Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
၂. အာယတနဝိဘင္ဂော
2. Āyatanavibhaṅgo
၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
၁၅၄. ဣဒာနိ တဒနန္တရေ အာယတနဝိဘင္ဂနိဒ္ဒေသေ သုတ္တန္တဘာဇနီယံ တာဝ ဒသ္သေန္တော ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ စက္ခာယတနံ ရူပာယတနန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပာဠိမုတ္တကေန တာဝ နယေန –
154. Idāni tadanantare āyatanavibhaṅganiddese suttantabhājanīyaṃ tāva dassento dvādasāyatanāni cakkhāyatanaṃ rūpāyatanantiādimāha. Tattha pāḷimuttakena tāva nayena –
အတ္ထလက္ခဏတာဝတ္ဝ၊ ကမသင္ခေပဝိတ္ထာရာ။
Atthalakkhaṇatāvatva, kamasaṅkhepavitthārā;
တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော စေဝ၊ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။
Tathā daṭṭhabbato ceva, viññātabbo vinicchayo.
တတ္ထ ဝိသေသတော တာဝ စက္ခတီတိ စက္ခု; ရူပံ အသ္သာဒေတိ, ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ ရူပယတီတိ ရူပံ; ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ သုဏာတီတိ သောတံ။ သပ္ပတီတိ သဒ္ဒော; ဥဒာဟရိယတီတိ အတ္ထော။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ဂန္ဓယတီတိ ဂန္ဓော; အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစယတီတိ အတ္ထော။ ဇီဝိတံ အဝ္ဟာယတီတိ ဇိဝ္ဟာ။ ရသန္တိ တံ သတ္တာတိ ရသော; အသ္သာဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယောတိ ကာယော။ အာယောတိ ဥပ္ပတ္တိဒေသော။ ဖုသီယတီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ မနတီတိ မနော။ အတ္တနော လက္ခဏံ ဓာရယန္တီတိ ဓမ္မာ။
Tattha visesato tāva cakkhatīti cakkhu; rūpaṃ assādeti, vibhāveti cāti attho. Rūpayatīti rūpaṃ; vaṇṇavikāraṃ āpajjamānaṃ hadayaṅgatabhāvaṃ pakāsetīti attho. Suṇātīti sotaṃ. Sappatīti saddo; udāhariyatīti attho. Ghāyatīti ghānaṃ. Gandhayatīti gandho; attano vatthuṃ sūcayatīti attho. Jīvitaṃ avhāyatīti jivhā. Rasanti taṃ sattāti raso; assādentīti attho. Kucchitānaṃ sāsavadhammānaṃ āyoti kāyo. Āyoti uppattideso. Phusīyatīti phoṭṭhabbaṃ. Manatīti mano. Attano lakkhaṇaṃ dhārayantīti dhammā.
အဝိသေသတော ပန အာယတနတော, အာယာနံ တနနတော, အာယတသ္သ စ နယနတော အာယတနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စက္ခုရူပာဒီသု ဟိ တံတံဒ္ဝာရာရမ္မဏာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သေန သေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋ္ဋေန္တိ ဝာယမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ စ ပန အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ ဝိတ္ထာရေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတီဝ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ ယာဝ န နိဝတ္တတိ တာဝ နယန္တေဝ, ပဝတ္တယန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတိ သဗ္ဗေပိ မေ ဓမ္မာ အာယတနတော အာယာနံ တနနတော အာယတသ္သ စ နယနတော ‘အာယတနံ အာယတန’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။
Avisesato pana āyatanato, āyānaṃ tananato, āyatassa ca nayanato āyatananti veditabbaṃ. Cakkhurūpādīsu hi taṃtaṃdvārārammaṇā cittacetasikā dhammā sena sena anubhavanādinā kiccena āyatanti uṭṭhahanti ghaṭṭenti vāyamantīti vuttaṃ hoti. Te ca pana āyabhūte dhamme etāni tanonti vitthārentīti vuttaṃ hoti. Idañca anamatagge saṃsāre pavattaṃ atīva āyataṃ saṃsāradukkhaṃ yāva na nivattati tāva nayanteva, pavattayantīti vuttaṃ hoti. Iti sabbepi me dhammā āyatanato āyānaṃ tananato āyatassa ca nayanato ‘āyatanaṃ āyatana’nti vuccanti.
အပိစ နိဝာသဋ္ဌာနဋ္ဌေန, အာကရဋ္ဌေန, သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန , သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣသ္သရာယတနံ ဝာသုဒေဝာယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝာသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ သေဝန္တိ နံ ဝိဟင္ဂမာ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၅.၃၈) သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတ္ရ တတ္ရေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပာပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (အ. နိ. ၅.၂၃) ကာရဏံ။
Apica nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena , sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhena ca āyatanaṃ veditabbaṃ. Tathā hi loke ‘‘issarāyatanaṃ vāsudevāyatana’’ntiādīsu nivāsaṭṭhānaṃ āyatananti vuccati . ‘‘Suvaṇṇāyatanaṃ rajatāyatana’’ntiādīsu ākaro. Sāsane pana ‘‘manorame āyatane sevanti naṃ vihaṅgamā’’tiādīsu (a. ni. 5.38) samosaraṇaṭṭhānaṃ. ‘‘Dakkhiṇāpatho gunnaṃ āyatana’’ntiādīsu sañjātideso. ‘‘Tatra tatreva sakkhibhabbataṃ pāpuṇāti sati satiāyatane’’tiādīsu (a. ni. 5.23) kāraṇaṃ.
စက္ခုရူပာဒီသု စာပိ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော နေသံ နိဝာသနဋ္ဌာနံ။ စက္ခာဒီသု စ တေ အာကိဏ္ဏာ တံ နိသ္သိတတ္တာ တဒာရမ္မဏတ္တာ စာတိ စက္ခာဒယော နေသံ အာကရော။ စက္ခာဒယော စ နေသံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ, တတ္ထ တတ္ထ ဝတ္ထုဒ္ဝာရာရမ္မဏဝသေန သမောသရဏတော။ စက္ခာဒယော စ နေသံ သဉ္ဇာတိဒေသော; တံ နိသ္သယာရမ္မဏဘာဝေန တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော။ စက္ခာဒယော စ နေသံ ကာရဏံ, တေသံ အဘာဝေ အဘာဝတောတိ။ ဣတိ နိဝာသဋ္ဌာနဋ္ဌေန, အာကရဋ္ဌေန, သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန, သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန, ကာရဏဋ္ဌေနာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဧတေ ဓမ္မာ ‘အာယတနံ အာယတန’န္တိ ဝုစ္စန္တိ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန စက္ခု စ တံ အာယတနဉ္စာတိ စက္ခာယတနံ။ပေ.။ ဓမ္မာ စ တေ အာယတနဉ္စာတိ ဓမ္မာယတနန္တိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ‘အတ္ထတော’ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။
Cakkhurūpādīsu cāpi te te cittacetasikā dhammā nivasanti tadāyattavuttitāyāti cakkhādayo nesaṃ nivāsanaṭṭhānaṃ. Cakkhādīsu ca te ākiṇṇā taṃ nissitattā tadārammaṇattā cāti cakkhādayo nesaṃ ākaro. Cakkhādayo ca nesaṃ samosaraṇaṭṭhānaṃ, tattha tattha vatthudvārārammaṇavasena samosaraṇato. Cakkhādayo ca nesaṃ sañjātideso; taṃ nissayārammaṇabhāvena tattheva uppattito. Cakkhādayo ca nesaṃ kāraṇaṃ, tesaṃ abhāve abhāvatoti. Iti nivāsaṭṭhānaṭṭhena, ākaraṭṭhena, samosaraṇaṭṭhānaṭṭhena, sañjātidesaṭṭhena, kāraṇaṭṭhenāti imehi kāraṇehi ete dhammā ‘āyatanaṃ āyatana’nti vuccanti. Tasmā yathāvuttenatthena cakkhu ca taṃ āyatanañcāti cakkhāyatanaṃ…pe… dhammā ca te āyatanañcāti dhammāyatananti evaṃ tāvettha ‘atthato’ viññātabbo vinicchayo.
‘လက္ခဏတော’တိ စက္ခာဒီနံ လက္ခဏတောပေတ္ထ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။ တာနိ စ ပန နေသံ လက္ခဏာနိ ဟေဋ္ဌာ ရူပကဏ္ဍနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။
‘Lakkhaṇato’ti cakkhādīnaṃ lakkhaṇatopettha viññātabbo vinicchayo. Tāni ca pana nesaṃ lakkhaṇāni heṭṭhā rūpakaṇḍaniddese vuttanayeneva veditabbāni.
‘တာဝတ္ဝတော’တိ တာဝဘာဝတော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – စက္ခာဒယောပိ ဟိ ဓမ္မာ ဧဝ။ ဧဝံ သတိ ဓမ္မာယတနမိစ္စေဝ အဝတ္ဝာ ကသ္မာ ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ ဝုတ္တာနီတိ စေ? ဆ ဝိညာဏကာယုပ္ပတ္တိဒ္ဝာရာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတော။ ဣဓ ဆန္နံ ဝိညာဏကာယာနံ ဒ္ဝာရဘာဝေန အာရမ္မဏဘာဝေန စ ဝဝတ္ထာနတော အယမေဝ တေသံ ဘေဒော ဟောတီတိ ဒ္ဝာဒသ ဝုတ္တာနိ။ စက္ခုဝိညာဏဝီထိပရိယာပန္နသ္သ ဟိ ဝိညာဏကာယသ္သ စက္ခာယတနမေဝ ဥပ္ပတ္တိဒ္ဝာရံ, ရူပာယတနမေဝ စာရမ္မဏံ ။ တထာ ဣတရာနိ ဣတရေသံ။ ဆဋ္ဌသ္သ ပန ဘဝင္ဂမနသင္ခာတော မနာယတနေကဒေသောဝ ဥပ္ပတ္တိဒ္ဝာရံ, အသာဓာရဏဉ္စ ဓမ္မာယတနံ အာရမ္မဏန္တိ ။ ဣတိ ဆန္နံ ဝိညာဏကာယာနံ ဥပ္ပတ္တိဒ္ဝာရာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတော ဒ္ဝာဒသ ဝုတ္တာနီတိ။ ဧဝမေတ္ထ ‘တာဝတ္ဝတော’ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။
‘Tāvatvato’ti tāvabhāvato. Idaṃ vuttaṃ hoti – cakkhādayopi hi dhammā eva. Evaṃ sati dhammāyatanamicceva avatvā kasmā dvādasāyatanāni vuttānīti ce? Cha viññāṇakāyuppattidvārārammaṇavavatthānato. Idha channaṃ viññāṇakāyānaṃ dvārabhāvena ārammaṇabhāvena ca vavatthānato ayameva tesaṃ bhedo hotīti dvādasa vuttāni. Cakkhuviññāṇavīthipariyāpannassa hi viññāṇakāyassa cakkhāyatanameva uppattidvāraṃ, rūpāyatanameva cārammaṇaṃ . Tathā itarāni itaresaṃ. Chaṭṭhassa pana bhavaṅgamanasaṅkhāto manāyatanekadesova uppattidvāraṃ, asādhāraṇañca dhammāyatanaṃ ārammaṇanti . Iti channaṃ viññāṇakāyānaṃ uppattidvārārammaṇavavatthānato dvādasa vuttānīti. Evamettha ‘tāvatvato’ viññātabbo vinicchayo.
‘ကမတော’တိ ဣဓာပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေသု ဥပ္ပတ္တိက္ကမာဒီသု ဒေသနာက္ကမောဝ ယုဇ္ဇတိ။ အဇ္ဈတ္တိကေသု ဟိ အာယတနေသု သနိဒသ္သနသပ္ပဋိဃဝိသယတ္တာ စက္ခာယတနံ ပာကဋန္တိ ပဌမံ ဒေသိတံ။ တတော အနိဒသ္သနသပ္ပဋိဃဝိသယာနိ သောတာယတနာဒီနိ။ အထ ဝာ ဒသ္သနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယဟေတုဘာဝေန ဗဟူပကာရတ္တာ အဇ္ဈတ္တိကေသု စက္ခာယတနသောတာယတနာနိ ပဌမံ ဒေသိတာနိ။ တတော ဃာနာယတနာဒီနိ တီဏိ။ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဂောစရဝိသယတ္တာ အန္တေ မနာယတနံ။ စက္ခာဒီနံ ပန ဂောစရတ္တာ တသ္သ တသ္သ အနန္တရာနိ ဗာဟိရေသု ရူပာယတနာဒီနိ။ အပိစ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိကာရဏဝဝတ္ထာနတောပိ အယမေဝ တေသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ။ပေ.။ မနဉ္စ ပဋိစ္စ ဓမ္မေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မနောဝိညာဏ’’န္တိ (မ. နိ. ၃.၄၂၁) ဧဝံ ‘ကမတော’ပေတ္ထ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။
‘Kamato’ti idhāpi pubbe vuttesu uppattikkamādīsu desanākkamova yujjati. Ajjhattikesu hi āyatanesu sanidassanasappaṭighavisayattā cakkhāyatanaṃ pākaṭanti paṭhamaṃ desitaṃ. Tato anidassanasappaṭighavisayāni sotāyatanādīni. Atha vā dassanānuttariyasavanānuttariyahetubhāvena bahūpakārattā ajjhattikesu cakkhāyatanasotāyatanāni paṭhamaṃ desitāni. Tato ghānāyatanādīni tīṇi. Pañcannampi gocaravisayattā ante manāyatanaṃ. Cakkhādīnaṃ pana gocarattā tassa tassa anantarāni bāhiresu rūpāyatanādīni. Apica viññāṇuppattikāraṇavavatthānatopi ayameva tesaṃ kamo veditabbo. Vuttañhetaṃ ‘‘cakkhuñca paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaṃ…pe… manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇa’’nti (ma. ni. 3.421) evaṃ ‘kamato’pettha viññātabbo vinicchayo.
‘သင္ခေပဝိတ္ထာရာ’တိ သင္ခေပတော ဟိ မနာယတနသ္သ စေဝ ဓမ္မာယတနေကဒေသသ္သ စ နာမေန, တဒဝသေသာနဉ္စ အာယတနာနံ ရူပေန သင္ဂဟိတတ္တာ ဒ္ဝာဒသာပိ အာယတနာနိ နာမရူပမတ္တမေဝ ဟောန္တိ။
‘Saṅkhepavitthārā’ti saṅkhepato hi manāyatanassa ceva dhammāyatanekadesassa ca nāmena, tadavasesānañca āyatanānaṃ rūpena saṅgahitattā dvādasāpi āyatanāni nāmarūpamattameva honti.
ဝိတ္ထာရတော ပန အဇ္ဈတ္တိကေသု တာဝ စက္ခာယတနံ ဇာတိဝသေန စက္ခုပသာဒမတ္တမေဝ, ပစ္စယဂတိနိကာယပုဂ္ဂလဘေဒတော ပန အနန္တပ္ပဘေဒံ။ တထာ သောတာယတနာဒီနိ စတ္တာရိ။ မနာယတနံ တေဘူမကကုသလာကုသလဝိပာကကိရိယဝိညာဏဘေဒေန ဧကာသီတိပ္ပဘေဒံ, ဝတ္ထုပဋိပဒာဒိဘေဒတော ပန အနန္တပ္ပဘေဒံ။ ရူပဂန္ဓရသာယတနာနိ သမုဋ္ဌာနဘေဒတော စတုပ္ပဘေဒာနိ, သဒ္ဒာယတနံ ဒ္ဝိပ္ပဘေဒံ။ သဘာဂဝိသဘာဂဘေဒတော ပန သဗ္ဗာနိပိ အနန္တပ္ပဘေဒာနိ။ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝာယောဓာတုဝသေန တိပ္ပဘေဒံ, သမုဋ္ဌာနတော စတုပ္ပဘေဒံ, သဘာဂဝိသဘာဂတော အနေကပ္ပဘေဒံ။ ဓမ္မာယတနံ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏဝသေန အနေကပ္ပဘေဒန္တိ။ ဧဝံ သင္ခေပဝိတ္ထာရာ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။
Vitthārato pana ajjhattikesu tāva cakkhāyatanaṃ jātivasena cakkhupasādamattameva, paccayagatinikāyapuggalabhedato pana anantappabhedaṃ. Tathā sotāyatanādīni cattāri. Manāyatanaṃ tebhūmakakusalākusalavipākakiriyaviññāṇabhedena ekāsītippabhedaṃ, vatthupaṭipadādibhedato pana anantappabhedaṃ. Rūpagandharasāyatanāni samuṭṭhānabhedato catuppabhedāni, saddāyatanaṃ dvippabhedaṃ. Sabhāgavisabhāgabhedato pana sabbānipi anantappabhedāni. Phoṭṭhabbāyatanaṃ pathavīdhātutejodhātuvāyodhātuvasena tippabhedaṃ, samuṭṭhānato catuppabhedaṃ, sabhāgavisabhāgato anekappabhedaṃ. Dhammāyatanaṃ tebhūmakadhammārammaṇavasena anekappabhedanti. Evaṃ saṅkhepavitthārā viññātabbo vinicchayo.
‘ဒဋ္ဌဗ္ဗတော’တိ ဧတ္ထ ပန သဗ္ဗာနေဝေတာနိ အာယတနာနိ အနာဂမနတော အနိဂ္ဂမနတော စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ န ဟိ တာနိ ပုဗ္ဗေ ဥဒယာ ကုတောစိ အာဂစ္ဆန္တိ, နာပိ ဥဒ္ဓံ ဝယာ ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တိ; အထ ခော ပုဗ္ဗေ ဥဒယာ အပ္ပဋိလဒ္ဓသဘာဝာနိ, ဥဒ္ဓံ ဝယာ ပရိဘိန္နသဘာဝာနိ, ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝေမဇ္ဈေ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ အဝသာနိ ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ အနာဂမနတော အနိဂ္ဂမနတော စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ တထာ နိရီဟတော အဗ္ယာပာရတော စ။ န ဟိ စက္ခုရူပာဒီနံ ဧဝံ ဟောတိ – ‘အဟော ဝတ အမ္ဟာကံ သာမဂ္ဂိယာ ဝိညာဏံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယာ’တိ, န စ တာနိ ဝိညာဏုပ္ပာဒနတ္ထံ ဒ္ဝာရဘာဝေန ဝတ္ထုဘာဝေန အာရမ္မဏဘာဝေန ဝာ ဤဟန္တိ, န ဗ္ယာပာရမာပဇ္ဇန္တိ; အထ ခော ဓမ္မတာဝေသာ ယံ စက္ခုရူပာဒီနံ သာမဂ္ဂိယံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ သမ္ဘဝန္တိ။ တသ္မာ နိရီဟတော အဗ္ယာပာရတော စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အပိစ အဇ္ဈတ္တိကာနိ သုညဂာမော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ ဓုဝသုဘသုခတ္တဘာဝဝိရဟိတတ္တာ, ဗာဟိရာနိ ဂာမဃာတကစောရာ ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အဘိဃာတကတ္တာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ – ‘‘စက္ခု, ဘိက္ခဝေ, ဟညတိ မနာပာမနာပေဟိ ရူပေဟီတိ ဝိတ္ထာရော။ အပိစ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဆ ပာဏကာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ, ဗာဟိရာနိ တေသံ ဂောစရာ ဝိယာတိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ‘ဒဋ္ဌဗ္ဗတော’ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယောတိ။
‘Daṭṭhabbato’ti ettha pana sabbānevetāni āyatanāni anāgamanato aniggamanato ca daṭṭhabbāni. Na hi tāni pubbe udayā kutoci āgacchanti, nāpi uddhaṃ vayā kuhiñci gacchanti; atha kho pubbe udayā appaṭiladdhasabhāvāni, uddhaṃ vayā paribhinnasabhāvāni, pubbantāparantavemajjhe paccayāyattavuttitāya avasāni pavattanti. Tasmā anāgamanato aniggamanato ca daṭṭhabbāni. Tathā nirīhato abyāpārato ca. Na hi cakkhurūpādīnaṃ evaṃ hoti – ‘aho vata amhākaṃ sāmaggiyā viññāṇaṃ nāma uppajjeyyā’ti, na ca tāni viññāṇuppādanatthaṃ dvārabhāvena vatthubhāvena ārammaṇabhāvena vā īhanti, na byāpāramāpajjanti; atha kho dhammatāvesā yaṃ cakkhurūpādīnaṃ sāmaggiyaṃ cakkhuviññāṇādīni sambhavanti. Tasmā nirīhato abyāpārato ca daṭṭhabbāni. Apica ajjhattikāni suññagāmo viya daṭṭhabbāni dhuvasubhasukhattabhāvavirahitattā, bāhirāni gāmaghātakacorā viya ajjhattikānaṃ abhighātakattā. Vuttañhetaṃ – ‘‘cakkhu, bhikkhave, haññati manāpāmanāpehi rūpehīti vitthāro. Apica ajjhattikāni cha pāṇakā viya daṭṭhabbāni, bāhirāni tesaṃ gocarā viyāti. Evampettha ‘daṭṭhabbato’ viññātabbo vinicchayoti.
ဣဒာနိ တေသံ ဝိပသ္သိတဗ္ဗာကာရံ ဒသ္သေတုံ စက္ခုံ အနိစ္စန္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ စက္ခု တာဝ ဟုတ္ဝာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အပရေဟိပိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အနိစ္စံ – ဥပ္ပာဒဝယဝန္တတော, ဝိပရိဏာမတော, တာဝကာလိကတော, နိစ္စပဋိက္ခေပတောတိ။
Idāni tesaṃ vipassitabbākāraṃ dassetuṃ cakkhuṃ aniccantiādi āraddhaṃ. Tattha cakkhu tāva hutvā abhāvaṭṭhena aniccanti veditabbaṃ. Aparehipi catūhi kāraṇehi aniccaṃ – uppādavayavantato, vipariṇāmato, tāvakālikato, niccapaṭikkhepatoti.
တဒေဝ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ။ ယသ္မာ ဝာ ဧတံ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိံ ပာပုဏာတိ, ဌိတိယံ ဇရာယ ကိလမတိ, ဇရံ ပတ္ဝာ အဝသ္သံ ဘိဇ္ဇတိ; တသ္မာ အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနတော, ဒုက္ခမတော, ဒုက္ခဝတ္ထုတော, သုခပဋိက္ခေပတောတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဒုက္ခံ။
Tadeva paṭipīḷanaṭṭhena dukkhaṃ. Yasmā vā etaṃ uppannaṃ ṭhitiṃ pāpuṇāti, ṭhitiyaṃ jarāya kilamati, jaraṃ patvā avassaṃ bhijjati; tasmā abhiṇhasampaṭipīḷanato, dukkhamato, dukkhavatthuto, sukhapaṭikkhepatoti imehi catūhi kāraṇehi dukkhaṃ.
အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန ပန အနတ္တာ။ ယသ္မာ ဝာ ဧတံ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိံ မာ ပာပုဏာတု, ဌာနပ္ပတ္တံ မာ ဇိရတု, ဇရပ္ပတံ မာ ဘိဇ္ဇတူတိ ဣမေသု တီသု ဌာနေသု ကသ္သစိ ဝသဝတ္တိဘာဝော နတ္ထိ, သုညံ တေန ဝသဝတ္တနာကာရေန; တသ္မာ သုညတော, အသ္သာမိကတော, အကာမကာရိယတော, အတ္တပဋိက္ခေပတောတိ ဣမေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ အနတ္တာ။
Avasavattanaṭṭhena pana anattā. Yasmā vā etaṃ uppannaṃ ṭhitiṃ mā pāpuṇātu, ṭhānappattaṃ mā jiratu, jarappataṃ mā bhijjatūti imesu tīsu ṭhānesu kassaci vasavattibhāvo natthi, suññaṃ tena vasavattanākārena; tasmā suññato, assāmikato, akāmakāriyato, attapaṭikkhepatoti imehi catūhi kāraṇehi anattā.
ဝိဘဝဂတိကတော , ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဘဝသင္ကန္တိဂမနတော, ပကတိဘာဝဝိဇဟနတော စ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ။ ဣဒံ အနိစ္စဝေဝစနမေဝ။ ရူပာ အနိစ္စာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပိစေတ္ထ ဌပေတ္ဝာ စက္ခုံ တေဘူမကဓမ္မာ အနိစ္စာ, နော စက္ခု။ စက္ခု ပန စက္ခု စေဝ အနိစ္စဉ္စ။ တထာ သေသဓမ္မာ ဒုက္ခာ, နော စက္ခု။ စက္ခု ပန စက္ခု စေဝ ဒုက္ခဉ္စ။ သေသဓမ္မာ အနတ္တာ, နော စက္ခု။ စက္ခု ပန စက္ခု စေဝ အနတ္တာ စာတိ။ ရူပာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
Vibhavagatikato , pubbāparavasena bhavasaṅkantigamanato, pakatibhāvavijahanato ca vipariṇāmadhammaṃ. Idaṃ aniccavevacanameva. Rūpā aniccātiādīsupi eseva nayo. Apicettha ṭhapetvā cakkhuṃ tebhūmakadhammā aniccā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva aniccañca. Tathā sesadhammā dukkhā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva dukkhañca. Sesadhammā anattā, no cakkhu. Cakkhu pana cakkhu ceva anattā cāti. Rūpādīsupi eseva nayo.
ဣမသ္မိံ ပန သုတ္တန္တဘာဇနီယေ တထာဂတေန ကိံ ဒသ္သိတန္တိ? ဒ္ဝာဒသန္နံ အာယတနာနံ အနတ္တလက္ခဏံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓော ဟိ အနတ္တလက္ခဏံ ဒသ္သေန္တော အနိစ္စေန ဝာ ဒသ္သေတိ, ဒုက္ခေန ဝာ, အနိစ္စဒုက္ခေဟိ ဝာ။ တတ္ထ ‘‘စက္ခု, အတ္တာတိ ယော ဝဒေယ္ယ, တံ န ဥပပဇ္ဇတိ။ စက္ခုသ္သ ဥပ္ပာဒောပိ ဝယောပိ ပညာယတိ။ ယသ္သ ခော ပန ဥပ္ပာဒောပိ ဝယောပိ ပညာယတိ ‘အတ္တာ မေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စ ဝေတိ စာ’တိ ဣစ္စသ္သ ဧဝမာဂတံ ဟောတိ။ တသ္မာ တံ န ဥပပဇ္ဇတိ – စက္ခု အတ္တာတိ ယော ဝဒေယ္ယ ဣတိ စက္ခု အနတ္တာ’’တိ (မ. နိ. ၃.၄၂၂)။ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနိစ္စေန အနတ္တလက္ခဏံ ဒသ္သေသိ။ ‘‘ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, အနတ္တာ။ ရူပဉ္စ ဟိဒံ, ဘိက္ခဝေ, အတ္တာ အဘဝိသ္သ, န ယိဒံ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယ္ယ; လဗ္ဘေထ စ ရူပေ – ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတု, ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီတိ။ ယသ္မာ စ ခော, ဘိက္ခဝေ, ရူပံ အနတ္တာ တသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ; န စ လဗ္ဘတိ ရူပေ – ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတု, ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၅၉; မဟာဝ. ၂၀) ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဒုက္ခေန အနတ္တလက္ခဏံ ဒသ္သေသိ။ ‘‘ရူပံ, ဘိက္ခဝေ, အနိစ္စံ, ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ, ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ, ယဒနတ္တာ တံ နေတံ မမ, နေသောဟမသ္မိ, န မေသော အတ္တာ’’တိအာဒီသု (သံ. နိ. ၃.၁၅) အနိစ္စဒုက္ခေဟိ အနတ္တလက္ခဏံ ဒသ္သေသိ။ ကသ္မာ? အနိစ္စဒုက္ခာနံ ပာကဋတ္တာ။
Imasmiṃ pana suttantabhājanīye tathāgatena kiṃ dassitanti? Dvādasannaṃ āyatanānaṃ anattalakkhaṇaṃ. Sammāsambuddho hi anattalakkhaṇaṃ dassento aniccena vā dasseti, dukkhena vā, aniccadukkhehi vā. Tattha ‘‘cakkhu, attāti yo vadeyya, taṃ na upapajjati. Cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati ‘attā me uppajjati ca veti cā’ti iccassa evamāgataṃ hoti. Tasmā taṃ na upapajjati – cakkhu attāti yo vadeyya iti cakkhu anattā’’ti (ma. ni. 3.422). Imasmiṃ sutte aniccena anattalakkhaṇaṃ dassesi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, anattā. Rūpañca hidaṃ, bhikkhave, attā abhavissa, na yidaṃ rūpaṃ ābādhāya saṃvatteyya; labbhetha ca rūpe – evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosīti. Yasmā ca kho, bhikkhave, rūpaṃ anattā tasmā rūpaṃ ābādhāya saṃvattati; na ca labbhati rūpe – evaṃ me rūpaṃ hotu, evaṃ me rūpaṃ mā ahosī’’ti (saṃ. ni. 3.59; mahāva. 20) imasmiṃ sutte dukkhena anattalakkhaṇaṃ dassesi. ‘‘Rūpaṃ, bhikkhave, aniccaṃ, yadaniccaṃ taṃ dukkhaṃ, yaṃ dukkhaṃ tadanattā, yadanattā taṃ netaṃ mama, nesohamasmi, na meso attā’’tiādīsu (saṃ. ni. 3.15) aniccadukkhehi anattalakkhaṇaṃ dassesi. Kasmā? Aniccadukkhānaṃ pākaṭattā.
ဟတ္ထတော ဟိ တဋ္ဋကေ ဝာ သရကေ ဝာ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဝာ ပတိတ္ဝာ ဘိန္နေ ‘အဟော အနိစ္စ’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ အနိစ္စံ ပာကဋံ နာမ။ အတ္တဘာဝသ္မိံ ပန ဂဏ္ဍပိဠကာဒီသု ဝာ ဥဋ္ဌိတာသု ခာဏုကဏ္ဋကာဒီဟိ ဝာ ဝိဒ္ဓာသု ‘အဟော ဒုက္ခ’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ဒုက္ခံ ပာကဋံ နာမ။ အနတ္တလက္ခဏံ အပာကဋံ အန္ဓကာရံ အဝိဘူတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈံ ဒုဒ္ဒီပနံ ဒုပ္ပညာပနံ ။ အနိစ္စဒုက္ခလက္ခဏာနိ ဥပ္ပာဒာ ဝာ တထာဂတာနံ အနုပ္ပာဒာ ဝာ ပညာယန္တိ။ အနတ္တလက္ခဏံ ဝိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒာ န ပညာယတိ, ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝ ပညာယတိ။ မဟိဒ္ဓိကာ ဟိ မဟာနုဘာဝာ တာပသပရိဗ္ဗာဇကာ သရဘင္ဂသတ္ထာရာဒယောပိ ‘အနိစ္စံ ဒုက္ခ’န္တိ ဝတ္တုံ သက္ကောန္တိ, ‘အနတ္တာ’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကောန္တိ။ သစေ ဟိ တေ သမ္ပတ္တပရိသာယ အနတ္တာတိ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယ္ယုံ, သမ္ပတ္တပရိသာယ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓော ဘဝေယ္ယ။ အနတ္တလက္ခဏပညာပနဉ္ဟိ အညသ္သ ကသ္သစိ အဝိသယော, သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓာနမေဝ ဝိသယော။ ဧဝမေတံ အနတ္တလက္ခဏံ အပာကဋံ။ တသ္မာ သတ္ထာ အနတ္တလက္ခဏံ ဒသ္သေန္တော အနိစ္စေန ဝာ ဒသ္သေသိ, ဒုက္ခေန ဝာ, အနိစ္စဒုက္ခေဟိ ဝာ။ ဣဓ ပန တံ အနိစ္စဒုက္ခေဟိ ဒသ္သေသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Hatthato hi taṭṭake vā sarake vā kismiñcideva vā patitvā bhinne ‘aho anicca’nti vadanti. Evaṃ aniccaṃ pākaṭaṃ nāma. Attabhāvasmiṃ pana gaṇḍapiḷakādīsu vā uṭṭhitāsu khāṇukaṇṭakādīhi vā viddhāsu ‘aho dukkha’nti vadanti. Evaṃ dukkhaṃ pākaṭaṃ nāma. Anattalakkhaṇaṃ apākaṭaṃ andhakāraṃ avibhūtaṃ duppaṭivijjhaṃ duddīpanaṃ duppaññāpanaṃ . Aniccadukkhalakkhaṇāni uppādā vā tathāgatānaṃ anuppādā vā paññāyanti. Anattalakkhaṇaṃ vinā buddhuppādā na paññāyati, buddhuppādeyeva paññāyati. Mahiddhikā hi mahānubhāvā tāpasaparibbājakā sarabhaṅgasatthārādayopi ‘aniccaṃ dukkha’nti vattuṃ sakkonti, ‘anattā’ti vattuṃ na sakkonti. Sace hi te sampattaparisāya anattāti vattuṃ sakkuṇeyyuṃ, sampattaparisāya maggaphalapaṭivedho bhaveyya. Anattalakkhaṇapaññāpanañhi aññassa kassaci avisayo, sabbaññubuddhānameva visayo. Evametaṃ anattalakkhaṇaṃ apākaṭaṃ. Tasmā satthā anattalakkhaṇaṃ dassento aniccena vā dassesi, dukkhena vā, aniccadukkhehi vā. Idha pana taṃ aniccadukkhehi dassesīti veditabbaṃ.
ဣမာနိ ပန လက္ခဏာနိ ကိသ္သ အမနသိကာရာ အပ္ပဋိဝေဓာ, ကေန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ, န ဥပဋ္ဌဟန္တိ? အနိစ္စလက္ခဏံ တာဝ ဥဒယဗ္ဗယာနံ အမနသိကာရာ အပ္ပဋိဝေဓာ, သန္တတိယာ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ, န ဥပဋ္ဌာတိ။ ဒုက္ခလက္ခဏံ အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနသ္သ အမနသိကာရာ အပ္ပဋိဝေဓာ, ဣရိယာပထေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ, န ဥပဋ္ဌာတိ။ အနတ္တလက္ခဏံ နာနာဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂသ္သ အမနသိကာရာ အပ္ပဋိဝေဓာ, ဃနေန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ, န ဥပဋ္ဌာတိ။ ဥဒယဗ္ဗယံ ပန ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ သန္တတိယာ ဝိကောပိတာယ အနိစ္စလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။ အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနံ မနသိကတ္ဝာ ဣရိယာပထေ ဥဂ္ဃာဋိတေ ဒုက္ခလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။ နာနာဓာတုယော ဝိနိဗ္ဘုဇိတ္ဝာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ အနတ္တလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။
Imāni pana lakkhaṇāni kissa amanasikārā appaṭivedhā, kena paṭicchannattā, na upaṭṭhahanti? Aniccalakkhaṇaṃ tāva udayabbayānaṃ amanasikārā appaṭivedhā, santatiyā paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Dukkhalakkhaṇaṃ abhiṇhasampaṭipīḷanassa amanasikārā appaṭivedhā, iriyāpathehi paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Anattalakkhaṇaṃ nānādhātuvinibbhogassa amanasikārā appaṭivedhā, ghanena paṭicchannattā, na upaṭṭhāti. Udayabbayaṃ pana pariggahetvā santatiyā vikopitāya aniccalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Abhiṇhasampaṭipīḷanaṃ manasikatvā iriyāpathe ugghāṭite dukkhalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti. Nānādhātuyo vinibbhujitvā ghanavinibbhoge kate anattalakkhaṇaṃ yāthāvasarasato upaṭṭhāti.
ဧတ္ထ စ အနိစ္စံ အနိစ္စလက္ခဏံ, ဒုက္ခံ ဒုက္ခလက္ခဏံ, အနတ္တာ အနတ္တလက္ခဏန္တိ အယံ ဝိဘာဂော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ အနိစ္စန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ကသ္မာ? ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝာ, ဟုတ္ဝာ အဘာဝတော ဝာ; ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တံ အနိစ္စလက္ခဏံ, ဟုတ္ဝာ အဘာဝသင္ခာတော အာကာရဝိကာရော ဝာ။ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝစနတော ပန တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ။ ကသ္မာ? အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနတော; အဘိဏ္ဟသမ္ပဋိပီဠနာကာရော ဒုက္ခလက္ခဏံ။ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ တံ အနတ္တာ’’တိ ပန ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အနတ္တာ။ ကသ္မာ? အဝသဝတ္တနတော; အဝသဝတ္တနာကာရော အနတ္တလက္ခဏံ။ ဣတိ အညဒေဝ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ, အညာနိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏာနိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓာ, ဒ္ဝာဒသာယတနာနိ, အဋ္ဌာရသ ဓာတုယောတိ ဣဒဉ္ဟိ သဗ္ဗမ္ပိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ နာမ။ ဝုတ္တပ္ပကာရာကာရဝိကာရာ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏာနီတိ။
Ettha ca aniccaṃ aniccalakkhaṇaṃ, dukkhaṃ dukkhalakkhaṇaṃ, anattā anattalakkhaṇanti ayaṃ vibhāgo veditabbo. Tattha aniccanti khandhapañcakaṃ. Kasmā? Uppādavayaññathattabhāvā, hutvā abhāvato vā; uppādavayaññathattaṃ aniccalakkhaṇaṃ, hutvā abhāvasaṅkhāto ākāravikāro vā. ‘‘Yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti vacanato pana tadeva khandhapañcakaṃ dukkhaṃ. Kasmā? Abhiṇhasampaṭipīḷanato; abhiṇhasampaṭipīḷanākāro dukkhalakkhaṇaṃ. ‘‘Yaṃ dukkhaṃ taṃ anattā’’ti pana vacanato tadeva khandhapañcakaṃ anattā. Kasmā? Avasavattanato; avasavattanākāro anattalakkhaṇaṃ. Iti aññadeva aniccaṃ dukkhaṃ anattā, aññāni aniccadukkhānattalakkhaṇāni. Pañcakkhandhā, dvādasāyatanāni, aṭṭhārasa dhātuyoti idañhi sabbampi aniccaṃ dukkhaṃ anattā nāma. Vuttappakārākāravikārā aniccadukkhānattalakkhaṇānīti.
သင္ခေပတော ပနေတ္ထ ဒသာယတနာနိ ကာမာဝစရာနိ, ဒ္ဝေ တေဘူမကာနိ။ သဗ္ဗေသုပိ သမ္မသနစာရော ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
Saṅkhepato panettha dasāyatanāni kāmāvacarāni, dve tebhūmakāni. Sabbesupi sammasanacāro kathitoti veditabbo.
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ။
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၂. အာယတနဝိဘင္ဂော • 2. Āyatanavibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ၂. အာယတနဝိဘင္ဂော • 2. Āyatanavibhaṅgo