១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា

1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

១៥៤. ឥទានិ តទនន្តរេ អាយតនវិភង្គនិទ្ទេសេ សុត្តន្តភាជនីយំ តាវ ទស្សេន្តោ ទ្វាទសាយតនានិ ចក្ខាយតនំ រូបាយតនន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ បាឡិមុត្តកេន តាវ នយេន –

154. Idāni tadanantare āyatanavibhaṅganiddese suttantabhājanīyaṃ tāva dassento dvādasāyatanāni cakkhāyatanaṃ rūpāyatanantiādimāha. Tattha pāḷimuttakena tāva nayena –

អត្ថលក្ខណតាវត្វ, កមសង្ខេបវិត្ថារា;

Atthalakkhaṇatāvatva, kamasaṅkhepavitthārā;

តថា ទដ្ឋព្ពតោ ចេវ, វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

Tathā daṭṭhabbato ceva, viññātabbo vinicchayo.

តត្ថ វិសេសតោ តាវ ចក្ខតីតិ ចក្ខុ; រូបំ អស្សាទេតិ, វិភាវេតិ ចាតិ អត្ថោ។ រូបយតីតិ រូបំ; វណ្ណវិការំ អាបជ្ជមានំ ហទយង្គតភាវំ បកាសេតីតិ អត្ថោ។ សុណាតីតិ សោតំ។ សប្បតីតិ សទ្ទោ; ឧទាហរិយតីតិ អត្ថោ។ ឃាយតីតិ ឃានំ។ គន្ធយតីតិ គន្ធោ; អត្តនោ វត្ថុំ សូចយតីតិ អត្ថោ។ ជីវិតំ អវ្ហាយតីតិ ជិវ្ហា។ រសន្តិ តំ សត្តាតិ រសោ; អស្សាទេន្តីតិ អត្ថោ។ កុច្ឆិតានំ សាសវធម្មានំ អាយោតិ កាយោ។ អាយោតិ ឧប្បត្តិទេសោ។ ផុសីយតីតិ ផោដ្ឋព្ពំ។ មនតីតិ មនោ។ អត្តនោ លក្ខណំ ធារយន្តីតិ ធម្មា។

Tattha visesato tāva cakkhatīti cakkhu; rūpaṃ assādeti, vibhāveti cāti attho. Rūpayatīti rūpaṃ; vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti attho. Suṇātīti sotaṃ. Sappatīti saddo; udāhariyatīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ. Gandhayatīti gandho; attano vatthuṃ sūcayatīti attho. Jīvitaṃ avhāyatīti jivhā. Rasanti taṃ sattāti raso; assādentīti attho. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ. Manatīti mano. Attano lakkhaṇaṃ dhārayantīti dhammā.

អវិសេសតោ បន អាយតនតោ, អាយានំ តននតោ, អាយតស្ស ច នយនតោ អាយតនន្តិ វេទិតព្ពំ។ ចក្ខុរូបាទីសុ ហិ តំតំទ្វារារម្មណា ចិត្តចេតសិកា ធម្មា សេន សេន អនុភវនាទិនា កិច្ចេន អាយតន្តិ ឧដ្ឋហន្តិ ឃដ្ដេន្តិ វាយមន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ តេ ច បន អាយភូតេ ធម្មេ ឯតានិ តនោន្តិ វិត្ថារេន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥទញ្ច អនមតគ្គេ សំសារេ បវត្តំ អតីវ អាយតំ សំសារទុក្ខំ យាវ ន និវត្តតិ តាវ នយន្តេវ, បវត្តយន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឥតិ សព្ពេបិ មេ ធម្មា អាយតនតោ អាយានំ តននតោ អាយតស្ស ច នយនតោ ‘អាយតនំ អាយតន’ន្តិ វុច្ចន្តិ។

Avisesato pana āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatananti veditabbaṃ. Cakkhurūpādīsu hi taṃtaṃdvārārammaṇā cittacetasikā dhammā sena sena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭṭenti vāyamantīti vuttaṃ hoti. Te ca pana āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārentīti vuttaṃ hoti. Idañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ atīva āyataṃ saṃsāradukkhaṃ yāva na nivattati tāva nayanteva, pavattayantīti vuttaṃ hoti. Iti sabbepi me dhammā āyatanato āyānaṃ tananato āyatassa ca nayanato ‘āyatanaṃ āyatana’nti vuccanti.

អបិច និវាសដ្ឋានដ្ឋេន, អាករដ្ឋេន, សមោសរណដ្ឋានដ្ឋេន , សញ្ជាតិទេសដ្ឋេន, ការណដ្ឋេន ច អាយតនំ វេទិតព្ពំ។ តថា ហិ លោកេ ‘‘ឥស្សរាយតនំ វាសុទេវាយតន’’ន្តិអាទីសុ និវាសដ្ឋានំ អាយតនន្តិ វុច្ចតិ ។ ‘‘សុវណ្ណាយតនំ រជតាយតន’’ន្តិអាទីសុ អាករោ។ សាសនេ បន ‘‘មនោរមេ អាយតនេ សេវន្តិ នំ វិហង្គមា’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៥.៣៨) សមោសរណដ្ឋានំ។ ‘‘ទក្ខិណាបថោ គុន្នំ អាយតន’’ន្តិអាទីសុ សញ្ជាតិទេសោ។ ‘‘តត្រ តត្រេវ សក្ខិភព្ពតំ បាបុណាតិ សតិ សតិអាយតនេ’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៥.២៣) ការណំ។

Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena , sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati . ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 5.23) kāraṇaṃ.

ចក្ខុរូបាទីសុ ចាបិ តេ តេ ចិត្តចេតសិកា ធម្មា និវសន្តិ តទាយត្តវុត្តិតាយាតិ ចក្ខាទយោ នេសំ និវាសនដ្ឋានំ។ ចក្ខាទីសុ ច តេ អាកិណ្ណា តំ និស្សិតត្តា តទារម្មណត្តា ចាតិ ចក្ខាទយោ នេសំ អាករោ។ ចក្ខាទយោ ច នេសំ សមោសរណដ្ឋានំ, តត្ថ តត្ថ វត្ថុទ្វារារម្មណវសេន សមោសរណតោ។ ចក្ខាទយោ ច នេសំ សញ្ជាតិទេសោ; តំ និស្សយារម្មណភាវេន តត្ថេវ ឧប្បត្តិតោ។ ចក្ខាទយោ ច នេសំ ការណំ, តេសំ អភាវេ អភាវតោតិ។ ឥតិ និវាសដ្ឋានដ្ឋេន, អាករដ្ឋេន, សមោសរណដ្ឋានដ្ឋេន, សញ្ជាតិទេសដ្ឋេន, ការណដ្ឋេនាតិ ឥមេហិ ការណេហិ ឯតេ ធម្មា ‘អាយតនំ អាយតន’ន្តិ វុច្ចន្តិ។ តស្មា យថាវុត្តេនត្ថេន ចក្ខុ ច តំ អាយតនញ្ចាតិ ចក្ខាយតនំ…បេ.… ធម្មា ច តេ អាយតនញ្ចាតិ ធម្មាយតនន្តិ ឯវំ តាវេត្ថ ‘អត្ថតោ’ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

Cakkhurūpādīsu cāpi te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo nesaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ. Cakkhādīsu ca te ākiṇṇā taṃ nissitattā tadārammaṇattā cāti cakkhādayo nesaṃ ākaro. Cakkhādayo ca nesaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ, tattha tattha vatthudvārārammaṇavasena samosaraṇato. Cakkhādayo ca nesaṃ sañjātideso; taṃ nissayārammaṇabhāvena tattheva uppattito. Cakkhādayo ca nesaṃ kāraṇaṃ, tesaṃ abhāve abhāvatoti. Iti nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhenāti imehi kāraṇehi ete dhammā ‘āyatanaṃ āyatana’nti vuccanti. Tasmā yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ…pe… dhammā ca te āyatanañcāti dhammāyatananti evaṃ tāvettha ‘atthato’ viññātabbo vinicchayo.

‘លក្ខណតោ’តិ ចក្ខាទីនំ លក្ខណតោបេត្ថ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។ តានិ ច បន នេសំ លក្ខណានិ ហេដ្ឋា រូបកណ្ឌនិទ្ទេសេ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។

‘Lakkhaṇato’ti cakkhādīnaṃ lakkhaṇatopettha viññātabbo vinicchayo. Tāni ca pana nesaṃ lakkhaṇāni heṭṭhā rūpakaṇḍaniddese vuttanayeneva veditabbāni.

‘តាវត្វតោ’តិ តាវភាវតោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ចក្ខាទយោបិ ហិ ធម្មា ឯវ។ ឯវំ សតិ ធម្មាយតនមិច្ចេវ អវត្វា កស្មា ទ្វាទសាយតនានិ វុត្តានីតិ ចេ? ឆ វិញ្ញាណកាយុប្បត្តិទ្វារារម្មណវវត្ថានតោ។ ឥធ ឆន្នំ វិញ្ញាណកាយានំ ទ្វារភាវេន អារម្មណភាវេន ច វវត្ថានតោ អយមេវ តេសំ ភេទោ ហោតីតិ ទ្វាទស វុត្តានិ។ ចក្ខុវិញ្ញាណវីថិបរិយាបន្នស្ស ហិ វិញ្ញាណកាយស្ស ចក្ខាយតនមេវ ឧប្បត្តិទ្វារំ, រូបាយតនមេវ ចារម្មណំ ។ តថា ឥតរានិ ឥតរេសំ។ ឆដ្ឋស្ស បន ភវង្គមនសង្ខាតោ មនាយតនេកទេសោវ ឧប្បត្តិទ្វារំ, អសាធារណញ្ច ធម្មាយតនំ អារម្មណន្តិ ។ ឥតិ ឆន្នំ វិញ្ញាណកាយានំ ឧប្បត្តិទ្វារារម្មណវវត្ថានតោ ទ្វាទស វុត្តានីតិ។ ឯវមេត្ថ ‘តាវត្វតោ’ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

‘Tāvatvato’ti tāvabhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – cakkhādayopi hi dhammā eva. Evaṃ sati dhammāyatanamicceva avatvā kasmā dvādasāyatanāni vuttānīti ce? Cha viññāṇakāyuppattidvārārammaṇavavatthānato. Idha channaṃ viññāṇakāyānaṃ dvārabhāvena ārammaṇabhāvena ca vavatthānato ayameva tesaṃ bhedo hotīti dvādasa vuttāni. Cakkhuviññāṇavīthipariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanameva cārammaṇaṃ . Tathā itarāni itaresaṃ. Chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadesova uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇanti . Iti channaṃ viññāṇakāyānaṃ uppattidvārārammaṇavavatthānato dvādasa vuttānīti. Evamettha ‘tāvatvato’ viññātabbo vinicchayo.

‘កមតោ’តិ ឥធាបិ បុព្ពេ វុត្តេសុ ឧប្បត្តិក្កមាទីសុ ទេសនាក្កមោវ យុជ្ជតិ។ អជ្ឈត្តិកេសុ ហិ អាយតនេសុ សនិទស្សនសប្បដិឃវិសយត្តា ចក្ខាយតនំ បាកដន្តិ បឋមំ ទេសិតំ។ តតោ អនិទស្សនសប្បដិឃវិសយានិ សោតាយតនាទីនិ។ អថ វា ទស្សនានុត្តរិយសវនានុត្តរិយហេតុភាវេន ពហូបការត្តា អជ្ឈត្តិកេសុ ចក្ខាយតនសោតាយតនានិ បឋមំ ទេសិតានិ។ តតោ ឃានាយតនាទីនិ តីណិ។ បញ្ចន្នម្បិ គោចរវិសយត្តា អន្តេ មនាយតនំ។ ចក្ខាទីនំ បន គោចរត្តា តស្ស តស្ស អនន្តរានិ ពាហិរេសុ រូបាយតនាទីនិ។ អបិច វិញ្ញាណុប្បត្តិការណវវត្ថានតោបិ អយមេវ តេសំ កមោ វេទិតព្ពោ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘ចក្ខុញ្ច បដិច្ច រូបេ ច ឧប្បជ្ជតិ ចក្ខុវិញ្ញាណំ…បេ.… មនញ្ច បដិច្ច ធម្មេ ច ឧប្បជ្ជតិ មនោវិញ្ញាណ’’ន្តិ (ម. និ. ៣.៤២១) ឯវំ ‘កមតោ’បេត្ថ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

‘Kamato’ti idhāpi pubbe vuttesu uppattikkamādīsu desanākkamova yujjati. Ajjhattikesu hi āyatanesu sanidassanasappaṭighavisayattā cakkhāyatanaṃ pākaṭanti paṭhamaṃ desitaṃ. Tato anidassanasappaṭighavisayāni sotāyatanādīni. Atha vā dassanānuttariyasavanānuttariyahetubhāvena bahūpakārattā ajjhattikesu cakkhāyatanasotāyatanāni paṭhamaṃ desitāni. Tato ghānāyatanādīni tīṇi. Pañcannampi gocaravisayattā ante manāyatanaṃ. Cakkhādīnaṃ pana gocarattā tassa tassa anantarāni bāhiresu rūpāyatanādīni. Apica viññāṇuppattikāraṇavavatthānatopi ayameva tesaṃ kamo veditabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇa’’nti (ma. ni. 3.421) evaṃ ‘kamato’pettha viññātabbo vinicchayo.

‘សង្ខេបវិត្ថារា’តិ សង្ខេបតោ ហិ មនាយតនស្ស ចេវ ធម្មាយតនេកទេសស្ស ច នាមេន, តទវសេសានញ្ច អាយតនានំ រូបេន សង្គហិតត្តា ទ្វាទសាបិ អាយតនានិ នាមរូបមត្តមេវ ហោន្តិ។

‘Saṅkhepavitthārā’ti saṅkhepato hi manāyatanassa ceva dhammāyatanekadesassa ca nāmena, tadavasesānañca āyatanānaṃ rūpena saṅgahitattā dvādasāpi āyatanāni nāmarūpamattameva honti.

វិត្ថារតោ បន អជ្ឈត្តិកេសុ តាវ ចក្ខាយតនំ ជាតិវសេន ចក្ខុបសាទមត្តមេវ, បច្ចយគតិនិកាយបុគ្គលភេទតោ បន អនន្តប្បភេទំ។ តថា សោតាយតនាទីនិ ចត្តារិ។ មនាយតនំ តេភូមកកុសលាកុសលវិបាកកិរិយវិញ្ញាណភេទេន ឯកាសីតិប្បភេទំ, វត្ថុបដិបទាទិភេទតោ បន អនន្តប្បភេទំ។ រូបគន្ធរសាយតនានិ សមុដ្ឋានភេទតោ ចតុប្បភេទានិ, សទ្ទាយតនំ ទ្វិប្បភេទំ។ សភាគវិសភាគភេទតោ បន សព្ពានិបិ អនន្តប្បភេទានិ។ ផោដ្ឋព្ពាយតនំ បថវីធាតុតេជោធាតុវាយោធាតុវសេន តិប្បភេទំ, សមុដ្ឋានតោ ចតុប្បភេទំ, សភាគវិសភាគតោ អនេកប្បភេទំ។ ធម្មាយតនំ តេភូមកធម្មារម្មណវសេន អនេកប្បភេទន្តិ។ ឯវំ សង្ខេបវិត្ថារា វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោ។

Vitthārato pana ajjhattikesu tāva cakkhāyatanaṃ jātivasena cakkhupasādamattameva, paccayagatinikāyapuggalabhedato pana anantappabhedaṃ. Tathā sotāyatanādīni cattāri. Manāyatanaṃ tebhūmakakusalākusalavipākakiriyaviññāṇabhedena ekāsītippabhedaṃ, vatthupaṭipadādibhedato pana anantappabhedaṃ. Rūpagandharasāyatanāni samuṭṭhānabhedato catuppabhedāni, saddāyatanaṃ dvippabhedaṃ. Sabhāgavisabhāgabhedato pana sabbānipi anantappabhedāni. Phoṭṭhabbāyatanaṃ pathavīdhātutejodhātuvāyodhātuvasena tippabhedaṃ, samuṭṭhānato catuppabhedaṃ, sabhāgavisabhāgato anekappabhedaṃ. Dhammāyatanaṃ tebhūmakadhammārammaṇavasena anekappabhedanti. Evaṃ saṅkhepavitthārā viññātabbo vinicchayo.

‘ទដ្ឋព្ពតោ’តិ ឯត្ថ បន សព្ពានេវេតានិ អាយតនានិ អនាគមនតោ អនិគ្គមនតោ ច ទដ្ឋព្ពានិ។ ន ហិ តានិ បុព្ពេ ឧទយា កុតោចិ អាគច្ឆន្តិ, នាបិ ឧទ្ធំ វយា កុហិញ្ចិ គច្ឆន្តិ; អថ ខោ បុព្ពេ ឧទយា អប្បដិលទ្ធសភាវានិ, ឧទ្ធំ វយា បរិភិន្នសភាវានិ, បុព្ពន្តាបរន្តវេមជ្ឈេ បច្ចយាយត្តវុត្តិតាយ អវសានិ បវត្តន្តិ។ តស្មា អនាគមនតោ អនិគ្គមនតោ ច ទដ្ឋព្ពានិ។ តថា និរីហតោ អព្យាបារតោ ច។ ន ហិ ចក្ខុរូបាទីនំ ឯវំ ហោតិ – ‘អហោ វត អម្ហាកំ សាមគ្គិយា វិញ្ញាណំ នាម ឧប្បជ្ជេយ្យា’តិ, ន ច តានិ វិញ្ញាណុប្បាទនត្ថំ ទ្វារភាវេន វត្ថុភាវេន អារម្មណភាវេន វា ឦហន្តិ, ន ព្យាបារមាបជ្ជន្តិ; អថ ខោ ធម្មតាវេសា យំ ចក្ខុរូបាទីនំ សាមគ្គិយំ ចក្ខុវិញ្ញាណាទីនិ សម្ភវន្តិ។ តស្មា និរីហតោ អព្យាបារតោ ច ទដ្ឋព្ពានិ។ អបិច អជ្ឈត្តិកានិ សុញ្ញគាមោ វិយ ទដ្ឋព្ពានិ ធុវសុភសុខត្តភាវវិរហិតត្តា, ពាហិរានិ គាមឃាតកចោរា វិយ អជ្ឈត្តិកានំ អភិឃាតកត្តា។ វុត្តញ្ហេតំ – ‘‘ចក្ខុ, ភិក្ខវេ, ហញ្ញតិ មនាបាមនាបេហិ រូបេហីតិ វិត្ថារោ។ អបិច អជ្ឈត្តិកានិ ឆ បាណកា វិយ ទដ្ឋព្ពានិ, ពាហិរានិ តេសំ គោចរា វិយាតិ។ ឯវម្បេត្ថ ‘ទដ្ឋព្ពតោ’ វិញ្ញាតព្ពោ វិនិច្ឆយោតិ។

‘Daṭṭhabbato’ti ettha pana sabbānevetāni āyatanāni anāgamanato aniggamanato ca daṭṭhabbāni. Na hi tāni pubbe udayā kutoci āgacchanti, nāpi uddhaṃ vayā kuhiñci gacchanti; atha kho pubbe udayā appaṭiladdhasabhāvāni, uddhaṃ vayā paribhinnasabhāvāni, pubbantāparantavemajjhe paccayāyattavuttitāya avasāni pavattanti. Tasmā anāgamanato aniggamanato ca daṭṭhabbāni. Tathā nirīhato abyāpārato ca. Na hi cakkhurūpādīnaṃ evaṃ hoti – ‘aho vata amhākaṃ sāmaggiyā viññāṇaṃ nāma uppajjeyyā’ti, na ca tāni viññāṇuppādanatthaṃ dvārabhāvena vatthubhāvena ārammaṇabhāvena vā īhanti, na byāpāramāpajjanti; atha kho dhammatāvesā yaṃ cakkhurūpādīnaṃ sāmaggiyaṃ cakkhuviññāṇādīni sambhavanti. Tasmā nirīhato abyāpārato ca daṭṭhabbāni. Apica ajjhattikāni suññagāmo viya daṭṭhabbāni dhuvasubhasukhattabhāvavirahitattā, bāhirāni gāmaghātakacorā viya ajjhattikānaṃ abhighātakattā. Vuttañhetaṃ – ‘‘cakkhu, bhikkhave, haññati manāpāmanāpehi rūpehīti vitthāro. Apica ajjhattikāni cha pāṇakā viya daṭṭhabbāni, bāhirāni tesaṃ gocarā viyāti. Evampettha ‘daṭṭhabbato’ viññātabbo vinicchayoti.

ឥទានិ តេសំ វិបស្សិតព្ពាការំ ទស្សេតុំ ចក្ខុំ អនិច្ចន្តិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ចក្ខុ តាវ ហុត្វា អភាវដ្ឋេន អនិច្ចន្តិ វេទិតព្ពំ។ អបរេហិបិ ចតូហិ ការណេហិ អនិច្ចំ – ឧប្បាទវយវន្តតោ, វិបរិណាមតោ, តាវកាលិកតោ, និច្ចបដិក្ខេបតោតិ។

Idāni tesaṃ vipassitabbākāraṃ dassetuṃ cakkhuṃ aniccantiādi āraddhaṃ. Tattha cakkhu tāva hutvā abhāvaṭṭhena aniccanti veditabbaṃ. Aparehipi catūhi kāraṇehi aniccaṃ – uppādavayavantato, vipariṇāmato, tāvakālikato, niccapaṭikkhepatoti.

តទេវ បដិបីឡនដ្ឋេន ទុក្ខំ។ យស្មា វា ឯតំ ឧប្បន្នំ ឋិតិំ បាបុណាតិ, ឋិតិយំ ជរាយ កិលមតិ, ជរំ បត្វា អវស្សំ ភិជ្ជតិ; តស្មា អភិណ្ហសម្បដិបីឡនតោ, ទុក្ខមតោ, ទុក្ខវត្ថុតោ, សុខបដិក្ខេបតោតិ ឥមេហិ ចតូហិ ការណេហិ ទុក្ខំ។

Tadeva paṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ. Yasmā vā etaṃ uppannaṃ ṭhitiṃ pāpuṇāti, ṭhitiyaṃ jarāya kilamati, jaraṃ patvā avassaṃ bhijjati; tasmā abhiṇhasampaṭipīḷanato, dukkhamato, dukkhavatthuto, sukhapaṭikkhepatoti imehi catūhi kāraṇehi dukkhaṃ.

អវសវត្តនដ្ឋេន បន អនត្តា។ យស្មា វា ឯតំ ឧប្បន្នំ ឋិតិំ មា បាបុណាតុ, ឋានប្បត្តំ មា ជិរតុ, ជរប្បតំ មា ភិជ្ជតូតិ ឥមេសុ តីសុ ឋានេសុ កស្សចិ វសវត្តិភាវោ នត្ថិ, សុញ្ញំ តេន វសវត្តនាការេន; តស្មា សុញ្ញតោ, អស្សាមិកតោ, អកាមការិយតោ, អត្តបដិក្ខេបតោតិ ឥមេហិ ចតូហិ ការណេហិ អនត្តា។

Avasavattanaṭṭhena pana anattā. Yasmā vā etaṃ uppannaṃ ṭhitiṃ mā pāpuṇātu, ṭhānappattaṃ mā jiratu, jarappataṃ mā bhijjatūti imesu tīsu ṭhānesu kassaci vasavattibhāvo natthi, suññaṃ tena vasavattanākārena; tasmā suññato, assāmikato, akāmakāriyato, attapaṭikkhepatoti imehi catūhi kāraṇehi anattā.

វិភវគតិកតោ , បុព្ពាបរវសេន ភវសង្កន្តិគមនតោ, បកតិភាវវិជហនតោ ច វិបរិណាមធម្មំ។ ឥទំ អនិច្ចវេវចនមេវ។ រូបា អនិច្ចាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អបិចេត្ថ ឋបេត្វា ចក្ខុំ តេភូមកធម្មា អនិច្ចា, នោ ចក្ខុ។ ចក្ខុ បន ចក្ខុ ចេវ អនិច្ចញ្ច។ តថា សេសធម្មា ទុក្ខា, នោ ចក្ខុ។ ចក្ខុ បន ចក្ខុ ចេវ ទុក្ខញ្ច។ សេសធម្មា អនត្តា, នោ ចក្ខុ។ ចក្ខុ បន ចក្ខុ ចេវ អនត្តា ចាតិ។ រូបាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។

Vibhavagatikato , pubbāparavasena bhavasaṅkantigamanato, pakatibhāvavijahanato ca vipariṇāmadhammaṃ. Idaṃ aniccavevacanameva. Rūpā aniccātiādīsupi eseva nayo. Apicettha ṭhapetvā cakkhuṃ tebhūmakadhammā aniccā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva aniccañca. Tathā sesadhammā dukkhā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva dukkhañca. Sesadhammā anattā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva anattā cāti. Rūpādīsupi eseva nayo.

ឥមស្មិំ បន សុត្តន្តភាជនីយេ តថាគតេន កិំ ទស្សិតន្តិ? ទ្វាទសន្នំ អាយតនានំ អនត្តលក្ខណំ។ សម្មាសម្ពុទ្ធោ ហិ អនត្តលក្ខណំ ទស្សេន្តោ អនិច្ចេន វា ទស្សេតិ, ទុក្ខេន វា, អនិច្ចទុក្ខេហិ វា។ តត្ថ ‘‘ចក្ខុ, អត្តាតិ យោ វទេយ្យ, តំ ន ឧបបជ្ជតិ។ ចក្ខុស្ស ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ។ យស្ស ខោ បន ឧប្បាទោបិ វយោបិ បញ្ញាយតិ ‘អត្តា មេ ឧប្បជ្ជតិ ច វេតិ ចា’តិ ឥច្ចស្ស ឯវមាគតំ ហោតិ។ តស្មា តំ ន ឧបបជ្ជតិ – ចក្ខុ អត្តាតិ យោ វទេយ្យ ឥតិ ចក្ខុ អនត្តា’’តិ (ម. និ. ៣.៤២២)។ ឥមស្មិំ សុត្តេ អនិច្ចេន អនត្តលក្ខណំ ទស្សេសិ។ ‘‘រូបំ, ភិក្ខវេ, អនត្តា។ រូបញ្ច ហិទំ, ភិក្ខវេ, អត្តា អភវិស្ស, ន យិទំ រូបំ អាពាធាយ សំវត្តេយ្យ; លព្ភេថ ច រូបេ – ឯវំ មេ រូបំ ហោតុ, ឯវំ មេ រូបំ មា អហោសីតិ។ យស្មា ច ខោ, ភិក្ខវេ, រូបំ អនត្តា តស្មា រូបំ អាពាធាយ សំវត្តតិ; ន ច លព្ភតិ រូបេ – ឯវំ មេ រូបំ ហោតុ, ឯវំ មេ រូបំ មា អហោសី’’តិ (សំ. និ. ៣.៥៩; មហាវ. ២០) ឥមស្មិំ សុត្តេ ទុក្ខេន អនត្តលក្ខណំ ទស្សេសិ។ ‘‘រូបំ, ភិក្ខវេ, អនិច្ចំ, យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខំ, យំ ទុក្ខំ តទនត្តា, យទនត្តា តំ នេតំ មម, នេសោហមស្មិ, ន មេសោ អត្តា’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.១៥) អនិច្ចទុក្ខេហិ អនត្តលក្ខណំ ទស្សេសិ។ កស្មា? អនិច្ចទុក្ខានំ បាកដត្តា។

Imasmiṃ pana suttantabhājanīye tathāgatena kiṃ dassitanti? Dvādasannaṃ āyatanānaṃ anattalakkhaṇaṃ. Sammāsambuddho hi anattalakkhaṇaṃ dassento aniccena vā dasseti, dukkhena vā, aniccadukkhehi vā. Tattha ‘‘cakkhu, attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati. Cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati ‘attā me uppajjati ca veti cā’ti iccassa evamāgataṃ hoti. Tasmā taṃ na upapajjati – cakkhu attāti yo vadeyya iti cakkhu anattā’’ti (ma. ni. 3.422). Imasmiṃ sutte aniccena anattalakkhaṇaṃ dassesi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, anattā. Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, na yidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca rūpe – evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosīti. Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati; na ca labbhati rūpe – evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’’ti (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 20) imasmiṃ sutte dukkhena anattalakkhaṇaṃ dassesi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā, yadanattā taṃ netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15) aniccadukkhehi anattalakkhaṇaṃ dassesi. Kasmā? Aniccadukkhānaṃ pākaṭattā.

ហត្ថតោ ហិ តដ្ដកេ វា សរកេ វា កិស្មិញ្ចិទេវ វា បតិត្វា ភិន្នេ ‘អហោ អនិច្ច’ន្តិ វទន្តិ។ ឯវំ អនិច្ចំ បាកដំ នាម។ អត្តភាវស្មិំ បន គណ្ឌបិឡកាទីសុ វា ឧដ្ឋិតាសុ ខាណុកណ្ដកាទីហិ វា វិទ្ធាសុ ‘អហោ ទុក្ខ’ន្តិ វទន្តិ។ ឯវំ ទុក្ខំ បាកដំ នាម។ អនត្តលក្ខណំ អបាកដំ អន្ធការំ អវិភូតំ ទុប្បដិវិជ្ឈំ ទុទ្ទីបនំ ទុប្បញ្ញាបនំ ។ អនិច្ចទុក្ខលក្ខណានិ ឧប្បាទា វា តថាគតានំ អនុប្បាទា វា បញ្ញាយន្តិ។ អនត្តលក្ខណំ វិនា ពុទ្ធុប្បាទា ន បញ្ញាយតិ, ពុទ្ធុប្បាទេយេវ បញ្ញាយតិ។ មហិទ្ធិកា ហិ មហានុភាវា តាបសបរិព្ពាជកា សរភង្គសត្ថារាទយោបិ ‘អនិច្ចំ ទុក្ខ’ន្តិ វត្តុំ សក្កោន្តិ, ‘អនត្តា’តិ វត្តុំ ន សក្កោន្តិ។ សចេ ហិ តេ សម្បត្តបរិសាយ អនត្តាតិ វត្តុំ សក្កុណេយ្យុំ, សម្បត្តបរិសាយ មគ្គផលបដិវេធោ ភវេយ្យ។ អនត្តលក្ខណបញ្ញាបនញ្ហិ អញ្ញស្ស កស្សចិ អវិសយោ, សព្ពញ្ញុពុទ្ធានមេវ វិសយោ។ ឯវមេតំ អនត្តលក្ខណំ អបាកដំ។ តស្មា សត្ថា អនត្តលក្ខណំ ទស្សេន្តោ អនិច្ចេន វា ទស្សេសិ, ទុក្ខេន វា, អនិច្ចទុក្ខេហិ វា។ ឥធ បន តំ អនិច្ចទុក្ខេហិ ទស្សេសីតិ វេទិតព្ពំ។

Hatthato hi taṭṭake vā sarake vā kismiñcideva vā patitvā bhinne ‘aho anicca’nti vadanti. Evaṃ aniccaṃ pākaṭaṃ nāma. Attabhāvasmiṃ pana gaṇḍapiḷakādīsu vā uṭṭhitāsu khāṇukaṇṭakādīhi vā viddhāsu ‘aho dukkha’nti vadanti. Evaṃ dukkhaṃ pākaṭaṃ nāma. Anattalakkhaṇaṃ apākaṭaṃ andhakāraṃ avibhūtaṃ duppaṭivijjhaṃ duddīpanaṃ duppaññāpanaṃ . Aniccadukkhalakkhaṇāni uppādā vā tathāgatānaṃ anuppādā vā paññāyanti. Anattalakkhaṇaṃ vinā buddhuppādā na paññāyati, buddhuppādeyeva paññāyati. Mahiddhikā hi mahānubhāvā tāpasaparibbājakā sarabhaṅgasatthārādayopi ‘aniccaṃ dukkha’nti vattuṃ sakkonti, ‘anattā’ti vattuṃ na sakkonti. Sace hi te sampattaparisāya anattāti vattuṃ sakkuṇeyyuṃ, sampattaparisāya maggaphalapaṭivedho bhaveyya. Anattalakkhaṇapaññāpanañhi aññassa kassaci avisayo, sabbaññubuddhānameva visayo. Evametaṃ anattalakkhaṇaṃ apākaṭaṃ. Tasmā satthā anattalakkhaṇaṃ dassento aniccena vā dassesi, dukkhena vā, aniccadukkhehi vā. Idha pana taṃ aniccadukkhehi dassesīti veditabbaṃ.

ឥមានិ បន លក្ខណានិ កិស្ស អមនសិការា អប្បដិវេធា, កេន បដិច្ឆន្នត្តា, ន ឧបដ្ឋហន្តិ? អនិច្ចលក្ខណំ តាវ ឧទយព្ពយានំ អមនសិការា អប្បដិវេធា, សន្តតិយា បដិច្ឆន្នត្តា, ន ឧបដ្ឋាតិ។ ទុក្ខលក្ខណំ អភិណ្ហសម្បដិបីឡនស្ស អមនសិការា អប្បដិវេធា, ឥរិយាបថេហិ បដិច្ឆន្នត្តា, ន ឧបដ្ឋាតិ។ អនត្តលក្ខណំ នានាធាតុវិនិព្ភោគស្ស អមនសិការា អប្បដិវេធា, ឃនេន បដិច្ឆន្នត្តា, ន ឧបដ្ឋាតិ។ ឧទយព្ពយំ បន បរិគ្គហេត្វា សន្តតិយា វិកោបិតាយ អនិច្ចលក្ខណំ យាថាវសរសតោ ឧបដ្ឋាតិ។ អភិណ្ហសម្បដិបីឡនំ មនសិកត្វា ឥរិយាបថេ ឧគ្ឃាដិតេ ទុក្ខលក្ខណំ យាថាវសរសតោ ឧបដ្ឋាតិ។ នានាធាតុយោ វិនិព្ភុជិត្វា ឃនវិនិព្ភោគេ កតេ អនត្តលក្ខណំ យាថាវសរសតោ ឧបដ្ឋាតិ។

Imāni pana lakkhaṇāni kissa amanasikārā appaṭivedhā, kena paṭicchannattā, na upaṭṭhahanti? Aniccalakkhaṇaṃ tāva udayabbayānaṃ amanasikārā appaṭivedhā, santatiyā paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Dukkhalakkhaṇaṃ abhiṇhasampaṭipīḷanassa amanasikārā appaṭivedhā, iriyāpathehi paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Anattalakkhaṇaṃ nānādhātuvinibbhogassa amanasikārā appaṭivedhā, ghanena paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Udayabbayaṃ pana pariggahetvā santatiyā vikopitāya aniccalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Abhiṇhasampaṭipīḷanaṃ manasikatvā iriyāpathe ugghāṭite dukkhalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Nānādhātuyo vinibbhujitvā ghanavinibbhoge kate anattalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti.

ឯត្ថ ច អនិច្ចំ អនិច្ចលក្ខណំ, ទុក្ខំ ទុក្ខលក្ខណំ, អនត្តា អនត្តលក្ខណន្តិ អយំ វិភាគោ វេទិតព្ពោ។ តត្ថ អនិច្ចន្តិ ខន្ធបញ្ចកំ។ កស្មា? ឧប្បាទវយញ្ញថត្តភាវា, ហុត្វា អភាវតោ វា; ឧប្បាទវយញ្ញថត្តំ អនិច្ចលក្ខណំ, ហុត្វា អភាវសង្ខាតោ អាការវិការោ វា។ ‘‘យទនិច្ចំ តំ ទុក្ខ’’ន្តិ វចនតោ បន តទេវ ខន្ធបញ្ចកំ ទុក្ខំ។ កស្មា? អភិណ្ហសម្បដិបីឡនតោ; អភិណ្ហសម្បដិបីឡនាការោ ទុក្ខលក្ខណំ។ ‘‘យំ ទុក្ខំ តំ អនត្តា’’តិ បន វចនតោ តទេវ ខន្ធបញ្ចកំ អនត្តា។ កស្មា? អវសវត្តនតោ; អវសវត្តនាការោ អនត្តលក្ខណំ។ ឥតិ អញ្ញទេវ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា, អញ្ញានិ អនិច្ចទុក្ខានត្តលក្ខណានិ។ បញ្ចក្ខន្ធា, ទ្វាទសាយតនានិ, អដ្ឋារស ធាតុយោតិ ឥទញ្ហិ សព្ពម្បិ អនិច្ចំ ទុក្ខំ អនត្តា នាម។ វុត្តប្បការាការវិការា អនិច្ចទុក្ខានត្តលក្ខណានីតិ។

Ettha ca aniccaṃ aniccalakkhaṇaṃ, dukkhaṃ dukkhalakkhaṇaṃ, anattā anattalakkhaṇanti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Tattha aniccanti khandhapañcakaṃ. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā, hutvā abhāvato vā; uppādavayaññathattaṃ aniccalakkhaṇaṃ, hutvā abhāvasaṅkhāto ākāravikāro vā. ‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti vacanato pana tadeva khandhapañcakaṃ dukkhaṃ. Kasmā? Abhiṇhasampaṭipīḷanato; abhiṇhasampaṭipīḷanākāro dukkhalakkhaṇaṃ. ‘‘Yaṃ dukkhaṃ taṃ anattā’’ti pana vacanato tadeva khandhapañcakaṃ anattā. Kasmā? Avasavattanato; avasavattanākāro anattalakkhaṇaṃ. Iti aññadeva aniccaṃ dukkhaṃ anattā, aññāni aniccadukkhānattalakkhaṇāni. Pañcakkhandhā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyoti idañhi sabbampi aniccaṃ dukkhaṃ anattā nāma. Vuttappakārākāravikārā aniccadukkhānattalakkhaṇānīti.

សង្ខេបតោ បនេត្ថ ទសាយតនានិ កាមាវចរានិ, ទ្វេ តេភូមកានិ។ សព្ពេសុបិ សម្មសនចារោ កថិតោតិ វេទិតព្ពោ។

Saṅkhepato panettha dasāyatanāni kāmāvacarāni, dve tebhūmakāni. Sabbesupi sammasanacāro kathitoti veditabbo.

សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា។

Suttantabhājanīyavaṇṇanā.

Next: ២. អភិធម្មភាជនីយវណ្ណនា • 2. Abhidhammabhājanīyavaṇṇanā

Related texts:

តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ២. អាយតនវិភង្គោ • 2. Āyatanavibhaṅgo

ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ២. អាយតនវិភង្គោ • 2. Āyatanavibhaṅgo

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact