ్పటిపీళనాకారో దుక్ఖలక్ఖణం. ‘‘యం దుక్ఖం తం అనత్తా’’తి పన వచనతో తదేవ ఖన్ధపఞ్చకం అనత్తా. కస్మా? అవసవత్తనతో; అవసవత్తనాకారో అనత్తలక్ఖణం. ఇతి అఞ్ఞదేవ అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా, అఞ్ఞాని అనిచ్చదుక్ఖానత్తలక్ఖణాని. పఞ్చక్ఖన్ధా, ద్వాదసాయతనాని, అట్ఠారస ధాతుయోతి ఇదఞ్హి సబ్బమ్పి అనిచ్చం దుక్ఖం అనత్తా నామ. వుత్తప్పకారాకారవికారా అనిచ్చదుక్ఖానత్తలక్ఖణానీతి.
Ettha ca aniccaṃ aniccalakkhaṇaṃ, dukkhaṃ dukkhalakkhaṇaṃ, anattā anattalakkhaṇanti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Tattha aniccanti khandhapañcakaṃ. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā, hutvā abhāvato vā; uppādavayaññathattaṃ aniccalakkhaṇaṃ, hutvā abhāvasaṅkhāto ākāravikāro vā. ‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti vacanato pana tadeva khandhapañcakaṃ dukkhaṃ. Kasmā? Abhiṇhasampaṭipīḷanato; abhiṇhasampaṭipīḷanākāro dukkhalakkhaṇaṃ. ‘‘Yaṃ dukkhaṃ taṃ anattā’’ti pana vacanato tadeva khandhapañcakaṃ anattā. Kasmā? Avasavattanato; avasavattanākāro anattalakkhaṇaṃ. Iti aññadeva aniccaṃ dukkhaṃ anattā, aññāni aniccadukkhānattalakkhaṇāni. Pañcakkhandhā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyoti idañhi sabbampi aniccaṃ dukkhaṃ anattā nāma. Vuttappakārākāravikārā aniccadukkhānattalakkhaṇānīti.
సఙ్ఖేపతో పనేత్థ దసాయతనాని కామావచరాని, ద్వే తేభూమకాని. సబ్బేసుపి సమ్మసనచారో కథితోతి వేదితబ్బో.
Saṅkhepato panettha dasāyatanāni kāmāvacarāni, dve tebhūmakāni. Sabbesupi sammasanacāro kathitoti veditabbo.
సుత్తన్తభాజనీయవణ్ణనా.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / విభఙ్గపాళి • Vibhaṅgapāḷi / ౨. ఆయతనవిభఙ్గో • 2. Āyatanavibhaṅgo
టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / విభఙ్గ-అనుటీకా • Vibhaṅga-anuṭīkā / ౨. ఆయతనవిభఙ్గో • 2. Āyatanavibhaṅgo