| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සම්‌මොහවිනොදනී-අට්‌ඨකථා • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
13. අප්‌පමඤ්‌ඤාවිභඞ්‌ගො
13. Appamaññāvibhaṅgo
1. සුත්‌තන්‌තභාජනීයවණ්‌ණනා
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
642. ඉදානි තදනන්‌තරෙ අප්‌පමඤ්‌ඤාවිභඞ්‌ගෙ චතස්‌සොති ගණනපරිච්‌ඡෙදො. අප්‌පමඤ්‌ඤායොති ඵරණඅප්‌පමාණවසෙන අප්‌පමඤ්‌ඤායො. එතා හි ආරම්‌මණවසෙන අප්‌පමාණෙ වා සත්‌තෙ ඵරන්‌ති, එකසත්‌තම්‌පි වා අනවසෙසඵරණවසෙන ඵරන්‌තීති ඵරණඅප්‌පමාණවසෙන අප්‌පමඤ්‌ඤායොති වුච්‌චන්‌ති. ඉධ භික්‌ඛූති ඉමස්‌මිං සාසනෙ භික්‌ඛු. මෙත්‌තාසහගතෙනාති මෙත්‌තාය සමන්‌නාගතෙන. චෙතසාති චිත්‌තෙන. එකං දිසන්‌ති එකිස්‌සා දිසාය. පඨමපරිග්‌ගහිතං සත්‌තං උපාදාය එකදිසාපරියාපන්‌නසත්‌තඵරණවසෙන වුත්‌තං. ඵරිත්‌වාති ඵුසිත්‌වා ආරම්‌මණං කත්‌වා. විහරතීති බ්‍රහ්‌මවිහාරාධිට්‌ඨිතං ඉරියාපථවිහාරං පවත්‌තෙති. තථා දුතියන්‌ති යථා පුරත්‌ථිමාදීසු දිසාසු යං කිඤ්‌චි එකං දිසං ඵරිත්‌වා විහරති, තථෙව තදනන්‌තරං දුතියං තතියං චතුත්‌ථඤ්‌චාති අත්‌ථො.
642. Idāni tadanantare appamaññāvibhaṅge catassoti gaṇanaparicchedo. Appamaññāyoti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyo. Etā hi ārammaṇavasena appamāṇe vā satte pharanti, ekasattampi vā anavasesapharaṇavasena pharantīti pharaṇaappamāṇavasena appamaññāyoti vuccanti. Idha bhikkhūti imasmiṃ sāsane bhikkhu. Mettāsahagatenāti mettāya samannāgatena. Cetasāti cittena. Ekaṃ disanti ekissā disāya. Paṭhamapariggahitaṃ sattaṃ upādāya ekadisāpariyāpannasattapharaṇavasena vuttaṃ. Pharitvāti phusitvā ārammaṇaṃ katvā. Viharatīti brahmavihārādhiṭṭhitaṃ iriyāpathavihāraṃ pavatteti. Tathā dutiyanti yathā puratthimādīsu disāsu yaṃ kiñci ekaṃ disaṃ pharitvā viharati, tatheva tadanantaraṃ dutiyaṃ tatiyaṃ catutthañcāti attho.
ඉති උද්‌ධන්‌ති තෙනෙව ච නයෙන උපරිමං දිසන්‌ති වුත්‌තං හොති. අධො තිරියන්‌ති අධොදිසම්‌පි තිරියංදිසම්‌පි එවමෙව. එත්‌ථ ච අධොති හෙට්‌ඨා, තිරියන්‌ති අනුදිසා. එවං සබ්‌බදිසාසු අස්‌සමණ්‌ඩලෙ අස්‌සමිව මෙත්‌තාසහගතං චිත්‌තං සාරෙතිපි පච්‌චාසාරෙතිපීති එත්‌තාවතා එකමෙකං දිසං පරිග්‌ගහෙත්‌වා ඔධිසො මෙත්‌තාඵරණං දස්‌සිතං. සබ්‌බධීතිආදි පන අනොධිසො දස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. තත්‌ථ සබ්‌බධීති සබ්‌බත්‌ථ. සබ්‌බත්‌තතායාති සබ්‌බෙසු හීනමජ්‌ඣිමුක්‌කට්‌ඨමිත්‌තසපත්‌තමජ්‌ඣත්‌තාදිප්‌පභෙදෙසු අත්‌තතාය ‘අයං පරසත්‌තො’ති විභාගං අකත්‌වා අත්‌තසමතායාති වුත්‌තං හොති; අථ වා සබ්‌බත්‌තතායාති සබ්‌බෙන චිත්‌තභාවෙන ඊසකම්‌පි බහි අවික්‌ඛිපමානොති වුත්‌තං හොති. සබ්‌බාවන්‌තන්‌ති සබ්‌බසත්‌තවන්‌තං, සබ්‌බසත්‌තයුත්‌තන්‌ති අත්‌ථො. ලොකන්‌ති සත්‌තලොකං.
Iti uddhanti teneva ca nayena uparimaṃ disanti vuttaṃ hoti. Adho tiriyanti adhodisampi tiriyaṃdisampi evameva. Ettha ca adhoti heṭṭhā, tiriyanti anudisā. Evaṃ sabbadisāsu assamaṇḍale assamiva mettāsahagataṃ cittaṃ sāretipi paccāsāretipīti ettāvatā ekamekaṃ disaṃ pariggahetvā odhiso mettāpharaṇaṃ dassitaṃ. Sabbadhītiādi pana anodhiso dassanatthaṃ vuttaṃ. Tattha sabbadhīti sabbattha. Sabbattatāyāti sabbesu hīnamajjhimukkaṭṭhamittasapattamajjhattādippabhedesu attatāya ‘ayaṃ parasatto’ti vibhāgaṃ akatvā attasamatāyāti vuttaṃ hoti; atha vā sabbattatāyāti sabbena cittabhāvena īsakampi bahi avikkhipamānoti vuttaṃ hoti. Sabbāvantanti sabbasattavantaṃ, sabbasattayuttanti attho. Lokanti sattalokaṃ.
විපුලෙනාතිඑවමාදිපරියායදස්‌සනතො පනෙත්‌ථ පුන ‘‘මෙත්‌තාසහගතෙනා’’ති වුත්‌තං. යස්‌මා වා එත්‌ථ ඔධිසො ඵරණෙ විය පුන ‘තථා’සද්‌දො ‘ඉති’සද්‌දො වා න වුත්‌තො, තස්‌මා පුන ‘‘මෙත්‌තාසහගතෙන චෙතසා’’ති වුත්‌තං; නිගමනවසෙන වා එතං වුත්‌තං. විපුලෙනාති එත්‌ථ ච ඵරණවසෙන විපුලතා දට්‌ඨබ්‌බා. භූමිවසෙන පන තං මහග්‌ගතං, පගුණවසෙන අප්‌පමාණං , සත්‌තාරම්‌මණවසෙන ච අප්‌පමාණං, බ්‍යාපාදපච්‌චත්‌ථිකප්‌පහානෙන අවෙරං, දොමනස්‌සප්‌පහානතො අබ්‍යාපජ්‌ඣං, නිද්‌දුක්‌ඛන්‌ති වුත්‌තං හොති. අයං තාව ‘‘මෙත්‌තාසහගතෙන චෙතසා’’තිආදිනා නයෙන ඨපිතාය මාතිකාය අත්‌ථො.
Vipulenātievamādipariyāyadassanato panettha puna ‘‘mettāsahagatenā’’ti vuttaṃ. Yasmā vā ettha odhiso pharaṇe viya puna ‘tathā’saddo ‘iti’saddo vā na vutto, tasmā puna ‘‘mettāsahagatena cetasā’’ti vuttaṃ; nigamanavasena vā etaṃ vuttaṃ. Vipulenāti ettha ca pharaṇavasena vipulatā daṭṭhabbā. Bhūmivasena pana taṃ mahaggataṃ, paguṇavasena appamāṇaṃ, sattārammaṇavasena ca appamāṇaṃ, byāpādapaccatthikappahānena averaṃ, domanassappahānato abyāpajjhaṃ, niddukkhanti vuttaṃ hoti. Ayaṃ tāva ‘‘mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena ṭhapitāya mātikāya attho.
643. ඉදානි යදෙතං ‘‘කථඤ්‌ච, භික්‌ඛවෙ, මෙත්‌තාසහගතෙන චෙතසා’’තිආදිනා නයෙන වුත්‌තං පදභාජනීයං, තත්‌ථ යස්‌මා ඉදං කම්‌මට්‌ඨානං දොසචරිතස්‌ස සප්‌පායං, තස්‌මා යථාරූපෙ පුග්‌ගලෙ අයං මෙත්‌තා අප්‌පනං පාපුණාති, තං මෙත්‌තාය වත්‌ථුභූතං පුග්‌ගලං තාව දස්‌සෙතුං සෙය්‍යථාපි නාම එකං පුග්‌ගලන්‌තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ සෙය්‍යථාපි නාමාති ඔපම්‌මත්‌ථෙ නිපාතො, යථා එකං පුග්‌ගලන්‌ති අත්‌ථො. පියන්‌ති පෙමනීයං. මනාපන්‌ති හදයවුඩ්‌ඪිකරං. තත්‌ථ පුබ්‌බෙව සන්‌නිවාසෙන පච්‌චුප්‌පන්‌නහිතෙන වා පියො නාම හොති, සීලාදිගුණසමායොගෙන මනාපො නාම; දානසමානත්‌තතාහි වා පියතා, පියවචනඅත්‌ථචරියතාහි මනාපතා වෙදිතබ්‌බා. යස්‌මා චෙත්‌ථ පියතාය ඉමස්‌ස බ්‍යාපාදස්‌ස පහානං හොති, තතො මෙත්‌තා සුඛං ඵරති, මනාපතාය උදාසීනතා න සණ්‌ඨාති, හිරොත්‌තප්‌පඤ්‌ච පච්‌චුපට්‌ඨාති, තතො හිරොත්‌තප්‌පානුපාලිතා මෙත්‌තා න පරිහායති, තස්‌මා තං උපමං කත්‌වා ඉදං වුත්‌තං – පියං මනාපන්‌ති. මෙත්‌තායෙය්‍යාති මෙත්‌තාය ඵරෙය්‍ය; තස්‌මිං පුග්‌ගලෙ මෙත්‌තං කරෙය්‍ය පවත්‌තෙය්‍යාති අත්‌ථො. එවමෙව සබ්‌බෙ සත්‌තෙති යථා පියං පුග්‌ගලං මෙත්‌තායෙය්‍ය, එවං තස්‌මිං පුග්‌ගලෙ අප්‌පනාප්‌පත්‌තාය වසීභාවං උපගතාය මෙත්‌තාය මජ්‌ඣත්‌තවෙරිසඞ්‌ඛාතෙපි සබ්‌බෙ සත්‌තෙ අනුක්‌කමෙන ඵරතීති අත්‌ථො. මෙත්‌ති මෙත්‌තායනාතිආදීනි වුත්‌තත්‌ථානෙව.
643. Idāni yadetaṃ ‘‘kathañca, bhikkhave, mettāsahagatena cetasā’’tiādinā nayena vuttaṃ padabhājanīyaṃ, tattha yasmā idaṃ kammaṭṭhānaṃ dosacaritassa sappāyaṃ, tasmā yathārūpe puggale ayaṃ mettā appanaṃ pāpuṇāti, taṃ mettāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ tāva dassetuṃ seyyathāpi nāma ekaṃ puggalantiādi vuttaṃ. Tattha seyyathāpi nāmāti opammatthe nipāto, yathā ekaṃ puggalanti attho. Piyanti pemanīyaṃ. Manāpanti hadayavuḍḍhikaraṃ. Tattha pubbeva sannivāsena paccuppannahitena vā piyo nāma hoti, sīlādiguṇasamāyogena manāpo nāma; dānasamānattatāhi vā piyatā, piyavacanaatthacariyatāhi manāpatā veditabbā. Yasmā cettha piyatāya imassa byāpādassa pahānaṃ hoti, tato mettā sukhaṃ pharati, manāpatāya udāsīnatā na saṇṭhāti, hirottappañca paccupaṭṭhāti, tato hirottappānupālitā mettā na parihāyati, tasmā taṃ upamaṃ katvā idaṃ vuttaṃ – piyaṃ manāpanti. Mettāyeyyāti mettāya phareyya; tasmiṃ puggale mettaṃ kareyya pavatteyyāti attho. Evamevasabbe satteti yathā piyaṃ puggalaṃ mettāyeyya, evaṃ tasmiṃ puggale appanāppattāya vasībhāvaṃ upagatāya mettāya majjhattaverisaṅkhātepi sabbe satte anukkamena pharatīti attho. Metti mettāyanātiādīni vuttatthāneva.
644. විදිසං වාති පදං තිරියං වාති එතස්‌ස අත්‌ථවිභාවනත්‌ථං වුත්‌තං.
644. Vidisaṃ vāti padaṃ tiriyaṃ vāti etassa atthavibhāvanatthaṃ vuttaṃ.
645. ඵරිත්‌වාති ආරම්‌මණකරණවසෙන ඵුසිත්‌වා. අධිමුඤ්‌චිත්‌වාති අධිකභාවෙන මුඤ්‌චිත්‌වා, යථා මුත්‌තං සුමුත්‌තං හොති සුප්‌පසාරිතං සුවිත්‌ථතං තථා මුඤ්‌චිත්‌වාති අත්‌ථො.
645. Pharitvāti ārammaṇakaraṇavasena phusitvā. Adhimuñcitvāti adhikabhāvena muñcitvā, yathā muttaṃ sumuttaṃ hoti suppasāritaṃ suvitthataṃ tathā muñcitvāti attho.
648. සබ්‌බධිආදිනිද්‌දෙසෙ යස්‌මා තීණිපි එතානි පදානි සබ්‌බසඞ්‌ගාහිකානි, තස්‌මා නෙසං එකතොව අත්‌ථං දස්‌සෙතුං සබ්‌බෙන සබ්‌බන්‌තිආදි වුත්‌තං. තස්‌සත්‌ථො හෙට්‌ඨා වුත්‌තොයෙව.
648. Sabbadhiādiniddese yasmā tīṇipi etāni padāni sabbasaṅgāhikāni, tasmā nesaṃ ekatova atthaṃ dassetuṃ sabbena sabbantiādi vuttaṃ. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
650. විපුලාදිනිද්‌දෙසෙ යස්‌මා යං අප්‌පනාප්‌පත්‌තං හුත්‌වා අනන්‌තසත්‌තඵරණවසෙන විපුලං, තං නියමතො භූමිවසෙන මහග්‌ගතං හොති. යඤ්‌ච මහග්‌ගතං තං අප්‌පමාණගොචරවසෙන අප්‌පමාණං. යං අප්‌පමාණං තං පච්‌චත්‌ථිකවිඝාතවසෙන අවෙරං. යඤ්‌ච අවෙරං තං විහතබ්‍යාපජ්‌ජතාය අබ්‍යාපජ්‌ජං. තස්‌මා ‘‘යං විපුලං තං මහග්‌ගත’’න්‌තිආදි වුත්‌තං. අවෙරො අබ්‍යාපජ්‌ජොති චෙත්‌ථ ලිඞ්‌ගවිපරියායෙන වුත්‌තං. මනෙන වා සද්‌ධිං යොජනා කාතබ්‌බා – යං අප්‌පමාණං චිත්‌තං, සො අවෙරො මනො; යො අවෙරො සො අබ්‍යාපජ්‌ජොති. අපිචෙත්‌ථ හෙට්‌ඨිමං හෙට්‌ඨිමං පදං උපරිමස්‌ස උපරිමස්‌ස, උපරිමං වා උපරිමං හෙට්‌ඨිමස්‌ස හෙට්‌ඨිමස්‌ස අත්‌ථොතිපි වෙදිතබ්‌බො.
650. Vipulādiniddese yasmā yaṃ appanāppattaṃ hutvā anantasattapharaṇavasena vipulaṃ, taṃ niyamato bhūmivasena mahaggataṃ hoti. Yañca mahaggataṃ taṃ appamāṇagocaravasena appamāṇaṃ. Yaṃ appamāṇaṃ taṃ paccatthikavighātavasena averaṃ. Yañca averaṃ taṃ vihatabyāpajjatāya abyāpajjaṃ. Tasmā ‘‘yaṃ vipulaṃ taṃ mahaggata’’ntiādi vuttaṃ. Avero abyāpajjoti cettha liṅgavipariyāyena vuttaṃ. Manena vā saddhiṃ yojanā kātabbā – yaṃ appamāṇaṃ cittaṃ, so avero mano; yo avero so abyāpajjoti. Apicettha heṭṭhimaṃ heṭṭhimaṃ padaṃ uparimassa uparimassa, uparimaṃ vā uparimaṃ heṭṭhimassa heṭṭhimassa atthotipi veditabbo.
653. සෙය්‍යථාපි නාම එකං පුග්‌ගලං දුග්‌ගතං දුරුපෙතන්‌ති ඉදම්‌පි කරුණාය වත්‌ථුභූතං පුග්‌ගලං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. එවරූපස්‌මිඤ්‌හි පුග්‌ගලෙ බලවකාරුඤ්‌ඤං උප්‌පජ්‌ජති. තත්‌ථ දුග්‌ගතන්‌ති දුක්‌ඛෙන සමඞ්‌ගීභාවං ගතං. දුරුපෙතන්‌ති කායදුච්‌චරිතාදීහි උපෙතං. ගතිකුලභොගාදිවසෙන වා තමභාවෙ ඨිතො පුග්‌ගලො දුග්‌ගතො, කායදුච්‌චරිතාදීහි උපෙතත්‌තා තමපරායණභාවෙ ඨිතො දුරුපෙතොති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.
653. Seyyathāpi nāma ekaṃ puggalaṃ duggataṃ durupetanti idampi karuṇāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Evarūpasmiñhi puggale balavakāruññaṃ uppajjati. Tattha duggatanti dukkhena samaṅgībhāvaṃ gataṃ. Durupetanti kāyaduccaritādīhi upetaṃ. Gatikulabhogādivasena vā tamabhāve ṭhito puggalo duggato, kāyaduccaritādīhi upetattā tamaparāyaṇabhāve ṭhito durupetoti evamettha attho veditabbo.
663. එකං පුග්‌ගලං පියං මනාපන්‌ති ඉදම්‌පි මුදිතාය වත්‌ථුභූතං පුග්‌ගලං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. තත්‌ථ ගතිකුලභොගාදිවසෙන ජොතිභාවෙ ඨිතො පියො, කායසුචරිතාදීහි උපෙතත්‌තා ජොතිපරායණභාවෙ ඨිතො මනාපොති වෙදිතබ්‌බො.
663. Ekaṃ puggalaṃ piyaṃ manāpanti idampi muditāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha gatikulabhogādivasena jotibhāve ṭhito piyo, kāyasucaritādīhi upetattā jotiparāyaṇabhāve ṭhito manāpoti veditabbo.
673. නෙව මනාපං න අමනාපන්‌ති ඉදම්‌පි උපෙක්‌ඛාය වත්‌ථුභූතං පුග්‌ගලං දස්‌සෙතුං වුත්‌තං. තත්‌ථ මිත්‌තභාවං අසම්‌පත්‌තතාය නෙව මනාපො, අමිත්‌තභාවං අසම්‌පත්‌තතාය න අමනාපොති වෙදිතබ්‌බො. සෙසමෙත්‌ථ යං වත්‌තබ්‌බං සියා, තං සබ්‌බං හෙට්‌ඨා චිත්‌තුප්‌පාදකණ්‌ඩෙ වුත්‌තමෙව. භාවනාවිධානම්‌පි එතෙසං කම්‌මට්‌ඨානානං විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ විත්‌ථාරතො කථිතමෙවාති.
673. Neva manāpaṃ na amanāpanti idampi upekkhāya vatthubhūtaṃ puggalaṃ dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mittabhāvaṃ asampattatāya neva manāpo, amittabhāvaṃ asampattatāya na amanāpoti veditabbo. Sesamettha yaṃ vattabbaṃ siyā, taṃ sabbaṃ heṭṭhā cittuppādakaṇḍe vuttameva. Bhāvanāvidhānampi etesaṃ kammaṭṭhānānaṃ visuddhimagge vitthārato kathitamevāti.
සුත්‌තන්‌තභාජනීයවණ්‌ණනා.
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්‌මපිටක • Abhidhammapiṭaka / විභඞ්‌ගපාළි • Vibhaṅgapāḷi / 13. අප්‌පමඤ්‌ඤාවිභඞ්‌ගො • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-මූලටීකා • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / 13. අප්‌පමඤ්‌ඤාවිභඞ්‌ගො • 13. Appamaññāvibhaṅgo
ටීකා • Tīkā / අභිධම්‌මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / විභඞ්‌ග-අනුටීකා • Vibhaṅga-anuṭīkā / 13. අප්‌පමඤ්‌ඤාවිභඞ්‌ගො • 13. Appamaññāvibhaṅgo
