Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / သမ္မောဟဝိနောဒနီ-အဋ္ဌကထာ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
၁၃. အပ္ပမညာဝိဘင္ဂော
13. Appamaññāvibhaṅgo
၁. သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
၆၄၂. ဣဒာနိ တဒနန္တရေ အပ္ပမညာဝိဘင္ဂေ စတသ္သောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒော။ အပ္ပမညာယောတိ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယော။ ဧတာ ဟိ အာရမ္မဏဝသေန အပ္ပမာဏေ ဝာ သတ္တေ ဖရန္တိ, ဧကသတ္တမ္ပိ ဝာ အနဝသေသဖရဏဝသေန ဖရန္တီတိ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန အပ္ပမညာယောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဓ ဘိက္ခူတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ဘိက္ခု။ မေတ္တာသဟဂတေနာတိ မေတ္တာယ သမန္နာဂတေန။ စေတသာတိ စိတ္တေန။ ဧကံ ဒိသန္တိ ဧကိသ္သာ ဒိသာယ။ ပဌမပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တံ ဥပာဒာယ ဧကဒိသာပရိယာပန္နသတ္တဖရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ ဖရိတ္ဝာတိ ဖုသိတ္ဝာ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ။ ဝိဟရတီတိ ဗ္ရဟ္မဝိဟာရာဓိဋ္ဌိတံ ဣရိယာပထဝိဟာရံ ပဝတ္တေတိ။ တထာ ဒုတိယန္တိ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဒိသာသု ယံ ကိဉ္စိ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတ္ဝာ ဝိဟရတိ, တထေဝ တဒနန္တရံ ဒုတိယံ တတိယံ စတုတ္ထဉ္စာတိ အတ္ထော။
642. Idāni tadanantare appamaññāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Appamaññāyoti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo. Etā hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekasattampi vā anavasesapharaṇavasena pharantīti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyoti vuccanti. Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Mettāsahagatenāti mettāya samannāgatena. Cetasāti cittena. Ekaṃ disanti ekissā disāya. Paṭhamapariggahitaṃ sattaṃ upādāya ekadisāpariyāpannasattapharaṇavasena vuttaṃ. Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā. Viharatīti brahmavihārādhiṭṭhitaṃ iriyāpathavihāraṃ pavatteti. Tathā dutiyanti yathā puratthimādīsu disāsu yaṃ kiñci ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ tatiyaṃ catutthañcāti attho.
ဣတိ ဥဒ္ဓန္တိ တေနေဝ စ နယေန ဥပရိမံ ဒိသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဓော တိရိယန္တိ အဓောဒိသမ္ပိ တိရိယံဒိသမ္ပိ ဧဝမေဝ။ ဧတ္ထ စ အဓောတိ ဟေဋ္ဌာ, တိရိယန္တိ အနုဒိသာ။ ဧဝံ သဗ္ဗဒိသာသု အသ္သမဏ္ဍလေ အသ္သမိဝ မေတ္တာသဟဂတံ စိတ္တံ သာရေတိပိ ပစ္စာသာရေတိပီတိ ဧတ္တာဝတာ ဧကမေကံ ဒိသံ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဩဓိသော မေတ္တာဖရဏံ ဒသ္သိတံ။ သဗ္ဗဓီတိအာဒိ ပန အနောဓိသော ဒသ္သနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓီတိ သဗ္ဗတ္ထ။ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေသု ဟီနမဇ္ဈိမုက္ကဋ္ဌမိတ္တသပတ္တမဇ္ဈတ္တာဒိပ္ပဘေဒေသု အတ္တတာယ ‘အယံ ပရသတ္တော’တိ ဝိဘာဂံ အကတ္ဝာ အတ္တသမတာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ; အထ ဝာ သဗ္ဗတ္တတာယာတိ သဗ္ဗေန စိတ္တဘာဝေန ဤသကမ္ပိ ဗဟိ အဝိက္ခိပမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သဗ္ဗာဝန္တန္တိ သဗ္ဗသတ္တဝန္တံ, သဗ္ဗသတ္တယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။
Iti uddhanti teneva ca nayena uparimaṃ disanti vuttaṃ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaṃdisampi evameva. Ettha ca adhoti heṭṭhā, tiriyanti anudisā. Evaṃ sabbadisāsu assamaṇḍale assamiva mettāsahagataṃ cittaṃ sāretipi paccāsāretipīti ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇaṃ dassitaṃ. Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sabbadhīti sabbattha. Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimukkaṭṭhamittasapattamajjhattādippabhedesu attatāya ‘ayaṃ parasatto’ti vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti; atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena īsakampi bahi avikkhipamānoti vuttaṃ hoti. Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaṃ.
ဝိပုလေနာတိဧဝမာဒိပရိယာယဒသ္သနတော ပနေတ္ထ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝာ ဧတ္ထ ဩဓိသော ဖရဏေ ဝိယ ပုန ‘တထာ’သဒ္ဒော ‘ဣတိ’သဒ္ဒော ဝာ န ဝုတ္တော, တသ္မာ ပုန ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိ ဝုတ္တံ; နိဂမနဝသေန ဝာ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဝိပုလေနာတိ ဧတ္ထ စ ဖရဏဝသေန ဝိပုလတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘူမိဝသေန ပန တံ မဟဂ္ဂတံ, ပဂုဏဝသေန အပ္ပမာဏံ , သတ္တာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ, ဗ္ယာပာဒပစ္စတ္ထိကပ္ပဟာနေန အဝေရံ, ဒောမနသ္သပ္ပဟာနတော အဗ္ယာပဇ္ဈံ, နိဒ္ဒုက္ခန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယံ တာဝ ‘‘မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဌပိတာယ မာတိကာယ အတ္ထော။
Vipulenātievamādipariyāyadassanato panettha puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti vuttaṃ. Yasmā vā ettha odhiso pharaṇe viya puna ‘tathā’saddo ‘iti’saddo vā na vutto, tasmā puna ‘‘mettāsahagatena cetasā’’ti vuttaṃ; nigamanavasena vā etaṃ vuttaṃ. Vipulenāti ettha ca pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ, paguṇavasena appamāṇaṃ, sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ, byāpādapaccatthikappahānena averaṃ, domanassappahānato abyāpajjhaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti. Ayaṃ tāva ‘‘mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena ṭhapitāya mātikāya attho.
၆၄၃. ဣဒာနိ ယဒေတံ ‘‘ကထဉ္စ, ဘိက္ခဝေ, မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ပဒဘာဇနီယံ, တတ္ထ ယသ္မာ ဣဒံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒောသစရိတသ္သ သပ္ပာယံ, တသ္မာ ယထာရူပေ ပုဂ္ဂလေ အယံ မေတ္တာ အပ္ပနံ ပာပုဏာတိ, တံ မေတ္တာယ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ တာဝ ဒသ္သေတုံ သေယ္ယထာပိ နာမ ဧကံ ပုဂ္ဂလန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သေယ္ယထာပိ နာမာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပာတော, ယထာ ဧကံ ပုဂ္ဂလန္တိ အတ္ထော။ ပိယန္တိ ပေမနီယံ။ မနာပန္တိ ဟဒယဝုဍ္ဎိကရံ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝာသေန ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝာ ပိယော နာမ ဟောတိ, သီလာဒိဂုဏသမာယောဂေန မနာပော နာမ; ဒာနသမာနတ္တတာဟိ ဝာ ပိယတာ, ပိယဝစနအတ္ထစရိယတာဟိ မနာပတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ပိယတာယ ဣမသ္သ ဗ္ယာပာဒသ္သ ပဟာနံ ဟောတိ, တတော မေတ္တာ သုခံ ဖရတိ, မနာပတာယ ဥဒာသီနတာ န သဏ္ဌာတိ, ဟိရောတ္တပ္ပဉ္စ ပစ္စုပဋ္ဌာတိ, တတော ဟိရောတ္တပ္ပာနုပာလိတာ မေတ္တာ န ပရိဟာယတိ, တသ္မာ တံ ဥပမံ ကတ္ဝာ ဣဒံ ဝုတ္တံ – ပိယံ မနာပန္တိ။ မေတ္တာယေယ္ယာတိ မေတ္တာယ ဖရေယ္ယ; တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ မေတ္တံ ကရေယ္ယ ပဝတ္တေယ္ယာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေဝ သဗ္ဗေ သတ္တေတိ ယထာ ပိယံ ပုဂ္ဂလံ မေတ္တာယေယ္ယ, ဧဝံ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဝသီဘာဝံ ဥပဂတာယ မေတ္တာယ မဇ္ဈတ္တဝေရိသင္ခာတေပိ သဗ္ဗေ သတ္တေ အနုက္ကမေန ဖရတီတိ အတ္ထော။ မေတ္တိ မေတ္တာယနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ။
643. Idāni yadetaṃ ‘‘kathañca, bhikkhave, mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena vuttaṃ padabhājanīyaṃ, tattha yasmā idaṃ kammaṭṭhānaṃ dosacaritassa sappāyaṃ, tasmā yathārūpe puggale ayaṃ mettā appanaṃ pāpuṇāti, taṃ mettāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ tāva dassetuṃ seyyathāpi nāma ekaṃ puggalantiādi vuttaṃ. Tattha seyyathāpi nāmāti opammatthe nipāto, yathā ekaṃ puggalanti attho. Piyanti pemanīyaṃ. Manāpanti hadayavuḍḍhikaraṃ. Tattha pubbeva sannivāsena paccuppannahitena vā piyo nāma hoti, sīlādiguṇasamāyogena manāpo nāma; dānasamānattatāhi vā piyatā, piyavacanaatthacariyatāhi manāpatā veditabbā. Yasmā cettha piyatāya imassa byāpādassa pahānaṃ hoti, tato mettā sukhaṃ pharati, manāpatāya udāsīnatā na saṇṭhāti, hirottappañca paccupaṭṭhāti, tato hirottappānupālitā mettā na parihāyati, tasmā taṃ upamaṃ katvā idaṃ vuttaṃ – piyaṃ manāpanti. Mettāyeyyāti mettāya phareyya; tasmiṃ puggale mettaṃ kareyya pavatteyyāti attho. Evamevasabbe satteti yathā piyaṃ puggalaṃ mettāyeyya, evaṃ tasmiṃ puggale appanāppattāya vasībhāvaṃ upagatāya mettāya majjhattaverisaṅkhātepi sabbe satte anukkamena pharatīti attho. Metti mettāyanātiādīni vuttatthāneva.
၆၄၄. ဝိဒိသံ ဝာတိ ပဒံ တိရိယံ ဝာတိ ဧတသ္သ အတ္ထဝိဘာဝနတ္ထံ ဝုတ္တံ။
644. Vidisaṃ vāti padaṃ tiriyaṃ vāti etassa atthavibhāvanatthaṃ vuttaṃ.
၆၄၅. ဖရိတ္ဝာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဖုသိတ္ဝာ။ အဓိမုဉ္စိတ္ဝာတိ အဓိကဘာဝေန မုဉ္စိတ္ဝာ, ယထာ မုတ္တံ သုမုတ္တံ ဟောတိ သုပ္ပသာရိတံ သုဝိတ္ထတံ တထာ မုဉ္စိတ္ဝာတိ အတ္ထော။
645. Pharitvāti ārammaṇakaraṇavasena phusitvā. Adhimuñcitvāti adhikabhāvena muñcitvā, yathā muttaṃ sumuttaṃ hoti suppasāritaṃ suvitthataṃ tathā muñcitvāti attho.
၆၄၈. သဗ္ဗဓိအာဒိနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ တီဏိပိ ဧတာနိ ပဒာနိ သဗ္ဗသင္ဂာဟိကာနိ, တသ္မာ နေသံ ဧကတောဝ အတ္ထံ ဒသ္သေတုံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တသ္သတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
648. Sabbadhiādiniddese yasmā tīṇipi etāni padāni sabbasaṅgāhikāni, tasmā nesaṃ ekatova atthaṃ dassetuṃ sabbena sabbantiādi vuttaṃ. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
၆၅၀. ဝိပုလာဒိနိဒ္ဒေသေ ယသ္မာ ယံ အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဟုတ္ဝာ အနန္တသတ္တဖရဏဝသေန ဝိပုလံ, တံ နိယမတော ဘူမိဝသေန မဟဂ္ဂတံ ဟောတိ။ ယဉ္စ မဟဂ္ဂတံ တံ အပ္ပမာဏဂောစရဝသေန အပ္ပမာဏံ။ ယံ အပ္ပမာဏံ တံ ပစ္စတ္ထိကဝိဃာတဝသေန အဝေရံ။ ယဉ္စ အဝေရံ တံ ဝိဟတဗ္ယာပဇ္ဇတာယ အဗ္ယာပဇ္ဇံ။ တသ္မာ ‘‘ယံ ဝိပုလံ တံ မဟဂ္ဂတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝေရော အဗ္ယာပဇ္ဇောတိ စေတ္ထ လိင္ဂဝိပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ မနေန ဝာ သဒ္ဓိံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ – ယံ အပ္ပမာဏံ စိတ္တံ, သော အဝေရော မနော; ယော အဝေရော သော အဗ္ယာပဇ္ဇောတိ။ အပိစေတ္ထ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ပဒံ ဥပရိမသ္သ ဥပရိမသ္သ, ဥပရိမံ ဝာ ဥပရိမံ ဟေဋ္ဌိမသ္သ ဟေဋ္ဌိမသ္သ အတ္ထောတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
650. Vipulādiniddese yasmā yaṃ appanāppattaṃ hutvā anantasattapharaṇavasena vipulaṃ, taṃ niyamato bhūmivasena mahaggataṃ hoti. Yañca mahaggataṃ taṃ appamāṇagocaravasena appamāṇaṃ. Yaṃ appamāṇaṃ taṃ paccatthikavighātavasena averaṃ. Yañca averaṃ taṃ vihatabyāpajjatāya abyāpajjaṃ. Tasmā ‘‘yaṃ vipulaṃ taṃ mahaggata’’ntiādi vuttaṃ. Avero abyāpajjoti cettha liṅgavipariyāyena vuttaṃ. Manena vā saddhiṃ yojanā kātabbā – yaṃ appamāṇaṃ cittaṃ, so avero mano; yo avero so abyāpajjoti. Apicettha heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ padaṃ uparimassa uparimassa, uparimaṃ vā uparimaṃ heṭṭhimassa heṭṭhimassa atthotipi veditabbo.
၆၅၃. သေယ္ယထာပိ နာမ ဧကံ ပုဂ္ဂလံ ဒုဂ္ဂတံ ဒုရုပေတန္တိ ဣဒမ္ပိ ကရုဏာယ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပသ္မိဉ္ဟိ ပုဂ္ဂလေ ဗလဝကာရုညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထ ဒုဂ္ဂတန္တိ ဒုက္ခေန သမင္ဂီဘာဝံ ဂတံ။ ဒုရုပေတန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဥပေတံ။ ဂတိကုလဘောဂာဒိဝသေန ဝာ တမဘာဝေ ဌိတော ပုဂ္ဂလော ဒုဂ္ဂတော, ကာယဒုစ္စရိတာဒီဟိ ဥပေတတ္တာ တမပရာယဏဘာဝေ ဌိတော ဒုရုပေတောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
653. Seyyathāpi nāma ekaṃ puggalaṃ duggataṃ durupetanti idampi karuṇāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Evarūpasmiñhi puggale balavakāruññaṃ uppajjati. Tattha duggatanti dukkhena samaṅgībhāvaṃ gataṃ. Durupetanti kāyaduccaritādīhi upetaṃ. Gatikulabhogādivasena vā tamabhāve ṭhito puggalo duggato, kāyaduccaritādīhi upetattā tamaparāyaṇabhāve ṭhito durupetoti evamettha attho veditabbo.
၆၆၃. ဧကံ ပုဂ္ဂလံ ပိယံ မနာပန္တိ ဣဒမ္ပိ မုဒိတာယ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂတိကုလဘောဂာဒိဝသေန ဇောတိဘာဝေ ဌိတော ပိယော, ကာယသုစရိတာဒီဟိ ဥပေတတ္တာ ဇောတိပရာယဏဘာဝေ ဌိတော မနာပောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။
663. Ekaṃ puggalaṃ piyaṃ manāpanti idampi muditāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha gatikulabhogādivasena jotibhāve ṭhito piyo, kāyasucaritādīhi upetattā jotiparāyaṇabhāve ṭhito manāpoti veditabbo.
၆၇၃. နေဝ မနာပံ န အမနာပန္တိ ဣဒမ္ပိ ဥပေက္ခာယ ဝတ္ထုဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ဒသ္သေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မိတ္တဘာဝံ အသမ္ပတ္တတာယ နေဝ မနာပော, အမိတ္တဘာဝံ အသမ္ပတ္တတာယ န အမနာပောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ, တံ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ ဝုတ္တမေဝ။ ဘာဝနာဝိဓာနမ္ပိ ဧတေသံ ကမ္မဋ္ဌာနာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရတော ကထိတမေဝာတိ။
673. Neva manāpaṃ na amanāpanti idampi upekkhāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mittabhāvaṃ asampattatāya neva manāpo, amittabhāvaṃ asampattatāya na amanāpoti veditabbo. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ heṭṭhā cittuppādakaṇḍe vuttameva. Bhāvanāvidhānampi etesaṃ kammaṭṭhānānaṃ visuddhimagge vitthārato kathitamevāti.
သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ။
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / အဘိဓမ္မပိဋက • Abhidhammapiṭaka / ဝိဘင္ဂပာဠိ • Vibhaṅgapāḷi / ၁၃. အပ္ပမညာဝိဘင္ဂော • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-မူလဋီကာ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ၁၃. အပ္ပမညာဝိဘင္ဂော • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ဋီကာ • Tīkā / အဘိဓမ္မပိဋက (ဋီကာ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ဝိဘင္ဂ-အနုဋီကာ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ၁၃. အပ္ပမညာဝိဘင္ဂော • 13. Appamaññāvibhaṅgo