Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
၁၀. ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘင္ဂော
10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
၄၆၆. ဣဒာနိ တဒနန္တရေ ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘင္ဂေ သတ္တာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ ဗောဇ္ဈင္ဂာတိ ဗောဓိယာ ဗောဓိသ္သ ဝာ အင္ဂာတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယာ ဧသာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသသ္သတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝာနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပသ္သဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင္ခာတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတီတိ ကတ္ဝာ ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, ဗုဇ္ဈတိ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒာယ ဥဋ္ဌဟတိ, စတ္တာရိ ဝာ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ, နိဗ္ဗာနမေဝ ဝာ သစ္ဆိကရောတိ, တသ္သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီသင္ခာတာယ ဗောဓိယာ အင္ဂာတိပိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, ဈာနင္ဂမဂ္ဂင္ဂာဒီနိ ဝိယ။ ယော ပနေသ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဧတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတ္ဝာ အရိယသာဝကော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ, တသ္သ ဗောဓိသ္သ အင္ဂာတိပိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, သေနင္ဂရထင္ဂာဒယော ဝိယ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ – ‘‘ဗုဇ္ဈနကသ္သ ပုဂ္ဂလသ္သ အင္ဂာတိ ဝာ ဗောဇ္ဈင္ဂာ’’တိ။
466. Idāni tadanantare bojjhaṅgavibhaṅge sattāti gaṇanaparicchedo. Bojjhaṅgāti bodhiyā bodhissa vā aṅgāti bojjhaṅgā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā esā dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, bujjhati kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti, tassā dhammasāmaggīsaṅkhātāya bodhiyā aṅgātipi bojjhaṅgā, jhānaṅgamaggaṅgādīni viya. Yo panesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā, senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti.
အပိစ ‘‘ဗောဇ္ဈင္ဂာတိ ကေနဋ္ဌေန ဗောဇ္ဈင္ဂာ? ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, အနုဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, ပဋိဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ, သမ္ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင္ဂာ’’တိ ဣမိနာ ပဋိသမ္ဘိဒာနယေနာပိ ဗောဇ္ဈင္ဂတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti iminā paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo.
သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂောတိအာဒီသု ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင္ဂော သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, သတိယေဝ သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဝိစယလက္ခဏော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဂ္ဂဟလက္ခဏော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဖရဏလက္ခဏော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ဥပသမလက္ခဏော ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော, ပဋိသင္ခာနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော။ တေသု ‘‘သတိဉ္စ ခ္ဝာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒာမီ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၂၃၄) ဝစနတော သဗ္ဗေသံ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ဥပကာရကတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ပဌမံ ဝုတ္တော။ တတော ပရံ ‘‘သော တထာ သတော ဝိဟရန္တော တံ ဓမ္မံ ပညာယ ပဝိစိနတီ’’တိအာဒိနာ (မ. နိ. ၁၅၀) နယေန ဧဝံ အနုက္ကမေနေဝ နိက္ခေပပယောဇနံ ပာဠိယံ အာဂတမေဝ။
Satisambojjhaṅgotiādīsu pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo. Tattha upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo. Tesu ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234) vacanato sabbesaṃ bojjhaṅgānaṃ upakārakattā satisambojjhaṅgo paṭhamaṃ vutto. Tato paraṃ ‘‘so tathā sato viharanto taṃ dhammaṃ paññāya pavicinatī’’tiādinā (ma. ni. 150) nayena evaṃ anukkameneva nikkhepapayojanaṃ pāḷiyaṃ āgatameva.
ကသ္မာ ပနေတေ သတ္တေဝ ဝုတ္တာ, အနူနာ အနဓိကာတိ? လီနုဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခတော သဗ္ဗတ္ထိကတော စ။ ဧတ္ထ ဟိ တယော ဗောဇ္ဈင္ဂာ လီနသ္သ ပဋိပက္ခာ, ယထာဟ – ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခော, ဘိက္ခဝေ, သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ, ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဘာဝနာယ, ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဘာဝနာယ, ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဘာဝနာယာ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၂၃၄)။ တယော ဥဒ္ဓစ္စသ္သ ပဋိပက္ခာ, ယထာဟ – ‘‘ယသ္မိဉ္စ ခော, ဘိက္ခဝေ, သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ, ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဘာဝနာယ, ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဘာဝနာယ, ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသ္သ ဘာဝနာယာ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၂၃၄)။ ဧကော ပနေတ္ထ လောဏဓူပနံ ဝိယ သဗ္ဗဗ္ယဉ္ဇနေသု, သဗ္ဗကမ္မိကအမစ္စော ဝိယ စ သဗ္ဗေသု ရာဇကိစ္စေသု, သဗ္ဗဗောဇ္ဈင္ဂေသု ဣစ္ဆိတဗ္ဗတော သဗ္ဗတ္ထိကော, ယထာဟ – ‘‘သတိဉ္စ ခ္ဝာဟံ, ဘိက္ခဝေ, သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒာမီ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗတ္ထက’’န္တိပိ ပာဠိ။ ဒ္ဝိန္နမ္ပိ သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ လီနုဒ္ဓစ္စပဋိပက္ခတော သဗ္ဗတ္ထိကတော စ သတ္တေဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Kasmā panete satteva vuttā, anūnā anadhikāti? Līnuddhaccapaṭipakkhato sabbatthikato ca. Ettha hi tayo bojjhaṅgā līnassa paṭipakkhā, yathāha – ‘‘yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’ti (saṃ. ni. 5.234). Tayo uddhaccassa paṭipakkhā, yathāha – ‘‘yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’ti (saṃ. ni. 5.234). Eko panettha loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu, sabbakammikaamacco viya ca sabbesu rājakiccesu, sabbabojjhaṅgesu icchitabbato sabbatthiko, yathāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti. ‘‘Sabbatthaka’’ntipi pāḷi. Dvinnampi sabbattha icchitabbanti attho. Evaṃ līnuddhaccapaṭipakkhato sabbatthikato ca satteva vuttāti veditabbā.
၄၆၇. ဣဒာနိ နေသံ ဧကသ္မိံယေဝာရမ္မဏေ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စဝသေန နာနာကရဏံ ဒသ္သေတုံ တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂောတိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ သတိမာ ဟောတီတိ ပညာယ ပညဝာ, ယသေန ယသဝာ, ဓနေန ဓနဝာ ဝိယ သတိယာ သတိမာ ဟောတိ, သတိသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ ပရမေနာတိ ဥတ္တမေန; တဉ္ဟိ ပရမတ္ထသစ္စသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သ စေဝ မဂ္ဂသ္သ စ အနုလောမတော ပရမံ နာမ ဟောတိ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ။ သတိနေပက္ကေနာတိ နေပက္ကံ ဝုစ္စတိ ပညာ; သတိယာ စေဝ နေပက္ကေန စာတိ အတ္ထော။
467. Idāni nesaṃ ekasmiṃyevārammaṇe attano attano kiccavasena nānākaraṇaṃ dassetuṃ tattha katamo satisambojjhaṅgotiādi āraddhaṃ. Tattha idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Satimā hotīti paññāya paññavā, yasena yasavā, dhanena dhanavā viya satiyā satimā hoti, satisampannoti attho. Paramenāti uttamena; tañhi paramatthasaccassa nibbānassa ceva maggassa ca anulomato paramaṃ nāma hoti uttamaṃ seṭṭhaṃ. Satinepakkenāti nepakkaṃ vuccati paññā; satiyā ceva nepakkena cāti attho.
ကသ္မာ ပန ဣမသ္မိံ သတိဘာဇနီယေ ပညာ သင္ဂဟိတာတိ? သတိယာ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ။ သတိ ဟိ ပညာယ သဒ္ဓိမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိနာပိ, ပညာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဗလဝတီ ဟောတိ, ဝိနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဒုဗ္ဗလာ။ တေနသ္သာ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ပညာ သင္ဂဟိတာ။ ယထာ ဟိ ဒ္ဝီသု ဒိသာသု ဒ္ဝေ ရာဇမဟာမတ္တာ တိဋ္ဌေယ္ယုံ; တေသု ဧကော ရာဇပုတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ တိဋ္ဌေယ္ယ, ဧကော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဧကကောဝ တေသု ရာဇပုတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတော အတ္တနောပိ တေဇေန ရာဇပုတ္တသ္သပိ တေဇေန တေဇဝာ ဟောတိ; အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဌိတော န တေန သမတေဇော ဟောတိ; ဧဝမေဝ ရာဇပုတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတမဟာမတ္တော ဝိယ ပညာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နာ သတိ, အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဌိတော ဝိယ ဝိနာ ပညာယ ဥပ္ပန္နာ။ တတ္ထ ယထာ ရာဇပုတ္တံ ဂဟေတ္ဝာ ဌိတော အတ္တနောပိ တေဇေန ရာဇပုတ္တသ္သပိ တေဇေန တေဇဝာ ဟောတိ, ဧဝံ ပညာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပန္နာ သတိ ဗလဝတီ ဟောတိ; ယထာ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဌိတော န တေန သမတေဇော ဟောတိ, ဧဝံ ဝိနာ ပညာယ ဥပ္ပန္နာ ဒုဗ္ဗလာ ဟောတီတိ ဗလဝဘာဝဒီပနတ္ထံ ပညာ ဂဟိတာတိ။
Kasmā pana imasmiṃ satibhājanīye paññā saṅgahitāti? Satiyā balavabhāvadīpanatthaṃ. Sati hi paññāya saddhimpi uppajjati vināpi, paññāya saddhiṃ uppajjamānā balavatī hoti, vinā uppajjamānā dubbalā. Tenassā balavabhāvadīpanatthaṃ paññā saṅgahitā. Yathā hi dvīsu disāsu dve rājamahāmattā tiṭṭheyyuṃ; tesu eko rājaputtaṃ gahetvā tiṭṭheyya, eko attano dhammatāya ekakova tesu rājaputtaṃ gahetvā ṭhito attanopi tejena rājaputtassapi tejena tejavā hoti; attano dhammatāya ṭhito na tena samatejo hoti; evameva rājaputtaṃ gahetvā ṭhitamahāmatto viya paññāya saddhiṃ uppannā sati, attano dhammatāya ṭhito viya vinā paññāya uppannā. Tattha yathā rājaputtaṃ gahetvā ṭhito attanopi tejena rājaputtassapi tejena tejavā hoti, evaṃ paññāya saddhiṃ uppannā sati balavatī hoti; yathā attano dhammatāya ṭhito na tena samatejo hoti, evaṃ vinā paññāya uppannā dubbalā hotīti balavabhāvadīpanatthaṃ paññā gahitāti.
စိရကတမ္ပီတိ အတ္တနော ဝာ ပရသ္သ ဝာ ကာယေန စိရကတံ ဝတ္တံ ဝာ ကသိဏမဏ္ဍလံ ဝာ ကသိဏပရိကမ္မံ ဝာ။ စိရဘာသိတမ္ပီတိ အတ္တနာ ဝာ ပရေန ဝာ ဝာစာယ စိရဘာသိတံ ဗဟုကမ္ပိ, ဝတ္တသီသေ ဌတ္ဝာ ဓမ္မကထံ ဝာ ကမ္မဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယံ ဝာ, ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဝာ ဌတ္ဝာ ဓမ္မကထမေဝ။ သရိတာ ဟောတီတိ တံ ကာယဝိညတ္တိံ ဝစီဝိညတ္တိဉ္စ သမုဋ္ဌာပေတ္ဝာ ပဝတ္တံ အရူပဓမ္မကောဋ္ဌာသံ ‘ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇိတ္ဝာ ဧဝံ နိရုဒ္ဓော’တိ သရိတာ ဟောတိ။ အနုသ္သရိတာတိ ပုနပ္ပုနံ သရိတာ။ အယံ ဝုစ္စတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂောတိ အယံ ဧဝံ ဥပ္ပန္နာ သေသဗောဇ္ဈင္ဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဝိပသ္သနာသမ္ပယုတ္တာ သတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ကထီယတိ။
Cirakatampīti attano vā parassa vā kāyena cirakataṃ vattaṃ vā kasiṇamaṇḍalaṃ vā kasiṇaparikammaṃ vā. Cirabhāsitampīti attanā vā parena vā vācāya cirabhāsitaṃ bahukampi, vattasīse ṭhatvā dhammakathaṃ vā kammaṭṭhānavinicchayaṃ vā, vimuttāyatanasīse vā ṭhatvā dhammakathameva. Saritā hotīti taṃ kāyaviññattiṃ vacīviññattiñca samuṭṭhāpetvā pavattaṃ arūpadhammakoṭṭhāsaṃ ‘evaṃ uppajjitvā evaṃ niruddho’ti saritā hoti. Anussaritāti punappunaṃ saritā. Ayaṃ vuccati satisambojjhaṅgoti ayaṃ evaṃ uppannā sesabojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā sati satisambojjhaṅgo nāma kathīyati.
သော တထာ သတော ဝိဟရန္တောတိ သော ဘိက္ခု တေနာကာရေန ဥပ္ပန္နာယ သတိယာ သတော ဟုတ္ဝာ ဝိဟရန္တော။ တံ ဓမ္မန္တိ တံ စိရကတံ စိရဘာသိတံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဓမ္မံ။ ပညာယ ပဝိစိနတီတိ ပညာယ ‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’တိ ပဝိစိနတိ။ ပဝိစရတီတိ ‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’တိ တတ္ထ ပညံ စရာပေန္တော ပဝိစရတိ။ ပရိဝီမံသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဩလောကနံ ဂဝေသနံ အာပဇ္ဇတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ ဣဒံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဗောဇ္ဈင္ဂသမုဋ္ဌာပကံ ဝိပသ္သနာဉာဏံ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ဝုစ္စတိ။
So tathā sato viharantoti so bhikkhu tenākārena uppannāya satiyā sato hutvā viharanto. Taṃ dhammanti taṃ cirakataṃ cirabhāsitaṃ heṭṭhā vuttappakāraṃ dhammaṃ. Paññāya pavicinatīti paññāya ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti pavicinati. Pavicaratīti ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti tattha paññaṃ carāpento pavicarati. Parivīmaṃsaṃ āpajjatīti olokanaṃ gavesanaṃ āpajjati. Ayaṃ vuccatīti idaṃ vuttappakāraṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpakaṃ vipassanāñāṇaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo nāma vuccati.
တသ္သ တံ ဓမ္မန္တိ တသ္သ ဘိက္ခုနော တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဓမ္မံ။ အာရဒ္ဓံ ဟောတီတိ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ ပဂ္ဂဟိတံ။ အသလ္လီနန္တိ အာရဒ္ဓတ္တာယေဝ အသလ္လီနံ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ ဣဒံ ဗောဇ္ဈင္ဂသမုဋ္ဌာပကံ ဝိပသ္သနာသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယံ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ဝုစ္စတိ။
Tassa taṃ dhammanti tassa bhikkhuno taṃ heṭṭhā vuttappakāraṃ dhammaṃ. Āraddhaṃ hotīti paripuṇṇaṃ hoti paggahitaṃ. Asallīnanti āraddhattāyeva asallīnaṃ. Ayaṃ vuccatīti idaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpakaṃ vipassanāsampayuttaṃ vīriyaṃ vīriyasambojjhaṅgo nāma vuccati.
နိရာမိသာတိ ကာမာမိသလောကာမိသဝဋ္ဋာမိသာနံ အဘာဝေန နိရာမိသာ ပရိသုဒ္ဓာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဗောဇ္ဈင္ဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဝိပသ္သနာသမ္ပယုတ္တာ ပီတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ဝုစ္စတိ။
Nirāmisāti kāmāmisalokāmisavaṭṭāmisānaṃ abhāvena nirāmisā parisuddhā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā pīti pītisambojjhaṅgo nāma vuccati.
ပီတိမနသ္သာတိ ပီတိသမ္ပယုတ္တစိတ္တသ္သ။ ကာယောပိ ပသ္သမ္ဘတီတိ ခန္ဓတ္တယသင္ခာတော နာမကာယော ကိလေသဒရထပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိယာ ပသ္သမ္ဘတိ။ စိတ္တမ္ပီတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓောပိ တထေဝ ပသ္သမ္ဘတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဗောဇ္ဈင္ဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဝိပသ္သနာသမ္ပယုတ္တာ ပသ္သဒ္ဓိ ပသ္သဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ဝုစ္စတိ။
Pītimanassāti pītisampayuttacittassa. Kāyopi passambhatīti khandhattayasaṅkhāto nāmakāyo kilesadarathapaṭippassaddhiyā passambhati. Cittampīti viññāṇakkhandhopi tatheva passambhati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā passaddhi passaddhisambojjhaṅgo nāma vuccati.
ပသ္သဒ္ဓကာယသ္သ သုခိနောတိ ပသ္သဒ္ဓကာယတာယ ဥပ္ပန္နသုခေန သုခိတသ္သ။ သမာဓိယတီတိ သမ္မာ အာဓိယတိ, နိစ္စလံ ဟုတ္ဝာ အာရမ္မဏေ ဌပီယတိ, အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဗောဇ္ဈင္ဂသမုဋ္ဌာပိကာ ဝိပသ္သနာသမ္ပယုတ္တာ စိတ္တေကဂ္ဂတာ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ဝုစ္စတိ။
Passaddhakāyassa sukhinoti passaddhakāyatāya uppannasukhena sukhitassa. Samādhiyatīti sammā ādhiyati, niccalaṃ hutvā ārammaṇe ṭhapīyati, appanāppattaṃ viya hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā cittekaggatā samādhisambojjhaṅgo nāma vuccati.
တထာ သမာဟိတန္တိ တေန အပ္ပနာပ္ပတ္တေန ဝိယ သမာဓိနာ သမာဟိတံ။ သာဓုကံ အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတီတိ သုဋ္ဌု အဇ္ဈုပေက္ခိတာ ဟောတိ; တေသံ ဓမ္မာနံ ပဟာနဝဍ္ဎနေ အဗ္ယာဝဋော ဟုတ္ဝာ အဇ္ဈုပေက္ခတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဆန္နံ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ အနောသက္ကနအနတိဝတ္တနဘာဝသာဓကော မဇ္ဈတ္တာကာရော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော နာမ ဝုစ္စတိ။
Tathā samāhitanti tena appanāppattena viya samādhinā samāhitaṃ. Sādhukaṃ ajjhupekkhitā hotīti suṭṭhu ajjhupekkhitā hoti; tesaṃ dhammānaṃ pahānavaḍḍhane abyāvaṭo hutvā ajjhupekkhati. Ayaṃvuccatīti ayaṃ channaṃ bojjhaṅgānaṃ anosakkanaanativattanabhāvasādhako majjhattākāro upekkhāsambojjhaṅgo nāma vuccati.
ဧတ္တာဝတာ ကိံ ကထိတံ နာမ ဟောတိ? အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကစိတ္တက္ခဏေ နာနာရသလက္ခဏာ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပသ္သနာ ဗောဇ္ဈင္ဂာ ကထိတာ ဟောန္တီတိ။
Ettāvatā kiṃ kathitaṃ nāma hoti? Apubbaṃ acarimaṃ ekacittakkhaṇe nānārasalakkhaṇā pubbabhāgavipassanā bojjhaṅgā kathitā hontīti.
ပဌမော နယော။
Paṭhamo nayo.
၄၆၈-၄၆၉. ဣဒာနိ ယေန ပရိယာယေန သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ စုဒ္ဒသ ဟောန္တိ, တသ္သ ပကာသနတ္ထံ ဒုတိယနယံ ဒသ္သေန္တော ပုန သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ရာယံ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ – အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု သတီတိ အဇ္ဈတ္တိကသင္ခာရေ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သ ဥပ္ပန္နာ သတိ။ ဗဟိဒ္ဓာ ဓမ္မေသု သတီတိ ဗဟိဒ္ဓာသင္ခာရေ ပရိဂ္ဂဏ္ဟန္တသ္သ ဥပ္ပန္နာ သတိ။ ယဒပီတိ ယာပိ။ တဒပီတိ သာပိ။ အဘိညာယာတိ အဘိညေယ္ယဓမ္မေ အဘိဇာနနတ္ထာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ သမ္ဗောဓိ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂော, မဂ္ဂတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနာယာတိ ဝာနံ ဝုစ္စတိ တဏ္ဟာ; သာ တတ္ထ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ, တဒတ္ထာယ, အသင္ခတာယ အမတဓာတုယာ သစ္ဆိကိရိယတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။
468-469. Idāni yena pariyāyena satta bojjhaṅgā cuddasa honti, tassa pakāsanatthaṃ dutiyanayaṃ dassento puna satta bojjhaṅgātiādimāha. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā – ajjhattaṃ dhammesu satīti ajjhattikasaṅkhāre pariggaṇhantassa uppannā sati. Bahiddhā dhammesu satīti bahiddhāsaṅkhāre pariggaṇhantassa uppannā sati. Yadapīti yāpi. Tadapīti sāpi. Abhiññāyāti abhiññeyyadhamme abhijānanatthāya. Sambodhāyāti sambodhi vuccati maggo, maggatthāyāti attho. Nibbānāyāti vānaṃ vuccati taṇhā; sā tattha natthīti nibbānaṃ, tadatthāya, asaṅkhatāya amatadhātuyā sacchikiriyatthāya saṃvattatīti attho. Dhammavicayasambojjhaṅgepi eseva nayo.
ကာယိကံ ဝီရိယန္တိ စင္ကမံ အဓိဋ္ဌဟန္တသ္သ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ။ စေတသိကံ ဝီရိယန္တိ ‘‘န တာဝာဟံ ဣမံ ပလ္လင္ကံ ဘိန္ဒိသ္သာမိ ယာဝ မေ န အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိသ္သတီ’’တိ ဧဝံ ကာယပယောဂံ ဝိနာ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ။ ကာယပသ္သဒ္ဓီတိ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ ဒရထပသ္သဒ္ဓိ။ စိတ္တပသ္သဒ္ဓီတိ ဝိညာဏက္ခန္ဓသ္သ ဒရထပသ္သဒ္ဓိ။ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂေ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂသဒိသောဝ ဝိနိစ္ဆယော။ ဣမသ္မိံ နယေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာ ကထိတာ။
Kāyikaṃ vīriyanti caṅkamaṃ adhiṭṭhahantassa uppannavīriyaṃ. Cetasikaṃ vīriyanti ‘‘na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti evaṃ kāyapayogaṃ vinā uppannavīriyaṃ. Kāyapassaddhīti tiṇṇaṃ khandhānaṃ darathapassaddhi. Cittapassaddhīti viññāṇakkhandhassa darathapassaddhi. Upekkhāsambojjhaṅge satisambojjhaṅgasadisova vinicchayo. Imasmiṃ naye satta bojjhaṅgā lokiyalokuttaramissakā kathitā.
ပောရာဏကတ္ထေရာ ပန ‘ဧတ္တကေန ပာကဋံ န ဟောတီ’တိ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေသုံ။ ဧတေသု ဟိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေသု သတိ ပဝိစယော ဥပေက္ခာတိ ဣမေ တယော အတ္တနော ခန္ဓာရမ္မဏတ္တာ လောကိယာဝ ဟောန္တိ။ တထာ မဂ္ဂံ အပ္ပတ္တံ ကာယိကဝီရိယံ။ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပန ပီတိသမာဓိယော လောကုတ္တရာ ဟောန္တိ။ သေသာ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာတိ။
Porāṇakattherā pana ‘ettakena pākaṭaṃ na hotī’ti vibhajitvā dassesuṃ. Etesu hi ajjhattadhammesu sati pavicayo upekkhāti ime tayo attano khandhārammaṇattā lokiyāva honti. Tathā maggaṃ appattaṃ kāyikavīriyaṃ. Avitakkaavicārā pana pītisamādhiyo lokuttarā honti. Sesā lokiyalokuttaramissakāti.
တတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ တာဝ ဓမ္မေသု သတိပဝိစယဥပေက္ခာ အဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာ, လောကုတ္တရာ ပန ဗဟိဒ္ဓာရမ္မဏာတိ တေသံ လောကုတ္တရဘာဝော မာ ယုဇ္ဇိတ္ထ။ စင္ကမပ္ပယောဂေန နိဗ္ဗတ္တဝီရိယမ္ပိ လောကိယန္တိ ဝဒန္တော န ကိလမတိ။ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပန ပီတိသမာဓိယော ကဒာ လောကုတ္တရာ ဟောန္တီတိ? ကာမာဝစရေ တာဝ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော လဗ္ဘတိ, အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိ န လဗ္ဘတိ။ ရူပာဝစရေ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိ လဗ္ဘတိ, ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ပန န လဗ္ဘတိ။ အရူပာဝစရေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န လဗ္ဘတိ။ ဧတ္ထ ပန အလဗ္ဘမာနကံ ဥပာဒာယ လဗ္ဘမာနကာပိ ပဋိက္ခိတ္တာ။ ဧဝမယံ အဝိတက္ကအဝိစာရော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ကာမာဝစရတောပိ နိက္ခန္တော ရူပာဝစရတောပိ အရူပာဝစရတောပီတိ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရော ယေဝာတိ ကထိတော။
Tattha ajjhattaṃ tāva dhammesu satipavicayaupekkhā ajjhattārammaṇā, lokuttarā pana bahiddhārammaṇāti tesaṃ lokuttarabhāvo mā yujjittha. Caṅkamappayogena nibbattavīriyampi lokiyanti vadanto na kilamati. Avitakkaavicārā pana pītisamādhiyo kadā lokuttarā hontīti? Kāmāvacare tāva pītisambojjhaṅgo labbhati, avitakkaavicārā pīti na labbhati. Rūpāvacare avitakkaavicārā pīti labbhati, pītisambojjhaṅgo pana na labbhati. Arūpāvacare sabbena sabbaṃ na labbhati. Ettha pana alabbhamānakaṃ upādāya labbhamānakāpi paṭikkhittā. Evamayaṃ avitakkaavicāro pītisambojjhaṅgo kāmāvacaratopi nikkhanto rūpāvacaratopi arūpāvacaratopīti nibbattitalokuttaro yevāti kathito.
တထာ ကာမာဝစရေ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော လဗ္ဘတိ, အဝိတက္ကအဝိစာရော ပန သမာဓိ န လဗ္ဘတိ။ ရူပာဝစရအရူပာဝစရေသု အဝိတက္ကအဝိစာရော သမာဓိ လဗ္ဘတိ, သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ပန န လဗ္ဘတိ။ ဧတ္ထ ပန အလဗ္ဘမာနကံ ဥပာဒာယ လဗ္ဘမာနကောပိ ပဋိက္ခိတ္တော။ ဧဝမယံ အဝိတက္ကအဝိစာရော သမာဓိ ကာမာဝစရတောပိ နိက္ခန္တော ရူပာဝစရတောပိ အရူပာဝစရတောပီတိ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရော ယေဝာတိ ကထိတော။
Tathā kāmāvacare samādhisambojjhaṅgo labbhati, avitakkaavicāro pana samādhi na labbhati. Rūpāvacaraarūpāvacaresu avitakkaavicāro samādhi labbhati, samādhisambojjhaṅgo pana na labbhati. Ettha pana alabbhamānakaṃ upādāya labbhamānakopi paṭikkhitto. Evamayaṃ avitakkaavicāro samādhi kāmāvacaratopi nikkhanto rūpāvacaratopi arūpāvacaratopīti nibbattitalokuttaro yevāti kathito.
အပိစ လောကိယံ ဂဟေတ္ဝာ လောကုတ္တရော ကာတဗ္ဗော; လောကုတ္တရံ ဂဟေတ္ဝာ လောကိယော ကာတဗ္ဗော။ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေသု ဟိ သတိပဝိစယဥပေက္ခာနံ လောကုတ္တရဘာဝနာကာလောပိ အတ္ထိ။ တတ္ရိဒံ သုတ္တံ – ‘‘အဇ္ဈတ္တဝိမောက္ခံ ခ္ဝာဟံ, အာဝုသော, သဗ္ဗုပာဒာနက္ခယံ ဝဒာမိ; ဧဝမသ္သိမေ အာသဝာ နာနုသေန္တီ’’တိ (သံ. နိ. ၂.၃၂ ထောကံ ဝိသဒိသံ) ဣမိနာ သုတ္တေန လောကုတ္တရာ ဟောန္တိ။ ယဒာ ပန စင္ကမပယောဂေန နိဗ္ဗတ္တေ ကာယိကဝီရိယေ အနုပသန္တေယေဝ ဝိပသ္သနာ မဂ္ဂေန ဃဋီယတိ, တဒာ တံ လောကုတ္တရံ ဟောတိ။ ယေ ပန ထေရာ ‘‘ကသိဏဇ္ဈာနေ, အာနာပာနဇ္ဈာနေ, ဗ္ရဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနေ စ ဗောဇ္ဈင္ဂော ဥဒ္ဓရန္တော န ဝာရေတဗ္ဗော’’တိ ဝဒန္တိ, တေသံ ဝာဒေ အဝိတက္ကအဝိစာရာ ပီတိသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂာ လောကိယာ ဟောန္တီတိ။
Apica lokiyaṃ gahetvā lokuttaro kātabbo; lokuttaraṃ gahetvā lokiyo kātabbo. Ajjhattadhammesu hi satipavicayaupekkhānaṃ lokuttarabhāvanākālopi atthi. Tatridaṃ suttaṃ – ‘‘ajjhattavimokkhaṃ khvāhaṃ, āvuso, sabbupādānakkhayaṃ vadāmi; evamassime āsavā nānusentī’’ti (saṃ. ni. 2.32 thokaṃ visadisaṃ) iminā suttena lokuttarā honti. Yadā pana caṅkamapayogena nibbatte kāyikavīriye anupasanteyeva vipassanā maggena ghaṭīyati, tadā taṃ lokuttaraṃ hoti. Ye pana therā ‘‘kasiṇajjhāne, ānāpānajjhāne, brahmavihārajjhāne ca bojjhaṅgo uddharanto na vāretabbo’’ti vadanti, tesaṃ vāde avitakkaavicārā pītisamādhisambojjhaṅgā lokiyā hontīti.
ဒုတိယော နယော။
Dutiyo nayo.
၄၇၀-၄၇၁. ဣဒာနိ ဗောဇ္ဈင္ဂာနံ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ တတိယနယံ ဒသ္သေန္တော ပုန သတ္တ ဗောဇ္ဈင္ဂာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထာပိ အယံ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ – ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ; အတ္တနော သန္တာနေ ပုနပ္ပုနံ ဇနေတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဝိဝေကနိသ္သိတန္တိ ဝိဝေကေ နိသ္သိတံ။ ဝိဝေကောတိ ဝိဝိတ္တတာ။ သော စာယံ တဒင္ဂဝိဝေကော, ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိနိသ္သရဏဝိဝေကောတိ ပဉ္စဝိဓော။ တတ္ထ တဒင္ဂဝိဝေကော နာမ ဝိပသ္သနာ။ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော နာမ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကော နာမ မဂ္ဂော။ ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိဝေကော နာမ ဖလံ။ နိသ္သရဏဝိဝေကော နာမ သဗ္ဗနိမိတ္တနိသ္သဋံ နိဗ္ဗာနံ။ ဧဝမေတသ္မိံ ပဉ္စဝိဓေ ဝိဝေကေ နိသ္သိတံ ဝိဝေကနိသ္သိတန္တိ တဒင္ဂဝိဝေကနိသ္သိတံ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိသ္သိတံ နိသ္သရဏဝိဝေကနိသ္သိတဉ္စ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂံ ဘာဝေတီတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
470-471. Idāni bojjhaṅgānaṃ bhāvanāvasena pavattaṃ tatiyanayaṃ dassento puna satta bojjhaṅgātiādimāha. Tatthāpi ayaṃ anupubbapadavaṇṇanā – bhāvetīti vaḍḍheti; attano santāne punappunaṃ janeti abhinibbatteti. Vivekanissitanti viveke nissitaṃ. Vivekoti vivittatā. So cāyaṃ tadaṅgaviveko, vikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavivekoti pañcavidho. Tattha tadaṅgaviveko nāma vipassanā. Vikkhambhanaviveko nāma aṭṭha samāpattiyo. Samucchedaviveko nāma maggo. Paṭippassaddhiviveko nāma phalaṃ. Nissaraṇaviveko nāma sabbanimittanissaṭaṃ nibbānaṃ. Evametasmiṃ pañcavidhe viveke nissitaṃ vivekanissitanti tadaṅgavivekanissitaṃ samucchedavivekanissitaṃ nissaraṇavivekanissitañca satisambojjhaṅgaṃ bhāvetīti ayamattho veditabbo.
တထာ ဟိ အယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော ယောဂီ ဝိပသ္သနာက္ခဏေ ကိစ္စတော တဒင္ဂဝိဝေကနိသ္သိတံ, အဇ္ဈာသယတော နိသ္သရဏဝိဝေကနိသ္သိတံ, မဂ္ဂကာလေ ပန ကိစ္စတော သမုစ္ဆေဒဝိဝေကနိသ္သိတံ, အာရမ္မဏတော နိသ္သရဏဝိဝေကနိသ္သိတံ, သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂံ ဘာဝေတိ။ ပဉ္စဝိဝေကနိသ္သိတမ္ပီတိ ဧကေ။ တေ ဟိ န ကေဝလံ ဗလဝဝိပသ္သနာမဂ္ဂဖလက္ခဏေသု ဧဝ ဗောဇ္ဈင္ဂံ ဥဒ္ဓရန္တိ, ဝိပသ္သနာပာဒကကသိဏဇ္ဈာနအာနာပာနာသုဘဗ္ရဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနေသုပိ ဥဒ္ဓရန္တိ, န စ ပဋိသိဒ္ဓာ အဋ္ဌကထာစရိယေဟိ ။ တသ္မာ တေသံ မတေန ဧတေသံ ဈာနာနံ ပဝတ္တိက္ခဏေ ကိစ္စတော ဧဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကနိသ္သိတံ။ ယထာ စ ဝိပသ္သနာက္ခဏေ ‘‘အဇ္ဈာသယတော နိသ္သရဏဝိဝေကနိသ္သိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ, ဧဝံ ‘‘ပဋိပ္ပသ္သဒ္ဓိဝိဝေကနိသ္သိတမ္ပိ ဘာဝေတီ’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧသ နယော ဝိရာဂနိသ္သိတာဒီသု။ ဝိဝေကတ္ထာ ဧဝ ဟိ ဝိရာဂာဒယော။
Tathā hi ayaṃ satisambojjhaṅgabhāvanānuyogamanuyutto yogī vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakāle pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ, satisambojjhaṅgaṃ bhāveti. Pañcavivekanissitampīti eke. Te hi na kevalaṃ balavavipassanāmaggaphalakkhaṇesu eva bojjhaṅgaṃ uddharanti, vipassanāpādakakasiṇajjhānaānāpānāsubhabrahmavihārajjhānesupi uddharanti, na ca paṭisiddhā aṭṭhakathācariyehi . Tasmā tesaṃ matena etesaṃ jhānānaṃ pavattikkhaṇe kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaṃ. Yathā ca vipassanākkhaṇe ‘‘ajjhāsayato nissaraṇavivekanissita’’nti vuttaṃ, evaṃ ‘‘paṭippassaddhivivekanissitampi bhāvetī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Esa nayo virāganissitādīsu. Vivekatthā eva hi virāgādayo.
ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဝောသ္သဂ္ဂော ဒုဝိဓော – ပရိစ္စာဂဝောသ္သဂ္ဂော စ ပက္ခန္ဒနဝောသ္သဂ္ဂော စာတိ။ တတ္ထ ‘ပရိစ္စာဂဝောသ္သဂ္ဂော’တိ ဝိပသ္သနာက္ခဏေ စ တဒင္ဂဝသေန မဂ္ဂက္ခဏေ စ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ‘ပက္ခန္ဒနဝောသ္သဂ္ဂော’တိ ဝိပသ္သနာက္ခဏေ တန္နိန္နဘာဝေန, မဂ္ဂက္ခဏေ ပန အာရမ္မဏကရဏေန နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣမသ္မိံ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကေ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေ ဝဋ္ဋတိ။ တထာ ဟိ အယံ သတိ သမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ, နိဗ္ဗာနဉ္စ ပက္ခန္ဒတိ။
Kevalañcettha vossaggo duvidho – pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cāti. Tattha ‘pariccāgavossaggo’ti vipassanākkhaṇe ca tadaṅgavasena maggakkhaṇe ca samucchedavasena kilesappahānaṃ. ‘Pakkhandanavossaggo’ti vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe pana ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanaṃ. Tadubhayampi imasmiṃ lokiyalokuttaramissake atthavaṇṇanānaye vaṭṭati. Tathā hi ayaṃ sati sambojjhaṅgo yathāvuttena pakārena kilese pariccajati, nibbānañca pakkhandati.
ဝောသ္သဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဣမိနာ ပန သကလေန ဝစနေန ဝောသ္သဂ္ဂတ္ထံ ပရိဏမန္တံ ပရိဏတဉ္စ, ပရိပစ္စန္တံ ပရိပက္ကဉ္စာတိ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယဉ္ဟိ ဗောဇ္ဈင္ဂဘာဝနမနုယုတ္တော ဘိက္ခု ယထာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင္ဂော ကိလေသပရိစ္စာဂဝောသ္သဂ္ဂတ္ထံ နိဗ္ဗာနပက္ခန္ဒနဝောသ္သဂ္ဂတ္ထဉ္စ ပရိပစ္စတိ, ယထာ စ ပရိပက္ကော ဟောတိ, တထာ နံ ဘာဝေတီတိ။ ဧသ နယော သေသဗောဇ္ဈင္ဂေသုပိ။ ဣမသ္မိမ္ပိ နယေ လောကိယလောကုတ္တရမိသ္သကာ ဗောဇ္ဈင္ဂာ ကထိတာတိ။
Vossaggapariṇāminti iminā pana sakalena vacanena vossaggatthaṃ pariṇamantaṃ pariṇatañca, paripaccantaṃ paripakkañcāti idaṃ vuttaṃ hoti. Ayañhi bojjhaṅgabhāvanamanuyutto bhikkhu yathā satisambojjhaṅgo kilesapariccāgavossaggatthaṃ nibbānapakkhandanavossaggatthañca paripaccati, yathā ca paripakko hoti, tathā naṃ bhāvetīti. Esa nayo sesabojjhaṅgesupi. Imasmimpi naye lokiyalokuttaramissakā bojjhaṅgā kathitāti.
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ။
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၁၀. ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘင္ဂော • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ၁၀. ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘင္ဂော • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ၁၀. ဗောဇ္ဈင္ဂဝိဘင္ဂော • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo