| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಮ್ಮೋಹವಿನೋದನೀ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
೧೦. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಿಭಙ್ಗೋ
10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
೧. ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
೪೬೬. ಇದಾನಿ ತದನನ್ತರೇ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಿಭಙ್ಗೇ ಸತ್ತಾತಿ ಗಣನಪರಿಚ್ಛೇದೋ। ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಬೋಧಿಯಾ ಬೋಧಿಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗಾತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಾ ಏಸಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀ ಯಾಯ ಲೋಕುತ್ತರಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾಯ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪತಿಟ್ಠಾನಾಯೂಹನಕಾಮಸುಖತ್ತಕಿಲಮಥಾನುಯೋಗಉಚ್ಛೇದಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸಾದೀನಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಉಪದ್ದವಾನಂ ಪಟಿಪಕ್ಖಭೂತಾಯ ಸತಿಧಮ್ಮವಿಚಯವೀರಿಯಪೀತಿಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮಾಧಿಉಪೇಕ್ಖಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಬುಜ್ಝತಿ ಕಿಲೇಸಸನ್ತಾನನಿದ್ದಾಯ ಉಟ್ಠಹತಿ, ಚತ್ತಾರಿ ವಾ ಅರಿಯಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಮೇವ ವಾ ಸಚ್ಛಿಕರೋತಿ, ತಸ್ಸಾ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗೀಸಙ್ಖಾತಾಯ ಬೋಧಿಯಾ ಅಙ್ಗಾತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಝಾನಙ್ಗಮಗ್ಗಙ್ಗಾದೀನಿ ವಿಯ। ಯೋ ಪನೇಸ ಯಥಾವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಾಯ ಏತಾಯ ಧಮ್ಮಸಾಮಗ್ಗಿಯಾ ಬುಜ್ಝತೀತಿ ಕತ್ವಾ ಅರಿಯಸಾವಕೋ ಬೋಧೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಸ್ಸ ಬೋಧಿಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾತಿಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸೇನಙ್ಗರಥಙ್ಗಾದಯೋ ವಿಯ। ತೇನಾಹು ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯಾ – ‘‘ಬುಜ್ಝನಕಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಅಙ್ಗಾತಿ ವಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ।
466. Idāni tadanantare bojjhaṅgavibhaṅge sattāti gaṇanaparicchedo. Bojjhaṅgāti bodhiyā bodhissa vā aṅgāti bojjhaṅgā. Idaṃ vuttaṃ hoti – yā esā dhammasāmaggī yāya lokuttaramaggakkhaṇe uppajjamānāya līnuddhaccapatiṭṭhānāyūhanakāmasukhattakilamathānuyogaucchedasassatābhinivesādīnaṃ anekesaṃ upaddavānaṃ paṭipakkhabhūtāya satidhammavicayavīriyapītipassaddhisamādhiupekkhāsaṅkhātāya dhammasāmaggiyā ariyasāvako bujjhatīti katvā bodhīti vuccati, bujjhati kilesasantānaniddāya uṭṭhahati, cattāri vā ariyasaccāni paṭivijjhati, nibbānameva vā sacchikaroti, tassā dhammasāmaggīsaṅkhātāya bodhiyā aṅgātipi bojjhaṅgā, jhānaṅgamaggaṅgādīni viya. Yo panesa yathāvuttappakārāya etāya dhammasāmaggiyā bujjhatīti katvā ariyasāvako bodhīti vuccati, tassa bodhissa aṅgātipi bojjhaṅgā, senaṅgarathaṅgādayo viya. Tenāhu aṭṭhakathācariyā – ‘‘bujjhanakassa puggalassa aṅgāti vā bojjhaṅgā’’ti.
ಅಪಿಚ ‘‘ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿ ಕೇನಟ್ಠೇನ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ? ಬೋಧಾಯ ಸಂವತ್ತನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಅನುಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಪಟಿಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ, ಸಮ್ಬುಜ್ಝನ್ತೀತಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ’’ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಯೇನಾಪಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Apica ‘‘bojjhaṅgāti kenaṭṭhena bojjhaṅgā? Bodhāya saṃvattantīti bojjhaṅgā, bujjhantīti bojjhaṅgā, anubujjhantīti bojjhaṅgā, paṭibujjhantīti bojjhaṅgā, sambujjhantīti bojjhaṅgā’’ti iminā paṭisambhidānayenāpi bojjhaṅgattho veditabbo.
ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿಆದೀಸು ಪಸತ್ಥೋ ಸುನ್ದರೋ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಸತಿಯೇವ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ತತ್ಥ ಉಪಟ್ಠಾನಲಕ್ಖಣೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪವಿಚಯಲಕ್ಖಣೋ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪಗ್ಗಹಲಕ್ಖಣೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಫರಣಲಕ್ಖಣೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಉಪಸಮಲಕ್ಖಣೋ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಅವಿಕ್ಖೇಪಲಕ್ಖಣೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ, ಪಟಿಸಙ್ಖಾನಲಕ್ಖಣೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ। ತೇಸು ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪) ವಚನತೋ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಉಪಕಾರಕತ್ತಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪಠಮಂ ವುತ್ತೋ। ತತೋ ಪರಂ ‘‘ಸೋ ತಥಾ ಸತೋ ವಿಹರನ್ತೋ ತಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಪವಿಚಿನತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಮ॰ ನಿ॰ ೧೫೦) ನಯೇನ ಏವಂ ಅನುಕ್ಕಮೇನೇವ ನಿಕ್ಖೇಪಪಯೋಜನಂ ಪಾಳಿಯಂ ಆಗತಮೇವ।
Satisambojjhaṅgotiādīsu pasattho sundaro ca bojjhaṅgo sambojjhaṅgo, satiyeva sambojjhaṅgo satisambojjhaṅgo. Tattha upaṭṭhānalakkhaṇo satisambojjhaṅgo, pavicayalakkhaṇo dhammavicayasambojjhaṅgo, paggahalakkhaṇo vīriyasambojjhaṅgo, pharaṇalakkhaṇo pītisambojjhaṅgo, upasamalakkhaṇo passaddhisambojjhaṅgo, avikkhepalakkhaṇo samādhisambojjhaṅgo, paṭisaṅkhānalakkhaṇo upekkhāsambojjhaṅgo. Tesu ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.234) vacanato sabbesaṃ bojjhaṅgānaṃ upakārakattā satisambojjhaṅgo paṭhamaṃ vutto. Tato paraṃ ‘‘so tathā sato viharanto taṃ dhammaṃ paññāya pavicinatī’’tiādinā (ma. ni. 150) nayena evaṃ anukkameneva nikkhepapayojanaṃ pāḷiyaṃ āgatameva.
ಕಸ್ಮಾ ಪನೇತೇ ಸತ್ತೇವ ವುತ್ತಾ, ಅನೂನಾ ಅನಧಿಕಾತಿ? ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತೋ ಚ। ಏತ್ಥ ಹಿ ತಯೋ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಲೀನಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಲೀನಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)। ತಯೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಸ್ಸ ಪಟಿಪಕ್ಖಾ, ಯಥಾಹ – ‘‘ಯಸ್ಮಿಞ್ಚ ಖೋ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಮಯೇ ಉದ್ಧತಂ ಚಿತ್ತಂ ಹೋತಿ, ಕಾಲೋ ತಸ್ಮಿಂ ಸಮಯೇ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯ, ಕಾಲೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸ್ಸ ಭಾವನಾಯಾ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೫.೨೩೪)। ಏಕೋ ಪನೇತ್ಥ ಲೋಣಧೂಪನಂ ವಿಯ ಸಬ್ಬಬ್ಯಞ್ಜನೇಸು, ಸಬ್ಬಕಮ್ಮಿಕಅಮಚ್ಚೋ ವಿಯ ಚ ಸಬ್ಬೇಸು ರಾಜಕಿಚ್ಚೇಸು, ಸಬ್ಬಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸು ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕೋ, ಯಥಾಹ – ‘‘ಸತಿಞ್ಚ ಖ್ವಾಹಂ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕಂ ವದಾಮೀ’’ತಿ। ‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಕ’’ನ್ತಿಪಿ ಪಾಳಿ। ದ್ವಿನ್ನಮ್ಪಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏವಂ ಲೀನುದ್ಧಚ್ಚಪಟಿಪಕ್ಖತೋ ಸಬ್ಬತ್ಥಿಕತೋ ಚ ಸತ್ತೇವ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Kasmā panete satteva vuttā, anūnā anadhikāti? Līnuddhaccapaṭipakkhato sabbatthikato ca. Ettha hi tayo bojjhaṅgā līnassa paṭipakkhā, yathāha – ‘‘yasmiñca kho, bhikkhave, samaye līnaṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye dhammavicayasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo vīriyasambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo pītisambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’ti (saṃ. ni. 5.234). Tayo uddhaccassa paṭipakkhā, yathāha – ‘‘yasmiñca kho, bhikkhave, samaye uddhataṃ cittaṃ hoti, kālo tasmiṃ samaye passaddhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo samādhisambojjhaṅgassa bhāvanāya, kālo upekkhāsambojjhaṅgassa bhāvanāyā’’ti (saṃ. ni. 5.234). Eko panettha loṇadhūpanaṃ viya sabbabyañjanesu, sabbakammikaamacco viya ca sabbesu rājakiccesu, sabbabojjhaṅgesu icchitabbato sabbatthiko, yathāha – ‘‘satiñca khvāhaṃ, bhikkhave, sabbatthikaṃ vadāmī’’ti. ‘‘Sabbatthaka’’ntipi pāḷi. Dvinnampi sabbattha icchitabbanti attho. Evaṃ līnuddhaccapaṭipakkhato sabbatthikato ca satteva vuttāti veditabbā.
೪೬೭. ಇದಾನಿ ನೇಸಂ ಏಕಸ್ಮಿಂಯೇವಾರಮ್ಮಣೇ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ನಾನಾಕರಣಂ ದಸ್ಸೇತುಂ ತತ್ಥ ಕತಮೋ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿಆದಿ ಆರದ್ಧಂ। ತತ್ಥ ಇಧ ಭಿಕ್ಖೂತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಭಿಕ್ಖು। ಸತಿಮಾ ಹೋತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಪಞ್ಞವಾ, ಯಸೇನ ಯಸವಾ, ಧನೇನ ಧನವಾ ವಿಯ ಸತಿಯಾ ಸತಿಮಾ ಹೋತಿ, ಸತಿಸಮ್ಪನ್ನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪರಮೇನಾತಿ ಉತ್ತಮೇನ; ತಞ್ಹಿ ಪರಮತ್ಥಸಚ್ಚಸ್ಸ ನಿಬ್ಬಾನಸ್ಸ ಚೇವ ಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚ ಅನುಲೋಮತೋ ಪರಮಂ ನಾಮ ಹೋತಿ ಉತ್ತಮಂ ಸೇಟ್ಠಂ। ಸತಿನೇಪಕ್ಕೇನಾತಿ ನೇಪಕ್ಕಂ ವುಚ್ಚತಿ ಪಞ್ಞಾ; ಸತಿಯಾ ಚೇವ ನೇಪಕ್ಕೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
467. Idāni nesaṃ ekasmiṃyevārammaṇe attano attano kiccavasena nānākaraṇaṃ dassetuṃ tattha katamo satisambojjhaṅgotiādi āraddhaṃ. Tattha idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Satimā hotīti paññāya paññavā, yasena yasavā, dhanena dhanavā viya satiyā satimā hoti, satisampannoti attho. Paramenāti uttamena; tañhi paramatthasaccassa nibbānassa ceva maggassa ca anulomato paramaṃ nāma hoti uttamaṃ seṭṭhaṃ. Satinepakkenāti nepakkaṃ vuccati paññā; satiyā ceva nepakkena cāti attho.
ಕಸ್ಮಾ ಪನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸತಿಭಾಜನೀಯೇ ಪಞ್ಞಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾತಿ? ಸತಿಯಾ ಬಲವಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ। ಸತಿ ಹಿ ಪಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಮ್ಪಿ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ವಿನಾಪಿ, ಪಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ, ವಿನಾ ಉಪ್ಪಜ್ಜಮಾನಾ ದುಬ್ಬಲಾ। ತೇನಸ್ಸಾ ಬಲವಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾ ಸಙ್ಗಹಿತಾ। ಯಥಾ ಹಿ ದ್ವೀಸು ದಿಸಾಸು ದ್ವೇ ರಾಜಮಹಾಮತ್ತಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯುಂ; ತೇಸು ಏಕೋ ರಾಜಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಿಟ್ಠೇಯ್ಯ, ಏಕೋ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಏಕಕೋವ ತೇಸು ರಾಜಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ತೇಜೇನ ರಾಜಪುತ್ತಸ್ಸಪಿ ತೇಜೇನ ತೇಜವಾ ಹೋತಿ; ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಠಿತೋ ನ ತೇನ ಸಮತೇಜೋ ಹೋತಿ; ಏವಮೇವ ರಾಜಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತಮಹಾಮತ್ತೋ ವಿಯ ಪಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತಿ, ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಠಿತೋ ವಿಯ ವಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ತತ್ಥ ಯಥಾ ರಾಜಪುತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಠಿತೋ ಅತ್ತನೋಪಿ ತೇಜೇನ ರಾಜಪುತ್ತಸ್ಸಪಿ ತೇಜೇನ ತೇಜವಾ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಪಞ್ಞಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತಿ ಬಲವತೀ ಹೋತಿ; ಯಥಾ ಅತ್ತನೋ ಧಮ್ಮತಾಯ ಠಿತೋ ನ ತೇನ ಸಮತೇಜೋ ಹೋತಿ, ಏವಂ ವಿನಾ ಪಞ್ಞಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ದುಬ್ಬಲಾ ಹೋತೀತಿ ಬಲವಭಾವದೀಪನತ್ಥಂ ಪಞ್ಞಾ ಗಹಿತಾತಿ।
Kasmā pana imasmiṃ satibhājanīye paññā saṅgahitāti? Satiyā balavabhāvadīpanatthaṃ. Sati hi paññāya saddhimpi uppajjati vināpi, paññāya saddhiṃ uppajjamānā balavatī hoti, vinā uppajjamānā dubbalā. Tenassā balavabhāvadīpanatthaṃ paññā saṅgahitā. Yathā hi dvīsu disāsu dve rājamahāmattā tiṭṭheyyuṃ; tesu eko rājaputtaṃ gahetvā tiṭṭheyya, eko attano dhammatāya ekakova tesu rājaputtaṃ gahetvā ṭhito attanopi tejena rājaputtassapi tejena tejavā hoti; attano dhammatāya ṭhito na tena samatejo hoti; evameva rājaputtaṃ gahetvā ṭhitamahāmatto viya paññāya saddhiṃ uppannā sati, attano dhammatāya ṭhito viya vinā paññāya uppannā. Tattha yathā rājaputtaṃ gahetvā ṭhito attanopi tejena rājaputtassapi tejena tejavā hoti, evaṃ paññāya saddhiṃ uppannā sati balavatī hoti; yathā attano dhammatāya ṭhito na tena samatejo hoti, evaṃ vinā paññāya uppannā dubbalā hotīti balavabhāvadīpanatthaṃ paññā gahitāti.
ಚಿರಕತಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ತನೋ ವಾ ಪರಸ್ಸ ವಾ ಕಾಯೇನ ಚಿರಕತಂ ವತ್ತಂ ವಾ ಕಸಿಣಮಣ್ಡಲಂ ವಾ ಕಸಿಣಪರಿಕಮ್ಮಂ ವಾ। ಚಿರಭಾಸಿತಮ್ಪೀತಿ ಅತ್ತನಾ ವಾ ಪರೇನ ವಾ ವಾಚಾಯ ಚಿರಭಾಸಿತಂ ಬಹುಕಮ್ಪಿ, ವತ್ತಸೀಸೇ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಂ ವಾ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನವಿನಿಚ್ಛಯಂ ವಾ, ವಿಮುತ್ತಾಯತನಸೀಸೇ ವಾ ಠತ್ವಾ ಧಮ್ಮಕಥಮೇವ। ಸರಿತಾ ಹೋತೀತಿ ತಂ ಕಾಯವಿಞ್ಞತ್ತಿಂ ವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಞ್ಚ ಸಮುಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ ಪವತ್ತಂ ಅರೂಪಧಮ್ಮಕೋಟ್ಠಾಸಂ ‘ಏವಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ಏವಂ ನಿರುದ್ಧೋ’ತಿ ಸರಿತಾ ಹೋತಿ। ಅನುಸ್ಸರಿತಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಸರಿತಾ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋತಿ ಅಯಂ ಏವಂ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಸತಿ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ಕಥೀಯತಿ।
Cirakatampīti attano vā parassa vā kāyena cirakataṃ vattaṃ vā kasiṇamaṇḍalaṃ vā kasiṇaparikammaṃ vā. Cirabhāsitampīti attanā vā parena vā vācāya cirabhāsitaṃ bahukampi, vattasīse ṭhatvā dhammakathaṃ vā kammaṭṭhānavinicchayaṃ vā, vimuttāyatanasīse vā ṭhatvā dhammakathameva. Saritā hotīti taṃ kāyaviññattiṃ vacīviññattiñca samuṭṭhāpetvā pavattaṃ arūpadhammakoṭṭhāsaṃ ‘evaṃ uppajjitvā evaṃ niruddho’ti saritā hoti. Anussaritāti punappunaṃ saritā. Ayaṃ vuccati satisambojjhaṅgoti ayaṃ evaṃ uppannā sesabojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā sati satisambojjhaṅgo nāma kathīyati.
ಸೋ ತಥಾ ಸತೋ ವಿಹರನ್ತೋತಿ ಸೋ ಭಿಕ್ಖು ತೇನಾಕಾರೇನ ಉಪ್ಪನ್ನಾಯ ಸತಿಯಾ ಸತೋ ಹುತ್ವಾ ವಿಹರನ್ತೋ। ತಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಂ ಚಿರಕತಂ ಚಿರಭಾಸಿತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಧಮ್ಮಂ। ಪಞ್ಞಾಯ ಪವಿಚಿನತೀತಿ ಪಞ್ಞಾಯ ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’ತಿ ಪವಿಚಿನತಿ। ಪವಿಚರತೀತಿ ‘ಅನಿಚ್ಚಂ ದುಕ್ಖಂ ಅನತ್ತಾ’ತಿ ತತ್ಥ ಪಞ್ಞಂ ಚರಾಪೇನ್ತೋ ಪವಿಚರತಿ। ಪರಿವೀಮಂಸಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಓಲೋಕನಂ ಗವೇಸನಂ ಆಪಜ್ಜತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಞಾಣಂ ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।
So tathā sato viharantoti so bhikkhu tenākārena uppannāya satiyā sato hutvā viharanto. Taṃ dhammanti taṃ cirakataṃ cirabhāsitaṃ heṭṭhā vuttappakāraṃ dhammaṃ. Paññāya pavicinatīti paññāya ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti pavicinati. Pavicaratīti ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti tattha paññaṃ carāpento pavicarati. Parivīmaṃsaṃ āpajjatīti olokanaṃ gavesanaṃ āpajjati. Ayaṃ vuccatīti idaṃ vuttappakāraṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpakaṃ vipassanāñāṇaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo nāma vuccati.
ತಸ್ಸ ತಂ ಧಮ್ಮನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ ತಂ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಧಮ್ಮಂ। ಆರದ್ಧಂ ಹೋತೀತಿ ಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಹೋತಿ ಪಗ್ಗಹಿತಂ। ಅಸಲ್ಲೀನನ್ತಿ ಆರದ್ಧತ್ತಾಯೇವ ಅಸಲ್ಲೀನಂ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಇದಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಕಂ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಂ ವೀರಿಯಂ ವೀರಿಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।
Tassa taṃ dhammanti tassa bhikkhuno taṃ heṭṭhā vuttappakāraṃ dhammaṃ. Āraddhaṃ hotīti paripuṇṇaṃ hoti paggahitaṃ. Asallīnanti āraddhattāyeva asallīnaṃ. Ayaṃ vuccatīti idaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpakaṃ vipassanāsampayuttaṃ vīriyaṃ vīriyasambojjhaṅgo nāma vuccati.
ನಿರಾಮಿಸಾತಿ ಕಾಮಾಮಿಸಲೋಕಾಮಿಸವಟ್ಟಾಮಿಸಾನಂ ಅಭಾವೇನ ನಿರಾಮಿಸಾ ಪರಿಸುದ್ಧಾ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪೀತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।
Nirāmisāti kāmāmisalokāmisavaṭṭāmisānaṃ abhāvena nirāmisā parisuddhā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā pīti pītisambojjhaṅgo nāma vuccati.
ಪೀತಿಮನಸ್ಸಾತಿ ಪೀತಿಸಮ್ಪಯುತ್ತಚಿತ್ತಸ್ಸ। ಕಾಯೋಪಿ ಪಸ್ಸಮ್ಭತೀತಿ ಖನ್ಧತ್ತಯಸಙ್ಖಾತೋ ನಾಮಕಾಯೋ ಕಿಲೇಸದರಥಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿಯಾ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಚಿತ್ತಮ್ಪೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋಪಿ ತಥೇವ ಪಸ್ಸಮ್ಭತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಪಸ್ಸದ್ಧಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।
Pītimanassāti pītisampayuttacittassa. Kāyopi passambhatīti khandhattayasaṅkhāto nāmakāyo kilesadarathapaṭippassaddhiyā passambhati. Cittampīti viññāṇakkhandhopi tatheva passambhati. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā passaddhi passaddhisambojjhaṅgo nāma vuccati.
ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯಸ್ಸ ಸುಖಿನೋತಿ ಪಸ್ಸದ್ಧಕಾಯತಾಯ ಉಪ್ಪನ್ನಸುಖೇನ ಸುಖಿತಸ್ಸ। ಸಮಾಧಿಯತೀತಿ ಸಮ್ಮಾ ಆಧಿಯತಿ, ನಿಚ್ಚಲಂ ಹುತ್ವಾ ಆರಮ್ಮಣೇ ಠಪೀಯತಿ, ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತಂ ವಿಯ ಹೋತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸಮುಟ್ಠಾಪಿಕಾ ವಿಪಸ್ಸನಾಸಮ್ಪಯುತ್ತಾ ಚಿತ್ತೇಕಗ್ಗತಾ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।
Passaddhakāyassa sukhinoti passaddhakāyatāya uppannasukhena sukhitassa. Samādhiyatīti sammā ādhiyati, niccalaṃ hutvā ārammaṇe ṭhapīyati, appanāppattaṃ viya hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ bojjhaṅgasamuṭṭhāpikā vipassanāsampayuttā cittekaggatā samādhisambojjhaṅgo nāma vuccati.
ತಥಾ ಸಮಾಹಿತನ್ತಿ ತೇನ ಅಪ್ಪನಾಪ್ಪತ್ತೇನ ವಿಯ ಸಮಾಧಿನಾ ಸಮಾಹಿತಂ। ಸಾಧುಕಂ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತೀತಿ ಸುಟ್ಠು ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖಿತಾ ಹೋತಿ; ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಪಹಾನವಡ್ಢನೇ ಅಬ್ಯಾವಟೋ ಹುತ್ವಾ ಅಜ್ಝುಪೇಕ್ಖತಿ। ಅಯಂ ವುಚ್ಚತೀತಿ ಅಯಂ ಛನ್ನಂ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಅನೋಸಕ್ಕನಅನತಿವತ್ತನಭಾವಸಾಧಕೋ ಮಜ್ಝತ್ತಾಕಾರೋ ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ನಾಮ ವುಚ್ಚತಿ।
Tathā samāhitanti tena appanāppattena viya samādhinā samāhitaṃ. Sādhukaṃ ajjhupekkhitā hotīti suṭṭhu ajjhupekkhitā hoti; tesaṃ dhammānaṃ pahānavaḍḍhane abyāvaṭo hutvā ajjhupekkhati. Ayaṃvuccatīti ayaṃ channaṃ bojjhaṅgānaṃ anosakkanaanativattanabhāvasādhako majjhattākāro upekkhāsambojjhaṅgo nāma vuccati.
ಏತ್ತಾವತಾ ಕಿಂ ಕಥಿತಂ ನಾಮ ಹೋತಿ? ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಏಕಚಿತ್ತಕ್ಖಣೇ ನಾನಾರಸಲಕ್ಖಣಾ ಪುಬ್ಬಭಾಗವಿಪಸ್ಸನಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಕಥಿತಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।
Ettāvatā kiṃ kathitaṃ nāma hoti? Apubbaṃ acarimaṃ ekacittakkhaṇe nānārasalakkhaṇā pubbabhāgavipassanā bojjhaṅgā kathitā hontīti.
ಪಠಮೋ ನಯೋ।
Paṭhamo nayo.
೪೬೮-೪೬೯. ಇದಾನಿ ಯೇನ ಪರಿಯಾಯೇನ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಚುದ್ದಸ ಹೋನ್ತಿ, ತಸ್ಸ ಪಕಾಸನತ್ಥಂ ದುತಿಯನಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಅಜ್ಝತ್ತಂ ಧಮ್ಮೇಸು ಸತೀತಿ ಅಜ್ಝತ್ತಿಕಸಙ್ಖಾರೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತಿ। ಬಹಿದ್ಧಾ ಧಮ್ಮೇಸು ಸತೀತಿ ಬಹಿದ್ಧಾಸಙ್ಖಾರೇ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಸತಿ। ಯದಪೀತಿ ಯಾಪಿ। ತದಪೀತಿ ಸಾಪಿ। ಅಭಿಞ್ಞಾಯಾತಿ ಅಭಿಞ್ಞೇಯ್ಯಧಮ್ಮೇ ಅಭಿಜಾನನತ್ಥಾಯ। ಸಮ್ಬೋಧಾಯಾತಿ ಸಮ್ಬೋಧಿ ವುಚ್ಚತಿ ಮಗ್ಗೋ, ಮಗ್ಗತ್ಥಾಯಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನಿಬ್ಬಾನಾಯಾತಿ ವಾನಂ ವುಚ್ಚತಿ ತಣ್ಹಾ; ಸಾ ತತ್ಥ ನತ್ಥೀತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ, ತದತ್ಥಾಯ, ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಅಮತಧಾತುಯಾ ಸಚ್ಛಿಕಿರಿಯತ್ಥಾಯ ಸಂವತ್ತತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಧಮ್ಮವಿಚಯಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಪಿ ಏಸೇವ ನಯೋ।
468-469. Idāni yena pariyāyena satta bojjhaṅgā cuddasa honti, tassa pakāsanatthaṃ dutiyanayaṃ dassento puna satta bojjhaṅgātiādimāha. Tatrāyaṃ anupubbapadavaṇṇanā – ajjhattaṃ dhammesu satīti ajjhattikasaṅkhāre pariggaṇhantassa uppannā sati. Bahiddhā dhammesu satīti bahiddhāsaṅkhāre pariggaṇhantassa uppannā sati. Yadapīti yāpi. Tadapīti sāpi. Abhiññāyāti abhiññeyyadhamme abhijānanatthāya. Sambodhāyāti sambodhi vuccati maggo, maggatthāyāti attho. Nibbānāyāti vānaṃ vuccati taṇhā; sā tattha natthīti nibbānaṃ, tadatthāya, asaṅkhatāya amatadhātuyā sacchikiriyatthāya saṃvattatīti attho. Dhammavicayasambojjhaṅgepi eseva nayo.
ಕಾಯಿಕಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ಚಙ್ಕಮಂ ಅಧಿಟ್ಠಹನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನವೀರಿಯಂ। ಚೇತಸಿಕಂ ವೀರಿಯನ್ತಿ ‘‘ನ ತಾವಾಹಂ ಇಮಂ ಪಲ್ಲಙ್ಕಂ ಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಿ ಯಾವ ಮೇ ನ ಅನುಪಾದಾಯ ಆಸವೇಹಿ ಚಿತ್ತಂ ವಿಮುಚ್ಚಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಕಾಯಪಯೋಗಂ ವಿನಾ ಉಪ್ಪನ್ನವೀರಿಯಂ। ಕಾಯಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ತಿಣ್ಣಂ ಖನ್ಧಾನಂ ದರಥಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ಚಿತ್ತಪಸ್ಸದ್ಧೀತಿ ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ದರಥಪಸ್ಸದ್ಧಿ। ಉಪೇಕ್ಖಾಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಸದಿಸೋವ ವಿನಿಚ್ಛಯೋ। ಇಮಸ್ಮಿಂ ನಯೇ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಕಥಿತಾ।
Kāyikaṃ vīriyanti caṅkamaṃ adhiṭṭhahantassa uppannavīriyaṃ. Cetasikaṃ vīriyanti ‘‘na tāvāhaṃ imaṃ pallaṅkaṃ bhindissāmi yāva me na anupādāya āsavehi cittaṃ vimuccissatī’’ti evaṃ kāyapayogaṃ vinā uppannavīriyaṃ. Kāyapassaddhīti tiṇṇaṃ khandhānaṃ darathapassaddhi. Cittapassaddhīti viññāṇakkhandhassa darathapassaddhi. Upekkhāsambojjhaṅge satisambojjhaṅgasadisova vinicchayo. Imasmiṃ naye satta bojjhaṅgā lokiyalokuttaramissakā kathitā.
ಪೋರಾಣಕತ್ಥೇರಾ ಪನ ‘ಏತ್ತಕೇನ ಪಾಕಟಂ ನ ಹೋತೀ’ತಿ ವಿಭಜಿತ್ವಾ ದಸ್ಸೇಸುಂ। ಏತೇಸು ಹಿ ಅಜ್ಝತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಸತಿ ಪವಿಚಯೋ ಉಪೇಕ್ಖಾತಿ ಇಮೇ ತಯೋ ಅತ್ತನೋ ಖನ್ಧಾರಮ್ಮಣತ್ತಾ ಲೋಕಿಯಾವ ಹೋನ್ತಿ। ತಥಾ ಮಗ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತಂ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯಂ। ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ಪನ ಪೀತಿಸಮಾಧಿಯೋ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಸೇಸಾ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾತಿ।
Porāṇakattherā pana ‘ettakena pākaṭaṃ na hotī’ti vibhajitvā dassesuṃ. Etesu hi ajjhattadhammesu sati pavicayo upekkhāti ime tayo attano khandhārammaṇattā lokiyāva honti. Tathā maggaṃ appattaṃ kāyikavīriyaṃ. Avitakkaavicārā pana pītisamādhiyo lokuttarā honti. Sesā lokiyalokuttaramissakāti.
ತತ್ಥ ಅಜ್ಝತ್ತಂ ತಾವ ಧಮ್ಮೇಸು ಸತಿಪವಿಚಯಉಪೇಕ್ಖಾ ಅಜ್ಝತ್ತಾರಮ್ಮಣಾ, ಲೋಕುತ್ತರಾ ಪನ ಬಹಿದ್ಧಾರಮ್ಮಣಾತಿ ತೇಸಂ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವೋ ಮಾ ಯುಜ್ಜಿತ್ಥ। ಚಙ್ಕಮಪ್ಪಯೋಗೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತವೀರಿಯಮ್ಪಿ ಲೋಕಿಯನ್ತಿ ವದನ್ತೋ ನ ಕಿಲಮತಿ। ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ಪನ ಪೀತಿಸಮಾಧಿಯೋ ಕದಾ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹೋನ್ತೀತಿ? ಕಾಮಾವಚರೇ ತಾವ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ಪೀತಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ರೂಪಾವಚರೇ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ಪೀತಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪನ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಅರೂಪಾವಚರೇ ಸಬ್ಬೇನ ಸಬ್ಬಂ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅಲಬ್ಭಮಾನಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನಕಾಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾ। ಏವಮಯಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ ಪೀತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಕಾಮಾವಚರತೋಪಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ರೂಪಾವಚರತೋಪಿ ಅರೂಪಾವಚರತೋಪೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರೋ ಯೇವಾತಿ ಕಥಿತೋ।
Tattha ajjhattaṃ tāva dhammesu satipavicayaupekkhā ajjhattārammaṇā, lokuttarā pana bahiddhārammaṇāti tesaṃ lokuttarabhāvo mā yujjittha. Caṅkamappayogena nibbattavīriyampi lokiyanti vadanto na kilamati. Avitakkaavicārā pana pītisamādhiyo kadā lokuttarā hontīti? Kāmāvacare tāva pītisambojjhaṅgo labbhati, avitakkaavicārā pīti na labbhati. Rūpāvacare avitakkaavicārā pīti labbhati, pītisambojjhaṅgo pana na labbhati. Arūpāvacare sabbena sabbaṃ na labbhati. Ettha pana alabbhamānakaṃ upādāya labbhamānakāpi paṭikkhittā. Evamayaṃ avitakkaavicāro pītisambojjhaṅgo kāmāvacaratopi nikkhanto rūpāvacaratopi arūpāvacaratopīti nibbattitalokuttaro yevāti kathito.
ತಥಾ ಕಾಮಾವಚರೇ ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಲಬ್ಭತಿ, ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ ಪನ ಸಮಾಧಿ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ರೂಪಾವಚರಅರೂಪಾವಚರೇಸು ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ ಸಮಾಧಿ ಲಬ್ಭತಿ, ಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಪನ ನ ಲಬ್ಭತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ಅಲಬ್ಭಮಾನಕಂ ಉಪಾದಾಯ ಲಬ್ಭಮಾನಕೋಪಿ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತೋ। ಏವಮಯಂ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರೋ ಸಮಾಧಿ ಕಾಮಾವಚರತೋಪಿ ನಿಕ್ಖನ್ತೋ ರೂಪಾವಚರತೋಪಿ ಅರೂಪಾವಚರತೋಪೀತಿ ನಿಬ್ಬತ್ತಿತಲೋಕುತ್ತರೋ ಯೇವಾತಿ ಕಥಿತೋ।
Tathā kāmāvacare samādhisambojjhaṅgo labbhati, avitakkaavicāro pana samādhi na labbhati. Rūpāvacaraarūpāvacaresu avitakkaavicāro samādhi labbhati, samādhisambojjhaṅgo pana na labbhati. Ettha pana alabbhamānakaṃ upādāya labbhamānakopi paṭikkhitto. Evamayaṃ avitakkaavicāro samādhi kāmāvacaratopi nikkhanto rūpāvacaratopi arūpāvacaratopīti nibbattitalokuttaro yevāti kathito.
ಅಪಿಚ ಲೋಕಿಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೋಕುತ್ತರೋ ಕಾತಬ್ಬೋ; ಲೋಕುತ್ತರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಲೋಕಿಯೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಅಜ್ಝತ್ತಧಮ್ಮೇಸು ಹಿ ಸತಿಪವಿಚಯಉಪೇಕ್ಖಾನಂ ಲೋಕುತ್ತರಭಾವನಾಕಾಲೋಪಿ ಅತ್ಥಿ। ತತ್ರಿದಂ ಸುತ್ತಂ – ‘‘ಅಜ್ಝತ್ತವಿಮೋಕ್ಖಂ ಖ್ವಾಹಂ, ಆವುಸೋ, ಸಬ್ಬುಪಾದಾನಕ್ಖಯಂ ವದಾಮಿ; ಏವಮಸ್ಸಿಮೇ ಆಸವಾ ನಾನುಸೇನ್ತೀ’’ತಿ (ಸಂ॰ ನಿ॰ ೨.೩೨ ಥೋಕಂ ವಿಸದಿಸಂ) ಇಮಿನಾ ಸುತ್ತೇನ ಲೋಕುತ್ತರಾ ಹೋನ್ತಿ। ಯದಾ ಪನ ಚಙ್ಕಮಪಯೋಗೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತೇ ಕಾಯಿಕವೀರಿಯೇ ಅನುಪಸನ್ತೇಯೇವ ವಿಪಸ್ಸನಾ ಮಗ್ಗೇನ ಘಟೀಯತಿ, ತದಾ ತಂ ಲೋಕುತ್ತರಂ ಹೋತಿ। ಯೇ ಪನ ಥೇರಾ ‘‘ಕಸಿಣಜ್ಝಾನೇ, ಆನಾಪಾನಜ್ಝಾನೇ, ಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಜ್ಝಾನೇ ಚ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಉದ್ಧರನ್ತೋ ನ ವಾರೇತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ, ತೇಸಂ ವಾದೇ ಅವಿತಕ್ಕಅವಿಚಾರಾ ಪೀತಿಸಮಾಧಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಲೋಕಿಯಾ ಹೋನ್ತೀತಿ।
Apica lokiyaṃ gahetvā lokuttaro kātabbo; lokuttaraṃ gahetvā lokiyo kātabbo. Ajjhattadhammesu hi satipavicayaupekkhānaṃ lokuttarabhāvanākālopi atthi. Tatridaṃ suttaṃ – ‘‘ajjhattavimokkhaṃ khvāhaṃ, āvuso, sabbupādānakkhayaṃ vadāmi; evamassime āsavā nānusentī’’ti (saṃ. ni. 2.32 thokaṃ visadisaṃ) iminā suttena lokuttarā honti. Yadā pana caṅkamapayogena nibbatte kāyikavīriye anupasanteyeva vipassanā maggena ghaṭīyati, tadā taṃ lokuttaraṃ hoti. Ye pana therā ‘‘kasiṇajjhāne, ānāpānajjhāne, brahmavihārajjhāne ca bojjhaṅgo uddharanto na vāretabbo’’ti vadanti, tesaṃ vāde avitakkaavicārā pītisamādhisambojjhaṅgā lokiyā hontīti.
ದುತಿಯೋ ನಯೋ।
Dutiyo nayo.
೪೭೦-೪೭೧. ಇದಾನಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾನಂ ಭಾವನಾವಸೇನ ಪವತ್ತಂ ತತಿಯನಯಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಪುನ ಸತ್ತ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥಾಪಿ ಅಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಪದವಣ್ಣನಾ – ಭಾವೇತೀತಿ ವಡ್ಢೇತಿ; ಅತ್ತನೋ ಸನ್ತಾನೇ ಪುನಪ್ಪುನಂ ಜನೇತಿ ಅಭಿನಿಬ್ಬತ್ತೇತಿ। ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ವಿವೇಕೇ ನಿಸ್ಸಿತಂ। ವಿವೇಕೋತಿ ವಿವಿತ್ತತಾ। ಸೋ ಚಾಯಂ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ, ವಿಕ್ಖಮ್ಭನಸಮುಚ್ಛೇದಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕೋತಿ ಪಞ್ಚವಿಧೋ। ತತ್ಥ ತದಙ್ಗವಿವೇಕೋ ನಾಮ ವಿಪಸ್ಸನಾ। ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಅಟ್ಠ ಸಮಾಪತ್ತಿಯೋ। ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಮಗ್ಗೋ। ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಫಲಂ। ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕೋ ನಾಮ ಸಬ್ಬನಿಮಿತ್ತನಿಸ್ಸಟಂ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ಏವಮೇತಸ್ಮಿಂ ಪಞ್ಚವಿಧೇ ವಿವೇಕೇ ನಿಸ್ಸಿತಂ ವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತನ್ತಿ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಞ್ಚ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತೀತಿ ಅಯಮತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
470-471. Idāni bojjhaṅgānaṃ bhāvanāvasena pavattaṃ tatiyanayaṃ dassento puna satta bojjhaṅgātiādimāha. Tatthāpi ayaṃ anupubbapadavaṇṇanā – bhāvetīti vaḍḍheti; attano santāne punappunaṃ janeti abhinibbatteti. Vivekanissitanti viveke nissitaṃ. Vivekoti vivittatā. So cāyaṃ tadaṅgaviveko, vikkhambhanasamucchedapaṭippassaddhinissaraṇavivekoti pañcavidho. Tattha tadaṅgaviveko nāma vipassanā. Vikkhambhanaviveko nāma aṭṭha samāpattiyo. Samucchedaviveko nāma maggo. Paṭippassaddhiviveko nāma phalaṃ. Nissaraṇaviveko nāma sabbanimittanissaṭaṃ nibbānaṃ. Evametasmiṃ pañcavidhe viveke nissitaṃ vivekanissitanti tadaṅgavivekanissitaṃ samucchedavivekanissitaṃ nissaraṇavivekanissitañca satisambojjhaṅgaṃ bhāvetīti ayamattho veditabbo.
ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಾನುಯೋಗಮನುಯುತ್ತೋ ಯೋಗೀ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ತದಙ್ಗವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಮಗ್ಗಕಾಲೇ ಪನ ಕಿಚ್ಚತೋ ಸಮುಚ್ಛೇದವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಆರಮ್ಮಣತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ, ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಭಾವೇತಿ। ಪಞ್ಚವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪೀತಿ ಏಕೇ। ತೇ ಹಿ ನ ಕೇವಲಂ ಬಲವವಿಪಸ್ಸನಾಮಗ್ಗಫಲಕ್ಖಣೇಸು ಏವ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಂ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ವಿಪಸ್ಸನಾಪಾದಕಕಸಿಣಜ್ಝಾನಆನಾಪಾನಾಸುಭಬ್ರಹ್ಮವಿಹಾರಜ್ಝಾನೇಸುಪಿ ಉದ್ಧರನ್ತಿ, ನ ಚ ಪಟಿಸಿದ್ಧಾ ಅಟ್ಠಕಥಾಚರಿಯೇಹಿ । ತಸ್ಮಾ ತೇಸಂ ಮತೇನ ಏತೇಸಂ ಝಾನಾನಂ ಪವತ್ತಿಕ್ಖಣೇ ಕಿಚ್ಚತೋ ಏವ ವಿಕ್ಖಮ್ಭನವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಂ। ಯಥಾ ಚ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ‘‘ಅಜ್ಝಾಸಯತೋ ನಿಸ್ಸರಣವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ‘‘ಪಟಿಪ್ಪಸ್ಸದ್ಧಿವಿವೇಕನಿಸ್ಸಿತಮ್ಪಿ ಭಾವೇತೀ’’ತಿ ವತ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಏಸ ನಯೋ ವಿರಾಗನಿಸ್ಸಿತಾದೀಸು। ವಿವೇಕತ್ಥಾ ಏವ ಹಿ ವಿರಾಗಾದಯೋ।
Tathā hi ayaṃ satisambojjhaṅgabhāvanānuyogamanuyutto yogī vipassanākkhaṇe kiccato tadaṅgavivekanissitaṃ, ajjhāsayato nissaraṇavivekanissitaṃ, maggakāle pana kiccato samucchedavivekanissitaṃ, ārammaṇato nissaraṇavivekanissitaṃ, satisambojjhaṅgaṃ bhāveti. Pañcavivekanissitampīti eke. Te hi na kevalaṃ balavavipassanāmaggaphalakkhaṇesu eva bojjhaṅgaṃ uddharanti, vipassanāpādakakasiṇajjhānaānāpānāsubhabrahmavihārajjhānesupi uddharanti, na ca paṭisiddhā aṭṭhakathācariyehi . Tasmā tesaṃ matena etesaṃ jhānānaṃ pavattikkhaṇe kiccato eva vikkhambhanavivekanissitaṃ. Yathā ca vipassanākkhaṇe ‘‘ajjhāsayato nissaraṇavivekanissita’’nti vuttaṃ, evaṃ ‘‘paṭippassaddhivivekanissitampi bhāvetī’’ti vattuṃ vaṭṭati. Esa nayo virāganissitādīsu. Vivekatthā eva hi virāgādayo.
ಕೇವಲಞ್ಚೇತ್ಥ ವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ದುವಿಧೋ – ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚ ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ ಚಾತಿ। ತತ್ಥ ‘ಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ಚ ತದಙ್ಗವಸೇನ ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಚ ಸಮುಚ್ಛೇದವಸೇನ ಕಿಲೇಸಪ್ಪಹಾನಂ। ‘ಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗೋ’ತಿ ವಿಪಸ್ಸನಾಕ್ಖಣೇ ತನ್ನಿನ್ನಭಾವೇನ, ಮಗ್ಗಕ್ಖಣೇ ಪನ ಆರಮ್ಮಣಕರಣೇನ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನಂ। ತದುಭಯಮ್ಪಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕೇ ಅತ್ಥವಣ್ಣನಾನಯೇ ವಟ್ಟತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಅಯಂ ಸತಿ ಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಪಕಾರೇನ ಕಿಲೇಸೇ ಪರಿಚ್ಚಜತಿ, ನಿಬ್ಬಾನಞ್ಚ ಪಕ್ಖನ್ದತಿ।
Kevalañcettha vossaggo duvidho – pariccāgavossaggo ca pakkhandanavossaggo cāti. Tattha ‘pariccāgavossaggo’ti vipassanākkhaṇe ca tadaṅgavasena maggakkhaṇe ca samucchedavasena kilesappahānaṃ. ‘Pakkhandanavossaggo’ti vipassanākkhaṇe tanninnabhāvena, maggakkhaṇe pana ārammaṇakaraṇena nibbānapakkhandanaṃ. Tadubhayampi imasmiṃ lokiyalokuttaramissake atthavaṇṇanānaye vaṭṭati. Tathā hi ayaṃ sati sambojjhaṅgo yathāvuttena pakārena kilese pariccajati, nibbānañca pakkhandati.
ವೋಸ್ಸಗ್ಗಪರಿಣಾಮಿನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಸಕಲೇನ ವಚನೇನ ವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಂ ಪರಿಣಮನ್ತಂ ಪರಿಣತಞ್ಚ, ಪರಿಪಚ್ಚನ್ತಂ ಪರಿಪಕ್ಕಞ್ಚಾತಿ ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಭಾವನಮನುಯುತ್ತೋ ಭಿಕ್ಖು ಯಥಾ ಸತಿಸಮ್ಬೋಜ್ಝಙ್ಗೋ ಕಿಲೇಸಪರಿಚ್ಚಾಗವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಂ ನಿಬ್ಬಾನಪಕ್ಖನ್ದನವೋಸ್ಸಗ್ಗತ್ಥಞ್ಚ ಪರಿಪಚ್ಚತಿ, ಯಥಾ ಚ ಪರಿಪಕ್ಕೋ ಹೋತಿ, ತಥಾ ನಂ ಭಾವೇತೀತಿ। ಏಸ ನಯೋ ಸೇಸಬೋಜ್ಝಙ್ಗೇಸುಪಿ। ಇಮಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ನಯೇ ಲೋಕಿಯಲೋಕುತ್ತರಮಿಸ್ಸಕಾ ಬೋಜ್ಝಙ್ಗಾ ಕಥಿತಾತಿ।
Vossaggapariṇāminti iminā pana sakalena vacanena vossaggatthaṃ pariṇamantaṃ pariṇatañca, paripaccantaṃ paripakkañcāti idaṃ vuttaṃ hoti. Ayañhi bojjhaṅgabhāvanamanuyutto bhikkhu yathā satisambojjhaṅgo kilesapariccāgavossaggatthaṃ nibbānapakkhandanavossaggatthañca paripaccati, yathā ca paripakko hoti, tathā naṃ bhāvetīti. Esa nayo sesabojjhaṅgesupi. Imasmimpi naye lokiyalokuttaramissakā bojjhaṅgā kathitāti.
ಸುತ್ತನ್ತಭಾಜನೀಯವಣ್ಣನಾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ವಿಭಙ್ಗಪಾಳಿ • Vibhaṅgapāḷi / ೧೦. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಿಭಙ್ಗೋ • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ೧೦. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಿಭಙ್ಗೋ • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ವಿಭಙ್ಗ-ಅನುಟೀಕಾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ೧೦. ಬೋಜ್ಝಙ್ಗವಿಭಙ್ಗೋ • 10. Bojjhaṅgavibhaṅgo
