| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / សម្មោហវិនោទនី-អដ្ឋកថា • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
១៣. អប្បមញ្ញាវិភង្គោ
13. Appamaññāvibhaṅgo
១. សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
៦៤២. ឥទានិ តទនន្តរេ អប្បមញ្ញាវិភង្គេ ចតស្សោតិ គណនបរិច្ឆេទោ។ អប្បមញ្ញាយោតិ ផរណអប្បមាណវសេន អប្បមញ្ញាយោ។ ឯតា ហិ អារម្មណវសេន អប្បមាណេ វា សត្តេ ផរន្តិ, ឯកសត្តម្បិ វា អនវសេសផរណវសេន ផរន្តីតិ ផរណអប្បមាណវសេន អប្បមញ្ញាយោតិ វុច្ចន្តិ។ ឥធ ភិក្ខូតិ ឥមស្មិំ សាសនេ ភិក្ខុ។ មេត្តាសហគតេនាតិ មេត្តាយ សមន្នាគតេន។ ចេតសាតិ ចិត្តេន។ ឯកំ ទិសន្តិ ឯកិស្សា ទិសាយ។ បឋមបរិគ្គហិតំ សត្តំ ឧបាទាយ ឯកទិសាបរិយាបន្នសត្តផរណវសេន វុត្តំ។ ផរិត្វាតិ ផុសិត្វា អារម្មណំ កត្វា។ វិហរតីតិ ព្រហ្មវិហារាធិដ្ឋិតំ ឥរិយាបថវិហារំ បវត្តេតិ។ តថា ទុតិយន្តិ យថា បុរត្ថិមាទីសុ ទិសាសុ យំ កិញ្ចិ ឯកំ ទិសំ ផរិត្វា វិហរតិ, តថេវ តទនន្តរំ ទុតិយំ តតិយំ ចតុត្ថញ្ចាតិ អត្ថោ។
642. Idāni tadanantare appamaññāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Appamaññāyoti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo. Etā hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekasattampi vā anavasesapharaṇavasena pharantīti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyoti vuccanti. Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Mettāsahagatenāti mettāya samannāgatena. Cetasāti cittena. Ekaṃ disanti ekissā disāya. Paṭhamapariggahitaṃ sattaṃ upādāya ekadisāpariyāpannasattapharaṇavasena vuttaṃ. Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā. Viharatīti brahmavihārādhiṭṭhitaṃ iriyāpathavihāraṃ pavatteti. Tathā dutiyanti yathā puratthimādīsu disāsu yaṃ kiñci ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ tatiyaṃ catutthañcāti attho.
ឥតិ ឧទ្ធន្តិ តេនេវ ច នយេន ឧបរិមំ ទិសន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ អធោ តិរិយន្តិ អធោទិសម្បិ តិរិយំទិសម្បិ ឯវមេវ។ ឯត្ថ ច អធោតិ ហេដ្ឋា, តិរិយន្តិ អនុទិសា។ ឯវំ សព្ពទិសាសុ អស្សមណ្ឌលេ អស្សមិវ មេត្តាសហគតំ ចិត្តំ សារេតិបិ បច្ចាសារេតិបីតិ ឯត្តាវតា ឯកមេកំ ទិសំ បរិគ្គហេត្វា ឱធិសោ មេត្តាផរណំ ទស្សិតំ។ សព្ពធីតិអាទិ បន អនោធិសោ ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ តត្ថ សព្ពធីតិ សព្ពត្ថ។ សព្ពត្តតាយាតិ សព្ពេសុ ហីនមជ្ឈិមុក្កដ្ឋមិត្តសបត្តមជ្ឈត្តាទិប្បភេទេសុ អត្តតាយ ‘អយំ បរសត្តោ’តិ វិភាគំ អកត្វា អត្តសមតាយាតិ វុត្តំ ហោតិ; អថ វា សព្ពត្តតាយាតិ សព្ពេន ចិត្តភាវេន ឦសកម្បិ ពហិ អវិក្ខិបមានោតិ វុត្តំ ហោតិ។ សព្ពាវន្តន្តិ សព្ពសត្តវន្តំ, សព្ពសត្តយុត្តន្តិ អត្ថោ។ លោកន្តិ សត្តលោកំ។
Iti uddhanti teneva ca nayena uparimaṃ disanti vuttaṃ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaṃdisampi evameva. Ettha ca adhoti heṭṭhā, tiriyanti anudisā. Evaṃ sabbadisāsu assamaṇḍale assamiva mettāsahagataṃ cittaṃ sāretipi paccāsāretipīti ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇaṃ dassitaṃ. Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sabbadhīti sabbattha. Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimukkaṭṭhamittasapattamajjhattādippabhedesu attatāya ‘ayaṃ parasatto’ti vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti; atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena īsakampi bahi avikkhipamānoti vuttaṃ hoti. Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaṃ.
វិបុលេនាតិឯវមាទិបរិយាយទស្សនតោ បនេត្ថ បុន ‘‘មេត្តាសហគតេនា’’តិ វុត្តំ។ យស្មា វា ឯត្ថ ឱធិសោ ផរណេ វិយ បុន ‘តថា’សទ្ទោ ‘ឥតិ’សទ្ទោ វា ន វុត្តោ, តស្មា បុន ‘‘មេត្តាសហគតេន ចេតសា’’តិ វុត្តំ; និគមនវសេន វា ឯតំ វុត្តំ។ វិបុលេនាតិ ឯត្ថ ច ផរណវសេន វិបុលតា ទដ្ឋព្ពា។ ភូមិវសេន បន តំ មហគ្គតំ, បគុណវសេន អប្បមាណំ , សត្តារម្មណវសេន ច អប្បមាណំ, ព្យាបាទបច្ចត្ថិកប្បហានេន អវេរំ, ទោមនស្សប្បហានតោ អព្យាបជ្ឈំ, និទ្ទុក្ខន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ អយំ តាវ ‘‘មេត្តាសហគតេន ចេតសា’’តិអាទិនា នយេន ឋបិតាយ មាតិកាយ អត្ថោ។
Vipulenātievamādipariyāyadassanato panettha puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti vuttaṃ. Yasmā vā ettha odhiso pharaṇe viya puna ‘tathā’saddo ‘iti’saddo vā na vutto, tasmā puna ‘‘mettāsahagatena cetasā’’ti vuttaṃ; nigamanavasena vā etaṃ vuttaṃ. Vipulenāti ettha ca pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ, paguṇavasena appamāṇaṃ, sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ, byāpādapaccatthikappahānena averaṃ, domanassappahānato abyāpajjhaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti. Ayaṃ tāva ‘‘mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena ṭhapitāya mātikāya attho.
៦៤៣. ឥទានិ យទេតំ ‘‘កថញ្ច, ភិក្ខវេ, មេត្តាសហគតេន ចេតសា’’តិអាទិនា នយេន វុត្តំ បទភាជនីយំ, តត្ថ យស្មា ឥទំ កម្មដ្ឋានំ ទោសចរិតស្ស សប្បាយំ, តស្មា យថារូបេ បុគ្គលេ អយំ មេត្តា អប្បនំ បាបុណាតិ, តំ មេត្តាយ វត្ថុភូតំ បុគ្គលំ តាវ ទស្សេតុំ សេយ្យថាបិ នាម ឯកំ បុគ្គលន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សេយ្យថាបិ នាមាតិ ឱបម្មត្ថេ និបាតោ, យថា ឯកំ បុគ្គលន្តិ អត្ថោ។ បិយន្តិ បេមនីយំ។ មនាបន្តិ ហទយវុឌ្ឍិករំ។ តត្ថ បុព្ពេវ សន្និវាសេន បច្ចុប្បន្នហិតេន វា បិយោ នាម ហោតិ, សីលាទិគុណសមាយោគេន មនាបោ នាម; ទានសមានត្តតាហិ វា បិយតា, បិយវចនអត្ថចរិយតាហិ មនាបតា វេទិតព្ពា។ យស្មា ចេត្ថ បិយតាយ ឥមស្ស ព្យាបាទស្ស បហានំ ហោតិ, តតោ មេត្តា សុខំ ផរតិ, មនាបតាយ ឧទាសីនតា ន សណ្ឋាតិ, ហិរោត្តប្បញ្ច បច្ចុបដ្ឋាតិ, តតោ ហិរោត្តប្បានុបាលិតា មេត្តា ន បរិហាយតិ, តស្មា តំ ឧបមំ កត្វា ឥទំ វុត្តំ – បិយំ មនាបន្តិ។ មេត្តាយេយ្យាតិ មេត្តាយ ផរេយ្យ; តស្មិំ បុគ្គលេ មេត្តំ ករេយ្យ បវត្តេយ្យាតិ អត្ថោ។ ឯវមេវ សព្ពេ សត្តេតិ យថា បិយំ បុគ្គលំ មេត្តាយេយ្យ, ឯវំ តស្មិំ បុគ្គលេ អប្បនាប្បត្តាយ វសីភាវំ ឧបគតាយ មេត្តាយ មជ្ឈត្តវេរិសង្ខាតេបិ សព្ពេ សត្តេ អនុក្កមេន ផរតីតិ អត្ថោ។ មេត្តិ មេត្តាយនាតិអាទីនិ វុត្តត្ថានេវ។
643. Idāni yadetaṃ ‘‘kathañca, bhikkhave, mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena vuttaṃ padabhājanīyaṃ, tattha yasmā idaṃ kammaṭṭhānaṃ dosacaritassa sappāyaṃ, tasmā yathārūpe puggale ayaṃ mettā appanaṃ pāpuṇāti, taṃ mettāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ tāva dassetuṃ seyyathāpi nāma ekaṃ puggalantiādi vuttaṃ. Tattha seyyathāpi nāmāti opammatthe nipāto, yathā ekaṃ puggalanti attho. Piyanti pemanīyaṃ. Manāpanti hadayavuḍḍhikaraṃ. Tattha pubbeva sannivāsena paccuppannahitena vā piyo nāma hoti, sīlādiguṇasamāyogena manāpo nāma; dānasamānattatāhi vā piyatā, piyavacanaatthacariyatāhi manāpatā veditabbā. Yasmā cettha piyatāya imassa byāpādassa pahānaṃ hoti, tato mettā sukhaṃ pharati, manāpatāya udāsīnatā na saṇṭhāti, hirottappañca paccupaṭṭhāti, tato hirottappānupālitā mettā na parihāyati, tasmā taṃ upamaṃ katvā idaṃ vuttaṃ – piyaṃ manāpanti. Mettāyeyyāti mettāya phareyya; tasmiṃ puggale mettaṃ kareyya pavatteyyāti attho. Evamevasabbe satteti yathā piyaṃ puggalaṃ mettāyeyya, evaṃ tasmiṃ puggale appanāppattāya vasībhāvaṃ upagatāya mettāya majjhattaverisaṅkhātepi sabbe satte anukkamena pharatīti attho. Metti mettāyanātiādīni vuttatthāneva.
៦៤៤. វិទិសំ វាតិ បទំ តិរិយំ វាតិ ឯតស្ស អត្ថវិភាវនត្ថំ វុត្តំ។
644. Vidisaṃ vāti padaṃ tiriyaṃ vāti etassa atthavibhāvanatthaṃ vuttaṃ.
៦៤៥. ផរិត្វាតិ អារម្មណករណវសេន ផុសិត្វា។ អធិមុញ្ចិត្វាតិ អធិកភាវេន មុញ្ចិត្វា, យថា មុត្តំ សុមុត្តំ ហោតិ សុប្បសារិតំ សុវិត្ថតំ តថា មុញ្ចិត្វាតិ អត្ថោ។
645. Pharitvāti ārammaṇakaraṇavasena phusitvā. Adhimuñcitvāti adhikabhāvena muñcitvā, yathā muttaṃ sumuttaṃ hoti suppasāritaṃ suvitthataṃ tathā muñcitvāti attho.
៦៤៨. សព្ពធិអាទិនិទ្ទេសេ យស្មា តីណិបិ ឯតានិ បទានិ សព្ពសង្គាហិកានិ, តស្មា នេសំ ឯកតោវ អត្ថំ ទស្សេតុំ សព្ពេន សព្ពន្តិអាទិ វុត្តំ។ តស្សត្ថោ ហេដ្ឋា វុត្តោយេវ។
648. Sabbadhiādiniddese yasmā tīṇipi etāni padāni sabbasaṅgāhikāni, tasmā nesaṃ ekatova atthaṃ dassetuṃ sabbena sabbantiādi vuttaṃ. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
៦៥០. វិបុលាទិនិទ្ទេសេ យស្មា យំ អប្បនាប្បត្តំ ហុត្វា អនន្តសត្តផរណវសេន វិបុលំ, តំ និយមតោ ភូមិវសេន មហគ្គតំ ហោតិ។ យញ្ច មហគ្គតំ តំ អប្បមាណគោចរវសេន អប្បមាណំ។ យំ អប្បមាណំ តំ បច្ចត្ថិកវិឃាតវសេន អវេរំ។ យញ្ច អវេរំ តំ វិហតព្យាបជ្ជតាយ អព្យាបជ្ជំ។ តស្មា ‘‘យំ វិបុលំ តំ មហគ្គត’’ន្តិអាទិ វុត្តំ។ អវេរោ អព្យាបជ្ជោតិ ចេត្ថ លិង្គវិបរិយាយេន វុត្តំ។ មនេន វា សទ្ធិំ យោជនា កាតព្ពា – យំ អប្បមាណំ ចិត្តំ, សោ អវេរោ មនោ; យោ អវេរោ សោ អព្យាបជ្ជោតិ។ អបិចេត្ថ ហេដ្ឋិមំ ហេដ្ឋិមំ បទំ ឧបរិមស្ស ឧបរិមស្ស, ឧបរិមំ វា ឧបរិមំ ហេដ្ឋិមស្ស ហេដ្ឋិមស្ស អត្ថោតិបិ វេទិតព្ពោ។
650. Vipulādiniddese yasmā yaṃ appanāppattaṃ hutvā anantasattapharaṇavasena vipulaṃ, taṃ niyamato bhūmivasena mahaggataṃ hoti. Yañca mahaggataṃ taṃ appamāṇagocaravasena appamāṇaṃ. Yaṃ appamāṇaṃ taṃ paccatthikavighātavasena averaṃ. Yañca averaṃ taṃ vihatabyāpajjatāya abyāpajjaṃ. Tasmā ‘‘yaṃ vipulaṃ taṃ mahaggata’’ntiādi vuttaṃ. Avero abyāpajjoti cettha liṅgavipariyāyena vuttaṃ. Manena vā saddhiṃ yojanā kātabbā – yaṃ appamāṇaṃ cittaṃ, so avero mano; yo avero so abyāpajjoti. Apicettha heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ padaṃ uparimassa uparimassa, uparimaṃ vā uparimaṃ heṭṭhimassa heṭṭhimassa atthotipi veditabbo.
៦៥៣. សេយ្យថាបិ នាម ឯកំ បុគ្គលំ ទុគ្គតំ ទុរុបេតន្តិ ឥទម្បិ ករុណាយ វត្ថុភូតំ បុគ្គលំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ ឯវរូបស្មិញ្ហិ បុគ្គលេ ពលវការុញ្ញំ ឧប្បជ្ជតិ។ តត្ថ ទុគ្គតន្តិ ទុក្ខេន សមង្គីភាវំ គតំ។ ទុរុបេតន្តិ កាយទុច្ចរិតាទីហិ ឧបេតំ។ គតិកុលភោគាទិវសេន វា តមភាវេ ឋិតោ បុគ្គលោ ទុគ្គតោ, កាយទុច្ចរិតាទីហិ ឧបេតត្តា តមបរាយណភាវេ ឋិតោ ទុរុបេតោតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
653. Seyyathāpi nāma ekaṃ puggalaṃ duggataṃ durupetanti idampi karuṇāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Evarūpasmiñhi puggale balavakāruññaṃ uppajjati. Tattha duggatanti dukkhena samaṅgībhāvaṃ gataṃ. Durupetanti kāyaduccaritādīhi upetaṃ. Gatikulabhogādivasena vā tamabhāve ṭhito puggalo duggato, kāyaduccaritādīhi upetattā tamaparāyaṇabhāve ṭhito durupetoti evamettha attho veditabbo.
៦៦៣. ឯកំ បុគ្គលំ បិយំ មនាបន្តិ ឥទម្បិ មុទិតាយ វត្ថុភូតំ បុគ្គលំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ តត្ថ គតិកុលភោគាទិវសេន ជោតិភាវេ ឋិតោ បិយោ, កាយសុចរិតាទីហិ ឧបេតត្តា ជោតិបរាយណភាវេ ឋិតោ មនាបោតិ វេទិតព្ពោ។
663. Ekaṃ puggalaṃ piyaṃ manāpanti idampi muditāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha gatikulabhogādivasena jotibhāve ṭhito piyo, kāyasucaritādīhi upetattā jotiparāyaṇabhāve ṭhito manāpoti veditabbo.
៦៧៣. នេវ មនាបំ ន អមនាបន្តិ ឥទម្បិ ឧបេក្ខាយ វត្ថុភូតំ បុគ្គលំ ទស្សេតុំ វុត្តំ។ តត្ថ មិត្តភាវំ អសម្បត្តតាយ នេវ មនាបោ, អមិត្តភាវំ អសម្បត្តតាយ ន អមនាបោតិ វេទិតព្ពោ។ សេសមេត្ថ យំ វត្តព្ពំ សិយា, តំ សព្ពំ ហេដ្ឋា ចិត្តុប្បាទកណ្ឌេ វុត្តមេវ។ ភាវនាវិធានម្បិ ឯតេសំ កម្មដ្ឋានានំ វិសុទ្ធិមគ្គេ វិត្ថារតោ កថិតមេវាតិ។
673. Neva manāpaṃ na amanāpanti idampi upekkhāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mittabhāvaṃ asampattatāya neva manāpo, amittabhāvaṃ asampattatāya na amanāpoti veditabbo. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ heṭṭhā cittuppādakaṇḍe vuttameva. Bhāvanāvidhānampi etesaṃ kammaṭṭhānānaṃ visuddhimagge vitthārato kathitamevāti.
សុត្តន្តភាជនីយវណ្ណនា។
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / វិភង្គបាឡិ • Vibhaṅgapāḷi / ១៣. អប្បមញ្ញាវិភង្គោ • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-មូលដីកា • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ១៣. អប្បមញ្ញាវិភង្គោ • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / វិភង្គ-អនុដីកា • Vibhaṅga-anuṭīkā / ១៣. អប្បមញ្ញាវិភង្គោ • 13. Appamaññāvibhaṅgo
