Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā |
॥ ਨਮੋ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਅਰਹਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕੇ
Abhidhammapiṭake
ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ ਨਾਮ
Sammohavinodanī nāma
વਿਭਙ੍ਗ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ
Vibhaṅga-aṭṭhakathā
੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ
1. Khandhavibhaṅgo
੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ
1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā
ਚਤੁਸਚ੍ਚਦਸੋ ਨਾਥੋ, ਚਤੁਧਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਂ।
Catusaccadaso nātho, catudhā dhammasaṅgaṇiṃ;
ਪਕਾਸਯਿਤ੍વਾ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਤਸ੍ਸੇવ ਸਮਨਨ੍ਤਰਂ॥
Pakāsayitvā sambuddho, tasseva samanantaraṃ.
ਉਪੇਤੋ ਬੁਦ੍ਧਧਮ੍ਮੇਹਿ, ਅਟ੍ਠਾਰਸਹਿ ਨਾਯਕੋ।
Upeto buddhadhammehi, aṭṭhārasahi nāyako;
ਅਟ੍ਠਾਰਸਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਦਿ-વਿਭਙ੍ਗਾਨਂ વਸੇਨ ਯਂ॥
Aṭṭhārasannaṃ khandhādi-vibhaṅgānaṃ vasena yaṃ.
વਿਭਙ੍ਗਂ ਦੇਸਯੀ ਸਤ੍ਥਾ, ਤਸ੍ਸ ਸਂવਣ੍ਣਨਾਕ੍ਕਮੋ।
Vibhaṅgaṃ desayī satthā, tassa saṃvaṇṇanākkamo;
ਇਦਾਨਿ ਯਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਂ॥
Idāni yasmā sampatto, tasmā tassatthavaṇṇanaṃ.
ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ વਿਗਾਹੇਤ੍વਾ, ਪੋਰਾਣਟ੍ਠਕਥਾਨਯਂ।
Karissāmi vigāhetvā, porāṇaṭṭhakathānayaṃ;
ਸਦ੍ਧਮ੍ਮੇ ਗਾਰવਂ ਕਤ੍વਾ, ਤਂ ਸੁਣਾਥ ਸਮਾਹਿਤਾਤਿ॥
Saddhamme gāravaṃ katvā, taṃ suṇātha samāhitāti.
੧. ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ – ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਇਦਂ વਿਭਙ੍ਗਪ੍ਪਕਰਣਸ੍ਸ ਆਦਿਭੂਤੇ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਾਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਤੇਨ ਨ ਤਤੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਨ ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਖਨ੍ਧ-ਸਦ੍ਦੋ ਸਮ੍ਬਹੁਲੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ – ਰਾਸਿਮ੍ਹਿ, ਗੁਣੇ, ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਯਂ, ਰੁਲ਼੍ਹਿਯਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸੇਯ੍ਯਥਾਪਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੇ ਨ ਸੁਕਰਂ ਉਦਕਸ੍ਸ ਪਮਾਣਂ ਗਹੇਤੁਂ – ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਉਦਕਾਲ਼੍ਹਕਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਉਦਕਾਲ਼੍ਹਕਸਤਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਉਦਕਾਲ਼੍ਹਕਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਉਦਕਾਲ਼੍ਹਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ વਾ, ਅਥ ਖੋ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯੋ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੋ ਮਹਾਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤ੍વੇવ ਸਙ੍ਖ੍ਯਂ ਗਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੪.੫੧; ੬.੩੭) ਹਿ ਰਾਸਿਤੋ ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। ਨਹਿ ਪਰਿਤ੍ਤਕਂ ਉਦਕਂ ਉਦਕਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਬਹੁਕਮੇવ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਤਥਾ ਨ ਪਰਿਤ੍ਤਕੋ ਰਜੋ ਰਜਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਾ ਗਾવੋ ਗવਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਬਲਂ ਬਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਨ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਂ ਪੁਞ੍ਞਂ ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਬਹੁਕਮੇવ ਹਿ ਰਜੋ ਰਜਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਹੁਕਾવ ਗવਾਦਯੋ ਗવਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਬਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ‘‘ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੫੫) ਪਨ ਗੁਣਤੋ ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। ‘‘ਅਦ੍ਦਸਾ ਖੋ ਭਗવਾ ਮਹਨ੍ਤਂ ਦਾਰੁਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਗਙ੍ਗਾਯ ਨਦਿਯਾ ਸੋਤੇਨ વੁਯ੍ਹਮਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੪੧)। ਏਤ੍ਥ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤਿਤੋ ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। ‘‘ਯਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਮਨੋ ਮਾਨਸਂ…ਪੇ॰… વਿਞ੍ਞਾਣਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਸ॰ ੬੩, ੬੫) ਰੁਲ਼੍ਹਿਤੋ ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। ਸ੍વਾਯਮਿਧ ਰਾਸਿਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਖਨ੍ਧਟ੍ਠੋ ਨਾਮ ਪਿਣ੍ਡਟ੍ਠੋ ਪੂਗਟ੍ਠੋ ਘਟਟ੍ਠੋ ਰਾਸਟ੍ਠੋ। ਤਸ੍ਮਾ ‘ਰਾਸਿਲਕ੍ਖਣਾ ਖਨ੍ਧਾ’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕੋਟ੍ਠਾਸਟ੍ਠੋਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ; ਲੋਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਇਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਚੋਦਿਯਮਾਨਾ ‘ਦ੍વੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਦਸ੍ਸਾਮ, ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਦਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ‘ਕੋਟ੍ਠਾਸਲਕ੍ਖਣਾ ਖਨ੍ਧਾ’ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਰੂਪਰਾਸਿ ਰੂਪਕੋਟ੍ਠਾਸੋ, વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ વੇਦਨਾਰਾਸਿ વੇਦਨਾਕੋਟ੍ਠਾਸੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
1. Pañcakkhandhā – rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandhoti idaṃ vibhaṅgappakaraṇassa ādibhūte khandhavibhaṅge suttantabhājanīyaṃ nāma. Tattha pañcāti gaṇanaparicchedo. Tena na tato heṭṭhā na uddhanti dasseti. Khandhāti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tatrāyaṃ khandha-saddo sambahulesu ṭhānesu dissati – rāsimhi, guṇe, paṇṇattiyaṃ, ruḷhiyanti. ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, mahāsamudde na sukaraṃ udakassa pamāṇaṃ gahetuṃ – ettakāni udakāḷhakānīti vā ettakāni udakāḷhakasatānīti vā ettakāni udakāḷhakasahassānīti vā ettakāni udakāḷhakasatasahassānīti vā, atha kho asaṅkhyeyyo appameyyo mahāudakakkhandhotveva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādīsu (a. ni. 4.51; 6.37) hi rāsito khandho nāma. Nahi parittakaṃ udakaṃ udakakkhandhoti vuccati, bahukameva vuccati. Tathā na parittako rajo rajakkhandho, na appamattakā gāvo gavakkhandho, na appamattakaṃ balaṃ balakkhandho, na appamattakaṃ puññaṃ puññakkhandhoti vuccati. Bahukameva hi rajo rajakkhandho, bahukāva gavādayo gavakkhandho, balakkhandho, puññakkhandhoti vuccanti. ‘‘Sīlakkhandho samādhikkhandho’’tiādīsu (dī. ni. 3.355) pana guṇato khandho nāma. ‘‘Addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamāna’’nti (saṃ. ni. 4.241). Ettha paṇṇattito khandho nāma. ‘‘Yaṃ cittaṃ mano mānasaṃ…pe… viññāṇaṃ viññāṇakkhandho’’tiādīsu (dha. sa. 63, 65) ruḷhito khandho nāma. Svāyamidha rāsito adhippeto. Ayañhi khandhaṭṭho nāma piṇḍaṭṭho pūgaṭṭho ghaṭaṭṭho rāsaṭṭho. Tasmā ‘rāsilakkhaṇā khandhā’ti veditabbā. Koṭṭhāsaṭṭhotipi vattuṃ vaṭṭati; lokasmiñhi iṇaṃ gahetvā codiyamānā ‘dvīhi khandhehi dassāma, tīhi khandhehi dassāmā’ti vadanti. Iti ‘koṭṭhāsalakkhaṇā khandhā’tipi vattuṃ vaṭṭati. Evamettha rūpakkhandhoti rūparāsi rūpakoṭṭhāso, vedanākkhandhoti vedanārāsi vedanākoṭṭhāsoti iminā nayena saññākkhandhādīnaṃ attho veditabbo.
ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਯ੍વਾਯਂ ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯਰੂਪ’’ਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤੋ ‘ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿ ਰੂਪਕੋਟ੍ਠਾਸਾ’ਤਿ ਚ ‘ਛਨ੍ਨવੁਤਿ ਰੂਪਕੋਟ੍ਠਾਸਾ’ਤਿ ਚ ਏવਂਪਭੇਦੋ ਰੂਪਰਾਸਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਯੋ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ, ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ’’ਤਿ ਤੇਸੁਯੇવ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤੋ ਚਤੁਭੂਮਿਕવੇਦਨਾਰਾਸਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਯੋ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾ’’ਤਿ ਤੇਸੁਯੇવ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤੋ ਚਤੁਭੂਮਿਕਸਞ੍ਞਾਰਾਸਿ , ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਯੋ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਚੇਤਨਾ…ਪੇ॰… ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਚੇਤਨਾ’’ਤਿ ਤੇਸੁਯੇવ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤੋ ਚਤੁਭੂਮਿਕਚੇਤਨਾਰਾਸਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ। ਯੋ ਪਨਾਯਂ ‘‘ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਮਨੋਧਾਤੁ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਧਾਤੂ’’ਤਿ ਤੇਸੁਯੇવ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ વਿਭਤ੍ਤੋ ਚਤੁਭੂਮਿਕਚਿਤ੍ਤਰਾਸਿ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਪਿਣ੍ਡੇਤ੍વਾ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਤਿ ਦਸ੍ਸੇਸਿ।
Ettāvatā sammāsambuddho yvāyaṃ ‘‘cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpa’’nti atītānāgatapaccuppannādīsu ekādasasu okāsesu vibhatto ‘pañcavīsati rūpakoṭṭhāsā’ti ca ‘channavuti rūpakoṭṭhāsā’ti ca evaṃpabhedo rūparāsi, taṃ sabbaṃ paripiṇḍetvā rūpakkhandho nāmāti dassesi. Yo panāyaṃ ‘‘sukhā vedanā, dukkhā vedanā, adukkhamasukhā vedanā’’ti tesuyeva ekādasasu okāsesu vibhatto catubhūmikavedanārāsi, taṃ sabbaṃ paripiṇḍetvā vedanākkhandho nāmāti dassesi. Yo panāyaṃ ‘‘cakkhusamphassajā saññā…pe… manosamphassajā saññā’’ti tesuyeva ekādasasu okāsesu vibhatto catubhūmikasaññārāsi , taṃ sabbaṃ paripiṇḍetvā saññākkhandho nāmāti dassesi. Yo panāyaṃ ‘‘cakkhusamphassajā cetanā…pe… manosamphassajā cetanā’’ti tesuyeva ekādasasu okāsesu vibhatto catubhūmikacetanārāsi, taṃ sabbaṃ paripiṇḍetvā saṅkhārakkhandho nāmāti dassesi. Yo panāyaṃ ‘‘cakkhuviññāṇaṃ, sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ, manodhātu, manoviññāṇadhātū’’ti tesuyeva ekādasasu okāsesu vibhatto catubhūmikacittarāsi, taṃ sabbaṃ paripiṇḍetvā viññāṇakkhandho nāmāti dassesi.
ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਂ ਰੂਪਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਕਾਮਾવਚਰਅਟ੍ਠਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤਾਦੀਹਿ ਏਕੂਨਨવੁਤਿਚਿਤ੍ਤੇਹਿ ਸਹਜਾਤਾ વੇਦਨਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਧਮ੍ਮਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਏਕੂਨਨવੁਤਿ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਧਮ੍ਮਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Apicettha sabbampi catusamuṭṭhānikaṃ rūpaṃ rūpakkhandho, kāmāvacaraaṭṭhakusalacittādīhi ekūnanavuticittehi sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, phassādayo dhammā saṅkhārakkhandho, ekūnanavuti cittāni viññāṇakkhandhoti. Evampi pañcasu khandhesu dhammaparicchedo veditabbo.
੧. ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
1. Rūpakkhandhaniddeso
੨. ਇਦਾਨਿ ਤੇ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਤ੍ਥ ਕਤਮੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ। ਕਤਮੋਤਿ ਕਥੇਤੁਕਮ੍ਯਤਾਪੁਚ੍ਛਾ। ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਇਦਾਨਿ ਤਂ વਿਭਜਨ੍ਤੋ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚੀਤਿ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਯਾਦਾਨਂ। ਰੂਪਨ੍ਤਿ ਅਤਿਪ੍ਪਸਙ੍ਗਨਿਯਮਨਂ। ਏવਂ ਪਦਦ੍વਯੇਨਾਪਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਨવਸੇਸਪਰਿਗ੍ਗਹੋ ਕਤੋ ਹੋਤਿ।
2. Idāni te rūpakkhandhādayo vibhajitvā dassetuṃ tattha katamo rūpakkhandhotiādimāha. Tattha tatthāti tesu pañcasu khandhesu. Katamoti kathetukamyatāpucchā. Rūpakkhandhoti pucchitadhammanidassanaṃ. Idāni taṃ vibhajanto yaṃ kiñci rūpantiādimāha. Tattha yaṃ kiñcīti anavasesapariyādānaṃ. Rūpanti atippasaṅganiyamanaṃ. Evaṃ padadvayenāpi rūpassa anavasesapariggaho kato hoti.
ਤਤ੍ਥ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
Tattha kenaṭṭhena rūpanti? Ruppanaṭṭhena rūpaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ਕਿਞ੍ਚ , ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ વਦੇਥ? ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕੇਨ ਰੁਪ੍ਪਤਿ? ਸੀਤੇਨਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਉਣ੍ਹੇਨਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਜਿਘਚ੍ਛਾਯਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਪਿਪਾਸਾਯਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ, ਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰਿਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤਿ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯)।
‘‘Kiñca , bhikkhave, rūpaṃ vadetha? Ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccati. Kena ruppati? Sītenapi ruppati, uṇhenapi ruppati, jighacchāyapi ruppati, pipāsāyapi ruppati, ḍaṃsamakasavātātapasarisapasamphassenapi ruppati. Ruppatīti kho, bhikkhave, tasmā rūpanti vuccatī’’ti (saṃ. ni. 3.79).
ਤਤ੍ਥ ਕਿਨ੍ਤਿ ਕਾਰਣਪੁਚ੍ਛਾ; ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਰੂਪਂ વਦੇਥ, ਕੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਂ ਰੂਪਂ ਨਾਮਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਏਤ੍ਥ ਇਤੀਤਿ ਕਾਰਣੁਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਸ੍ਮਾ ਰੁਪ੍ਪਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿ ਕੁਪ੍ਪਤਿ ਘਟ੍ਟੀਯਤਿ ਪੀਲ਼ਿਯਤਿ ਭਿਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏવਂ ਇਮਿਨਾ ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਠਾਨੇਨ ਰੁਪ੍ਪਨਟ੍ਠੇਨ ਰੂਪਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਰੂਪਨ੍ਤਿਪਿ વਤ੍ਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ। ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਞ੍ਹੇਤਂ।
Tattha kinti kāraṇapucchā; kena kāraṇena rūpaṃ vadetha, kena kāraṇena taṃ rūpaṃ nāmāti attho. Ruppatīti ettha itīti kāraṇuddeso. Yasmā ruppati tasmā rūpanti vuccatīti attho. Ruppatīti kuppati ghaṭṭīyati pīḷiyati bhijjatīti attho. Evaṃ iminā ettakena ṭhānena ruppanaṭṭhena rūpaṃ vuttaṃ. Ruppanalakkhaṇena rūpantipi vattuṃ vaṭṭati. Ruppanalakkhaṇañhetaṃ.
ਸੀਤੇਨਪਿ ਰੁਪ੍ਪਤੀਤਿਆਦੀਸੁ ਪਨ ਸੀਤੇਨ ਤਾવ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯੇ ਪਾਕਟਂ। ਤਿਣ੍ਣਂ ਤਿਣ੍ਣਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰੇ ਏਕੇਕੋ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ ਅਟ੍ਠਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪ੍ਪਮਾਣੋ, ਯਸ੍ਸ ਨੇવ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਥવੀ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਉਪਰਿ ਚਨ੍ਦਿਮਸੂਰਿਯਦੀਪਮਣਿਆਲੋਕੋ, ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਧਕਾਰੋ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਿਗਾવੁਤੋ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਹੋਤਿ। ਤੇ વਗ੍ਗੁਲਿਯੋ વਿਯ ਪਬ੍ਬਤਪਾਦੇ ਦੀਘਪੁਥੁਲੇਹਿ ਨਖੇਹਿ ਲਗ੍ਗਿਤ੍વਾ ਅવਂਸਿਰਾ ਓਲਮ੍ਬਨ੍ਤਿ। ਯਦਾ ਸਂਸਪ੍ਪਨ੍ਤਾ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਪਾਸਗਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਅਥ ‘ਭਕ੍ਖੋ ਨੋ ਲਦ੍ਧੋ’ਤਿ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾ ਤਤ੍ਥ ਬ੍ਯਾવਟਾ વਿਪਰਿવਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਲੋਕਸਨ੍ਧਾਰਕੇ ਉਦਕੇ ਪਤਨ੍ਤਿ, ਸੀਤવਾਤੇ ਪਹਰਨ੍ਤੇਪਿ ਪਕ੍ਕਮਧੁਕਫਲਾਨਿ વਿਯ ਛਿਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਦਕੇ ਪਤਨ੍ਤਿ। ਪਤਿਤਮਤ੍ਤਾવ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਖਾਰੇਨ ਸੀਤੋਦਕੇਨ ਛਿਨ੍ਨਚਮ੍ਮਨ੍ਹਾਰੁਮਂਸਅਟ੍ਠੀਹਿ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇਹਿ ਤਤ੍ਤਤੇਲੇ ਪਤਿਤਪਿਟ੍ਠਪਿਣ੍ਡਿ વਿਯ ਪਟਪਟਾਯਮਾਨਾ વਿਲੀਯਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸੀਤੇਨ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਲੋਕਨ੍ਤਰਿਕਨਿਰਯੇ ਪਾਕਟਂ। ਮਹਿਂਸਕਰਟ੍ਠਾਦੀਸੁਪਿ ਹਿਮਪਾਤਸੀਤਲੇਸੁ ਪਦੇਸੇਸੁ ਏਤਂ ਪਾਕਟਮੇવ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਸੀਤੇਨ ਭਿਨ੍ਨਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸਰੀਰਾ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਮ੍ਪਿ ਪਾਪੁਣਨ੍ਤਿ।
Sītenapiruppatītiādīsu pana sītena tāva ruppanaṃ lokantarikaniraye pākaṭaṃ. Tiṇṇaṃ tiṇṇañhi cakkavāḷānaṃ antare ekeko lokantarikanirayo nāma hoti aṭṭhayojanasahassappamāṇo, yassa neva heṭṭhā pathavī atthi, na upari candimasūriyadīpamaṇiāloko, niccandhakāro. Tattha nibbattasattānaṃ tigāvuto attabhāvo hoti. Te vagguliyo viya pabbatapāde dīghaputhulehi nakhehi laggitvā avaṃsirā olambanti. Yadā saṃsappantā aññamaññassa hatthapāsagatā honti atha ‘bhakkho no laddho’ti maññamānā tattha byāvaṭā viparivattitvā lokasandhārake udake patanti, sītavāte paharantepi pakkamadhukaphalāni viya chijjitvā udake patanti. Patitamattāva accantakhārena sītodakena chinnacammanhārumaṃsaaṭṭhīhi bhijjamānehi tattatele patitapiṭṭhapiṇḍi viya paṭapaṭāyamānā vilīyanti. Evaṃ sītena ruppanaṃ lokantarikaniraye pākaṭaṃ. Mahiṃsakaraṭṭhādīsupi himapātasītalesu padesesu etaṃ pākaṭameva. Tattha hi sattā sītena bhinnacchinnasarīrā jīvitakkhayampi pāpuṇanti.
ਉਣ੍ਹੇਨ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਅવੀਚਿਮਹਾਨਿਰਯੇ ਪਾਕਟਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਤਤ੍ਤਾਯ ਲੋਹਪਥવਿਯਾ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚવਿਧਬਨ੍ਧਨਾਦਿਕਰਣਕਾਲੇ ਸਤ੍ਤਾ ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨੁਭવਨ੍ਤਿ।
Uṇhena ruppanaṃ avīcimahāniraye pākaṭaṃ. Tattha hi tattāya lohapathaviyā nipajjāpetvā pañcavidhabandhanādikaraṇakāle sattā mahādukkhaṃ anubhavanti.
ਜਿਘਚ੍ਛਾਯ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਚੇવ ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਕਾਲੇ ਚ ਪਾਕਟਂ। ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਦ੍વੇ ਤੀਣਿ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਾਨਿ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ਆਮਿਸਂ ਹਤ੍ਥੇਨ ਗਹੇਤ੍વਾ ਮੁਖੇ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਨ ਹੋਨ੍ਤਿ । ਅਨ੍ਤੋਉਦਰਂ ਆਦਿਤ੍ਤਸੁਸਿਰਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖੇ ਕਞ੍ਜਿਕਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਅਲਭਿਤ੍વਾ ਮਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਪਮਾਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ।
Jighacchāya ruppanaṃ pettivisaye ceva dubbhikkhakāle ca pākaṭaṃ. Pettivisayasmiñhi sattā dve tīṇi buddhantarāni kiñcideva āmisaṃ hatthena gahetvā mukhe pakkhipantā nāma na honti . Antoudaraṃ ādittasusirarukkho viya hoti. Dubbhikkhe kañjikamattampi alabhitvā maraṇappattānaṃ pamāṇaṃ nāma natthi.
ਪਿਪਾਸਾਯ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਕਾਲਕਞ੍ਜਿਕਾਦੀਸੁ ਪਾਕਟਂ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸਤ੍ਤਾ ਦ੍વੇ ਤੀਣਿ ਬੁਦ੍ਧਨ੍ਤਰਾਨਿ ਹਦਯਤੇਮਨਮਤ੍ਤਂ વਾ ਜਿવ੍ਹਾਤੇਮਨਮਤ੍ਤਂ વਾ ਉਦਕਬਿਨ੍ਦੁਂ ਲਦ੍ਧੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ‘ਪਾਨੀਯਂ ਪਿવਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਨਦਿਂ ਗਤਾਨਮ੍ਪਿ ਨਦੀ વਾਲਿਕਾਤਲਂ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪਕ੍ਖਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਮਹਾਸਮੁਦ੍ਦੋ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੋ ਹੋਤਿ। ਤੇ ਸੁਸ੍ਸਨ੍ਤਾ ਬਲવਦੁਕ੍ਖਪੀਲ਼ਿਤਾ વਿਚਰਨ੍ਤਿ।
Pipāsāya ruppanaṃ kālakañjikādīsu pākaṭaṃ. Tattha hi sattā dve tīṇi buddhantarāni hadayatemanamattaṃ vā jivhātemanamattaṃ vā udakabinduṃ laddhuṃ na sakkonti. ‘Pānīyaṃ pivissāmā’ti nadiṃ gatānampi nadī vālikātalaṃ sampajjati. Mahāsamuddaṃ pakkhantānampi mahāsamuddo piṭṭhipāsāṇo hoti. Te sussantā balavadukkhapīḷitā vicaranti.
ਏਕੋ ਕਿਰ ਕਾਲਕਞ੍ਜਿਕਅਸੁਰੋ ਪਿਪਾਸਂ ਅਧਿવਾਸੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਯੋਜਨਗਮ੍ਭੀਰવਿਤ੍ਥਾਰਂ ਮਹਾਗਙ੍ਗਂ ਓਤਰਿ। ਤਸ੍ਸ ਗਤਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਉਦਕਂ ਛਿਜ੍ਜਤਿ, ਧੂਮੋ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਤ੍ਤੇ ਪਿਟ੍ਠਿਪਾਸਾਣੇ ਚਙ੍ਕਮਨਕਾਲੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਉਦਕਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ વਿਚਰਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਰਤ੍ਤਿ વਿਭਾਯਿ। ਅਥ ਨਂ ਪਾਤੋવ ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਾ ਤਿਂਸਮਤ੍ਤਾ ਪਿਣ੍ਡਚਾਰਿਕਭਿਕ੍ਖੂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਕੋ ਨਾਮ ਤ੍વਂ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸਾ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਂਸੁ। ‘‘ਪੇਤੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ ਪਰਿਯੇਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਪਾਨੀਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ। ‘‘ਅਯਂ ਗਙ੍ਗਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ, ਕਿਂ ਤ੍વਂ ਨ ਪਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਨ ਉਪਕਪ੍ਪਤਿ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਗਙ੍ਗਾਪਿਟ੍ਠੇ ਨਿਪਜ੍ਜ, ਮੁਖੇ ਤੇ ਪਾਨੀਯਂ ਆਸਿਞ੍ਚਿਸ੍ਸਾਮਾ’’ਤਿ। ਸੋ વਾਲਿਕਾਪੁਲ਼ਿਨੇ ਉਤ੍ਤਾਨੋ ਨਿਪਜ੍ਜਿ। ਭਿਕ੍ਖੂ ਤਿਂਸਮਤ੍ਤੇ ਪਤ੍ਤੇ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਉਦਕਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਮੁਖੇ ਆਸਿਞ੍ਚਿਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਤਥਾ ਕਰੋਨ੍ਤਾਨਂਯੇવ વੇਲਾ ਉਪਕਟ੍ਠਾ ਜਾਤਾ। ਤਤੋ ‘‘ਭਿਕ੍ਖਾਚਾਰਕਾਲੋ ਅਮ੍ਹਾਕਂ, ਸਪ੍ਪੁਰਿਸ; ਕਚ੍ਚਿ ਤੇ ਅਸ੍ਸਾਦਮਤ੍ਤਾ ਲਦ੍ਧਾ’’ਤਿ ਆਹਂਸੁ। ਪੇਤੋ ‘‘ਸਚੇ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ, ਤਿਂਸਮਤ੍ਤਾਨਂ ਅਯ੍ਯਾਨਂ ਤਿਂਸਮਤ੍ਤੇਹਿ ਪਤ੍ਤੇਹਿ ਆਸਿਤ੍ਤਉਦਕਤੋ ਅਡ੍ਢਪਸਤਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਪਰਗਲਗਤਂ, ਪੇਤਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਮਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਪਿਪਾਸਾਯ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯੇ ਪਾਕਟਂ।
Eko kira kālakañjikaasuro pipāsaṃ adhivāsetuṃ asakkonto yojanagambhīravitthāraṃ mahāgaṅgaṃ otari. Tassa gatagataṭṭhāne udakaṃ chijjati, dhūmo uggacchati, tatte piṭṭhipāsāṇe caṅkamanakālo viya hoti. Tassa udakasaddaṃ sutvā ito cito ca vicarantasseva ratti vibhāyi. Atha naṃ pātova bhikkhācāraṃ gacchantā tiṃsamattā piṇḍacārikabhikkhū disvā – ‘‘ko nāma tvaṃ, sappurisā’’ti pucchiṃsu. ‘‘Petohamasmi, bhante’’ti. ‘‘Kiṃ pariyesasī’’ti? ‘‘Pānīyaṃ, bhante’’ti. ‘‘Ayaṃ gaṅgā paripuṇṇā, kiṃ tvaṃ na passasī’’ti? ‘‘Na upakappati, bhante’’ti. ‘‘Tena hi gaṅgāpiṭṭhe nipajja, mukhe te pānīyaṃ āsiñcissāmā’’ti. So vālikāpuḷine uttāno nipajji. Bhikkhū tiṃsamatte patte nīharitvā udakaṃ āharitvā āharitvā tassa mukhe āsiñciṃsu. Tesaṃ tathā karontānaṃyeva velā upakaṭṭhā jātā. Tato ‘‘bhikkhācārakālo amhākaṃ, sappurisa; kacci te assādamattā laddhā’’ti āhaṃsu. Peto ‘‘sace me, bhante, tiṃsamattānaṃ ayyānaṃ tiṃsamattehi pattehi āsittaudakato aḍḍhapasatamattampi paragalagataṃ, petattabhāvato mokkho mā hotū’’ti āha. Evaṃ pipāsāya ruppanaṃ pettivisaye pākaṭaṃ.
ਡਂਸਾਦੀਹਿ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਡਂਸਮਕ੍ਖਿਕਾਦਿਸਮ੍ਬਬਹੁਲੇਸੁ ਪਦੇਸੇਸੁ ਪਾਕਟਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਡਂਸਾਤਿ ਪਿਙ੍ਗਲਮਕ੍ਖਿਕਾ, ਮਕਸਾਤਿ ਮਕਸਾવ વਾਤਾਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿવਾਤਪਿਟ੍ਠਿવਾਤਾਦਿવਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਰੀਰਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ વਾਤਰੋਗੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਹਤ੍ਥਪਾਦਪਿਟ੍ਠਿਆਦੀਨਿ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਕਾਣਂ ਕਰੋਤਿ, ਖੁਜ੍ਜਂ ਕਰੋਤਿ, ਪੀਠਸਪ੍ਪਿਂ ਕਰੋਤਿ। ਆਤਪੋਤਿ ਸੂਰਿਯਾਤਪੋ। ਤੇਨ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਮਰੁਕਨ੍ਤਾਰਾਦੀਸੁ ਪਾਕਟਂ। ਏਕਾ ਕਿਰ ਇਤ੍ਥੀ ਮਰੁਕਨ੍ਤਾਰੇ ਰਤ੍ਤਿਂ ਸਤ੍ਥਤੋ ਓਹੀਨਾ ਦਿવਾ ਸੂਰਿਯੇ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇ વਾਲਿਕਾਯ ਤਪ੍ਪਮਾਨਾਯ ਪਾਦੇ ਠਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਸੀਸਤੋ ਪਚ੍ਛਿਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਅਕ੍ਕਮਿ। ਕਮੇਨ ਪਚ੍ਛਿਯਾ ਉਣ੍ਹਾਭਿਤਤ੍ਤਾਯ ਠਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪਰਿ ਸਾਟਕਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਕ੍ਕਮਿ। ਤਸ੍ਮਿਮ੍ਪਿ ਸਨ੍ਤਤ੍ਤੇ ਅਙ੍ਕੇਨ ਗਹਿਤਂ ਪੁਤ੍ਤਕਂ ਅਧੋਮੁਖਂ ਨਿਪਜ੍ਜਾਪੇਤ੍વਾ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਂ ਕਨ੍ਦਨ੍ਤਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤੇਨ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇ ਉਣ੍ਹਾਭਿਤਤ੍ਤਾ ਕਾਲਮਕਾਸਿ।
Ḍaṃsādīhi ruppanaṃ ḍaṃsamakkhikādisambabahulesu padesesu pākaṭaṃ. Ettha ca ḍaṃsāti piṅgalamakkhikā, makasāti makasāva vātāti kucchivātapiṭṭhivātādivasena veditabbā. Sarīrasmiñhi vātarogo uppajjitvā hatthapādapiṭṭhiādīni bhindati, kāṇaṃ karoti, khujjaṃ karoti, pīṭhasappiṃ karoti. Ātapoti sūriyātapo. Tena ruppanaṃ marukantārādīsu pākaṭaṃ. Ekā kira itthī marukantāre rattiṃ satthato ohīnā divā sūriye uggacchante vālikāya tappamānāya pāde ṭhapetuṃ asakkontī sīsato pacchiṃ otāretvā akkami. Kamena pacchiyā uṇhābhitattāya ṭhātuṃ asakkontī tassā upari sāṭakaṃ ṭhapetvā akkami. Tasmimpi santatte aṅkena gahitaṃ puttakaṃ adhomukhaṃ nipajjāpetvā kandantaṃ kandantaṃ akkamitvā saddhiṃ tena tasmiṃyeva ṭhāne uṇhābhitattā kālamakāsi.
ਸਰੀਸਪਾਤਿ ਯੇ ਕੇਚਿ ਦੀਘਜਾਤਿਕਾ ਸਰਨ੍ਤਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇਨ ਰੁਪ੍ਪਨਂ ਆਸੀવਿਸਦਟ੍ਠਾਦੀਨਂ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Sarīsapāti ye keci dīghajātikā sarantā gacchanti. Tesaṃ samphassena ruppanaṃ āsīvisadaṭṭhādīnaṃ vasena veditabbaṃ.
ਇਦਾਨਿ ‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਰੂਪ’ਨ੍ਤਿ ਪਦੇਨ ਸਂਗਹਿਤਂ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਕੋਟ੍ਠਾਸਛਨ੍ਨવੁਤਿਕੋਟ੍ਠਾਸਪ੍ਪਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਦਿਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਤਦੇવ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਦੁਕਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ ਦੁਕੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ વਾ ਬਹਿਦ੍ਧਾ વਾਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੇਤਂ ਏਕਾਦਸਸੁ ਪਦੇਸੇਸੁ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਰੂਪਂ ਏਕਤੋ ਪਿਣ੍ਡਂ ਕਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਦੇਕਜ੍ਝਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Idāni ‘yaṃ kiñci rūpa’nti padena saṃgahitaṃ pañcavīsatikoṭṭhāsachannavutikoṭṭhāsappabhedaṃ sabbampi rūpaṃ atītādikoṭṭhāsesu pakkhipitvā dassetuṃ atītānāgatapaccuppannanti āha. Tato paraṃ tadeva ajjhattadukādīsu catūsu dukesu pakkhipitvā dassetuṃ ajjhattaṃ vā bahiddhā vātiādi vuttaṃ. Tato paraṃ sabbampetaṃ ekādasasu padesesu pariyādiyitvā dassitaṃ rūpaṃ ekato piṇḍaṃ katvā dassetuṃ tadekajjhantiādi vuttaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਤਦੇਕਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਤਂ ਏਕਜ੍ਝਂ; ਅਭਿਸਞ੍ਞੂਹਿਤ੍વਾਤਿ ਅਭਿਸਂਹਰਿਤ੍વਾ; ਅਭਿਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਂ ਕਤ੍વਾ; ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਸਬ੍ਬਮ੍ਪੇਤਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਰੂਪਂ ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣਸਙ੍ਖਾਤੇ ਏਕવਿਧਭਾવੇ ਪਞ੍ਞਾਯ ਰਾਸਿਂ ਕਤ੍વਾ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏਤੇਨ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਰੁਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣੇ ਰਾਸਿਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਂ ਹੋਤਿ। ਨ ਹਿ ਰੂਪਤੋ ਅਞ੍ਞੋ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ। ਯਥਾ ਚ ਰੂਪਂ, ਏવਂ વੇਦਨਾਦਯੋਪਿ વੇਦਯਿਤਲਕ੍ਖਣਾਦੀਸੁ ਰਾਸਿਭਾવੂਪਗਮਨੇਨ। ਨ ਹਿ વੇਦਨਾਦੀਹਿ ਅਞ੍ਞੇ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥਿ।
Tattha tadekajjhanti taṃ ekajjhaṃ; abhisaññūhitvāti abhisaṃharitvā; abhisaṅkhipitvāti saṅkhepaṃ katvā; idaṃ vuttaṃ hoti – sabbampetaṃ vuttappakāraṃ rūpaṃ ruppanalakkhaṇasaṅkhāte ekavidhabhāve paññāya rāsiṃ katvā rūpakkhandho nāmāti vuccatīti. Etena sabbampi rūpaṃ ruppanalakkhaṇe rāsibhāvūpagamanena rūpakkhandhoti dassitaṃ hoti. Na hi rūpato añño rūpakkhandho nāma atthi. Yathā ca rūpaṃ, evaṃ vedanādayopi vedayitalakkhaṇādīsu rāsibhāvūpagamanena. Na hi vedanādīhi aññe vedanākkhandhādayo nāma atthi.
੩. ਇਦਾਨਿ ਏਕੇਕਸ੍ਮਿਂ ਓਕਾਸੇ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ વਿਸੁਂ વਿਸੁਂ ਭਾਜੇਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਨ੍ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਏਕਾਦਸਸੁ ਓਕਾਸੇਸੁ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਠਪਿਤਮਾਤਿਕਾਯ ਭੁਮ੍ਮਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਠਪਿਤਾਯ ਮਾਤਿਕਾਯ ਯਂ ਅਤੀਤਂ ਰੂਪਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਕਤਮਨ੍ਤਿ? ਇਮਿਨਾ ਉਪਾਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪੁਚ੍ਛਾਸੁ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਤੀਤਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਣ੍ਡਸ੍ਸ ਅਤੀਤਤ੍ਤਿਕਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੦੪੪) વੁਤ੍ਤਾਨੇવ। ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾਤਿ ਇਦਂ ਅਤੀਤਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਰੂਪਸ੍ਸ ਸਭਾવਦਸ੍ਸਨਂ। ਯਥਾ ਚੇਤ੍ਥ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਿਨਾ ਇਦਂ ਦਸ੍ਸੇਤਿ – ਅਤੀਤਰੂਪਮ੍ਪਿ ਭੂਤਾਨਿ ਚੇવ ਭੂਤਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਰੂਪਞ੍ਚ, ਅਨਾਗਤਮ੍ਪਿ…ਪੇ॰… ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਮ੍ਪਿ । ਨ ਹਿ ਭੂਤੇਹਿ ਚੇવ ਭੂਤਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪવਤ੍ਤਰੂਪਤੋ ਚ ਅਞ੍ਞਂ ਰੂਪਂ ਨਾਮ ਅਤ੍ਥੀਤਿ।
3. Idāni ekekasmiṃ okāse pakkhittaṃ rūpaṃ visuṃ visuṃ bhājetvā dassento tattha katamaṃ rūpaṃ atītantiādimāha. Tattha tatthāti ekādasasu okāsesu pakkhipitvā ṭhapitamātikāya bhummaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – atītānāgatapaccuppannantiādinā nayena ṭhapitāya mātikāya yaṃ atītaṃ rūpanti vuttaṃ, taṃ katamanti? Iminā upāyena sabbapucchāsu attho veditabbo. Atītaṃ niruddhantiādīni padāni nikkhepakaṇḍassa atītattikabhājanīyavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1044) vuttāneva. Cattāro ca mahābhūtāti idaṃ atītanti vuttarūpassa sabhāvadassanaṃ. Yathā cettha evaṃ sabbattha attho veditabbo. Iminā idaṃ dasseti – atītarūpampi bhūtāni ceva bhūtāni upādāya nibbattarūpañca, anāgatampi…pe… dūrasantikampi . Na hi bhūtehi ceva bhūtāni upādāya pavattarūpato ca aññaṃ rūpaṃ nāma atthīti.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਅਤੀਤਂਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਨ੍ਤਿ ਅਤੀਤਕੋਟ੍ਠਾਸੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਹਿਤਂ, ਏਤ੍ਥੇવ ਗਣਨਂ ਗਤਂ। ਕਿਨ੍ਤਿ? ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚ ਮਹਾਭੂਤਾ ਚਤੁਨ੍ਨਞ੍ਚ ਮਹਾਭੂਤਾਨਂ ਉਪਾਦਾਯਰੂਪਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦਾਨਿਪਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨੇવ।
Aparo nayo – atītaṃsena saṅgahitanti atītakoṭṭhāseneva saṅgahitaṃ, ettheva gaṇanaṃ gataṃ. Kinti? Cattāro ca mahābhūtā catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpanti. Evaṃ sabbattha attho veditabbo. Anāgatapaccuppannaniddesapadānipi heṭṭhā vuttatthāneva.
ਇਦਂ ਪਨ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯਤੋ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸਤੋਤਿ ਦੁવਿਧਂ। ਤਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਪਰਿਯਾਯੇ ਭવੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਹਿ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਤੀਤਭવੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ, ਅਨਨ੍ਤਰਭવੇ વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਹੋਤੁ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਤੀਤਮੇવ ਨਾਮ। ਚੁਤਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਅਨਾਗਤਭવੇਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਕਰੂਪਂ, ਅਨਨ੍ਤਰਭવੇ વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ ਹੋਤੁ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਨਾਗਤਮੇવ ਨਾਮ। ਚੁਤਿਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨਨ੍ਤਰੇ ਪવਤ੍ਤਰੂਪਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਨ ਖਣੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ। ਤਯੋ ਹਿ ਰੂਪਸ੍ਸ ਖਣਾ – ਉਪ੍ਪਾਦੋ, ਠਿਤਿ, ਭਙ੍ਗੋਤਿ। ਇਮੇ ਤਯੋ ਖਣੇ ਪਤ੍વਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਂ ਰੂਪਂ, ਸਮਨਨ੍ਤਰਨਿਰੁਦ੍ਧਂ વਾ ਹੋਤੁ ਅਤੀਤੇ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਤੀਤਮੇવ ਨਾਮ। ਤਯੋ ਖਣੇ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ, ਏਕਚਿਤ੍ਤਕ੍ਖਣਮਤ੍ਤੇਨ વਾ ਅਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ ਹੋਤੁ ਅਨਾਗਤੇ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇ વਾ, ਸਬ੍ਬਂ ਅਨਾਗਤਮੇવ ਨਾਮ। ਇਮੇ ਤਯੋ ਖਣੇ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਪਨ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਂ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇਨੇવ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਰੂਪਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Idaṃ pana atītānāgatapaccuppannaṃ nāma suttantapariyāyato abhidhammaniddesatoti duvidhaṃ. Taṃ suttantapariyāye bhavena paricchinnaṃ. Paṭisandhito hi paṭṭhāya atītabhavesu nibbattaṃ rūpaṃ, anantarabhave vā nibbattaṃ hotu kappakoṭisatasahassamatthake vā, sabbaṃ atītameva nāma. Cutito paṭṭhāya anāgatabhavesu nibbattanakarūpaṃ, anantarabhave vā nibbattaṃ hotu kappakoṭisatasahassamatthake vā, sabbaṃ anāgatameva nāma. Cutipaṭisandhianantare pavattarūpaṃ paccuppannaṃ nāma. Abhidhammaniddese pana khaṇena paricchinnaṃ. Tayo hi rūpassa khaṇā – uppādo, ṭhiti, bhaṅgoti. Ime tayo khaṇe patvā niruddhaṃ rūpaṃ, samanantaraniruddhaṃ vā hotu atīte kappakoṭisatasahassamatthake vā, sabbaṃ atītameva nāma. Tayo khaṇe asampattaṃ rūpaṃ, ekacittakkhaṇamattena vā asampattaṃ hotu anāgate kappakoṭisatasahassamatthake vā, sabbaṃ anāgatameva nāma. Ime tayo khaṇe sampattaṃ rūpaṃ pana paccuppannaṃ nāma. Tattha kiñcāpi idaṃ suttantabhājanīyaṃ, evaṃ santepi abhidhammaniddeseneva atītānāgatapaccuppannarūpaṃ niddiṭṭhanti veditabbaṃ.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਇਦਞ੍ਹਿ ਰੂਪਂ ਅਦ੍ਧਾਸਨ੍ਤਤਿਸਮਯਖਣવਸੇਨ ਚਤੁਧਾ ਅਤੀਤਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਥਾ ਅਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਅਦ੍ਧਾવਸੇਨ ਤਾવ ਏਕਸ੍ਸ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਂ, ਚੁਤਿਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਅਨਾਗਤਂ, ਉਭਿਨ੍ਨਮਨ੍ਤਰੇ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਸਭਾਗਏਕਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਏਕਾਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਞ੍ਚ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਮ੍ਪਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ વਿਸਭਾਗਉਤੁਆਹਾਰਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਅਤੀਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਂ। ਚਿਤ੍ਤਜਂ ਏਕવੀਥਿਏਕਜવਨਏਕਸਮਾਪਤ੍ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਂ। ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਸਞ੍ਞੇવ ਪਨ ਉਤੁਆਹਾਰਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਂ ਉਪਤ੍ਥਮ੍ਭਕવਸੇਨ ਤਸ੍ਸ ਅਤੀਤਾਦਿਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮਯવਸੇਨ ਏਕਮੁਹੁਤ੍ਤਪੁਬ੍ਬਣ੍ਹਸਾਯਨ੍ਹਰਤ੍ਤਿਦਿવਾਦੀਸੁ ਸਮਯੇਸੁ ਸਨ੍ਤਾਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਤਂ ਤਂ ਸਮਯਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਂ। ਖਣવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਾਦਾਦਿਕ੍ਖਣਤ੍ਤਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਾਮ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਂ।
Aparo nayo – idañhi rūpaṃ addhāsantatisamayakhaṇavasena catudhā atītaṃ nāma hoti. Tathā anāgatapaccuppannaṃ. Addhāvasena tāva ekassa ekasmiṃ bhave paṭisandhito pubbe atītaṃ, cutito uddhaṃ anāgataṃ, ubhinnamantare paccuppannaṃ. Santativasena sabhāgaekautusamuṭṭhānaṃ ekāhārasamuṭṭhānañca pubbāpariyavasena pavattamānampi paccuppannaṃ. Tato pubbe visabhāgautuāhārasamuṭṭhānaṃ atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Cittajaṃ ekavīthiekajavanaekasamāpattisamuṭṭhānaṃ paccuppannaṃ. Tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Kammasamuṭṭhānassa pāṭiyekkaṃ santativasena atītādibhedo natthi. Tesaññeva pana utuāhāracittasamuṭṭhānānaṃ upatthambhakavasena tassa atītādibhedo veditabbo. Samayavasena ekamuhuttapubbaṇhasāyanharattidivādīsu samayesu santānavasena pavattamānaṃ taṃ taṃ samayaṃ paccuppannaṃ nāma. Tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Khaṇavasena uppādādikkhaṇattayapariyāpannaṃ paccuppannaṃ nāma. Tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ.
ਅਪਿਚ ਅਤਿਕ੍ਕਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤੀਤਂ। ਨਿਟ੍ਠਿਤਹੇਤੁਕਿਚ੍ਚਂ ਅਨਿਟ੍ਠਿਤਪਚ੍ਚਯਕਿਚ੍ਚਂ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਉਭਯਕਿਚ੍ਚਮਸਮ੍ਪਤ੍ਤਂ ਅਨਾਗਤਂ। ਸਕਿਚ੍ਚਕ੍ਖਣੇ વਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਂ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਖਣਾਦਿਕਥਾવ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਾ, ਸੇਸਾ ਸਪਰਿਯਾਯਾ। ਤਾਸੁ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਕਥਾ ਇਧ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਦੁਕਸ੍ਸਾਪਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਦਾਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਤ੍ਤਿਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੦੫੦) વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨੇવ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਦੀਨਿ ਰੂਪਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੬੭੪) વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨੇવ।
Apica atikkahetupaccayakiccaṃ atītaṃ. Niṭṭhitahetukiccaṃ aniṭṭhitapaccayakiccaṃ paccuppannaṃ. Ubhayakiccamasampattaṃ anāgataṃ. Sakiccakkhaṇe vā paccuppannaṃ. Tato pubbe atītaṃ, pacchā anāgataṃ. Ettha ca khaṇādikathāva nippariyāyā, sesā sapariyāyā. Tāsu nippariyāyakathā idha adhippetā. Ajjhattadukassāpi niddesapadāni heṭṭhā ajjhattattikaniddese (dha. sa. aṭṭha. 1050) vuttatthāneva. Oḷārikādīni rūpakaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 674) vuttatthāneva.
੬. ਹੀਨਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਬਹੂਸੁ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਾਮਿવਚਨਂ। ਅਪਰਸ੍ਸਾਪਿ ਅਪਰਸ੍ਸਾਪੀਤਿ ਹਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੇ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਮ੍ਪਿ વਦਨ੍ਤੋ ਏਤ੍ਤਕਮੇવ વਦੇਯ੍ਯ। ਇਤਿ ਸਤ੍ਥਾ ਦ੍વੀਹੇવ ਪਦੇਹਿ ਅਨવਸੇਸੇ ਸਤ੍ਤੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਨ੍ਤੋ ‘ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨ’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਏਤ੍ਤਕੇਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਅਪਰਦੀਪਨਂ ਸਿਦ੍ਧਂ ਹੋਤਿ। ਉਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ ਅવਮਤਂ। ਅવਞ੍ਞਾਤਨ੍ਤਿ વਮ੍ਭੇਤ੍વਾ ਞਾਤਂ। ਰੂਪਨ੍ਤਿਪਿ ਨ વਿਦਿਤਂ। ਹੀਲ਼ਿਤਨ੍ਤਿ ਅਗਹੇਤਬ੍ਬਟ੍ਠੇਨ ਖਿਤ੍ਤਂ ਛਡ੍ਡਿਤਂ, ਜਿਗੁਚ੍ਛਿਤਨ੍ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਪਰਿਭੂਤਨ੍ਤਿ ਕਿਮੇਤੇਨਾਤਿ વਾਚਾਯ ਪਰਿਭવਿਤਂ। ਅਚਿਤ੍ਤੀਕਤਨ੍ਤਿ ਨ ਗਰੁਕਤਂ। ਹੀਨਨ੍ਤਿ ਲਾਮਕਂ। ਹੀਨਮਤਨ੍ਤਿ ਹੀਨਨ੍ਤਿ ਮਤਂ, ਲਾਮਕਂ ਕਤ੍વਾ ਞਾਤਂ। ਹੀਨਸਮ੍ਮਤਨ੍ਤਿ ਹੀਨਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ ਸਮ੍ਮਤਂ, ਹੀਨੇਹਿ વਾ ਸਮ੍ਮਤਂ, ਗੂਥਭਕ੍ਖੇਹਿ ਗੂਥੋ વਿਯ। ਅਨਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਿਯਂ, ਪਟਿਲਾਭਤ੍ਥਾਯ વਾ ਅਪਰਿਯੇਸਿਤਂ। ਸਚੇਪਿ ਨਂ ਕੋਚਿ ਪਰਿਯੇਸੇਯ੍ਯ, ਪਰਿਯੇਸਤੁ। ਏਤਸ੍ਸ ਪਨ ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਏਤਦੇવ ਨਾਮਂ। ਅਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਕਾਮਿਤਂ, ਨਿਸ੍ਸਿਰਿਕਂ વਾ। ਅਮਨਾਪਨ੍ਤਿ ਮਨਸ੍ਮਿਂ ਨ ਅਪ੍ਪਿਤਂ। ਤਾਦਿਸਞ੍ਹਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਮਨਸ੍ਮਿਂ ਨ ਅਪ੍ਪੀਯਤਿ। ਅਥ વਾ ਮਨਂ ਅਪ੍ਪਾਯਤਿ વਡ੍ਢੇਤੀਤਿ ਮਨਾਪਂ, ਨ ਮਨਾਪਂ ਅਮਨਾਪਂ।
6. Hīnadukaniddese tesaṃ tesaṃ sattānanti bahūsu sattesu sāmivacanaṃ. Aparassāpi aparassāpīti hi vuccamāne divasampi kappasatasahassampi vadanto ettakameva vadeyya. Iti satthā dvīheva padehi anavasese satte pariyādiyanto ‘tesaṃ tesaṃ sattāna’nti āha. Ettakena hi sabbampi aparadīpanaṃ siddhaṃ hoti. Uññātanti avamataṃ. Avaññātanti vambhetvā ñātaṃ. Rūpantipi na viditaṃ. Hīḷitanti agahetabbaṭṭhena khittaṃ chaḍḍitaṃ, jigucchitantipi vadanti. Paribhūtanti kimetenāti vācāya paribhavitaṃ. Acittīkatanti na garukataṃ. Hīnanti lāmakaṃ. Hīnamatanti hīnanti mataṃ, lāmakaṃ katvā ñātaṃ. Hīnasammatanti hīnanti loke sammataṃ, hīnehi vā sammataṃ, gūthabhakkhehi gūtho viya. Aniṭṭhanti appiyaṃ, paṭilābhatthāya vā apariyesitaṃ. Sacepi naṃ koci pariyeseyya, pariyesatu. Etassa pana ārammaṇassa etadeva nāmaṃ. Akantanti akāmitaṃ, nissirikaṃ vā. Amanāpanti manasmiṃ na appitaṃ. Tādisañhi ārammaṇaṃ manasmiṃ na appīyati. Atha vā manaṃ appāyati vaḍḍhetīti manāpaṃ, na manāpaṃ amanāpaṃ.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿવਿਰਹਤੋ। ਤਂ ਏਕਨ੍ਤੇਨ ਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਕਨ੍ਤਂ ਸੁਖਸ੍ਸ ਅਹੇਤੁਭਾવਤੋ। ਅਮਨਾਪਂ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਹੇਤੁਭਾવਤੋ। ਰੂਪਾ ਸਦ੍ਦਾਤਿ ਇਦਮਸ੍ਸ ਸਭਾવਦੀਪਨਂ। ਇਮਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਦੇ ਅਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜવਸੇਨ ਅਨਿਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਂ ਪਨ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਇਟ੍ਠਮੇવ।
Aparo nayo – aniṭṭhaṃ sampattivirahato. Taṃ ekantena kammasamuṭṭhānesu akusalakammasamuṭṭhānaṃ. Akantaṃ sukhassa ahetubhāvato. Amanāpaṃ dukkhassa hetubhāvato. Rūpā saddāti idamassa sabhāvadīpanaṃ. Imasmiñhi pade akusalakammajavasena aniṭṭhā pañca kāmaguṇā vibhattā. Kusalakammajaṃ pana aniṭṭhaṃ nāma natthi, sabbaṃ iṭṭhameva.
ਪਣੀਤਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਪਦੇ ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜવਸੇਨ ਇਟ੍ਠਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ વਿਭਤ੍ਤਾ। ਕੁਸਲਕਮ੍ਮਜਞ੍ਹਿ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਬ੍ਬਂ ਇਟ੍ਠਮੇવ। ਯਥਾ ਚ ਕਮ੍ਮਜੇਸੁ ਏવਂ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਸੁਪਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਤਾ ਅਤ੍ਥਿ ਏવਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਦੁਕੇ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ ਤਾવ ਆਚਰਿਯਾਨਂ ਸਮਾਨਤ੍ਥਕਥਾ। વਿਤਣ੍ਡવਾਦੀ ਪਨਾਹ – ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਰੁਚਿવਸੇਨ ਕਥਿਤਂ।
Paṇītapadaniddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Imasmiṃ pana pade kusalakammajavasena iṭṭhā pañca kāmaguṇā vibhattā. Kusalakammajañhi aniṭṭhaṃ nāma natthi, sabbaṃ iṭṭhameva. Yathā ca kammajesu evaṃ utusamuṭṭhānādīsupi iṭṭhāniṭṭhatā atthi evāti imasmiṃ duke iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ paṭivibhattanti veditabbaṃ. Ayaṃ tāva ācariyānaṃ samānatthakathā. Vitaṇḍavādī panāha – iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ natthi, tesaṃ tesaṃ rucivasena kathitaṃ.
ਯਥਾਹ –
Yathāha –
‘‘ਮਨਾਪਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਖ੍વਾਹਂ, ਮਹਾਰਾਜ, ਪਞ੍ਚਸੁ ਕਾਮਗੁਣੇਸੁ ਅਗ੍ਗਨ੍ਤਿ વਦਾਮਿ। ਤੇવ, ਮਹਾਰਾਜ, ਰੂਪਾ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਮਨਾਪਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਮਨਾਪਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤੇવ, ਮਹਾਰਾਜ, ਸਦ੍ਦਾ, ਗਨ੍ਧਾ, ਰਸਾ, ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾ ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਮਨਾਪਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਏਕਚ੍ਚਸ੍ਸ ਅਮਨਾਪਾ ਹੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੩)।
‘‘Manāpapariyantaṃ khvāhaṃ, mahārāja, pañcasu kāmaguṇesu agganti vadāmi. Teva, mahārāja, rūpā ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā honti. Teva, mahārāja, saddā, gandhā, rasā, phoṭṭhabbā ekaccassa manāpā honti, ekaccassa amanāpā hontī’’ti (saṃ. ni. 1.123).
ਏવਂ ਯਸ੍ਮਾ ਤੇਯੇવ ਰੂਪਾਦਯੋ ਏਕੋ ਅਸ੍ਸਾਦੇਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਲੋਭਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਏਕੋ ਕੁਜ੍ਝਤਿ ਪਟਿਹਞ੍ਞਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਦੋਸਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ। ਏਕਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ, ਏਕਸ੍ਸ ਅਨਿਟ੍ਠਾ ਅਕਨ੍ਤਾ ਅਮਨਾਪਾ। ਏਕੋ ਚੇਤੇ ‘ਇਟ੍ਠਾ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ’ਤਿ ਦਕ੍ਖਿਣਤੋ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਏਕੋ ‘ਅਨਿਟ੍ਠਾ ਅਕਨ੍ਤਾ ਅਮਨਾਪਾ’ਤਿ વਾਮਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਪਚ੍ਚਨ੍ਤવਾਸੀਨਞ੍ਹਿ ਗਣ੍ਡੁਪ੍ਪਾਦਾਪਿ ਇਟ੍ਠਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਨ੍ਤਾ ਮਨਾਪਾ, ਮਜ੍ਝਿਮਦੇਸવਾਸੀਨਂ ਅਤਿਜੇਗੁਚ੍ਛਾ। ਤੇਸਞ੍ਚ ਮੋਰਮਂਸਾਦੀਨਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਇਤਰੇਸਂ ਤਾਨਿ ਅਤਿਜੇਗੁਚ੍ਛਾਨੀਤਿ।
Evaṃ yasmā teyeva rūpādayo eko assādeti abhinandati, tattha lobhaṃ uppādeti. Eko kujjhati paṭihaññati, tattha dosaṃ uppādeti. Ekassa iṭṭhā honti kantā manāpā, ekassa aniṭṭhā akantā amanāpā. Eko cete ‘iṭṭhā kantā manāpā’ti dakkhiṇato gaṇhāti, eko ‘aniṭṭhā akantā amanāpā’ti vāmato. Tasmā iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ nāma natthi. Paccantavāsīnañhi gaṇḍuppādāpi iṭṭhā honti kantā manāpā, majjhimadesavāsīnaṃ atijegucchā. Tesañca moramaṃsādīni iṭṭhāni honti, itaresaṃ tāni atijegucchānīti.
ਸੋ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ – ‘‘ਕਿਂ ਪਨ ਤ੍વਂ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ ਪਟਿવਿਭਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ વਦੇਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ વਦਾਮਿ। ਪੁਨ ਤਥੇવ ਯਾવਤਤਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਪੇਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋ – ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਨਾਮ ਇਟ੍ਠਂ ਉਦਾਹੁ ਅਨਿਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ? ਜਾਨਮਾਨੋ ‘‘ਇਟ੍ਠ’’ਨ੍ਤਿ વਕ੍ਖਤਿ। ਸਚੇਪਿ ਨ વਦੇਯ੍ਯ, ਮਾ વਦਤੁ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਨ ਏਕਨ੍ਤਇਟ੍ਠਮੇવ। ‘‘ਨਨੁ ਏਕੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વਣ੍ਣੇ ਕਥਿਯਮਾਨੇ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ – ‘ਤ੍વਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਸਿ, ਕਿਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਨਪਾਨਮਾਲਾਗਨ੍ਧવਿਲੇਪਨਸਯਨਚ੍ਛਾਦਨਸਮਿਦ੍ਧਾ ਪਞ੍ਚ ਕਾਮਗੁਣਾ ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ વਤ੍વਾ ‘ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ ‘ਅਲਂ ਤવ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇਨਾ’ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ વਣ੍ਣੇ ਕਥਿਯਮਾਨੇ ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਉਭੋ ਕਣ੍ਣੇ ਥਕੇਤੀਤਿ ਇਟ੍ਠੇਤਂ। ਏਤਸ੍ਸ ਪਨ વਸੇਨ ਤવ વਾਦੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ । ਨ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਏਸੋ ਹਿ વਿਪਰੀਤਸਞ੍ਞਾਯ ਕਥੇਤਿ। ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਚ ਤਦੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਏਕਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਏਕਸ੍ਸ ਅਨਿਟ੍ਠਂ’’।
So vattabbo – ‘‘kiṃ pana tvaṃ iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ pāṭiyekkaṃ paṭivibhattaṃ nāma natthīti vadesī’’ti? ‘‘Āma natthī’’ti vadāmi. Puna tatheva yāvatatiyaṃ patiṭṭhāpetvā pañho pucchitabbo – ‘‘nibbānaṃ nāma iṭṭhaṃ udāhu aniṭṭha’’nti? Jānamāno ‘‘iṭṭha’’nti vakkhati. Sacepi na vadeyya, mā vadatu. Nibbānaṃ pana ekantaiṭṭhameva. ‘‘Nanu eko nibbānassa vaṇṇe kathiyamāne kujjhitvā – ‘tvaṃ nibbānassa vaṇṇaṃ kathesi, kiṃ tattha annapānamālāgandhavilepanasayanacchādanasamiddhā pañca kāmaguṇā atthī’ti vatvā ‘natthī’ti vutte ‘alaṃ tava nibbānenā’ti nibbānassa vaṇṇe kathiyamāne kujjhitvā ubho kaṇṇe thaketīti iṭṭhetaṃ. Etassa pana vasena tava vāde nibbānaṃ aniṭṭhaṃ nāma hoti . Na panetaṃ evaṃ gahetabbaṃ. Eso hi viparītasaññāya katheti. Saññāvipallāsena ca tadeva ārammaṇaṃ ekassa iṭṭhaṃ hoti, ekassa aniṭṭhaṃ’’.
ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਾਰਮ੍ਮਣਂ ਪਨ ਪਾਟਿਯੇਕ੍ਕਂ વਿਭਤ੍ਤਂ ਅਤ੍ਥੀਤਿ। ਕਸ੍ਸ વਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤਨ੍ਤਿ? ਮਜ੍ਝਿਮਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਨ ਅਤਿਇਸ੍ਸਰਾਨਂ ਮਹਾਸਮ੍ਮਤਮਹਾਸੁਦਸ੍ਸਨਧਮ੍ਮਾਸੋਕਾਦੀਨਂ વਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਦਿਬ੍ਬਕਪ੍ਪਮ੍ਪਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਅਮਨਾਪਂ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ। ਨ ਅਤਿਦੁਗ੍ਗਤਾਨਂ ਦੁਲ੍ਲਭਨ੍ਨਪਾਨਾਨਂ વਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤਂ। ਤੇਸਞ੍ਹਿ ਕਣਾਜਕਭਤ੍ਤਸਿਤ੍ਥਾਨਿਪਿ ਪੂਤਿਮਂਸਰਸੋਪਿ ਅਤਿਮਧੁਰੋ ਅਮਤਸਦਿਸੋ ਚ ਹੋਤਿ। ਮਜ੍ਝਿਮਕਾਨਂ ਪਨ ਗਣਕਮਹਾਮਤ੍ਤਸੇਟ੍ਠਿਕੁਟੁਮ੍ਬਿਕવਾਣਿਜਾਦੀਨਂ ਕਾਲੇਨ ਇਟ੍ਠਂ ਕਾਲੇਨ ਅਨਿਟ੍ਠਂ ਲਭਮਾਨਾਨਂ વਸੇਨ વਿਭਤ੍ਤਂ। ਏવਰੂਪਾ ਹਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਂ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੀਤਿ।
Iṭṭhāniṭṭhārammaṇaṃ pana pāṭiyekkaṃ vibhattaṃ atthīti. Kassa vasena vibhattanti? Majjhimakasattassa. Idañhi na atiissarānaṃ mahāsammatamahāsudassanadhammāsokādīnaṃ vasena vibhattaṃ. Tesañhi dibbakappampi ārammaṇaṃ amanāpaṃ upaṭṭhāti. Na atiduggatānaṃ dullabhannapānānaṃ vasena vibhattaṃ. Tesañhi kaṇājakabhattasitthānipi pūtimaṃsarasopi atimadhuro amatasadiso ca hoti. Majjhimakānaṃ pana gaṇakamahāmattaseṭṭhikuṭumbikavāṇijādīnaṃ kālena iṭṭhaṃ kālena aniṭṭhaṃ labhamānānaṃ vasena vibhattaṃ. Evarūpā hi iṭṭhāniṭṭhaṃ paricchindituṃ sakkontīti.
ਤਿਪਿਟਕਚੂਲ਼ਨਾਗਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨਾਹ – ‘‘ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਂ ਨਾਮ વਿਪਾਕવਸੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਂ, ਨ ਜવਨવਸੇਨ। ਜવਨਂ ਪਨ ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸવਸੇਨ ਇਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਇਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਦੁਸ੍ਸਤਿ; ਅਨਿਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਅਨਿਟ੍ਠਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਦੁਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। વਿਪਾਕવਸੇਨੇવ ਪਨੇਤਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤਿ। ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ વਿਪਾਕਚਿਤ੍ਤਂ વਞ੍ਚੇਤੁਂ। ਸਚੇ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਇਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ, ਕੁਸਲવਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਚੇ ਅਨਿਟ੍ਠਂ, ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਕਾ ਬੁਦ੍ਧਂ વਾ ਸਙ੍ਘਂ વਾ ਮਹਾਚੇਤਿਯਾਦੀਨਿ વਾ ਉਲ਼ਾਰਾਨਿ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਪਿਦਹਨ੍ਤਿ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਆਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਧਮ੍ਮਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ ਕਣ੍ਣੇ ਥਕੇਨ੍ਤਿ, ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਸੋਤવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ ਪਨ ਨੇਸਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Tipiṭakacūḷanāgatthero panāha – ‘‘iṭṭhāniṭṭhaṃ nāma vipākavaseneva paricchinnaṃ, na javanavasena. Javanaṃ pana saññāvipallāsavasena iṭṭhasmiṃyeva rajjati, iṭṭhasmiṃyeva dussati; aniṭṭhasmiṃyeva rajjati, aniṭṭhasmiṃyeva dussatī’’ti. Vipākavaseneva panetaṃ ekantato paricchijjati. Na hi sakkā vipākacittaṃ vañcetuṃ. Sace ārammaṇaṃ iṭṭhaṃ hoti, kusalavipākaṃ uppajjati. Sace aniṭṭhaṃ, akusalavipākaṃ uppajjati. Kiñcāpi hi micchādiṭṭhikā buddhaṃ vā saṅghaṃ vā mahācetiyādīni vā uḷārāni ārammaṇāni disvā akkhīni pidahanti, domanassaṃ āpajjanti, dhammasaddaṃ sutvā kaṇṇe thakenti, cakkhuviññāṇasotaviññāṇāni pana nesaṃ kusalavipākāneva honti.
ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਗੂਥਸੂਕਰਾਦਯੋ ਗੂਥਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ ‘ਖਾਦਿਤੁਂ ਲਭਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਸੋਮਨਸ੍ਸਜਾਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਗੂਥਦਸ੍ਸਨੇ ਪਨ ਤੇਸਂ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਤਸ੍ਸ ਗਨ੍ਧਘਾਯਨੇ ਘਾਨવਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਰਸਸਾਯਨੇ ਜਿવ੍ਹਾવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਅਕੁਸਲવਿਪਾਕਮੇવ ਹੋਤਿ। ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ વਰਸਯਨੇ ਸਯਾਪਿਤਸੂਕਰੋ ਚ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ વਿਰવਤਿ, ਸਞ੍ਞਾવਿਪਲ੍ਲਾਸੇਨ ਪਨਸ੍ਸ ਜવਨਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਕੁਸਲવਿਪਾਕਮੇવ। ਕਸ੍ਮਾ? ਆਰਮ੍ਮਣਸ੍ਸ ਇਟ੍ਠਤਾਯ।
Kiñcāpi gūthasūkarādayo gūthagandhaṃ ghāyitvā ‘khādituṃ labhissāmā’ti somanassajātā honti, gūthadassane pana tesaṃ cakkhuviññāṇaṃ, tassa gandhaghāyane ghānaviññāṇaṃ, rasasāyane jivhāviññāṇañca akusalavipākameva hoti. Bandhitvā varasayane sayāpitasūkaro ca kiñcāpi viravati, saññāvipallāsena panassa javanasmiṃyeva domanassaṃ uppajjati, kāyaviññāṇaṃ kusalavipākameva. Kasmā? Ārammaṇassa iṭṭhatāya.
ਅਪਿਚ ਦ੍વਾਰવਸੇਨਾਪਿ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸੁਖਸਮ੍ਫਸ੍ਸਞ੍ਹਿ ਗੂਥਕਲਲਂ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰਘਾਨਦ੍વਾਰੇਸੁ ਅਨਿਟ੍ਠਂ, ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਇਟ੍ਠਂ ਹੋਤਿ। ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਨੋ ਮਣਿਰਤਨੇਨ ਪੋਥਿਯਮਾਨਸ੍ਸ, ਸੁવਣ੍ਣਸੂਲੇ ਉਤ੍ਤਾਸਿਤਸ੍ਸ ਚ ਮਣਿਰਤਨਸੁવਣ੍ਣਸੂਲਾਨਿ ਚਕ੍ਖੁਦ੍વਾਰੇ ਇਟ੍ਠਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਕਾਯਦ੍વਾਰੇ ਅਨਿਟ੍ਠਾਨਿ। ਕਸ੍ਮਾ? ਮਹਾਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਨਤੋ। ਏવਂ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਂ ਏਕਨ੍ਤਤੋ વਿਪਾਕੇਨੇવ ਪਰਿਚ੍ਛਿਜ੍ਜਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Apica dvāravasenāpi iṭṭhāniṭṭhatā veditabbā. Sukhasamphassañhi gūthakalalaṃ cakkhudvāraghānadvāresu aniṭṭhaṃ, kāyadvāre iṭṭhaṃ hoti. Cakkavattino maṇiratanena pothiyamānassa, suvaṇṇasūle uttāsitassa ca maṇiratanasuvaṇṇasūlāni cakkhudvāre iṭṭhāni honti, kāyadvāre aniṭṭhāni. Kasmā? Mahādukkhassa uppādanato. Evaṃ iṭṭhāniṭṭhaṃ ekantato vipākeneva paricchijjatīti veditabbaṃ.
ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬੋ। ਨ ਹਿ ਭਗવਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਨਾਪਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਪੁਗ੍ਗਲਮਨਾਪਂ ਪਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂਤਂવਾਪਨવਸੇਨੇવ ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਹੀਨਪ੍ਪਣੀਤਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਨੇਰਯਿਕਾਨਞ੍ਹਿ ਰੂਪਂ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਹੀਨਂ ਨਾਮ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਤਿਰਚ੍ਛਾਨੇਸੁ ਨਾਗਸੁਪਣ੍ਣਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਂ ਰੂਪਂ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪੇਤਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਜਾਨਪਦਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਗਾਮਭੋਜਕਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਜਨਪਦਸਾਮਿਕਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਪਦੇਸਰਾਜੂਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਞ੍ਞੋ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਭੁਮ੍ਮਦੇવਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ। ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਹੀਨਂ; ਤਂ ਉਪਾਦਾਯ ਤਾવਤਿਂਸਾਨਂ ਦੇવਾਨਂ ਰੂਪਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ…ਪੇ॰… ਅਕਨਿਟ੍ਠਦੇવਾਨਂ ਪਨ ਰੂਪਂ ਮਤ੍ਥਕਪ੍ਪਤ੍ਤਂ ਪਣੀਤਂ ਨਾਮ।
Taṃ taṃ vā panāti ettha na heṭṭhimanayo oloketabbo. Na hi bhagavā sammutimanāpaṃ bhindati, puggalamanāpaṃ pana bhindati. Tasmā taṃtaṃvāpanavaseneva upādāyupādāya hīnappaṇītatā veditabbā. Nerayikānañhi rūpaṃ koṭippattaṃ hīnaṃ nāma; taṃ upādāya tiracchānesu nāgasupaṇṇānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesaṃ rūpaṃ hīnaṃ; taṃ upādāya petānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya jānapadānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya gāmabhojakānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya janapadasāmikānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya padesarājūnaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya cakkavattirañño rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tassāpi hīnaṃ; taṃ upādāya bhummadevānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya cātumahārājikānaṃ devānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma. Tesampi hīnaṃ; taṃ upādāya tāvatiṃsānaṃ devānaṃ rūpaṃ paṇītaṃ nāma…pe… akaniṭṭhadevānaṃ pana rūpaṃ matthakappattaṃ paṇītaṃ nāma.
੭. ਦੂਰਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વਿਭਤ੍ਤਾਨੇવ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਦੁਕੇ ਦੁਪ੍ਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੇਨ ਲਕ੍ਖਣਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਾਯ ਸੁਖੁਮਰੂਪਂ ਦੂਰੇਤਿ ਕਥਿਤਂ। ਸੁਖਪਰਿਗ੍ਗਹਟ੍ਠੇਨ ਲਕ੍ਖਣਸੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਾਯ ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ। ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਚ ਨਿਯ੍ਯਾਤਨਟ੍ਠਾਨੇਪਿ ‘ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਂ ਦੂਰੇ’ਤਿ ਨ ਨੀਯ੍ਯਾਤਿਤਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਦੁવਿਧਞ੍ਹਿ ਦੂਰੇ ਨਾਮ – ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਚ ਓਕਾਸਤੋ ਚਾਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰੇਤਿ ਨ ਕਥਿਤਂ, ਤਂ ਓਕਾਸਤੋ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਦੂਰੇਤਿ ਅਕਥਿਤਂ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਂ ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰੇਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਨਿਯ੍ਯਾਤੇਤ੍વਾવ ਯਂ વਾ ਪਨਞ੍ਞਮ੍ਪੀਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸਨ੍ਤਿਕਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਤਤ੍ਥ ਅਨਾਸਨ੍ਨੇਤਿ ਨ ਆਸਨ੍ਨੇ, ਅਨੁਪਕਟ੍ਠੇਤਿ ਨਿਸ੍ਸਟੇ, ਦੂਰੇਤਿ ਦੂਰਮ੍ਹਿ, ਅਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਂ ਦੂਰੇਤਿ ਇਦਂ ਪਣ੍ਣਰਸવਿਧਂ ਸੁਖੁਮਰੂਪਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰੇ, ਦਸવਿਧਂ ਪਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਂ ਯੇવਾਪਨਕવਸੇਨ ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰੇਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਸਨ੍ਤਿਕਪਦਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥੋਯੇવ।
7. Dūradukaniddese itthindriyādīni heṭṭhā vibhattāneva. Imasmiṃ pana duke duppariggahaṭṭhena lakkhaṇaduppaṭivijjhatāya sukhumarūpaṃ dūreti kathitaṃ. Sukhapariggahaṭṭhena lakkhaṇasuppaṭivijjhatāya oḷārikarūpaṃ santiketi. Kabaḷīkārāhārapariyosāne ca niyyātanaṭṭhānepi ‘idaṃ vuccati rūpaṃ dūre’ti na nīyyātitaṃ. Kasmā? Duvidhañhi dūre nāma – lakkhaṇato ca okāsato cāti. Tattha lakkhaṇato dūreti na kathitaṃ, taṃ okāsato kathetabbaṃ. Tasmā dūreti akathitaṃ. Oḷārikarūpaṃ okāsato dūreti dassetuṃ aniyyātetvāva yaṃ vā panaññampītiādimāha. Santikapadaniddesepi eseva nayo. Tattha anāsanneti na āsanne, anupakaṭṭheti nissaṭe, dūreti dūramhi, asantiketi na santike. Idaṃ vuccati rūpaṃ dūreti idaṃ paṇṇarasavidhaṃ sukhumarūpaṃ lakkhaṇato dūre, dasavidhaṃ pana oḷārikarūpaṃ yevāpanakavasena okāsato dūreti vuccati. Santikapadaniddeso uttānatthoyeva.
ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ ਇਦਂ ਦਸવਿਧਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ, ਪਞ੍ਚਦਸવਿਧਂ ਪਨ ਸੁਖੁਮਰੂਪਂ ਯੇવਾਪਨਕવਸੇਨ ਓਕਾਸਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਕਿਤ੍ਤਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਪਨ ਰੂਪਂ ਓਕਾਸવਸੇਨ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਾਮ? ਕਿਤ੍ਤਕਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਦੂਰੇ ਨਾਮਾਤਿ? ਪਕਤਿਕਥਾਯ ਕਥੇਨ੍ਤਾਨਂ ਦ੍વਾਦਸਹਤ੍ਥੋ ਸવਨੂਪਚਾਰੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਓਰਤੋ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ, ਪਰਤੋ ਦੂਰੇ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਖੁਮਰੂਪਂ ਦੂਰੇ ਹੋਨ੍ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋਪਿ ਓਕਾਸਤੋਪਿ ਦੂਰੇ ਹੋਤਿ; ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਹੋਨ੍ਤਂ ਪਨ ਓਕਾਸਤੋવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਹੋਤਿ, ਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ। ਓਲ਼ਾਰਿਕਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਹੋਨ੍ਤਂ ਲਕ੍ਖਣਤੋਪਿ ਓਕਾਸਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਹੋਤਿ; ਦੂਰੇ ਹੋਨ੍ਤਂ ਓਕਾਸਤੋવ ਦੂਰੇ ਹੋਤਿ, ਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ।
Idaṃvuccati rūpaṃ santiketi idaṃ dasavidhaṃ oḷārikarūpaṃ lakkhaṇato santike, pañcadasavidhaṃ pana sukhumarūpaṃ yevāpanakavasena okāsato santiketi vuccati. Kittakato paṭṭhāya pana rūpaṃ okāsavasena santike nāma? Kittakato paṭṭhāya dūre nāmāti? Pakatikathāya kathentānaṃ dvādasahattho savanūpacāro nāma hoti. Tassa orato rūpaṃ santike, parato dūre. Tattha sukhumarūpaṃ dūre hontaṃ lakkhaṇatopi okāsatopi dūre hoti; santike hontaṃ pana okāsatova santike hoti, na lakkhaṇato. Oḷārikarūpaṃ santike hontaṃ lakkhaṇatopi okāsatopi santike hoti; dūre hontaṃ okāsatova dūre hoti, na lakkhaṇato.
ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬੋ। ਹੇਟ੍ਠਾ ਹਿ ਭਿਨ੍ਦਮਾਨੋ ਗਤੋ। ਇਧ ਪਨ ਨ ਲਕ੍ਖਣਤੋ ਦੂਰਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਓਕਾਸਤੋ ਦੂਰਮੇવ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਉਪਾਦਾਯੁਪਾਦਾਯ ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਞ੍ਹਿ ਏਤ੍ਥ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਹਿ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਾਮ; ਅਨ੍ਤੋਕੁਚ੍ਛਿਗਤਸ੍ਸਾਪਿ ਪਰਸ੍ਸ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਕੁਚ੍ਛਿਗਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਠਿਤਸ੍ਸ ਦੂਰੇ। ਏਕਮਞ੍ਚੇ ਸਯਿਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਪਮੁਖੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਪਰਿવੇਣੇ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਪਰਿવੇਣੇ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਸਙ੍ਘਾਰਾਮੇ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਸਙ੍ਘਾਰਾਮੇ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਸੀਮਾਯ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਸੀਮਾਯ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਗਾਮਖੇਤ੍ਤੇ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਗਾਮਕ੍ਖੇਤ੍ਤੇ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਜਨਪਦੇ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਜਨਪਦੇ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਰਜ੍ਜਸੀਮਾਯ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਰਜ੍ਜਸੀਮਾਯ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਸਮੁਦ੍ਦੇ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਸਮੁਦ੍ਦੇਰੂਪਂ ਦੂਰੇ। ਅਨ੍ਤੋਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਿਕੇ; ਬਹਿਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਦੂਰੇਤਿ।
Taṃ taṃ vā panāti ettha na heṭṭhimanayo oloketabbo. Heṭṭhā hi bhindamāno gato. Idha pana na lakkhaṇato dūraṃ bhindati, okāsato dūrameva bhindati. Upādāyupādāya dūrasantikañhi ettha dassitaṃ. Attano hi rūpaṃ santike nāma; antokucchigatassāpi parassa dūre. Antokucchigatassa santike; bahiṭhitassa dūre. Ekamañce sayitassa santike; bahipamukhe ṭhitassa dūre. Antopariveṇe rūpaṃ santike; bahipariveṇe dūre. Antosaṅghārāme rūpaṃ santike; bahisaṅghārāme dūre. Antosīmāya rūpaṃ santike; bahisīmāya dūre. Antogāmakhette rūpaṃ santike; bahigāmakkhette dūre. Antojanapade rūpaṃ santike; bahijanapade dūre. Antorajjasīmāya rūpaṃ santike; bahirajjasīmāya dūre. Antosamudde rūpaṃ santike; bahisamudderūpaṃ dūre. Antocakkavāḷe rūpaṃ santike; bahicakkavāḷe dūreti.
ਅਯਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Ayaṃ rūpakkhandhaniddeso.
੨. વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
2. Vedanākkhandhaniddeso
੮. વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸਾਦੀਸੁ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਸਦਿਸਂ ਪਹਾਯ ਅਪੁਬ੍ਬਮੇવ વਣ੍ਣਯਿਸ੍ਸਾਮ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾਤਿ ਚਤੁਭੂਮਿਕવੇਦਨਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਸੁਖਾ વੇਦਨਾਤਿਆਦੀਨਿ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠવੇਦਨਂ ਸਭਾવਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯਿਕਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਚੇਤਸਿਕਾ । ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਪਨ ਚਕ੍ਖਾਦਯੋ ਪਸਾਦਕਾਯੇ ਸਨ੍ਧਾਯ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਕਾਯਿਕਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਚੇਤਸਿਕਾ’। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਕਾਯਿਕਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ। ਤਥਾ ਚੇਤਸਿਕਾ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ । ਚੇਤਸਿਕਾ ਸੁਖਾ ਪਨ ਤੇਭੂਮਿਕਾ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਚਤੁਭੂਮਿਕਾ। ਤਸ੍ਸਾ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਕਾਰਾਯਪਿ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ, ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਚ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
8. Vedanākkhandhaniddesādīsu heṭṭhā vuttasadisaṃ pahāya apubbameva vaṇṇayissāma. Yā kāci vedanāti catubhūmikavedanaṃ pariyādiyati. Sukhā vedanātiādīni atītādivasena niddiṭṭhavedanaṃ sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Tattha sukhā vedanā atthi kāyikā, atthi cetasikā . Tathā dukkhā vedanā. Adukkhamasukhā pana cakkhādayo pasādakāye sandhāya pariyāyena ‘atthi kāyikā, atthi cetasikā’. Tattha sabbāpi kāyikā kāmāvacarā. Tathā cetasikā dukkhā vedanā . Cetasikā sukhā pana tebhūmikā. Adukkhamasukhā catubhūmikā. Tassā sabbappakārāyapi santativasena, khaṇādivasena ca atītādibhāvo veditabbo.
ਤਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤਤਿવਸੇਨ ਏਕવੀਥਿਏਕਜવਨਏਕਸਮਾਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ, ਏਕવਿਧવਿਸਯਸਮਾਯੋਗਪ੍ਪવਤ੍ਤਾ ਚ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਾ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਾ। ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਖਣਤ੍ਤਯਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਾ ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤਮਜ੍ਝਗਤਾ ਸਕਿਚ੍ਚਞ੍ਚ ਕੁਰੁਮਾਨਾ વੇਦਨਾ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ। ਤਤੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਤੀਤਾ, ਪਚ੍ਛਾ ਅਨਾਗਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਖਣਾਦਿવਸੇਨ ਅਤੀਤਾਦਿਭਾવਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਅਯਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Tattha santativasena ekavīthiekajavanaekasamāpattipariyāpannā, ekavidhavisayasamāyogappavattā ca paccuppannā. Tato pubbe atītā, pacchā anāgatā. Khaṇādivasena khaṇattayapariyāpannā pubbantāparantamajjhagatā sakiccañca kurumānā vedanā paccuppannā. Tato pubbe atītā, pacchā anāgatā. Tattha khaṇādivasena atītādibhāvaṃ sandhāya ayaṃ niddeso katoti veditabbo.
੧੧. ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਕੁਸਲਾ વੇਦਨਾਤਿਆਦੀਨਿ ਜਾਤਿਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾਤਿਆਦੀਨਿ ਸਭਾવਤੋ। ਅਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વੇਦਨਾਤਿਆਦੀਨਿ ਪੁਗ੍ਗਲਤੋ। ਸਾਸવਾਤਿਆਦੀਨਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਅਕੁਸਲਾ ਤਾવ ਸਦਰਥਟ੍ਠੇਨ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ। ਕੁਸਲਾ ਨਿਦ੍ਦਰਥਟ੍ਠੇਨ ਸੁਖવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸੁਖੁਮਾ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਨਿਰੁਸ੍ਸਾਹਟ੍ਠੇਨ ਅવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸੁਖੁਮਾ। ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ ਸਉਸ੍ਸਾਹਟ੍ਠੇਨ ਸવਿਪਾਕਟ੍ਠੇਨ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ। ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸੁਖੁਮਾ।
11. Oḷārikasukhumaniddese akusalā vedanātiādīni jātito oḷārikasukhumabhāvaṃ dassetuṃ vuttāni. Dukkhā vedanā oḷārikātiādīni sabhāvato. Asamāpannassa vedanātiādīni puggalato. Sāsavātiādīni lokiyalokuttarato oḷārikasukhumabhāvaṃ dassetuṃ vuttāni. Tattha akusalā tāva sadarathaṭṭhena dukkhavipākaṭṭhena ca oḷārikā. Kusalā niddarathaṭṭhena sukhavipākaṭṭhena ca sukhumā. Abyākatā nirussāhaṭṭhena avipākaṭṭhena ca sukhumā. Kusalākusalā saussāhaṭṭhena savipākaṭṭhena ca oḷārikā. Abyākatā vuttanayeneva sukhumā.
ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਸਾਤਟ੍ਠੇਨ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ। ਸੁਖਾ ਸਾਤਟ੍ਠੇਨ ਸੁਖਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸੁਖੁਮਾ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਸਨ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਪਣੀਤਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸੁਖੁਮਾ। ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾ ਖੋਭਨਟ੍ਠੇਨ ਫਰਣਟ੍ਠੇਨ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ। ਸੁਖવੇਦਨਾਪਿ ਹਿ ਖੋਭੇਤਿ ਫਰਤਿ। ਤਥਾ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾਪਿ। ਸੁਖਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਖੋਭੇਨ੍ਤਂ ਆਲੁਲ਼ੇਨ੍ਤਂ ਅਭਿਸਨ੍ਦਯਮਾਨਂ ਮਦ੍ਦਯਮਾਨਂ ਛਾਦਯਮਾਨਂ ਸੀਤੋਦਕਘਟੇਨ ਆਸਿਞ੍ਚਯਮਾਨਂ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਂ ਤਤ੍ਤਫਾਲਂ ਅਨ੍ਤੋ ਪવੇਸਨ੍ਤਂ વਿਯ ਤਿਣੁਕ੍ਕਾਯ ਬਹਿ ਝਾਪਯਮਾਨਂ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਪਨ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਸੁਖੁਮਾ। ਅਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વੇਦਨਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣੇ વਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਭਾવਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ । ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ વੇਦਨਾ ਏਕਤ੍ਤਨਿਮਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਚਰਤੀਤਿ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਸવਾ ਆਸવੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤੋ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ। ਆਸવਚਾਰੋ ਨਾਮ ਏਕਨ੍ਤਓਲ਼ਾਰਿਕੋ। ਅਨਾਸવਾ વੁਤ੍ਤવਿਪਰਿਯਾਯੇਨ ਸੁਖੁਮਾ।
Dukkhā asātaṭṭhena dukkhaṭṭhena ca oḷārikā. Sukhā sātaṭṭhena sukhaṭṭhena ca sukhumā. Adukkhamasukhā santaṭṭhena paṇītaṭṭhena ca sukhumā. Sukhadukkhā khobhanaṭṭhena pharaṇaṭṭhena ca oḷārikā. Sukhavedanāpi hi khobheti pharati. Tathā dukkhavedanāpi. Sukhañhi uppajjamānaṃ sakalasarīraṃ khobhentaṃ āluḷentaṃ abhisandayamānaṃ maddayamānaṃ chādayamānaṃ sītodakaghaṭena āsiñcayamānaṃ viya uppajjati. Dukkhaṃ uppajjamānaṃ tattaphālaṃ anto pavesantaṃ viya tiṇukkāya bahi jhāpayamānaṃ viya uppajjati. Adukkhamasukhā pana vuttanayeneva sukhumā. Asamāpannassa vedanā nānārammaṇe vikkhittabhāvato oḷārikā . Samāpannassa vedanā ekattanimitteyeva caratīti sukhumā. Sāsavā āsavuppattihetuto oḷārikā. Āsavacāro nāma ekantaoḷāriko. Anāsavā vuttavipariyāyena sukhumā.
ਤਤ੍ਥ ਏਕੋ ਨੇવ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਕੋવਿਦੋ ਹੋਤਿ, ਨ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇ। ਸੋ ‘ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਂ ਰਕ੍ਖਾਮੀ’ਤਿ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ; ‘વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਂ ਰਕ੍ਖਾਮੀ’ਤਿ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਏਕੋ ‘ਤਿਕਂ ਰਕ੍ਖਾਮੀ’ਤਿ ਭੂਮਨ੍ਤਰਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਏਕੋ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ। ਕਥਂ? ‘‘ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ’’ਤਿ ਹਿ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਏਕੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ – ਨ ਸਬ੍ਬਾ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾ ਹਿ ਕੁਸਲਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਕੁਸਲਾਪਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਕਸ੍ਮਾ? ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾਤਿ। ਏવਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੋ ਰਕ੍ਖਿਤੋ ਹੋਤਿ, વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੋ ਪਨ ਭਿਨ੍ਨੋ।
Tattha eko neva kusalattike kovido hoti, na vedanāttike. So ‘kusalattikaṃ rakkhāmī’ti vedanāttikaṃ bhindati; ‘vedanāttikaṃ rakkhāmī’ti kusalattikaṃ bhindati. Eko ‘tikaṃ rakkhāmī’ti bhūmantaraṃ bhindati. Eko na bhindati. Kathaṃ? ‘‘Sukhadukkhā vedanā oḷārikā, adukkhamasukhā vedanā sukhumā’’ti hi vedanāttike vuttaṃ. Taṃ eko paṭikkhipati – na sabbā adukkhamasukhā sukhumā. Sā hi kusalāpi atthi akusalāpi abyākatāpi. Tattha kusalākusalā oḷārikā, abyākatā sukhumā. Kasmā? Kusalattike pāḷiyaṃ āgatattāti. Evaṃ kusalattiko rakkhito hoti, vedanāttiko pana bhinno.
ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ વੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ વੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ’’ਤਿ ਯਂ ਪਨ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ਏਕੋ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਤਿ – ਨ ਸਬ੍ਬਾ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾ ਹਿ ਸੁਖਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਾਪਿ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾਪਿ। ਤਤ੍ਥ ਸੁਖਦੁਕ੍ਖਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਕਸ੍ਮਾ? વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੇ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾਤਿ। ਏવਂ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕੋ ਰਕ੍ਖਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੋ ਪਨ ਭਿਨ੍ਨੋ। ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਪਨ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਸ੍ਸ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾ ਕੁਸਲਾਦੀਨਂ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕਲਕ੍ਖਣੇਨ, ਸੁਖਾਦੀਨਂ વੇਦਨਾਤ੍ਤਿਕਲਕ੍ਖਣੇਨ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਂ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮ।
Kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā’’ti yaṃ pana kusalattike vuttaṃ, taṃ eko paṭikkhipati – na sabbā abyākatā sukhumā. Sā hi sukhāpi atthi dukkhāpi adukkhamasukhāpi. Tattha sukhadukkhā oḷārikā, adukkhamasukhā sukhumā. Kasmā? Vedanāttike pāḷiyaṃ āgatattāti. Evaṃ vedanāttiko rakkhito hoti, kusalattiko pana bhinno. Kusalattikassa pana āgataṭṭhāne vedanāttikaṃ anoloketvā vedanāttikassa āgataṭṭhāne kusalattikaṃ anoloketvā kusalādīnaṃ kusalattikalakkhaṇena, sukhādīnaṃ vedanāttikalakkhaṇena oḷārikasukhumataṃ kathento na bhindati nāma.
ਯਮ੍ਪਿ ‘‘ਕੁਸਲਾਕੁਸਲਾ વੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ વੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ’’ਤਿ ਕੁਸਲਤ੍ਤਿਕੇ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਤ੍ਥੇਕੋ ‘ਕੁਸਲਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવੇਦਨਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਨਾਮ, વਿਪਾਕਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਹਜਾਤਾਪਿ ਸਮਾਨਾ ਸੁਖੁਮਾ ਨਾਮ ਹੋਤੀ’ਤਿ વਦਤਿ। ਸੋ ਏવਰੂਪਂ ਸਨ੍ਤਂ ਪਣੀਤਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવੇਦਨਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ ਨਾਮ ਕਰੋਨ੍ਤੋ, ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਅਹੇਤੁਕਂ ਹੀਨਂ ਜਲ਼ਂ વੇਦਨਂ ਸੁਖੁਮਂ ਨਾਮ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ‘ਤਿਕਂ ਰਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਭੂਮਨ੍ਤਰਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭੂਮਿਯਂ ਕੁਸਲਂ ਪਨ ਤਂਤਂਭੂਮਿવਿਪਾਕੇਨੇવ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਨਯੋ – ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਾ ਹਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ; ਕਾਮਾવਚਰવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾ । ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ; ਰੂਪਾવਚਰਾਰੂਪਾવਚਰਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਕਥੇਨ੍ਤੋ ਨ ਭਿਨ੍ਦਤਿ ਨਾਮ।
Yampi ‘‘kusalākusalā vedanā oḷārikā, abyākatā vedanā sukhumā’’ti kusalattike vuttaṃ, tattheko ‘kusalā lokuttaravedanāpi samānā oḷārikā nāma, vipākā antamaso dvipañcaviññāṇasahajātāpi samānā sukhumā nāma hotī’ti vadati. So evarūpaṃ santaṃ paṇītaṃ lokuttaravedanaṃ oḷārikaṃ nāma karonto, dvipañcaviññāṇasampayuttaṃ ahetukaṃ hīnaṃ jaḷaṃ vedanaṃ sukhumaṃ nāma karonto ‘tikaṃ rakkhissāmī’ti bhūmantaraṃ bhindati nāma. Tattha tattha bhūmiyaṃ kusalaṃ pana taṃtaṃbhūmivipākeneva saddhiṃ yojetvā kathento na bhindati nāma. Tatrāyaṃ nayo – kāmāvacarakusalā hi oḷārikā; kāmāvacaravipākā sukhumā . Rūpāvacarārūpāvacaralokuttarakusalā oḷārikā; rūpāvacarārūpāvacaralokuttaravipākā sukhumāti. Iminā nīhārena kathento na bhindati nāma.
ਤਿਪਿਟਕਚੂਲ਼ਨਾਗਤ੍ਥੇਰੋ ਪਨਾਹ – ‘‘ਅਕੁਸਲੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾ ਨਾਮ ਨ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਏਕਨ੍ਤਓਲ਼ਾਰਿਕਮੇવ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾ ਨ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਞ੍ਹਿ ਏਕਨ੍ਤਸੁਖੁਮ’’ਨ੍ਤਿ । ਇਮਂ ਕਥਂ ਆਹਰਿਤ੍વਾ ਤਿਪਿਟਕਚੂਲ਼ਾਭਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਕਥਯਿਂਸੁ – ਏવਂ ਥੇਰੇਨ ਕਥਿਤਨ੍ਤਿ। ਤਿਪਿਟਕਚੂਲ਼ਾਭਯਤ੍ਥੇਰੋ ਆਹ – ‘‘ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਅਭਿਧਮ੍ਮਂ ਪਤ੍વਾ ਏਕਪਦਸ੍ਸਾਪਿ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਪਦਾਨਂ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਨਯਂ ਦਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਨਯੋ ਅਦਿਨ੍ਨੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਨਯਂ ਕਾਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨੇ ਨਯੋ ਅਕਤੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਇਧ ਪਨੇਕਚ੍ਚੋ ‘ਆਚਰਿਯੋ ਅਸ੍ਮੀ’ਤਿ વਿਚਰਨ੍ਤੋ ਅਕੁਸਲੇ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਂ ਉਦ੍ਧਰਮਾਨੋ ਕੁਕ੍ਕੁਚ੍ਚਾਯਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਪਨ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੇਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤਾ ਉਦ੍ਧਰਿਤਾ’’ਤਿ। ਏવਞ੍ਚ ਪਨ વਤ੍વਾ ਇਦਂ ਸੁਤ੍ਤਂ ਆਹਰਿ – ‘‘ਤਤ੍ਰ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯਾਯਂ ਪਟਿਪਦਾ ਦੁਕ੍ਖਾ ਦਨ੍ਧਾਭਿਞ੍ਞਾ, ਅਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਟਿਪਦਾ ਉਭਯੇਨੇવ ਹੀਨਾ ਅਕ੍ਖਾਯਤਿ – ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਦਨ੍ਧਤ੍ਤਾ ਚਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫੨)। ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਚਤਸ੍ਸੋ ਪਟਿਪਦਾ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਿਸ੍ਸਕਾ ਕਥਿਤਾ।
Tipiṭakacūḷanāgatthero panāha – ‘‘akusale oḷārikasukhumatā nāma na uddharitabbā. Tañhi ekantaoḷārikameva. Lokuttarepi oḷārikasukhumatā na uddharitabbā. Tañhi ekantasukhuma’’nti . Imaṃ kathaṃ āharitvā tipiṭakacūḷābhayattherassa kathayiṃsu – evaṃ therena kathitanti. Tipiṭakacūḷābhayatthero āha – ‘‘sammāsambuddhena abhidhammaṃ patvā ekapadassāpi dvinnampi padānaṃ āgataṭṭhāne nayaṃ dātuṃ yuttaṭṭhāne nayo adinno nāma natthi, nayaṃ kātuṃ yuttaṭṭhāne nayo akato nāma natthi. Idha panekacco ‘ācariyo asmī’ti vicaranto akusale oḷārikasukhumataṃ uddharamāno kukkuccāyati. Sammāsambuddhena pana lokuttarepi oḷārikasukhumatā uddharitā’’ti. Evañca pana vatvā idaṃ suttaṃ āhari – ‘‘tatra, bhante, yāyaṃ paṭipadā dukkhā dandhābhiññā, ayaṃ, bhante, paṭipadā ubhayeneva hīnā akkhāyati – dukkhattā dandhattā cā’’ti (dī. ni. 3.152). Ettha hi catasso paṭipadā lokiyalokuttaramissakā kathitā.
ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯੋ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬੋ। ਤਂਤਂવਾਪਨવਸੇਨੇવ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਦੁવਿਧਾ ਹਿ ਅਕੁਸਲਾ – ਲੋਭਸਹਗਤਾ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਲੋਭਸਹਗਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਦੋਸਸਹਗਤਾਪਿ ਦੁવਿਧਾ – ਨਿਯਤਾ ਅਨਿਯਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਨਿਯਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਨਿਯਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਨਿਯਤਾਪਿ ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਨੋਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਤਿਕਾਪਿ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਲੋਭਸਹਗਤਾਪਿ ਦ੍વਿਧਾ – ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਨਿਯਤਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਨਿਯਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਸੁਖੁਮਾ।
Taṃ taṃ vā panāti ettha na heṭṭhimanayo oloketabbo. Taṃtaṃvāpanavaseneva kathetabbaṃ. Duvidhā hi akusalā – lobhasahagatā dosasahagatā ca. Tattha dosasahagatā oḷārikā, lobhasahagatā sukhumā. Dosasahagatāpi duvidhā – niyatā aniyatā ca. Tattha niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā. Niyatāpi kappaṭṭhitikā oḷārikā, nokappaṭṭhitikā sukhumā. Kappaṭṭhitikāpi asaṅkhārikā oḷārikā, sasaṅkhārikā sukhumā. Lobhasahagatāpi dvidhā – diṭṭhisampayuttā diṭṭhivippayuttā ca. Tattha diṭṭhisampayuttā oḷārikā, diṭṭhivippayuttā sukhumā. Diṭṭhisampayuttāpi niyatā oḷārikā, aniyatā sukhumā. Sāpi asaṅkhārikā oḷārikā, sasaṅkhārikā sukhumā.
ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਅਕੁਸਲਂ ਪਤ੍વਾ ਯਾ વਿਪਾਕਂ ਬਹੁਂ ਦੇਤਿ ਸਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਯਾ ਅਪ੍ਪਂ ਸਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਕੁਸਲਂ ਪਤ੍વਾ ਪਨ ਅਪ੍ਪવਿਪਾਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਬਹੁવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ ਕੁਸਲੇ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਰੂਪਾવਚਰਕੁਸਲਾ ਸੁਖੁਮਾ । ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਕੁਸਲਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਅਯਂ ਤਾવ ਭੂਮੀਸੁ ਅਭੇਦਤੋ ਨਯੋ।
Saṅkhepato akusalaṃ patvā yā vipākaṃ bahuṃ deti sā oḷārikā, yā appaṃ sā sukhumā. Kusalaṃ patvā pana appavipākā oḷārikā, bahuvipākā sukhumā. Catubbidhe kusale kāmāvacarakusalā oḷārikā, rūpāvacarakusalā sukhumā. Sāpi oḷārikā, arūpāvacarakusalā sukhumā . Sāpi oḷārikā, lokuttarakusalā sukhumā. Ayaṃ tāva bhūmīsu abhedato nayo.
ਭੇਦਤੋ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰਾ ਦਾਨਸੀਲਭਾવਨਾਮਯવਸੇਨ ਤਿવਿਧਾ। ਤਤ੍ਥ ਦਾਨਮਯਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸੀਲਮਯਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਭਾવਨਾਮਯਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਦੁਹੇਤੁਕਾ ਤਿਹੇਤੁਕਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ। ਤਤ੍ਥ ਦੁਹੇਤੁਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਤਿਹੇਤੁਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਤਿਹੇਤੁਕਾਪਿ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਭੇਦਤੋ ਦੁવਿਧਾ। ਤਤ੍ਥ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਰੂਪਾવਚਰੇ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਕੁਸਲવੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਕੁਸਲવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ…ਪੇ॰… ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਕੁਸਲવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਕੁਸਲવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਕੁਸਲવੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ…ਪੇ॰…। ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਕੁਸਲવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਹਜਾਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਸਹਜਾਤਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਸਹਜਾਤਾ ਸੁਖੁਮਾ।
Bhedato pana kāmāvacarā dānasīlabhāvanāmayavasena tividhā. Tattha dānamayā oḷārikā, sīlamayā sukhumā. Sāpi oḷārikā, bhāvanāmayā sukhumā. Sāpi duhetukā tihetukāti duvidhā. Tattha duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tihetukāpi sasaṅkhārikaasaṅkhārikabhedato duvidhā. Tattha sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā. Rūpāvacare paṭhamajjhānakusalavedanā oḷārikā, dutiyajjhānakusalavedanā sukhumā…pe… catutthajjhānakusalavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, ākāsānañcāyatanakusalavedanā sukhumā ākāsānañcāyatanakusalavedanā oḷārikā…pe…. Nevasaññānāsaññāyatanakusalavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, vipassanāsahajātā sukhumā. Sāpi oḷārikā, sotāpattimaggasahajātā sukhumā. Sāpi oḷārikā…pe… arahattamaggasahajātā sukhumā.
ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੇ વਿਪਾਕੇ ਕਾਮਾવਚਰવਿਪਾਕવੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਰੂਪਾવਚਰવਿਪਾਕવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ…ਪੇ॰… ਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਿਪਾਕવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਏવਂ ਤਾવ ਅਭੇਦਤੋ।
Catubbidhe vipāke kāmāvacaravipākavedanā oḷārikā, rūpāvacaravipākavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā…pe… lokuttaravipākavedanā sukhumā. Evaṃ tāva abhedato.
ਭੇਦਤੋ ਪਨ ਕਾਮਾવਚਰવਿਪਾਕਾ ਅਤ੍ਥਿ ਅਹੇਤੁਕਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਸਹੇਤੁਕਾ। ਸਹੇਤੁਕਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਦੁਹੇਤੁਕਾ, ਅਤ੍ਥਿ ਤਿਹੇਤੁਕਾ। ਤਤ੍ਥ ਅਹੇਤੁਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸਹੇਤੁਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਦੁਹੇਤੁਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਤਿਹੇਤੁਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾ…ਪੇ॰… ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ…ਪੇ॰… ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨવਿਪਾਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਫਲવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸਕਦਾਗਾਮਿ…ਪੇ॰… ਅਰਹਤ੍ਤਫਲવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ।
Bhedato pana kāmāvacaravipākā atthi ahetukā, atthi sahetukā. Sahetukāpi atthi duhetukā, atthi tihetukā. Tattha ahetukā oḷārikā, sahetukā sukhumā. Sāpi duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tatthāpi sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā. Paṭhamajjhānavipākā oḷārikā, dutiyajjhānavipākā sukhumā…pe… catutthajjhānavipākā sukhumā. Sāpi oḷārikā, ākāsānañcāyatanavipākā sukhumā. Sāpi oḷārikā…pe… nevasaññānāsaññāyatanavipākā sukhumā. Sāpi oḷārikā, sotāpattiphalavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, sakadāgāmi…pe… arahattaphalavedanā sukhumā.
ਤੀਸੁ ਕਿਰਿਯਾਸੁ ਕਾਮਾવਚਰਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਰੂਪਾવਚਰਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਏવਂ ਤਾવ ਅਭੇਦਤੋ। ਭੇਦਤੋ ਪਨ ਅਹੇਤੁਕਾਦਿવਸੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾਯ ਕਾਮਾવਚਰਕਿਰਿਯਾਯ ਅਹੇਤੁਕਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਸਹੇਤੁਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਦੁਹੇਤੁਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਤਿਹੇਤੁਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਤਤ੍ਥਾਪਿ ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਪਠਮਜ੍ਝਾਨੇ ਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨੇ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਤਤਿਯੇ…ਪੇ॰… ਚਤੁਤ੍ਥੇ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, ਆਕਾਸਾਨਞ੍ਚਾਯਤਨਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਸਾਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ, વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚਾ…ਪੇ॰… ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਕਿਰਿਯવੇਦਨਾ ਸੁਖੁਮਾ। ਯਾ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ ਸਾ ਹੀਨਾ। ਯਾ ਸੁਖੁਮਾ ਸਾ ਪਣੀਤਾ।
Tīsu kiriyāsu kāmāvacarakiriyavedanā oḷārikā, rūpāvacarakiriyavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, arūpāvacarakiriyavedanā sukhumā. Evaṃ tāva abhedato. Bhedato pana ahetukādivasena bhinnāya kāmāvacarakiriyāya ahetukakiriyavedanā oḷārikā, sahetukā sukhumā. Sāpi duhetukā oḷārikā, tihetukā sukhumā. Tatthāpi sasaṅkhārikā oḷārikā, asaṅkhārikā sukhumā. Paṭhamajjhāne kiriyavedanā oḷārikā, dutiyajjhāne sukhumā. Sāpi oḷārikā, tatiye…pe… catutthe sukhumā. Sāpi oḷārikā, ākāsānañcāyatanakiriyavedanā sukhumā. Sāpi oḷārikā, viññāṇañcā…pe… nevasaññānāsaññāyatanakiriyavedanā sukhumā. Yā oḷārikā sā hīnā. Yā sukhumā sā paṇītā.
੧੩. ਦੂਰਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਕੁਸਲવੇਦਨਾ વਿਸਭਾਗਟ੍ਠੇਨ વਿਸਂਸਟ੍ਠੇਨ ਚ ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾਹਿ ਦੂਰੇ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਦੂਰਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇਪਿ ਹਿ ਅਕੁਸਲਾਦਿવੇਦਨਾਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਦੁਕ੍ਖਾਦਿવੇਦਨਾਸਮਙ੍ਗਿਨੋ ਚ ਤਯੋ ਤਯੋ ਜਨਾ ਏਕਮਞ੍ਚੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਤਾ વੇਦਨਾ વਿਸਭਾਗਟ੍ਠੇਨ વਿਸਂਸਟ੍ਠੇਨ ਚ ਦੂਰੇਯੇવ ਨਾਮ। ਸਮਾਪਨ੍ਨવੇਦਨਾਦਿਸਮਙ੍ਗੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਕੁਸਲਾ ਪਨ ਅਕੁਸਲਾਯ ਸਭਾਗਟ੍ਠੇਨ ਸਰਿਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਾਮ। ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨ ਸਬ੍ਬਪਦੇਸੁ ਸਨ੍ਤਿਕਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਚੇਪਿ ਹਿ ਅਕੁਸਲਾਦਿવੇਦਨਾਸਮਙ੍ਗੀਸੁ ਤੀਸੁ ਜਨੇਸੁ ਏਕੋ ਕਾਮਭવੇ, ਏਕੋ ਰੂਪਭવੇ, ਏਕੋ ਅਰੂਪਭવੇ, ਤੇਸਮ੍ਪਿ ਤਾ વੇਦਨਾ ਸਭਾਗਟ੍ਠੇਨ ਸਰਿਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਨ੍ਤਿਕੇਯੇવ ਨਾਮ। ਕੁਸਲਾਦਿવੇਦਨਾਸਮਙ੍ਗੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
13. Dūradukaniddese akusalavedanā visabhāgaṭṭhena visaṃsaṭṭhena ca kusalābyākatāhi dūre. Iminā nayena sabbapadesu dūratā veditabbā. Sacepi hi akusalādivedanāsamaṅgino dukkhādivedanāsamaṅgino ca tayo tayo janā ekamañce nisinnā honti, tesampi tā vedanā visabhāgaṭṭhena visaṃsaṭṭhena ca dūreyeva nāma. Samāpannavedanādisamaṅgīsupi eseva nayo. Akusalā pana akusalāya sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena ca santike nāma. Iminā nayena sabbapadesu santikatā veditabbā. Sacepi hi akusalādivedanāsamaṅgīsu tīsu janesu eko kāmabhave, eko rūpabhave, eko arūpabhave, tesampi tā vedanā sabhāgaṭṭhena sarikkhaṭṭhena ca santikeyeva nāma. Kusalādivedanāsamaṅgīsupi eseva nayo.
ਤਂ ਤਂ વਾ ਪਨਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹੇਟ੍ਠਿਮਨਯਂ ਅਨੋਲੋਕੇਤ੍વਾ ਤਂ ਤਂ વਾਪਨવਸੇਨੇવ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਥੇਨ੍ਤੇਨ ਚ ਨ ਦੂਰਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਂ, ਸਨ੍ਤਿਕਤੋ ਪਨ ਦੂਰਂ ਉਦ੍ਧਰਿਤਬ੍ਬਂ। ਦੁવਿਧਾ ਹਿ ਅਕੁਸਲਾ – ਲੋਭਸਹਗਤਾ ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਭਸਹਗਤਾ ਲੋਭਸਹਗਤਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਾਮ, ਦੋਸਸਹਗਤਾਯ ਦੂਰੇ ਨਾਮ। ਦੋਸਸਹਗਤਾ ਦੋਸਸਹਗਤਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਾਮ, ਲੋਭਸਹਗਤਾਯ ਦੂਰੇ ਨਾਮ। ਦੋਸਸਹਗਤਾਪਿ ਨਿਯਤਾ ਨਿਯਤਾਯ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਨਾਮਾਤਿ। ਏવਂ ਅਨਿਯਤਾ। ਕਪ੍ਪਟ੍ਠਿਤਿਕਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਭੇਦਂ ਲੋਭਸਹਗਤਾਦੀਸੁ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਦਿਭੇਦਂ ਸਬ੍ਬਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ વਿਤ੍ਥਾਰਿਤવਸੇਨ ਅਨੁਗਨ੍ਤ੍વਾ ਏਕੇਕਕੋਟ੍ਠਾਸવੇਦਨਾ ਤਂਤਂਕੋਟ੍ਠਾਸવੇਦਨਾਯ ਏવ ਸਨ੍ਤਿਕੇ, ਇਤਰਾ ਇਤਰਾਯ ਦੂਰੇਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਤਿ।
Taṃ taṃ vā panāti ettha heṭṭhimanayaṃ anoloketvā taṃ taṃ vāpanavaseneva kathetabbaṃ. Kathentena ca na dūrato santikaṃ uddharitabbaṃ, santikato pana dūraṃ uddharitabbaṃ. Duvidhā hi akusalā – lobhasahagatā dosasahagatā ca. Tattha lobhasahagatā lobhasahagatāya santike nāma, dosasahagatāya dūre nāma. Dosasahagatā dosasahagatāya santike nāma, lobhasahagatāya dūre nāma. Dosasahagatāpi niyatā niyatāya santike nāmāti. Evaṃ aniyatā. Kappaṭṭhitikaasaṅkhārikasasaṅkhārikabhedaṃ lobhasahagatādīsu ca diṭṭhisampayuttādibhedaṃ sabbaṃ oḷārikadukaniddese vitthāritavasena anugantvā ekekakoṭṭhāsavedanā taṃtaṃkoṭṭhāsavedanāya eva santike, itarā itarāya dūreti veditabbāti.
ਅਯਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Ayaṃ vedanākkhandhaniddeso.
੩. ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
3. Saññākkhandhaniddeso
੧੪. ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾਤਿ ਚਤੁਭੂਮਿਕਸਞ੍ਞਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿਆਦੀਨਿ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸਞ੍ਞਂ ਸਭਾવਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਤੋ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਸ੍ਮਿਂ વਾ ਜਾਤਾ ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਨਾਮ। ਸੇਸਾਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ । ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਾ ਪਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾવ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਕਾਪਿ ਅવਤ੍ਥੁਕਾਪਿ। ਸਬ੍ਬਾ ਚਤੁਭੂਮਿਕਸਞ੍ਞਾ।
14. Saññākkhandhaniddese yā kāci saññāti catubhūmikasaññaṃ pariyādiyati. Cakkhusamphassajā saññātiādīni atītādivasena niddiṭṭhasaññaṃ sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Tattha cakkhusamphassato cakkhusamphassasmiṃ vā jātā cakkhusamphassajā nāma. Sesāsupi eseva nayo . Ettha ca purimā pañca cakkhupasādādivatthukāva. Manosamphassajā hadayavatthukāpi avatthukāpi. Sabbā catubhūmikasaññā.
੧੭. ਓਲ਼ਾਰਿਕਦੁਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਤਿ ਸਪ੍ਪਟਿਘੇ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਾਦਯੋ વਤ੍ਥੁਂ ਕਤ੍વਾ ਸਪ੍ਪਟਿਘੇ ਰੂਪਾਦਯੋ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਫਸ੍ਸੋ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਨਾਮ। ਤਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ વਾ ਜਾਤਾ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਨਾਮ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਕਾਯਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ વਤ੍ਥੁਤੋ ਨਾਮਂ। ਰੂਪਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਞ੍ਞਾਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਆਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਾਮਂ। ਇਦਂ ਪਨ વਤ੍ਥਾਰਮ੍ਮਣਤੋ ਨਾਮਂ। ਸਪ੍ਪਟਿਘਾਨਿ ਹਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਨਿਸ੍ਸਾਯ, ਸਪ੍ਪਟਿਘਾਨਿ ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਆਰਬ੍ਭ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਏਸਾ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਤਿਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਹੋਤਿਯੇવ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਹਿ ਮਨੋ ਨਾਮ। ਤੇਨ ਸਹਜਾਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇ, ਤਸ੍ਮਾ વਾ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾ ਜਾਤਾਤਿ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ। ਤਥਾ ਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਨੋ ਨਾਮ। ਤੇਨ ਸਹਜਾਤੋ ਫਸ੍ਸੋ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੋ ਨਾਮ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸੇ, ਤਸ੍ਮਾ વਾ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਾ ਜਾਤਾਤਿ ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ।
17. Oḷārikadukaniddese paṭighasamphassajāti sappaṭighe cakkhupasādādayo vatthuṃ katvā sappaṭighe rūpādayo ārabbha uppanno phasso paṭighasamphasso nāma. Tato tasmiṃ vā jātā paṭighasamphassajā nāma. Cakkhusamphassajā saññā…pe… kāyasamphassajā saññātipi tassāyeva vatthuto nāmaṃ. Rūpasaññā…pe… phoṭṭhabbasaññātipi tassāyeva ārammaṇato nāmaṃ. Idaṃ pana vatthārammaṇato nāmaṃ. Sappaṭighāni hi vatthūni nissāya, sappaṭighāni ca ārammaṇāni ārabbha uppattito esā paṭighasamphassajā saññāti vuttā. Manosamphassajātipi pariyāyena etissā nāmaṃ hotiyeva. Cakkhuviññāṇañhi mano nāma. Tena sahajāto phasso manosamphasso nāma. Tasmiṃ manosamphasse, tasmā vā manosamphassā jātāti manosamphassajā. Tathā sotaghānajivhākāyaviññāṇaṃ mano nāma. Tena sahajāto phasso manosamphasso nāma. Tasmiṃ manosamphasse, tasmā vā manosamphassā jātāti manosamphassajā.
ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿਪਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਏਤਿਸ੍ਸਾ ਨਾਮਂ ਹੋਤਿਯੇવ। ਤਯੋ ਹਿ ਅਰੂਪਿਨੋ ਖਨ੍ਧਾ ਸਯਂ ਪਿਟ੍ਠਿવਟ੍ਟਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹਜਾਤਾਯ ਸਞ੍ਞਾਯ ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾਤਿਪਿ ਨਾਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਪਟਿਘਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਸਞ੍ਞਾ , ਅਧਿવਚਨਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਸਞ੍ਞਾ ਨਾਮ ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਸਞ੍ਞਾ। ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਸਞ੍ਞਾ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾਪਿ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਾ। ਰਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘ਰਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀ’ਤਿ, ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਨ੍ਤਂ ‘ਕੁਜ੍ਝਿਤ੍વਾ ਉਪਨਿਜ੍ਝਾਯਤੀ’ਤਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾવ ਜਾਨਨ੍ਤਿ।
Adhivacanasamphassajā saññātipi pariyāyena etissā nāmaṃ hotiyeva. Tayo hi arūpino khandhā sayaṃ piṭṭhivaṭṭakā hutvā attanā sahajātāya saññāya adhivacanasamphassajā saññātipi nāmaṃ karonti. Nippariyāyena pana paṭighasamphassajā saññā nāma pañcadvārikasaññā , adhivacanasamphassajā saññā nāma manodvārikasaññā. Tattha pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti oḷārikā. Rajjitvā upanijjhāyantañhi ‘rajjitvā upanijjhāyatī’ti, kujjhitvā upanijjhāyantaṃ ‘kujjhitvā upanijjhāyatī’ti oloketvāva jānanti.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ વਤ੍ਥੁ – ਦ੍વੇ ਕਿਰ ਇਤ੍ਥਿਯੋ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਂ ਕਨ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਦ੍વੀਸੁ ਦਹਰੇਸੁ ਗਾਮੇ ਚਰਨ੍ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਪੁਰਤੋ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਏਕਂ ਇਤ੍ਥਿਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਇਤਰਾ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਿ ‘ਕਸ੍ਮਾ ਨੁ ਖੋ ਤਂ ਏਸੋ ਓਲੋਕੇਸੀ’ਤਿ? ‘ਨ ਏਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਂ વਿਸਭਾਗਚਿਤ੍ਤੇਨ ਓਲੋਕੇਸਿ, ਕਨਿਟ੍ਠਭਗਿਨੀਸਞ੍ਞਾਯ ਪਨ ਓਲੋਕੇਸੀ’ਤਿ। ਤੇਸੁਪਿ ਗਾਮੇ ਚਰਿਤ੍વਾ ਆਸਨਸਾਲਾਯ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇਸੁ ਇਤਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਤਂ ਭਿਕ੍ਖੁਂ ਪੁਚ੍ਛਿ – ‘ਤਯਾ ਸਾ ਇਤ੍ਥੀ ਓਲੋਕਿਤਾ’ਤਿ? ‘ਆਮ ਓਲੋਕਿਤਾ’। ‘ਕਿਮਤ੍ਥਾਯਾ’ਤਿ? ‘ਮਯ੍ਹਂ ਭਗਿਨੀਸਰਿਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਤਂ ਓਲੋਕੇਸਿ’ਨ੍ਤਿ ਆਹ। ਏવਂ ਪਞ੍ਚਦ੍વਾਰਿਕਸਞ੍ਞਾ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾਪਿ ਜਾਨਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਪਸਾਦવਤ੍ਥੁਕਾ ਏવ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਜવਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਾਤਿ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ। ਮਨੋਦ੍વਾਰਿਕਸਞ੍ਞਾ ਪਨ ਏਕਮਞ੍ਚੇ વਾ ਏਕਪੀਠੇ વਾ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾਪਿ ਅਞ੍ਞਂ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਂ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤਞ੍ਚ ‘ਕਿਂ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਕਿਂ વਿਤਕ੍ਕੇਸੀ’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ વਚਨવਸੇਨੇવ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਸੁਖੁਮਾ। ਸੇਸਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ।
Tatridaṃ vatthu – dve kira itthiyo nisīditvā suttaṃ kantanti. Dvīsu daharesu gāme carantesu eko purato gacchanto ekaṃ itthiṃ olokesi. Itarā taṃ pucchi ‘kasmā nu kho taṃ eso olokesī’ti? ‘Na eso bhikkhu maṃ visabhāgacittena olokesi, kaniṭṭhabhaginīsaññāya pana olokesī’ti. Tesupi gāme caritvā āsanasālāya nisinnesu itaro bhikkhu taṃ bhikkhuṃ pucchi – ‘tayā sā itthī olokitā’ti? ‘Āma olokitā’. ‘Kimatthāyā’ti? ‘Mayhaṃ bhaginīsarikkhattā taṃ olokesi’nti āha. Evaṃ pañcadvārikasaññā oloketvāpi jānituṃ sakkāti veditabbā. Sā panesā pasādavatthukā eva. Keci pana javanappavattāti dīpenti. Manodvārikasaññā pana ekamañce vā ekapīṭhe vā nisīditvāpi aññaṃ cintentaṃ vitakkentañca ‘kiṃ cintesi, kiṃ vitakkesī’ti pucchitvā tassa vacanavaseneva jānitabbato sukhumā. Sesaṃ vedanākkhandhasadisamevāti.
ਅਯਂ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Ayaṃ saññākkhandhaniddeso.
੪. ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
4. Saṅkhārakkhandhaniddeso
੨੦. ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾਤਿ ਚਤੁਭੂਮਿਕਸਙ੍ਖਾਰੇ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਚੇਤਨਾਤਿਆਦੀਨਿ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਭਾવਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਚਕ੍ਖੁਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾਤਿਆਦੀਨਿ વੁਤ੍ਤਤ੍ਥਾਨੇવ। ਚੇਤਨਾਤਿ ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ ਪਧਾਨਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਂ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਕੋਟਿਯਾ ਹਿ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਾ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਚੇਤਨਾ ਪਧਾਨਾ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠੇਨ ਪਾਕਟਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਯਮੇવ ਗਹਿਤਾ। ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਾ ਪਨ ਤਾਯ ਗਹਿਤਾਯ ਗਹਿਤਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਪੁਰਿਮਾ ਪਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾવ। ਮਨੋਸਮ੍ਫਸ੍ਸਜਾ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਕਾਪਿ ਅવਤ੍ਥੁਕਾਪਿ। ਸਬ੍ਬਾ ਚਤੁਭੂਮਿਕਚੇਤਨਾ। ਸੇਸਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ।
20. Saṅkhārakkhandhaniddese ye keci saṅkhārāti catubhūmikasaṅkhāre pariyādiyati. Cakkhusamphassajā cetanātiādīni atītādivasena niddiṭṭhasaṅkhāre sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Cakkhusamphassajātiādīni vuttatthāneva. Cetanāti heṭṭhimakoṭiyā padhānasaṅkhāravasena vuttaṃ. Heṭṭhimakoṭiyā hi antamaso cakkhuviññāṇena saddhiṃ pāḷiyaṃ āgatā cattāro saṅkhārā uppajjanti. Tesu cetanā padhānā āyūhanaṭṭhena pākaṭattā. Tasmā ayameva gahitā. Taṃsampayuttasaṅkhārā pana tāya gahitāya gahitāva honti. Idhāpi purimā pañca cakkhupasādādivatthukāva. Manosamphassajā hadayavatthukāpi avatthukāpi. Sabbā catubhūmikacetanā. Sesaṃ vedanākkhandhasadisamevāti.
ਅਯਂ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Ayaṃ saṅkhārakkhandhaniddeso.
੫. વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ
5. Viññāṇakkhandhaniddeso
੨੬. વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਚਤੁਭੂਮਕવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਤਿ। ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਅਤੀਤਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਸਭਾવਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞਾਣਾਦੀਨਿ ਪਞ੍ਚ ਚਕ੍ਖੁਪਸਾਦਾਦਿવਤ੍ਥੁਕਾਨੇવ, ਮਨੋવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਹਦਯવਤ੍ਥੁਕਮ੍ਪਿ ਅવਤ੍ਥੁਕਮ੍ਪਿ। ਸਬ੍ਬਂ ਚਤੁਭੂਮਕવਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਸੇਸਂ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸਮੇવਾਤਿ।
26. Viññāṇakkhandhaniddese yaṃ kiñci viññāṇanti catubhūmakaviññāṇaṃ pariyādiyati. Cakkhuviññāṇantiādīni atītādivasena niddiṭṭhaviññāṇaṃ sabhāvato dassetuṃ vuttāni. Tattha cakkhuviññāṇādīni pañca cakkhupasādādivatthukāneva, manoviññāṇaṃ hadayavatthukampi avatthukampi. Sabbaṃ catubhūmakaviññāṇaṃ. Sesaṃ vedanākkhandhasadisamevāti.
ਅਯਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ।
Ayaṃ viññāṇakkhandhaniddeso.
ਪਕਿਣ੍ਣਕਕਥਾ
Pakiṇṇakakathā
ਇਦਾਨਿ ਪਞ੍ਚਸੁਪਿ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਮੁਗ੍ਗਮਤੋ, ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋ, ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ, ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ, ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਤੋ, ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਤੋ, ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ, ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਤੋ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਤੋ, ਓਲ਼ਾਰਿਕਸੁਖੁਮਤੋ, ਹੀਨਪਣੀਤਤੋ, ਦੂਰਸਨ੍ਤਿਕਤੋ, ਪਚ੍ਚਯਤੋ, ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਤੋ, ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਤੋ, ਸਙ੍ਖਤਤੋਤਿ ਸੋਲ਼ਸਹਾਕਾਰੇਹਿ ਪਕਿਣ੍ਣਕਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।
Idāni pañcasupi khandhesu samuggamato, pubbāparato, addhānaparicchedato, ekuppādanānānirodhato, nānuppādaekanirodhato, ekuppādaekanirodhato, nānuppādanānānirodhato, atītānāgatapaccuppannato, ajjhattikabāhirato, oḷārikasukhumato, hīnapaṇītato, dūrasantikato, paccayato, samuṭṭhānato, parinipphannato, saṅkhatatoti soḷasahākārehi pakiṇṇakaṃ veditabbaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਦੁવਿਧੋ ਸਮੁਗ੍ਗਮੋ – ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਸਮੁਗ੍ਗਮੋ, ਓਪਪਾਤਿਕਸਮੁਗ੍ਗਮੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਸਮੁਗ੍ਗਮੋ ਏવਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ – ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਅਪਚ੍ਛਾਅਪੁਰੇ ਏਕਤੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣੇ ਪਾਤੁਭੂਤਾ ਕਲਲਸਙ੍ਖਾਤਾ ਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿ ਪਰਿਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ। ਖੁਦ੍ਦਕਮਕ੍ਖਿਕਾਯ ਏਕવਾਯਾਮੇਨ ਪਾਤਬ੍ਬਮਤ੍ਤਾਤਿ વਤ੍વਾ ਪੁਨ ‘ਅਤਿਬਹੁਂ ਏਤਂ, ਸਣ੍ਹਸੂਚਿਯਾ ਤੇਲੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਯ ਪਗ੍ਘਰਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗੇ ਠਿਤਬਿਨ੍ਦੁਮਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘ਏਕਕੇਸੇ ਤੇਲਤੋ ਉਦ੍ਧਰਿਤ੍વਾ ਗਹਿਤੇ ਤਸ੍ਸ ਪਗ੍ਘਰਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗੇ ਠਿਤਬਿਨ੍ਦੁਮਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਜਨਪਦੇ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕੇਸੇ ਅਟ੍ਠਧਾ ਫਾਲਿਤੇ ਤਤੋ ਏਕਕੋਟ੍ਠਾਸਪ੍ਪਮਾਣੋ ਉਤ੍ਤਰਕੁਰੁਕਾਨਂ ਕੇਸੋ; ਤਸ੍ਸ ਪਸਨ੍ਨਤਿਲਤੇਲਤੋ ਉਦ੍ਧਟਸ੍ਸ ਅਗ੍ਗੇ ਠਿਤਬਿਨ੍ਦੁਮਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਮ੍ਪਿ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ‘ਏਤਂ ਬਹੁ, ਜਾਤਿਉਣ੍ਣਾ ਨਾਮ ਸੁਖੁਮਾ; ਤਸ੍ਸਾ ਏਕਅਂਸੁਨੋ ਪਸਨ੍ਨਤਿਲਤੇਲੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਟਸ੍ਸ ਪਗ੍ਘਰਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗੇ ਠਿਤਬਿਨ੍ਦੁਮਤ੍ਤ’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਂ ਪਨੇਤਂ ਅਚ੍ਛਂ ਹੋਤਿ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਂ ਅਨਾવਿਲਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਪਸਨ੍ਨਤਿਲਤੇਲਬਿਨ੍ਦੁਸਮਾਨવਣ੍ਣਂ । વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
Tattha duvidho samuggamo – gabbhaseyyakasamuggamo, opapātikasamuggamoti. Tattha gabbhaseyyakasamuggamo evaṃ veditabbo – gabbhaseyyakasattānañhi paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā apacchāapure ekato pātubhavanti. Tasmiṃ khaṇe pātubhūtā kalalasaṅkhātā rūpasantati parittā hoti. Khuddakamakkhikāya ekavāyāmena pātabbamattāti vatvā puna ‘atibahuṃ etaṃ, saṇhasūciyā tele pakkhipitvā ukkhittāya paggharitvā agge ṭhitabindumatta’nti vuttaṃ. Tampi paṭikkhipitvā ‘ekakese telato uddharitvā gahite tassa paggharitvā agge ṭhitabindumatta’nti vuttaṃ. Tampi paṭikkhipitvā ‘imasmiṃ janapade manussānaṃ kese aṭṭhadhā phālite tato ekakoṭṭhāsappamāṇo uttarakurukānaṃ keso; tassa pasannatilatelato uddhaṭassa agge ṭhitabindumatta’nti vuttaṃ. Tampi paṭikkhipitvā ‘etaṃ bahu, jātiuṇṇā nāma sukhumā; tassā ekaaṃsuno pasannatilatele pakkhipitvā uddhaṭassa paggharitvā agge ṭhitabindumatta’nti vuttaṃ. Taṃ panetaṃ acchaṃ hoti vippasannaṃ anāvilaṃ parisuddhaṃ pasannatilatelabindusamānavaṇṇaṃ . Vuttampi cetaṃ –
ਤਿਲਤੇਲਸ੍ਸ ਯਥਾ ਬਿਨ੍ਦੁ, ਸਪ੍ਪਿਮਣ੍ਡੋ ਅਨਾવਿਲੋ।
Tilatelassa yathā bindu, sappimaṇḍo anāvilo;
ਏવਂ વਣ੍ਣਪਟਿਭਾਗਂ, ਕਲਲਨ੍ਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥
Evaṃ vaṇṇapaṭibhāgaṃ, kalalanti pavuccatīti.
ਏવਂ ਪਰਿਤ੍ਤਾਯ ਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਯਾ ਤੀਣਿ ਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ – વਤ੍ਥੁਦਸਕਂ, ਕਾਯਦਸਕਂ, ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਇਤ੍ਥਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવਸੇਨ ਭਾવਦਸਕਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ વਤ੍ਥੁਰੂਪਂ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ, ਤਂਨਿਸ੍ਸਿਤਾ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੋਜਾ, ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ – ਇਦਂ વਤ੍ਥੁਦਸਕਂ ਨਾਮ। ਕਾਯਪਸਾਦੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ, ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੋਜਾ, ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ – ਇਦਂ ਕਾਯਦਸਕਂ ਨਾਮ। ਇਤ੍ਥਿਯਾ ਇਤ੍ਥਿਭਾવੋ, ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਪੁਰਿਸਭਾવੋ, ਤਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯਾਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਮਹਾਭੂਤਾਨਿ, ਤਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਾ વਣ੍ਣਗਨ੍ਧਰਸੋਜਾ, ਜੀવਿਤਨ੍ਤਿ – ਇਦਂ ਭਾવਦਸਕਂ ਨਾਮ।
Evaṃ parittāya rūpasantatiyā tīṇi santatisīsāni honti – vatthudasakaṃ, kāyadasakaṃ, itthiyā itthindriyavasena purisassa purisindriyavasena bhāvadasakanti. Tattha vatthurūpaṃ, tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni, taṃnissitā vaṇṇagandharasojā, jīvitanti – idaṃ vatthudasakaṃ nāma. Kāyapasādo, tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni, tannissitā vaṇṇagandharasojā, jīvitanti – idaṃ kāyadasakaṃ nāma. Itthiyā itthibhāvo, purisassa purisabhāvo, tassa nissayāni cattāri mahābhūtāni, tannissitā vaṇṇagandharasojā, jīvitanti – idaṃ bhāvadasakaṃ nāma.
ਏવਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ ਉਕ੍ਕਟ੍ਠਪਰਿਚ੍ਛੇਦੇਨ ਸਮਤਿਂਸ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਨ ਸਹਜਾਤਾ વੇਦਨਾ વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਞ੍ਞਾ ਸਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿ। ਏવਂ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਸਚੇ ਪਨ ਨਪੁਂਸਕਪਟਿਸਨ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਭਾવਦਸਕਂ ਹਾਯਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦਸਕਾਨਂ વਸੇਨ ਸਮવੀਸਤਿ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਏવਾਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।
Evaṃ gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhiyaṃ ukkaṭṭhaparicchedena samatiṃsa kammajarūpāni rūpakkhandho nāma hoti. Paṭisandhicittena pana sahajātā vedanā vedanākkhandho, saññā saññākkhandho, saṅkhārā saṅkhārakkhandho, paṭisandhicittaṃ viññāṇakkhandhoti. Evaṃ gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā paripuṇṇā honti. Sace pana napuṃsakapaṭisandhi hoti, bhāvadasakaṃ hāyati. Dvinnaṃ dasakānaṃ vasena samavīsati kammajarūpāni rūpakkhandho nāma hoti. Vedanākkhandhādayo vuttappakārā evāti. Evampi gabbhaseyyakānaṃ paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā paripuṇṇā honti.
ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ ਤਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਪ੍ਪવੇਣੀ ਕਥੇਤਬ੍ਬਾ ਭવੇਯ੍ਯ। ਤਂ ਪਨ ਅਕਥੇਤ੍વਾ ‘ਓਪਪਾਤਿਕਸਮੁਗ੍ਗਮੋ’ ਨਾਮ ਦਸ੍ਸਿਤੋ। ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਞ੍ਹਿ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤਾਨਿ ਤੀਣਿ, ਚਕ੍ਖੁਸੋਤਘਾਨਜਿવ੍ਹਾਦਸਕਾਨਿ ਚਾਤਿ ਸਤ੍ਤ ਰੂਪਸਨ੍ਤਤਿਸੀਸਾਨਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਚਕ੍ਖੁਦਸਕਾਦੀਨਿ ਕਾਯਦਸਕਸਦਿਸਾਨੇવ। ਨਪੁਂਸਕਸ੍ਸ ਪਨ ਭਾવਦਸਕਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਏવਂ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨਾਨਂ ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਂ ਸਮਸਤ੍ਤਤਿ ਚੇવ ਸਮਸਟ੍ਠਿ ਚ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਮ। વੇਦਨਾਕ੍ਖਨ੍ਧਾਦਯੋ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਾ ਏવਾਤਿ। ਏવਂ ਓਪਪਾਤਿਕਾਨਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ‘ਓਪਪਾਤਿਕਸਮੁਗ੍ਗਮੋ’ ਨਾਮ। ਏવਂ ਤਾવ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ‘ਸਮੁਗ੍ਗਮਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Imasmiṃ ṭhāne tisamuṭṭhānikappaveṇī kathetabbā bhaveyya. Taṃ pana akathetvā ‘opapātikasamuggamo’ nāma dassito. Opapātikānañhi paripuṇṇāyatanānaṃ paṭisandhikkhaṇe heṭṭhā vuttāni tīṇi, cakkhusotaghānajivhādasakāni cāti satta rūpasantatisīsāni pātubhavanti. Tattha cakkhudasakādīni kāyadasakasadisāneva. Napuṃsakassa pana bhāvadasakaṃ natthi. Evaṃ paripuṇṇāyatanānaṃ opapātikānaṃ samasattati ceva samasaṭṭhi ca kammajarūpāni rūpakkhandho nāma. Vedanākkhandhādayo vuttappakārā evāti. Evaṃ opapātikānaṃ paṭisandhikkhaṇe pañcakkhandhā paripuṇṇā honti. Ayaṃ ‘opapātikasamuggamo’ nāma. Evaṃ tāva pañcakkhandhā ‘samuggamato’ veditabbā.
‘ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋ’ਤਿ ਏવਂ ਪਨ ਗਬ੍ਭਸੇਯ੍ਯਕਾਨਂ ਅਪਚ੍ਛਾਅਪੁਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਕਿਂ ਰੂਪਂ ਪਠਮਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ ਉਦਾਹੁ ਅਰੂਪਨ੍ਤਿ? ਰੂਪਂ ਰੂਪਮੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਨ ਅਰੂਪਂ। ਕਸ੍ਮਾ? ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਨ ਰੂਪਜਨਕਤ੍ਤਾ। ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਾਨਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰੂਪ੍ਪવਿਪਾਕਾਨੀਤਿ ਸੋਲ਼ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਤਾવ વਤ੍ਥੁਨੋ ਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤਾਯ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਤਾਯ ਆਗਨ੍ਤੁਕਤਾਯ ਚ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਹਿ ਸਹਜਾਤਂ વਤ੍ਥੁ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਹੋਤੀਤਿ વਤ੍ਥੁਨੋ ਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਪਪਾਤੇ ਪਤਨ੍ਤੋ ਪੁਰਿਸੋ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਏવਂ ਏਤਮ੍ਪਿ ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਪਾਤੇ ਪਤਮਾਨਂ વਿਯ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ। ਇਤਿ ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤਤ੍ਤਾ, ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਤਾਯਪਿ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
‘Pubbāparato’ti evaṃ pana gabbhaseyyakānaṃ apacchāapure uppannesu pañcasu khandhesu kiṃ rūpaṃ paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti udāhu arūpanti? Rūpaṃ rūpameva samuṭṭhāpeti, na arūpaṃ. Kasmā? Paṭisandhicittassa na rūpajanakattā. Sabbasattānañhi paṭisandhicittaṃ, khīṇāsavassa cuticittaṃ, dvipañcaviññāṇāni, cattāri arūppavipākānīti soḷasa cittāni rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Tattha paṭisandhicittaṃ tāva vatthuno dubbalatāya appatiṭṭhitatāya paccayavekallatāya āgantukatāya ca rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Tattha hi sahajātaṃ vatthu uppādakkhaṇe dubbalaṃ hotīti vatthuno dubbalatāya rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Yathā ca papāte patanto puriso aññassa nissayo bhavituṃ na sakkoti, evaṃ etampi kammavegakkhittattā papāte patamānaṃ viya appatiṭṭhitaṃ. Iti kammavegakkhittattā, appatiṭṭhitatāyapi rūpaṃ na samuṭṭhāpeti.
ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚ વਤ੍ਥੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਪਚ੍ਛਾਅਪੁਰੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਤਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁ ਪੁਰੇਜਾਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਸਚੇ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ, ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ। ਯਤ੍ਰਾਪਿ વਤ੍ਥੁ ਪੁਰੇਜਾਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਪવੇਣੀ ਘਟਿਯਤਿ, ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਙ੍ਗਤੋ ਅਪਰਿਹੀਨਂਯੇવ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਯਦਿ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਾਨਕ੍ਖਣੇ વਾ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ વਾ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਯ੍ਯ। ਨ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖਣਦ੍વਯੇ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਹਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਮਕੁਲਂ ਪਥવਿਤੋ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਂ ਪਂਸੁਚੁਣ੍ਣਂ ਗਹੇਤ੍વਾવ ਉਟ੍ਠਹਤਿ, ਏવਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪੁਰੇਜਾਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾવ ਉਟ੍ਠਹਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਚ વਤ੍ਥੁ ਪੁਰੇਜਾਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯੋ ਭવਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤੀਤਿ ਪਚ੍ਚਯવੇਕਲ੍ਲਤਾਯਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Paṭisandhicittañca vatthunā saddhiṃ apacchāapure uppannaṃ. Tassa vatthu purejātaṃ hutvā paccayo bhavituṃ na sakkoti. Sace sakkuṇeyya, rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Yatrāpi vatthu purejātaṃ hutvā paccayo bhavituṃ sakkoti, paveṇī ghaṭiyati, tatrāpi cittaṃ aṅgato aparihīnaṃyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Yadi hi cittaṃ ṭhānakkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā rūpaṃ samuṭṭhāpeyya, paṭisandhicittampi rūpaṃ samuṭṭhāpeyya. Na pana cittaṃ tasmiṃ khaṇadvaye rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Yathā pana ahicchattakamakulaṃ pathavito uṭṭhahantaṃ paṃsucuṇṇaṃ gahetvāva uṭṭhahati, evaṃ cittaṃ purejātaṃ vatthuṃ nissāya uppādakkhaṇe aṭṭha rūpāni gahetvāva uṭṭhahati. Paṭisandhikkhaṇe ca vatthu purejātaṃ hutvā paccayo bhavituṃ na sakkotīti paccayavekallatāyapi paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpeti.
ਯਥਾ ਚ ਆਗਨ੍ਤੁਕਪੁਰਿਸੋ ਅਗਤਪੁਬ੍ਬਂ ਪਦੇਸਂ ਗਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸਂ – ‘ਏਥ ਭੋ, ਅਨ੍ਤੋਗਾਮੇ વੋ ਅਨ੍ਨਪਾਨਗਨ੍ਧਮਾਲਾਦੀਨਿ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ વਤ੍ਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਅવਿਸਯਤਾਯ ਅਪ੍ਪਹੁਤਤਾਯ, ਏવਮੇવ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਆਗਨ੍ਤੁਕਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਆਗਨ੍ਤੁਕਤਾਯਪਿ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਅਪਿਚ ਸਮਤਿਂਸ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਾਨਂ ਠਾਨਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਠਿਤਾਨੀਤਿਪਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Yathā ca āgantukapuriso agatapubbaṃ padesaṃ gato aññesaṃ – ‘etha bho, antogāme vo annapānagandhamālādīni dassāmī’ti vattuṃ na sakkoti, attano avisayatāya appahutatāya, evameva paṭisandhicittaṃ āgantukanti attano āgantukatāyapi rūpaṃ na samuṭṭhāpeti. Apica samatiṃsa kammajarūpāni cittasamuṭṭhānarūpānaṃ ṭhānaṃ gahetvā ṭhitānītipi paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpeti.
ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਪਨ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ વਟ੍ਟਮੂਲਸ੍ਸ વੂਪਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸਬ੍ਬਭવੇਸੁ વਟ੍ਟਮੂਲਂ વੂਪਸਨ੍ਤਂ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਂ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਪવੇਣੀ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਪਨ ਸਤ੍ਤ ਭવੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਮੇવ વਟ੍ਟਮੂਲਂ વੂਪਸਨ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਸ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਂ ਸਤ੍ਤਸੁ ਭવੇਸੁ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ , ਸਕਦਾਗਾਮਿਨੋ ਦ੍વੀਸੁ, ਅਨਾਗਾਮਿਨੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਭવੇਸੁ વਟ੍ਟਮੂਲਸ੍ਸ વੂਪਸਨ੍ਤਤ੍ਤਾ ਨੇવ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Khīṇāsavassa pana cuticittaṃ vaṭṭamūlassa vūpasantattā na samuṭṭhāpeti. Tassa hi sabbabhavesu vaṭṭamūlaṃ vūpasantaṃ abhabbuppattikaṃ punabbhave paveṇī nāma natthi. Sotāpannassa pana satta bhave ṭhapetvā aṭṭhameva vaṭṭamūlaṃ vūpasantaṃ. Tasmā tassa cuticittaṃ sattasu bhavesu rūpaṃ samuṭṭhāpeti , sakadāgāmino dvīsu, anāgāmino ekasmiṃ. Khīṇāsavassa sabbabhavesu vaṭṭamūlassa vūpasantattā neva samuṭṭhāpeti.
ਦ੍વਿਪਞ੍ਚવਿਞ੍ਞਾਣੇਸੁ ਪਨ ਝਾਨਙ੍ਗਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਨਤ੍ਥਿ, ਹੇਤੁ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਙ੍ਗਂ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਹੋਤੀਤਿ ਚਿਤ੍ਤਙ੍ਗਦੁਬ੍ਬਲਤਾਯ ਤਾਨਿ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰੂਪવਿਪਾਕਾਨਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿਤਾਯ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਨ ਕੇવਲਞ੍ਚ ਤਾਨੇવ, ਯਾਨਿ ਅਞ੍ਞਾਨਿਪਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਭવੇ ਅਟ੍ਠ ਕਾਮਾવਚਰਕੁਸਲਾਨਿ, ਦਸ ਅਕੁਸਲਾਨਿ, ਨવ ਕਿਰਿਯਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਆਰੁਪ੍ਪਕੁਸਲਾਨਿ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਆਰੁਪ੍ਪਕਿਰਿਯਾ, ਤੀਣਿ ਮਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤਾਨਿ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਫਲਚਿਤ੍ਤਾਨੀਤਿ ਦ੍વੇਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਤਾਨਿਪਿ ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਸ੍ਸ ਨਤ੍ਥਿਤਾਯ ਏવ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ ਰੂਪਂ ਨ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Dvipañcaviññāṇesu pana jhānaṅgaṃ natthi, maggaṅgaṃ natthi, hetu natthīti cittaṅgaṃ dubbalaṃ hotīti cittaṅgadubbalatāya tāni rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Cattāri arūpavipākāni tasmiṃ bhave rūpassa natthitāya rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Na kevalañca tāneva, yāni aññānipi tasmiṃ bhave aṭṭha kāmāvacarakusalāni, dasa akusalāni, nava kiriyacittāni, cattāri āruppakusalāni, catasso āruppakiriyā, tīṇi maggacittāni, cattāri phalacittānīti dvecattālīsa cittāni uppajjanti, tānipi tattha rūpassa natthitāya eva rūpaṃ na samuṭṭhāpenti. Evaṃ paṭisandhicittaṃ rūpaṃ na samuṭṭhāpeti.
ਉਤੁ ਪਨ ਪਠਮਂ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਕੋ ਏਸ ਉਤੁ ਨਾਮਾਤਿ? ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਸਮਤਿਂਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਂ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾ ਤੇਜੋਧਾਤੁ। ਸਾ ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਉਤੁ ਨਾਮ ਚੇਸ ਦਨ੍ਧਨਿਰੋਧੋ; ਚਿਤ੍ਤਂ ਖਿਪ੍ਪਨਿਰੋਧਂ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਧਰਨ੍ਤੇਯੇવ ਸੋਲ਼ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਪਠਮਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਯਦਾ ਪਨ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਲੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ, ਤਦਾ ਉਤੁਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਸਦ੍ਦਨવਕਂ ਨਾਮ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਸ੍ਸਨ੍ਤਿ। ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੋਪਿ ਠਾਨਂ ਪਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਕੁਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੋਤਿ? ਮਾਤਿਤੋ। વੁਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚੇਤਂ –
Utu pana paṭhamaṃ rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Ko esa utu nāmāti? Paṭisandhikkhaṇe uppannānaṃ samatiṃsakammajarūpānaṃ abbhantarā tejodhātu. Sā ṭhānaṃ patvā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Utu nāma cesa dandhanirodho; cittaṃ khippanirodhaṃ. Tasmiṃ dharanteyeva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhanti. Tesu paṭisandhianantaraṃ paṭhamabhavaṅgacittaṃ uppādakkhaṇeyeva aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Yadā pana saddassa uppattikālo bhavissati, tadā utucittāni saddanavakaṃ nāma samuṭṭhāpessanti. Kabaḷīkārāhāropi ṭhānaṃ patvā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Kuto panassa kabaḷīkārāhāroti? Mātito. Vuttampi cetaṃ –
‘‘ਯਞ੍ਚਸ੍ਸ ਭੁਞ੍ਜਤੀ ਮਾਤਾ, ਅਨ੍ਨਂ ਪਾਨਞ੍ਚ ਭੋਜਨਂ।
‘‘Yañcassa bhuñjatī mātā, annaṃ pānañca bhojanaṃ;
ਤੇਨ ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਯਾਪੇਤਿ, ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਗਤੋ ਨਰੋ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੫)।
Tena so tattha yāpeti, mātukucchigato naro’’ti. (saṃ. ni. 1.235);
ਏવਂ ਕੁਚ੍ਛਿਗਤੋ ਦਾਰਕੋ ਮਾਤਰਾ ਅਜ੍ਝੋਹਟਅਨ੍ਨਪਾਨਓਜਾਯ ਯਾਪੇਤਿ। ਸਾવ ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਨਨੁ ਚ ਸਾ ਓਜਾ ਖਰਾ? વਤ੍ਥੁ ਸੁਖੁਮਂ? ਕਥਂ ਤਤ੍ਥ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੀਤਿ? ਪਠਮਂ ਤਾવ ਨ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ; ਏਕਸ੍ਸ વਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਾਨਂ ਗਤਕਾਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਤਤੋ ਪਨ ਪੁਰੇ વਾ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤੁ ਪਚ੍ਛਾ વਾ; ਯਦਾ ਮਾਤਰਾ ਅਜ੍ਝੋਹਟਅਨ੍ਨਪਾਨਓਜਾ ਦਾਰਕਸ੍ਸ ਸਰੀਰੇ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਦਾ ਅਟ੍ਠ ਰੂਪਾਨਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Evaṃ kucchigato dārako mātarā ajjhohaṭaannapānaojāya yāpeti. Sāva ṭhānappattā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti. Nanu ca sā ojā kharā? Vatthu sukhumaṃ? Kathaṃ tattha patiṭṭhātīti? Paṭhamaṃ tāva na patiṭṭhāti; ekassa vā dvinnaṃ vā sattāhānaṃ gatakāle patiṭṭhāti. Tato pana pure vā patiṭṭhātu pacchā vā; yadā mātarā ajjhohaṭaannapānaojā dārakassa sarīre patiṭṭhāti, tadā aṭṭha rūpāni samuṭṭhāpeti.
ਓਪਪਾਤਿਕਸ੍ਸਾਪਿ ਪਕਤਿਪਟਿਯਤ੍ਤਾਨਂ ਖਾਦਨੀਯਭੋਜਨੀਯਾਨਂ ਅਤ੍ਥਿਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਜ੍ਝੋਹਰਤੋ ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਓਜਾ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਏਕੋ ਅਨ੍ਨਪਾਨਰਹਿਤੇ ਅਰਞ੍ਞੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ, ਮਹਾਛਾਤਕੋ ਹੋਤਿ, ਅਤ੍ਤਨੋવ ਜਿવ੍ਹਾਯ ਖੇਲ਼ਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਗਿਲਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਪਿਸ੍ਸ ਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾ ਓਜਾ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ।
Opapātikassāpi pakatipaṭiyattānaṃ khādanīyabhojanīyānaṃ atthiṭṭhāne nibbattassa tāni gahetvā ajjhoharato ṭhānappattā ojā rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Eko annapānarahite araññe nibbattati, mahāchātako hoti, attanova jivhāya kheḷaṃ parivattetvā gilati. Tatrāpissa ṭhānappattā ojā rūpaṃ samuṭṭhāpeti.
ਏવਂ ਪਞ੍ਚવੀਸਤਿਯਾ ਕੋਟ੍ਠਾਸੇਸੁ ਦ੍વੇવ ਰੂਪਾਨਿ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ – ਤੇਜੋਧਾਤੁ ਚ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰੋ ਚ। ਅਰੂਪੇਪਿ ਦ੍વੇਯੇવ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਨ੍ਤਿ – ਚਿਤ੍ਤਞ੍ਚੇવ ਕਮ੍ਮਚੇਤਨਾ ਚ। ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਂ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਚ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚ ਦੁਬ੍ਬਲਂ, ਠਾਨਕ੍ਖਣੇ ਬਲવਨ੍ਤਿ ਠਾਨਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਚਿਤ੍ਤਂ ਠਾਨਕ੍ਖਣੇ ਚ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਚ ਦੁਬ੍ਬਲਂ, ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਬਲવਨ੍ਤਿ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਰੂਪਂ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ। ਕਮ੍ਮਚੇਤਨਾ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾવ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਅਤੀਤੇ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਮਤ੍ਥਕੇਪਿ ਹਿ ਆਯੂਹਿਤਂ ਕਮ੍ਮਂ ਏਤਰਹਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤਿ। ਏਤਰਹਿ ਆਯੂਹਿਤਂ ਅਨਾਗਤੇ ਕਪ੍ਪਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਪਰਿਯੋਸਾਨੇਪਿ ਪਚ੍ਚਯੋ ਹੋਤੀਤਿ। ਏવਂ ‘ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Evaṃ pañcavīsatiyā koṭṭhāsesu dveva rūpāni rūpaṃ samuṭṭhāpenti – tejodhātu ca kabaḷīkārāhāro ca. Arūpepi dveyeva dhammā rūpaṃ samuṭṭhāpenti – cittañceva kammacetanā ca. Tattha rūpaṃ uppādakkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca dubbalaṃ, ṭhānakkhaṇe balavanti ṭhānakkhaṇe rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Cittaṃ ṭhānakkhaṇe ca bhaṅgakkhaṇe ca dubbalaṃ, uppādakkhaṇeyeva balavanti uppādakkhaṇeyeva rūpaṃ samuṭṭhāpeti. Kammacetanā niruddhāva paccayo hoti. Atīte kappakoṭisatasahassamatthakepi hi āyūhitaṃ kammaṃ etarahi paccayo hoti. Etarahi āyūhitaṃ anāgate kappakoṭisatasahassapariyosānepi paccayo hotīti. Evaṃ ‘pubbāparato’ veditabbā.
‘ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ’ਤਿ ਰੂਪਂ ਕਿਤ੍ਤਕਂ ਅਦ੍ਧਾਨਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ? ਅਰੂਪਂ ਕਿਤ੍ਤਕਨ੍ਤਿ? ਰੂਪਂ ਗਰੁਪਰਿਣਾਮਂ ਦਨ੍ਧਨਿਰੋਧਂ। ਅਰੂਪਂ ਲਹੁਪਰਿਣਾਮਂ ਖਿਪ੍ਪਨਿਰੋਧਂ। ਰੂਪੇ ਧਰਨ੍ਤੇਯੇવ ਸੋਲ਼ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਪਨ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ ‘ਫਲਂ ਪਾਤੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਮੁਗ੍ਗਰੇਨ ਰੁਕ੍ਖਸਾਖਂ ਪਹਰੇਯ੍ਯ, ਫਲਾਨਿ ਚ ਪਤ੍ਤਾਨਿ ਚ ਏਕਕ੍ਖਣੇਯੇવ વਣ੍ਟਤੋ ਮੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ। ਤਤ੍ਥ ਫਲਾਨਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਭਾਰਿਕਤਾਯ ਪਠਮਤਰਂ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਨ੍ਤਿ, ਪਤ੍ਤਾਨਿ ਲਹੁਕਤਾਯ ਪਚ੍ਛਾ। ਏવਮੇવ ਮੁਗ੍ਗਰਪ੍ਪਹਾਰੇਨ ਪਤ੍ਤਾਨਞ੍ਚ ਫਲਾਨਞ੍ਚ ਏਕਕ੍ਖਣੇ વਣ੍ਟਤੋ ਮੁਤ੍ਤਕਾਲੋ વਿਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕ੍ਖਣੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਪਾਤੁਭਾવੋ; ਫਲਾਨਂ ਭਾਰਿਕਤਾਯ ਪਠਮਤਰਂ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਨਂ વਿਯ ਰੂਪੇ ਧਰਨ੍ਤੇਯੇવ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ; ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਲਹੁਕਤਾਯ ਪਚ੍ਛਾ ਪਥવਿਯਂ ਪਤਨਂ વਿਯ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ।
‘Addhānaparicchedato’ti rūpaṃ kittakaṃ addhānaṃ tiṭṭhati? Arūpaṃ kittakanti? Rūpaṃ garupariṇāmaṃ dandhanirodhaṃ. Arūpaṃ lahupariṇāmaṃ khippanirodhaṃ. Rūpe dharanteyeva soḷasa cittāni uppajjitvā nirujjhanti. Taṃ pana sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhati. Yathā hi puriso ‘phalaṃ pātessāmī’ti muggarena rukkhasākhaṃ pahareyya, phalāni ca pattāni ca ekakkhaṇeyeva vaṇṭato mucceyyuṃ. Tattha phalāni attano bhārikatāya paṭhamataraṃ pathaviyaṃ patanti, pattāni lahukatāya pacchā. Evameva muggarappahārena pattānañca phalānañca ekakkhaṇe vaṇṭato muttakālo viya paṭisandhikkhaṇe rūpārūpadhammānaṃ ekakkhaṇe pātubhāvo; phalānaṃ bhārikatāya paṭhamataraṃ pathaviyaṃ patanaṃ viya rūpe dharanteyeva soḷasannaṃ cittānaṃ uppajjitvā nirujjhanaṃ; pattānaṃ lahukatāya pacchā pathaviyaṃ patanaṃ viya rūpassa sattarasamena cittena saha nirujjhanaṃ.
ਤਤ੍ਥ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਰੂਪਂ ਦਨ੍ਧਨਿਰੋਧਂ ਗਰੁਪਰਿਣਾਮਂ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਖਿਪ੍ਪਨਿਰੋਧਂ ਲਹੁਪਰਿਣਾਮਂ, ਰੂਪਂ ਪਨ ਅਰੂਪਂ ਅਰੂਪਂ વਾ ਰੂਪਂ ਓਹਾਯ ਪવਤ੍ਤਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣਾવ ਪવਤ੍ਤਿ। ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਉਪਮਾ – ਏਕੋ ਪੁਰਿਸੋ ਲਕੁਣ੍ਟਕਪਾਦੋ, ਏਕੋ ਦੀਘਪਾਦੋ। ਤੇਸੁ ਏਕਤੋ ਮਗ੍ਗਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੇਸੁ ਯਾવ ਦੀਘਪਾਦੋ ਏਕਪਦવਾਰਂ ਅਕ੍ਕਮਤਿ, ਤਾવ ਇਤਰੋ ਪਦੇ ਪਦਂ ਅਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸੋਲ਼ਸਪਦવਾਰੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਦੀਘਪਾਦੋ ਲਕੁਣ੍ਟਕਪਾਦਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸ ਪਦવਾਰੇ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਦਂ ਅਞ੍ਛਿਤ੍વਾ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਏਕਮੇવ ਪਦવਾਰਂ ਕਰੋਤਿ। ਇਤਿ ਏਕੋਪਿ ਏਕਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਗਮਨਂ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣਮੇવ ਹੋਤਿ। ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਲਕੁਣ੍ਟਕਪਾਦਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਅਰੂਪਂ; ਦੀਘਪਾਦਪੁਰਿਸੋ વਿਯ ਰੂਪਂ; ਦੀਘਪਾਦਸ੍ਸ ਏਕਂ ਪਦવਾਰਂ ਅਕ੍ਕਮਣਕਾਲੇ ਇਤਰਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸਪਦવਾਰਅਕ੍ਕਮਨਂ વਿਯ ਰੂਪੇ ਧਰਨ੍ਤੇਯੇવ ਅਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ; ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਲਕੁਣ੍ਟਕਪਾਦਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਸੋਲ਼ਸ ਪਦવਾਰੇ ਇਤਰਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਾਦਂ ਅਞ੍ਛਿਤ੍વਾ ਆਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਏਕਪਦવਾਰਕਰਣਂ વਿਯ ਰੂਪਸ੍ਸ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਂ; ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪੁਰਿਸਾਨਂ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਅਨੋਹਾਯ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣੇਨੇવ ਗਮਨਂ વਿਯ ਅਰੂਪਸ੍ਸ ਰੂਪਂ ਰੂਪਸ੍ਸ ਅਰੂਪਂ ਅਨੋਹਾਯ ਏਕਪ੍ਪਮਾਣੇਨੇવ ਪવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ‘ਅਦ੍ਧਾਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Tattha kiñcāpi rūpaṃ dandhanirodhaṃ garupariṇāmaṃ, cittaṃ khippanirodhaṃ lahupariṇāmaṃ, rūpaṃ pana arūpaṃ arūpaṃ vā rūpaṃ ohāya pavattituṃ na sakkonti. Dvinnampi ekappamāṇāva pavatti. Tatrāyaṃ upamā – eko puriso lakuṇṭakapādo, eko dīghapādo. Tesu ekato maggaṃ gacchantesu yāva dīghapādo ekapadavāraṃ akkamati, tāva itaro pade padaṃ akkamitvā soḷasapadavārena gacchati. Dīghapādo lakuṇṭakapādassa soḷasa padavāre attano pādaṃ añchitvā ākaḍḍhitvā ekameva padavāraṃ karoti. Iti ekopi ekaṃ atikkamituṃ na sakkoti. Dvinnampi gamanaṃ ekappamāṇameva hoti. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ. Lakuṇṭakapādapuriso viya arūpaṃ; dīghapādapuriso viya rūpaṃ; dīghapādassa ekaṃ padavāraṃ akkamaṇakāle itarassa soḷasapadavāraakkamanaṃ viya rūpe dharanteyeva arūpadhammesu soḷasannaṃ cittānaṃ uppajjitvā nirujjhanaṃ; dvinnaṃ purisānaṃ lakuṇṭakapādapurisassa soḷasa padavāre itarassa attano pādaṃ añchitvā ākaḍḍhitvā ekapadavārakaraṇaṃ viya rūpassa sattarasamena cittena saddhiṃ nirujjhanaṃ; dvinnaṃ purisānaṃ aññamaññaṃ anohāya ekappamāṇeneva gamanaṃ viya arūpassa rūpaṃ rūpassa arūpaṃ anohāya ekappamāṇeneva pavattananti. Evaṃ ‘addhānaparicchedato’ veditabbā.
‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ’ਤਿ ਇਦਂ ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਮਜਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਂ। ਪਠਮਞ੍ਹਿ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਂ, ਦੁਤਿਯਂ ਭવਙ੍ਗਂ, ਤਤਿਯਂ ਭવਙ੍ਗਂ…ਪੇ॰… ਸੋਲ਼ਸਮਂ ਭવਙ੍ਗਂ। ਤੇਸੁ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿਭਙ੍ਗવਸੇਨ ਤਯੋ ਤਯੋ ਖਣਾ। ਤਤ੍ਥ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤੀਸੁ ਤੀਸੁ ਖਣੇਸੁ ਸਮਤਿਂਸ ਸਮਤਿਂਸ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ। ਤੇਸੁ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਂ ਸਤ੍ਤਰਸਮਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ; ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇਯੇવ; ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਏવਂ ਦੁਤਿਯਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਂ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ਨਯੋ ਨੇਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਿ ਸੋਲ਼ਸ ਤਿਕਾ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਅਟ੍ਠਚਤ੍ਤਾਲੀਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪਪવੇਣੀ ਨਾਮ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਰਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਦਿવਾ ਚ ਖਾਦਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਸੁਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਪਮਤ੍ਤਾਨਮ੍ਪਿ ਨਦੀਸੋਤੋ વਿਯ ਏਕਨ੍ਤਂ ਪવਤ੍ਤਤਿ ਯੇવਾਤਿ। ਏવਂ ‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
‘Ekuppādanānānirodhato’ti idaṃ pacchimakammajaṃ ṭhapetvā dīpetabbaṃ. Paṭhamañhi paṭisandhicittaṃ, dutiyaṃ bhavaṅgaṃ, tatiyaṃ bhavaṅgaṃ…pe… soḷasamaṃ bhavaṅgaṃ. Tesu ekekassa uppādaṭṭhitibhaṅgavasena tayo tayo khaṇā. Tattha ekekassa cittassa tīsu tīsu khaṇesu samatiṃsa samatiṃsa kammajarūpāni uppajjanti. Tesu paṭisandhicittassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitaṃ kammajarūpaṃ sattarasamassa bhavaṅgacittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhati; ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitaṃ ṭhitikkhaṇeyeva; bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitaṃ bhaṅgakkhaṇeyeva nirujjhati. Evaṃ dutiyabhavaṅgacittaṃ ādiṃ katvā attano attano sattarasamena cittena saddhiṃ yojetvā nayo netabbo. Iti soḷasa tikā aṭṭhacattālīsa honti. Ayaṃ aṭṭhacattālīsakammajarūpapaveṇī nāma. Sā panesā rattiñca divā ca khādantānampi bhuñjantānampi suttānampi pamattānampi nadīsoto viya ekantaṃ pavattati yevāti. Evaṃ ‘ekuppādanānānirodhato’ veditabbā.
‘ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਤਾ’ ਪਚ੍ਛਿਮਕਮ੍ਮਜੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਆਯੁਸਂਖਾਰਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਚਿਤ੍ਤਾਨਂ વਾਰੇ ਸਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾਸੋਲ਼ਸਕਂ ਉਪਰਿਸੋਲ਼ਸਕਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਏਕਤੋ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਹੇਟ੍ਠਾਸੋਲ਼ਸਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਸਮਤਿਂਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪਂ ਉਪਰਿਸੋਲ਼ਸਕਸ੍ਮਿਂ ਪਠਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ; ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਹੇਟ੍ਠਿਮਸੋਲ਼ਸਕਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਦੁਤਿਯਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਸੋਲ਼ਸਮਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਸਮਤਿਂਸਕਮ੍ਮਜਰੂਪਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ; ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇਯੇવ; ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਮੁਟ੍ਠਿਤਂ ਚੁਤਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਪવੇਣੀ ਨ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਯਦਿ ਪવਤ੍ਤੇਯ੍ਯ, ਸਤ੍ਤਾ ਅਕ੍ਖਯਾ ਅવਯਾ ਅਜਰਾ ਅਮਰਾ ਨਾਮ ਭવੇਯ੍ਯੁਂ।
‘Nānuppādaekanirodhatā’ pacchimakammajena dīpetabbā. Tattha āyusaṃkhārapariyosāne soḷasannaṃ cittānaṃ vāre sati heṭṭhāsoḷasakaṃ uparisoḷasakanti dve ekato yojetabbāni. Heṭṭhāsoḷasakasmiñhi paṭhamacittassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitaṃ samatiṃsakammajarūpaṃ uparisoḷasakasmiṃ paṭhamacittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhati; ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitaṃ tassa ṭhitikkhaṇeyeva bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitaṃ tassa bhaṅgakkhaṇeyeva nirujjhati. Heṭṭhimasoḷasakasmiṃ pana dutiyacittassa…pe… soḷasamacittassa uppādakkhaṇe samuṭṭhitaṃ samatiṃsakammajarūpaṃ cuticittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhati; tassa ṭhitikkhaṇe samuṭṭhitaṃ cuticittassa ṭhitikkhaṇeyeva; bhaṅgakkhaṇe samuṭṭhitaṃ cuticittassa bhaṅgakkhaṇeyeva nirujjhati. Tato paṭṭhāya kammajarūpapaveṇī na pavattati. Yadi pavatteyya, sattā akkhayā avayā ajarā amarā nāma bhaveyyuṃ.
ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਯਦੇਤਂ ‘ਸਤ੍ਤਰਸਮਸ੍ਸ ਭવਙ੍ਗਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇਯੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ‘ਏਕਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਰੂਪਂ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ਆਗਤਤ੍ਤਾ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਂ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੋ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿ? ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਯਮ॰ ੨.ਸਙ੍ਖਾਰਯਮਕ.੭੯) ਇਮਾਯ ਪਾਲ਼ਿਯਾ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਕਥਂ? ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਅਸ੍ਸਾਸਪਸ੍ਸਾਸવਾਤੋ। ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਞ੍ਚ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਯਾવ ਅਞ੍ਞਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਚਿਤ੍ਤਾਨਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ ਤਾવ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਤੇਸਂ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਸਬ੍ਬਪਚ੍ਛਿਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਇਤਿ ਯੇਨ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ; ਨ ਕਸ੍ਸਚਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ વਾ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ, ਨਾਪਿ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ વਾ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏਸਾ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਰੂਪਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਤਾਤਿ ਨਿਯਮਤੋ ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਕਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤੋ ‘‘ਆਮਨ੍ਤਾ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Ettha pana yadetaṃ ‘sattarasamassa bhavaṅgacittassa uppādakkhaṇeyeva nirujjhatī’tiādinā nayena ‘ekassa cittassa uppādakkhaṇe uppannaṃ rūpaṃ aññassa uppādakkhaṇe nirujjhatī’ti aṭṭhakathāyaṃ āgatattā vuttaṃ, taṃ ‘‘yassa kāyasaṅkhāro nirujjhati, tassa cittasaṅkhāro nirujjhatī’’ti? ‘‘Āmantā’’ti (yama. 2.saṅkhārayamaka.79) imāya pāḷiyā virujjhati. Kathaṃ? Kāyasaṅkhāro hi cittasamuṭṭhāno assāsapassāsavāto. Cittasamuṭṭhānarūpañca cittassa uppādakkhaṇe uppajjitvā yāva aññāni soḷasa cittāni uppajjanti tāva tiṭṭhati. Tesaṃ soḷasannaṃ sabbapacchimena saddhiṃ nirujjhati. Iti yena cittena saddhiṃ uppajjati, tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati; na kassaci cittassa uppādakkhaṇe vā ṭhitikkhaṇe vā nirujjhati, nāpi ṭhitikkhaṇe vā bhaṅgakkhaṇe vā uppajjati. Esā cittasamuṭṭhānarūpassa dhammatāti niyamato cittasaṅkhārena saddhiṃ ekakkhaṇe nirujjhanato ‘‘āmantā’’ti vuttaṃ.
ਯੋ ਚਾਯਂ ਚਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸ ਖਣਨਿਯਮੋ વੁਤ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨਸ੍ਸਾਪਿ ਅਯਮੇવ ਖਣਨਿਯਮੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤੇਨ ਸਹੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਜਰੂਪਂ ਤਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਤ੍ਤਰਸਮੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਮਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਟ੍ਠਾਰਸਮਸ੍ਸ ਠਾਨਕ੍ਖਣੇ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀਤਿ ਇਮਿਨਾ ਨਯੇਨੇਤ੍ਥ ਯੋਜਨਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾ। ਤਤੋ ਪਰਂ ਪਨ ਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਪવੇਣੀਯੇવ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ‘ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ ਝਾਪੇਥਾ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਹੋਤਿ। ਏવਂ ‘ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Yo cāyaṃ cittasamuṭṭhānassa khaṇaniyamo vutto kammādisamuṭṭhānassāpi ayameva khaṇaniyamo. Tasmā paṭisandhicittena sahuppannaṃ kammajarūpaṃ tato paṭṭhāya sattarasamena saddhiṃ nirujjhati. Paṭisandhicittassa ṭhitikkhaṇe uppannaṃ aṭṭhārasamassa uppādakkhaṇe nirujjhati. Paṭisandhicittassa bhaṅgakkhaṇe uppannaṃ aṭṭhārasamassa ṭhānakkhaṇe nirujjhatīti iminā nayenettha yojanā kātabbā. Tato paraṃ pana utusamuṭṭhānikapaveṇīyeva tiṭṭhati. ‘Nīharitvā jhāpethā’ti vattabbaṃ hoti. Evaṃ ‘nānuppādaekanirodhato’ veditabbā.
‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਤੋ’ਤਿ ਰੂਪਂ ਪਨ ਰੂਪੇਨ ਸਹ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਂ ਏਕਨਿਰੋਧਂ। ਅਰੂਪਂ ਅਰੂਪੇਨ ਸਹ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਂ ਏਕਨਿਰੋਧਂ। ਏવਂ ‘ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਏਕਨਿਰੋਧਤੋ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
‘Ekuppādaekanirodhato’ti rūpaṃ pana rūpena saha ekuppādaṃ ekanirodhaṃ. Arūpaṃ arūpena saha ekuppādaṃ ekanirodhaṃ. Evaṃ ‘ekuppādaekanirodhato’ veditabbā.
‘ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤਾ’ ਪਨ ਚਤੁਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪੇਨ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ। ਇਮਸ੍ਸ ਹਿ ਉਦ੍ਧਂ ਪਾਦਤਲਾ ਅਧੋ ਕੇਸਮਤ੍ਥਕਾ ਤਚਪਰਿਯਨ੍ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਂ ਘਨਪੁਞ੍ਜਭਾવੇਨ વਤ੍ਤਤਿ। ਏવਂ વਤ੍ਤਮਾਨਸ੍ਸਾਪਿਸ੍ਸ ਨ ਏਕੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਤਾ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾ ਪਨ ਉਪਚਿਕਰਾਜਿ વਾ ਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਰਾਜਿ વਾ ਓਲੋਕਿਯਮਾਨਾ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾ વਿਯ ਹੋਤਿ, ਨ ਪਨ ਏਕਾਬਦ੍ਧਾ। ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਹਿ ਸੀਸਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਸੀਸਮ੍ਪਿ ਉਦਰਮ੍ਪਿ ਪਾਦਾਪਿ, ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਉਦਰਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਸੀਸਮ੍ਪਿ ਉਦਰਮ੍ਪਿ ਪਾਦਾਪਿ, ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਪਾਦਸਨ੍ਤਿਕੇ ਅਞ੍ਞਿਸ੍ਸਾ ਸੀਸਮ੍ਪਿ ਉਦਰਮ੍ਪਿ ਪਾਦਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏવਮੇવ ਚਤੁਸਨ੍ਤਤਿਰੂਪਾਨਮ੍ਪਿ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦਕ੍ਖਣੇ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋਪਿ ਹੋਤਿ ਠਿਤਿਪਿ ਭਙ੍ਗੋਪਿ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਠਿਤਿਕ੍ਖਣੇ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋਪਿ ਹੋਤਿ ਠਿਤਿਪਿ ਭਙ੍ਗੋਪਿ, ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਭਙ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਾਦੋਪਿ ਹੋਤਿ ਠਿਤਿਪਿ ਭਙ੍ਗੋਪਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਨਾਨੁਪ੍ਪਾਦਨਾਨਾਨਿਰੋਧਤਾ’ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
‘Nānuppādanānānirodhatā’ pana catusantatirūpena dīpetabbā. Imassa hi uddhaṃ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantassa sarīrassa tattha tattha catusantatirūpaṃ ghanapuñjabhāvena vattati. Evaṃ vattamānassāpissa na ekuppādāditā sallakkhetabbā. Yathā pana upacikarāji vā kipillikarāji vā olokiyamānā ekābaddhā viya hoti, na pana ekābaddhā. Aññissā hi sīsasantike aññissā sīsampi udarampi pādāpi, aññissā udarasantike aññissā sīsampi udarampi pādāpi, aññissā pādasantike aññissā sīsampi udarampi pādāpi honti. Evameva catusantatirūpānampi aññassa uppādakkhaṇe aññassa uppādopi hoti ṭhitipi bhaṅgopi, aññassa ṭhitikkhaṇe aññassa uppādopi hoti ṭhitipi bhaṅgopi, aññassa bhaṅgakkhaṇe aññassa uppādopi hoti ṭhitipi bhaṅgopi. Evamettha ‘nānuppādanānānirodhatā’ veditabbā.
‘ਅਤੀਤਾਦੀਨਿ’ ਪਨ ਦੂਰਦੁਕਪਰਿਯੋਸਾਨਾਨਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਆਗਤਾਨੇવ। ‘ਪਚ੍ਚਯਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨਿ’ਪਿ ‘‘ਕਮ੍ਮਜਂ, ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਂ, ਕਮ੍ਮਪਚ੍ਚਯਉਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੯੭੫) ਨਯੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਕਥਿਤਾਨਿਯੇવ। ਪਞ੍ਚਪਿ ਪਨ ਖਨ੍ਧਾ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਨੋ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ; ਸਙ੍ਖਤਾવ ਨੋ ਅਸਙ੍ਖਤਾ; ਅਪਿਚ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿਯੇવ। ਸਭਾવਧਮ੍ਮੇਸੁ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਮੇવੇਕਂ ਅਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਂ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਞ੍ਚ। ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਪਨ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ ਚ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾਤਿ વਾ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਾਤਿ વਾ ਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਪਰਿਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਤਿ વਾ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬਾ। ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ ਪਨ ਹੋਤਿ ਸਮਾਪਜ੍ਜਨ੍ਤੇਨ ਸਮਾਪਜ੍ਜਿਤਬ੍ਬਤੋ। ਤਥਾ ਨਾਮਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ। ਸਾਪਿ ਹਿ ਲੋਕਿਯਾਦਿਭੇਦਂ ਨ ਲਭਤਿ; ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ ਪਨ ਹੋਤਿ ਨੋ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾ; ਨਾਮਗ੍ਗਹਣਞ੍ਹਿ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋવ ਗਣ੍ਹਾਤੀਤਿ।
‘Atītādīni’ pana dūradukapariyosānāni pāḷiyaṃ āgatāneva. ‘Paccayasamuṭṭhānāni’pi ‘‘kammajaṃ, kammapaccayaṃ, kammapaccayautusamuṭṭhāna’’ntiādinā (dha. sa. aṭṭha. 975) nayena heṭṭhā kathitāniyeva. Pañcapi pana khandhā parinipphannāva honti, no aparinipphannā; saṅkhatāva no asaṅkhatā; apica nipphannāpi hontiyeva. Sabhāvadhammesu hi nibbānamevekaṃ aparinipphannaṃ anipphannañca. Nirodhasamāpatti pana nāmapaññatti ca kathanti? Nirodhasamāpatti lokiyalokuttarāti vā saṅkhatāsaṅkhatāti vā parinipphannāparinipphannāti vā na vattabbā. Nipphannā pana hoti samāpajjantena samāpajjitabbato. Tathā nāmapaññatti. Sāpi hi lokiyādibhedaṃ na labhati; nipphannā pana hoti no anipphannā; nāmaggahaṇañhi gaṇhantova gaṇhātīti.
ਕਮਾਦਿવਿਨਿਚ੍ਛਯਕਥਾ
Kamādivinicchayakathā
ਏવਂ ਪਕਿਣ੍ਣਕਤੋ ਖਨ੍ਧੇ વਿਦਿਤ੍વਾ ਪੁਨ ਏਤੇਸੁਯੇવ –
Evaṃ pakiṇṇakato khandhe viditvā puna etesuyeva –
ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਞਾਣਭੇਦਤ੍ਥਂ, ਕਮਤੋਥ વਿਸੇਸਤੋ।
Khandhesu ñāṇabhedatthaṃ, kamatotha visesato;
ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ ਚੇવ, ਉਪਮਾਤੋ ਤਥੇવ ਚ॥
Anūnādhikato ceva, upamāto tatheva ca.
ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤੋ ਦ੍વਿਧਾ ਏવਂ, ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ।
Daṭṭhabbato dvidhā evaṃ, passantassatthasiddhito;
વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਯੋ ਸਮ੍ਮਾ, વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ વਿਭਾવਿਨਾ॥
Vinicchayanayo sammā, viññātabbo vibhāvinā.
ਤਤ੍ਥ ‘ਕਮਤੋ’ਤਿ ਇਧ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋ, ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ, ਭੂਮਿਕ੍ਕਮੋ, ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋਤਿ ਬਹੁવਿਧੋ ਕਮੋ।
Tattha ‘kamato’ti idha uppattikkamo, pahānakkamo, paṭipattikkamo, bhūmikkamo, desanākkamoti bahuvidho kamo.
ਤਤ੍ਥ ‘‘ਪਠਮਂ ਕਲਲਂ ਹੋਤਿ, ਕਲਲਾ ਹੋਤਿ ਅਬ੍ਬੁਦ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੩੫) ਏવਮਾਦਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ। ‘‘ਦਸ੍ਸਨੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ, ਭਾવਨਾਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬਾ ਧਮ੍ਮਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਤਿਕਮਾਤਿਕਾ ੮) ਏવਮਾਦਿ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋ। ‘‘ਸੀਲવਿਸੁਦ੍ਧਿ, ਚਿਤ੍ਤવਿਸੁਦ੍ਧੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੫੯; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੩.੪੧) ਏવਮਾਦਿ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ। ‘‘ਕਾਮਾવਚਰਾ , ਰੂਪਾવਚਰਾ’’ਤਿ ਏવਮਾਦਿ ਭੂਮਿਕ੍ਕਮੋ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੪੫) વਾ ‘‘ਦਾਨਕਥਂ ਸੀਲਕਥ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੬੯; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੯੮) વਾ ਏવਮਾਦਿ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ। ਤੇਸੁ ਇਧ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ ਤਾવ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਕਲਲਾਦੀਨਂ વਿਯ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਾਪਰਿਯવવਤ੍ਥਾਨੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ; ਨ ਪਹਾਨਕ੍ਕਮੋ ਕੁਸਲਾਬ੍ਯਾਕਤਾਨਂ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ; ਨ ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਕ੍ਕਮੋ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਅਪ੍ਪਟਿਪਜ੍ਜਨੀਯਤੋ; ਨ ਭੂਮਿਕ੍ਕਮੋ વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਚਤੁਭੂਮਕਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ।
Tattha ‘‘paṭhamaṃ kalalaṃ hoti, kalalā hoti abbuda’’nti (saṃ. ni. 1.235) evamādi uppattikkamo. ‘‘Dassanena pahātabbā dhammā, bhāvanāya pahātabbā dhammā’’ti (dha. sa. tikamātikā 8) evamādi pahānakkamo. ‘‘Sīlavisuddhi, cittavisuddhī’’ti (ma. ni. 1.259; paṭi. ma. 3.41) evamādi paṭipattikkamo. ‘‘Kāmāvacarā , rūpāvacarā’’ti evamādi bhūmikkamo. ‘‘Cattāro satipaṭṭhānā, cattāro sammappadhānā’’ti (dī. ni. 3.145) vā ‘‘dānakathaṃ sīlakatha’’nti (ma. ni. 2.69; dī. ni. 1.298) vā evamādi desanākkamo. Tesu idha uppattikkamo tāva na yujjati, kalalādīnaṃ viya khandhānaṃ pubbāpariyavavatthānena anuppattito; na pahānakkamo kusalābyākatānaṃ appahātabbato; na paṭipattikkamo akusalānaṃ appaṭipajjanīyato; na bhūmikkamo vedanādīnaṃ catubhūmakapariyāpannattā.
ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋ ਪਨ ਯੁਜ੍ਜਤਿ। ਅਭੇਦੇਨ ਹਿ ਯਂ ਪਞ੍ਚਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਪਤਿਤਂ વੇਨੇਯ੍ਯਜਨਂ ਸਮੂਹਘਨવਿਨਿਬ੍ਭੋਗਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਤ੍ਤਗ੍ਗਾਹਤੋ ਮੋਚੇਤੁਕਾਮੋ ਭਗવਾ ਹਿਤਕਾਮੋ ਤਸ੍ਸ ਜਨਸ੍ਸ ਸੁਖਗ੍ਗਹਣਤ੍ਥਂ ਚਕ੍ਖੁਆਦੀਨਮ੍ਪਿ વਿਸਯਭੂਤਂ ਓਲ਼ਾਰਿਕਂ ਪਠਮਂ ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਦੇਸੇਸਿ। ਤਤੋ ਇਟ੍ਠਾਨਿਟ੍ਠਰੂਪਸਂવੇਦਿਤਂ વੇਦਨਂ, ਯਂ વੇਦਯਤਿ ਤਂ ਸਞ੍ਜਾਨਾਤੀਤਿ ਏવਂ વੇਦਨਾવਿਸਯਸ੍ਸ ਆਕਾਰਗ੍ਗਾਹਿਕਂ ਸਞ੍ਞਂ, ਸਞ੍ਞਾવਸੇਨ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਕੇ ਸਙ੍ਖਾਰੇ, ਤੇਸਂ વੇਦਨਾਦੀਨਂ ਨਿਸ੍ਸਯਂ ਅਧਿਪਤਿਭੂਤਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤਾવ ‘ਕਮਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਯੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ।
Desanākkamo pana yujjati. Abhedena hi yaṃ pañcasu khandhesu attaggāhapatitaṃ veneyyajanaṃ samūhaghanavinibbhogadassanena attaggāhato mocetukāmo bhagavā hitakāmo tassa janassa sukhaggahaṇatthaṃ cakkhuādīnampi visayabhūtaṃ oḷārikaṃ paṭhamaṃ rūpakkhandhaṃ desesi. Tato iṭṭhāniṭṭharūpasaṃveditaṃ vedanaṃ, yaṃ vedayati taṃ sañjānātīti evaṃ vedanāvisayassa ākāraggāhikaṃ saññaṃ, saññāvasena abhisaṅkhārake saṅkhāre, tesaṃ vedanādīnaṃ nissayaṃ adhipatibhūtañca viññāṇanti evaṃ tāva ‘kamato’ vinicchayanayo viññātabbo.
‘વਿਸੇਸਤੋ’ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ વਿਸੇਸਤੋ। ਕੋ ਪਨ ਤੇਸਂ વਿਸੇਸੋ? ਖਨ੍ਧਾ ਤਾવ ਅવਿਸੇਸਤੋ વੁਤ੍ਤਾ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਾਸવਉਪਾਦਾਨੀਯਭਾવੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ। ਯਥਾਹ –
‘Visesato’ti khandhānañca upādānakkhandhānañca visesato. Ko pana tesaṃ viseso? Khandhā tāva avisesato vuttā, upādānakkhandhā sāsavaupādānīyabhāvena visesetvā. Yathāha –
‘‘ਪਞ੍ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਖਨ੍ਧੇ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਚ, ਤਂ ਸੁਣਾਥ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ ਅਤੀਤਾਨਾਗਤਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਯਾ ਕਾਚਿ ਸਞ੍ਞਾ…ਪੇ॰… ਯੇ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ…ਪੇ॰… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ …ਪੇ॰… ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਣਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ। ਕਤਮੇ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਰੂਪਂ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਸਾਸવਂ ਉਪਾਦਾਨਿਯਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਰੂਪੂਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਯਾ ਕਾਚਿ વੇਦਨਾ…ਪੇ॰… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਸਨ੍ਤਿਕੇ વਾ ਸਾਸવਂ ਉਪਾਦਾਨਿਯਂ – ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੪੮)।
‘‘Pañca, bhikkhave, khandhe desessāmi pañcupādānakkhandhe ca, taṃ suṇātha. Katame ca, bhikkhave, pañcakkhandhā? Yaṃ kiñci, bhikkhave, rūpaṃ atītānāgatapaccuppannaṃ…pe… santike vā – ayaṃ vuccati, rūpakkhandho. Yā kāci vedanā…pe… yā kāci saññā…pe… ye keci saṅkhārā…pe… yaṃ kiñci viññāṇaṃ …pe… santike vā – ayaṃ vuccati, viññāṇakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, pañcakkhandhā. Katame ca, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā? Yaṃ kiñci, bhikkhave, rūpaṃ…pe… santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ – ayaṃ vuccati, rūpūpādānakkhandho. Yā kāci vedanā…pe… yaṃ kiñci viññāṇaṃ…pe… santike vā sāsavaṃ upādāniyaṃ – ayaṃ vuccati, bhikkhave, viññāṇupādānakkhandho. Ime vuccanti, bhikkhave, pañcupādānakkhandhā’’ti (saṃ. ni. 3.48).
ਏਤ੍ਥ ਚ ਯਥਾ વੇਦਨਾਦਯੋ ਅਨਾਸવਾਪਿ ਸਾਸવਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ, ਨ ਏવਂ ਰੂਪਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਰਾਸਟ੍ਠੇਨ ਖਨ੍ਧਭਾવੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧੇਸੁ વੁਤ੍ਤਂ। ਯਸ੍ਮਾ ਰਾਸਟ੍ਠੇਨ ਚ ਸਾਸવਟ੍ਠੇਨ ਚ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਭਾવੋ ਯੁਜ੍ਜਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ વੁਤ੍ਤਂ। વੇਦਨਾਦਯੋ ਪਨ ਅਨਾਸવਾવ ਖਨ੍ਧੇਸੁ વੁਤ੍ਤਾ, ਸਾਸવਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ। ‘ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਚ ਉਪਾਦਾਨਗੋਚਰਾ ਖਨ੍ਧਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਏવਮਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਇਧ ਪਨ ਸਬ੍ਬੇਪੇਤੇ ਏਕਜ੍ਝਂ ਕਤ੍વਾ ਖਨ੍ਧਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ।
Ettha ca yathā vedanādayo anāsavāpi sāsavāpi atthi, na evaṃ rūpaṃ. Yasmā panassa rāsaṭṭhena khandhabhāvo yujjati tasmā khandhesu vuttaṃ. Yasmā rāsaṭṭhena ca sāsavaṭṭhena ca upādānakkhandhabhāvo yujjati tasmā upādānakkhandhesu vuttaṃ. Vedanādayo pana anāsavāva khandhesu vuttā, sāsavā upādānakkhandhesu. ‘Upādānakkhandhā’ti ettha ca upādānagocarā khandhā upādānakkhandhāti evamattho daṭṭhabbo. Idha pana sabbepete ekajjhaṃ katvā khandhāti adhippetā.
‘ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਭਗવਤਾ ਪਞ੍ਚੇવ ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ ਅਨੂਨਾ ਅਨਧਿਕਾਤਿ? ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਸਭਾਗੇਕਸਙ੍ਗਹਤੋ, ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਗ੍ਗਾਹવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਏਤਪ੍ਪਰਮਤੋ, ਅਞ੍ਞੇਸਞ੍ਚ ਤਦવਰੋਧਤੋ। ਅਨੇਕਪ੍ਪਭੇਦੇਸੁ ਹਿ ਸਙ੍ਖਤਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸਭਾਗવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਯ੍ਹਮਾਨੇਸੁ ਰੂਪਂ ਰੂਪਸਭਾਗਸਙ੍ਗਹવਸੇਨ ਏਕੋ ਖਨ੍ਧੋ ਹੋਤਿ, વੇਦਨਾ વੇਦਨਾਸਭਾਗਸਙ੍ਗਹવਸੇਨ ਏਕੋ ਖਨ੍ਧੋ ਹੋਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਞ੍ਞਾਦੀਸੁਪਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਸਭਾਗਸਙ੍ਗਹਤੋ ਪਞ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਤਪਰਮਞ੍ਚੇਤਂ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਗ੍ਗਾਹવਤ੍ਥੁ ਯਦਿਦਂ ਰੂਪਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ – ‘‘ਰੂਪੇ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਤਿ ਰੂਪਂ ਉਪਾਦਾਯ ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੦੭)। વੇਦਨਾਯ… ਸਞ੍ਞਾਯ… ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ…। વਿਞ੍ਞਾਣੇ ਸਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪਾਦਾਯ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਭਿਨਿવਿਸ੍ਸ ਏવਂ ਦਿਟ੍ਠਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ‘ਏਤਂ ਮਮ, ਏਸੋਹਮਸ੍ਮਿ, ਏਸੋ ਮੇ ਅਤ੍ਤਾ’’’ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਤ੍ਤਤ੍ਤਨਿਯਗ੍ਗਾਹવਤ੍ਥੁਸ੍ਸ ਏਤਪਰਮਤੋਪਿ ਪਞ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾ। ਯੇਪਿ ਚਞ੍ਞੇ ਸੀਲਾਦਯੋ ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਕ੍ਖਨ੍ਧਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਤੇਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏਤ੍ਥੇવ ਅવਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਤਦવਰੋਧਤੋਪਿ ਪਞ੍ਚੇવ વੁਤ੍ਤਾਤਿ। ਏવਂ ‘ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਯੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ।
‘Anūnādhikato’ti kasmā pana bhagavatā pañceva khandhā vuttā anūnā anadhikāti? Sabbasaṅkhatasabhāgekasaṅgahato, attattaniyaggāhavatthussa etapparamato, aññesañca tadavarodhato. Anekappabhedesu hi saṅkhatadhammesu sabhāgavasena saṅgayhamānesu rūpaṃ rūpasabhāgasaṅgahavasena eko khandho hoti, vedanā vedanāsabhāgasaṅgahavasena eko khandho hoti. Esa nayo saññādīsupi. Tasmā sabbasaṅkhatasabhāgasaṅgahato pañceva vuttā. Etaparamañcetaṃ attattaniyaggāhavatthu yadidaṃ rūpādayo pañca. Vuttañhetaṃ – ‘‘rūpe kho, bhikkhave, sati rūpaṃ upādāya rūpaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati – ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’ti (saṃ. ni. 3.207). Vedanāya… saññāya… saṅkhāresu…. Viññāṇe sati viññāṇaṃ upādāya viññāṇaṃ abhinivissa evaṃ diṭṭhi uppajjati – ‘etaṃ mama, esohamasmi, eso me attā’’’ti. Tasmā attattaniyaggāhavatthussa etaparamatopi pañceva vuttā. Yepi caññe sīlādayo pañca dhammakkhandhā vuttā, tepi saṅkhārakkhandhapariyāpannattā ettheva avarodhaṃ gacchanti. Tasmā aññesaṃ tadavarodhatopi pañceva vuttāti. Evaṃ ‘anūnādhikato’ vinicchayanayo viññātabbo.
‘ਉਪਮਾਤੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਗਿਲਾਨਸਾਲੂਪਮੋ ਰੂਪੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਗਿਲਾਨੂਪਮਸ੍ਸ વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਦ੍વਾਰਾਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਨਿવਾਸਨਟ੍ਠਾਨਤੋ, ਗੇਲਞ੍ਞੂਪਮੋ વੇਦਨੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਆਬਾਧਕਤ੍ਤਾ, ਗੇਲਞ੍ਞਸਮੁਟ੍ਠਾਨੂਪਮੋ ਸਞ੍ਞੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਕਾਮਸਞ੍ਞਾਦਿવਸੇਨ ਰਾਗਾਦਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤવੇਦਨਾਸਮ੍ਭવਾ, ਅਸਪ੍ਪਾਯਸੇવਨੂਪਮੋ ਸਙ੍ਖਾਰੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વੇਦਨਾਗੇਲਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਿਦਾਨਤ੍ਤਾ। ‘‘વੇਦਨਂ વੇਦਨਤ੍ਤਾਯ ਸਙ੍ਖਤਮਭਿਸਙ੍ਖਰੋਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਥਾ ‘‘ਅਕੁਸਲਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਕਤਤ੍ਤਾ ਉਪਚਿਤਤ੍ਤਾ વਿਪਾਕਂ ਕਾਯવਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਹਗਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੫੫੬)। ਗਿਲਾਨੂਪਮੋ વਿਞ੍ਞਾਣੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વੇਦਨਾਗੇਲਞ੍ਞੇਨ ਅਪਰਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ। ਅਪਿਚ ਚਾਰਕਕਾਰਣਅਪਰਾਧਕਾਰਣਕਾਰਕਅਪਰਾਧਿਕੂਪਮਾ ਏਤੇ ਭਾਜਨਭੋਜਨਬ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰਿવੇਸਕਭੁਞ੍ਜਕੂਪਮਾ ਚਾਤਿ, ਏવਂ ‘ਉਪਮਾਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਯੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ।
‘Upamāto’ti ettha hi gilānasālūpamo rūpupādānakkhandho gilānūpamassa viññāṇupādānakkhandhassa vatthudvārārammaṇavasena nivāsanaṭṭhānato, gelaññūpamo vedanupādānakkhandho ābādhakattā, gelaññasamuṭṭhānūpamo saññupādānakkhandho kāmasaññādivasena rāgādisampayuttavedanāsambhavā, asappāyasevanūpamo saṅkhārupādānakkhandho vedanāgelaññassa nidānattā. ‘‘Vedanaṃ vedanattāya saṅkhatamabhisaṅkharontī’’ti (saṃ. ni. 3.79) hi vuttaṃ. Tathā ‘‘akusalassa kammassa katattā upacitattā vipākaṃ kāyaviññāṇaṃ uppannaṃ hoti dukkhasahagata’’nti (dha. sa. 556). Gilānūpamo viññāṇupādānakkhandho vedanāgelaññena aparimuttattā. Apica cārakakāraṇaaparādhakāraṇakārakaaparādhikūpamā ete bhājanabhojanabyañjanaparivesakabhuñjakūpamā cāti, evaṃ ‘upamāto’ vinicchayanayo viññātabbo.
‘ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤੋ ਦ੍વਿਧਾ’ਤਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਚਾਤਿ ਏવਂ ਦ੍વਿਧਾ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਤੋ ਪੇਤ੍ਥ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਯੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ। ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਹਿ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਆਸਿવਿਸੂਪਮੇ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੪.੨੩੮) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਸਿਕਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਤੋ, ਭਾਰਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੨) ਭਾਰਤੋ, ਖਜ੍ਜਨੀਯਪਰਿਯਾਯવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੯) ਖਾਦਕਤੋ, ਯਮਕਸੁਤ੍ਤવਸੇਨ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੮੫) ਅਨਿਚ੍ਚਦੁਕ੍ਖਾਨਤ੍ਤਸਙ੍ਖਤવਧਕਤੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਾ।
‘Daṭṭhabbato dvidhā’ti saṅkhepato vitthārato cāti evaṃ dvidhā daṭṭhabbato pettha vinicchayanayo viññātabbo. Saṅkhepato hi pañcupādānakkhandhā āsivisūpame (saṃ. ni. 4.238) vuttanayena ukkhittāsikapaccatthikato, bhārasuttavasena (saṃ. ni. 3.22) bhārato, khajjanīyapariyāyavasena (saṃ. ni. 3.79) khādakato, yamakasuttavasena (saṃ. ni. 3.85) aniccadukkhānattasaṅkhatavadhakato daṭṭhabbā.
વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੋ વਿਯ ਰੂਪਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਉਦਕਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੋ વਿਯ વੇਦਨਾ, ਮਰੀਚਿਕਾ વਿਯ ਸਞ੍ਞਾ, ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ વਿਯ ਸਙ੍ਖਾਰਾ, ਮਾਯਾ વਿਯ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Vitthārato panettha pheṇapiṇḍo viya rūpaṃ daṭṭhabbaṃ, udakapubbuḷo viya vedanā, marīcikā viya saññā, kadalikkhandho viya saṅkhārā, māyā viya viññāṇaṃ. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੂਪਮਂ ਰੂਪਂ, વੇਦਨਾ ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੂਪਮਾ।
‘‘Pheṇapiṇḍūpamaṃ rūpaṃ, vedanā pubbuḷūpamā;
ਮਰੀਚਿਕੂਪਮਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਕਦਲੂਪਮਾ।
Marīcikūpamā saññā, saṅkhārā kadalūpamā;
ਮਾਯੂਪਮਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਦੇਸਿਤਾਦਿਚ੍ਚਬਨ੍ਧੁਨਾ’’ਤਿ॥ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੯੫)।
Māyūpamañca viññāṇaṃ, desitādiccabandhunā’’ti. (saṃ. ni. 3.95);
ਤਤ੍ਥ ਰੂਪਾਦੀਨਂ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਏવਂ ਸਦਿਸਤਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੋ ਨਿਸ੍ਸਾਰੋવ ਏવਂ ਰੂਪਮ੍ਪਿ ਨਿਚ੍ਚਸਾਰਧੁવਸਾਰਅਤ੍ਤਸਾਰવਿਰਹੇਨ ਨਿਸ੍ਸਾਰਮੇવ। ਯਥਾ ਚ ਸੋ ‘ਇਮਿਨਾ ਪਤ੍ਤਂ વਾ ਥਾਲਕਂ વਾ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਗਹਿਤੋਪਿ ਤਮਤ੍ਥਂ ਨ ਸਾਧੇਤਿ ਭਿਜ੍ਜਤੇવ; ਏવਂ ਰੂਪਮ੍ਪਿ ‘ਨਿਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘ਧੁવ’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘ਅਹ’ਨ੍ਤਿ વਾ ‘ਮਮ’ਨ੍ਤਿ વਾ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਗਹਿਤਮ੍ਪਿ ਨ ਤਥਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ ਅਸੁਭਞ੍ਞੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਏવਂ ‘ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਸਦਿਸਮੇવ’ ਹੋਤਿ।
Tattha rūpādīnaṃ pheṇapiṇḍādīhi evaṃ sadisatā veditabbā – yathā hi pheṇapiṇḍo nissārova evaṃ rūpampi niccasāradhuvasāraattasāravirahena nissārameva. Yathā ca so ‘iminā pattaṃ vā thālakaṃ vā karissāmī’ti gahetuṃ na sakkā, gahitopi tamatthaṃ na sādheti bhijjateva; evaṃ rūpampi ‘nicca’nti vā ‘dhuva’nti vā ‘aha’nti vā ‘mama’nti vā gahetuṃ na sakkā, gahitampi na tathā tiṭṭhati, aniccaṃ dukkhaṃ anattā asubhaññeva hotīti. Evaṃ ‘pheṇapiṇḍasadisameva’ hoti.
ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੋ ਛਿਦ੍ਦਾવਛਿਦ੍ਦੋ ਅਨੇਕਸਨ੍ਧਿਘਟਿਤੋ ਬਹੂਨ੍ਨਂ ਉਦਕਸਪ੍ਪਾਦੀਨਂ ਪਾਣਾਨਂ ਆવਾਸੋ, ਏવਂ ਰੂਪਮ੍ਪਿ ਛਿਦ੍ਦਾવਛਿਦ੍ਦਂ ਅਨੇਕਸਨ੍ਧਿਘਟਿਤਂ। ਕੁਲવਸੇਨ ਚੇਤ੍ਥ ਅਸੀਤਿ ਕਿਮਿਕੁਲਾਨਿ વਸਨ੍ਤਿ। ਤਦੇવ ਤੇਸਂ ਸੂਤਿਘਰਮ੍ਪਿ વਚ੍ਚਕੁਟਿਪਿ ਗਿਲਾਨਸਾਲਾਪਿ ਸੁਸਾਨਮ੍ਪਿ। ਨ ਤੇ ਅਞ੍ਞਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਗਬ੍ਭવੁਟ੍ਠਾਨਾਦੀਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਸਦਿਸਂ। ਯਥਾ ਚ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੋ ਆਦਿਤੋવ ਬਦਰਪਕ੍ਕਮਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਪਬ੍ਬਤਕੂਟਮਤ੍ਤੋਪਿ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਰੂਪਮ੍ਪਿ ਆਦਿਤੋ ਕਲਲਮਤ੍ਤਂ ਹੁਤ੍વਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਬ੍ਯਾਮਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਗੋਮਹਿਂਸਹਤ੍ਥਿਆਦੀਨਂ વਸੇਨ ਪਬ੍ਬਤਕੂਟਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਹੋਤਿ, ਮਚ੍ਛਕਚ੍ਛਪਾਦੀਨਂ વਸੇਨ ਅਨੇਕਯੋਜਨਸਤਪ੍ਪਮਾਣਮ੍ਪਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਸਦਿਸਂ। ਯਥਾ ਚ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡੋ ਉਟ੍ਠਿਤਮਤ੍ਤੋਪਿ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਥੋਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਪਿ, ਸਮੁਦ੍ਦਂ ਪਤ੍વਾ ਪਨ ਅવਸ੍ਸਮੇવ ਭਿਜ੍ਜਤਿ; ਏવਮੇવ ਰੂਪਮ੍ਪਿ ਕਲਲਭਾવੇਪਿ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਅਬ੍ਬੁਦਾਦਿਭਾવੇ, ਅਨ੍ਤਰਾ ਪਨ ਅਭੇਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ વਸ੍ਸਸਤਾਯੁਕਾਨਂ વਸ੍ਸਸਤਂ ਪਤ੍વਾ ਅવਸ੍ਸਮੇવ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਮਰਣਮੁਖੇ ਚੁਣ੍ਣવਿਚੁਣ੍ਣਂ ਹੋਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਸਦਿਸਂ।
Yathā vā pana pheṇapiṇḍo chiddāvachiddo anekasandhighaṭito bahūnnaṃ udakasappādīnaṃ pāṇānaṃ āvāso, evaṃ rūpampi chiddāvachiddaṃ anekasandhighaṭitaṃ. Kulavasena cettha asīti kimikulāni vasanti. Tadeva tesaṃ sūtigharampi vaccakuṭipi gilānasālāpi susānampi. Na te aññattha gantvā gabbhavuṭṭhānādīni karonti. Evampi pheṇapiṇḍasadisaṃ. Yathā ca pheṇapiṇḍo āditova badarapakkamatto hutvā anupubbena pabbatakūṭamattopi hoti, evaṃ rūpampi ādito kalalamattaṃ hutvā anupubbena byāmamattampi gomahiṃsahatthiādīnaṃ vasena pabbatakūṭamattampi hoti, macchakacchapādīnaṃ vasena anekayojanasatappamāṇampi. Evampi pheṇapiṇḍasadisaṃ. Yathā ca pheṇapiṇḍo uṭṭhitamattopi bhijjati, thokaṃ gantvāpi, samuddaṃ patvā pana avassameva bhijjati; evameva rūpampi kalalabhāvepi bhijjati, abbudādibhāve, antarā pana abhejjamānampi vassasatāyukānaṃ vassasataṃ patvā avassameva bhijjati, maraṇamukhe cuṇṇavicuṇṇaṃ hoti. Evampi pheṇapiṇḍasadisaṃ.
ਯਥਾ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੋ ਅਸਾਰੋ, ਏવਂ વੇਦਨਾਪਿ। ਯਥਾ ਚ ਸੋ ਅਬਲੋ, ਅਗਯ੍ਹੁਪਗੋ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਫਲਕਂ વਾ ਆਸਨਂ વਾ ਕਾਤੁਂ, ਗਹਿਤਗ੍ਗਹਿਤੋਪਿ ਭਿਜ੍ਜਤੇવ; ਏવਂ વੇਦਨਾਪਿ ਅਬਲਾ, ਅਗਯ੍ਹੁਪਗਾ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ‘ਨਿਚ੍ਚਾ’ਤਿ વਾ ‘ਧੁવਾ’ਤਿ વਾ ਗਹੇਤੁਂ, ਗਹਿਤਾਪਿ ਨ ਤਥਾ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਏવਂ ਅਗਯ੍ਹੁਪਗਤਾਯਪਿ વੇਦਨਾ ‘ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ਸਦਿਸਾ’। ਯਥਾ ਪਨ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਉਦਕਬਿਨ੍ਦੁਮ੍ਹਿ ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਚ, ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕੋ ਹੋਤਿ; ਏવਂ વੇਦਨਾਪਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਚੇવ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਚ, ਨ ਚਿਰਟ੍ਠਿਤਿਕਾ ਹੋਤਿ, ਏਕਚ੍ਛਰਕ੍ਖਣੇ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖ੍ਯਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ੋ ਉਦਕਤਲਂ, ਉਦਕਬਿਨ੍ਦੁਂ , ਉਦਕਜਲ੍ਲਕਂ ਸਙ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਪੁਟਂ ਕਤ੍વਾ ਗਹਣવਾਤਞ੍ਚਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਾਰਣਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਏવਂ વੇਦਨਾਪਿ વਤ੍ਥੁਂ, ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਕਿਲੇਸਜਾਲਂ, ਫਸ੍ਸਸਙ੍ਘਟ੍ਟਨਞ੍ਚਾਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਕਾਰਣਾਨਿ ਪਟਿਚ੍ਚ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ વੇਦਨਾ ਪੁਬ੍ਬੁਲ਼ਸਦਿਸਾ।
Yathā pana pubbuḷo asāro, evaṃ vedanāpi. Yathā ca so abalo, agayhupago, na sakkā taṃ gahetvā phalakaṃ vā āsanaṃ vā kātuṃ, gahitaggahitopi bhijjateva; evaṃ vedanāpi abalā, agayhupagā, na sakkā ‘niccā’ti vā ‘dhuvā’ti vā gahetuṃ, gahitāpi na tathā tiṭṭhati. Evaṃ agayhupagatāyapi vedanā ‘pubbuḷasadisā’. Yathā pana tasmiṃ tasmiṃ udakabindumhi pubbuḷo uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciraṭṭhitiko hoti; evaṃ vedanāpi uppajjati ceva nirujjhati ca, na ciraṭṭhitikā hoti, ekaccharakkhaṇe koṭisatasahassasaṅkhyā uppajjitvā nirujjhati. Yathā ca pubbuḷo udakatalaṃ, udakabinduṃ , udakajallakaṃ saṅkaḍḍhitvā puṭaṃ katvā gahaṇavātañcāti cattāri kāraṇāni paṭicca uppajjati; evaṃ vedanāpi vatthuṃ, ārammaṇaṃ, kilesajālaṃ, phassasaṅghaṭṭanañcāti cattāri kāraṇāni paṭicca uppajjati. Evampi vedanā pubbuḷasadisā.
ਸਞ੍ਞਾਪਿ ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨ ‘ਮਰੀਚਿਸਦਿਸਾ’। ਤਥਾ ਅਗਯ੍ਹੁਪਗਟ੍ਠੇਨ; ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਿવਿਤੁਂ વਾ ਨ੍ਹਾਯਿਤੁਂ વਾ ਭਾਜਨਂ વਾ ਪੂਰੇਤੁਂ। ਅਪਿਚ ਯਥਾ ਮਰੀਚਿ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਤਿ, ਸਞ੍ਜਾਤੂਮਿવੇਗੋ વਿਯ ਖਾਯਤਿ; ਏવਂ ਨੀਲਸਞ੍ਞਾਦਿਭੇਦਾ ਸਞ੍ਞਾਪਿ ਨੀਲਾਦਿਅਨੁਭવਨਤ੍ਥਾਯ ਫਨ੍ਦਤਿ વਿਪ੍ਫਨ੍ਦਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਮਰੀਚਿ ਮਹਾਜਨਂ વਿਪ੍ਪਲਮ੍ਭੇਤਿ , ‘ਪਰਿਪੁਣ੍ਣવਾਪੀ વਿਯ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਨਦੀ વਿਯ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’ਤਿ વਦਾਪੇਤਿ; ਏવਂ ਸਞ੍ਞਾਪਿ વਿਪ੍ਪਲਮ੍ਭੇਤਿ, ‘ਇਦਂ ਨੀਲਕਂ ਸੁਭਂ ਸੁਖਂ ਨਿਚ੍ਚ’ਨ੍ਤਿ વਦਾਪੇਤਿ। ਪੀਤਕਾਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏવਂ વਿਪ੍ਪਲਮ੍ਭਨੇਨਾਪਿ ਮਰੀਚਿਸਦਿਸਾ।
Saññāpi asārakaṭṭhena ‘marīcisadisā’. Tathā agayhupagaṭṭhena; na hi sakkā taṃ gahetvā pivituṃ vā nhāyituṃ vā bhājanaṃ vā pūretuṃ. Apica yathā marīci vipphandati, sañjātūmivego viya khāyati; evaṃ nīlasaññādibhedā saññāpi nīlādianubhavanatthāya phandati vipphandati. Yathā ca marīci mahājanaṃ vippalambheti , ‘paripuṇṇavāpī viya paripuṇṇanadī viya dissatī’ti vadāpeti; evaṃ saññāpi vippalambheti, ‘idaṃ nīlakaṃ subhaṃ sukhaṃ nicca’nti vadāpeti. Pītakādīsupi eseva nayo. Evaṃ vippalambhanenāpi marīcisadisā.
ਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨ ‘ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸਾ’। ਤਥਾ ਅਗਯ੍ਹੁਪਗਟ੍ਠੇਨ। ਯਥੇવ ਹਿ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧਤੋ ਕਿਞ੍ਚਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਗੋਪਾਨਸੀਆਦੀਨਮਤ੍ਥਾਯ ਉਪਨੇਤੁਂ, ਉਪਨੀਤਮ੍ਪਿ ਨ ਤਥਾ ਹੋਤਿ; ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਹੇਤੁਂ, ਗਹਿਤਾਪਿ ਨ ਤਥਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਬਹੁવਟ੍ਟਿਸਮੋਧਾਨੋ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਿ ਬਹੁਧਮ੍ਮਸਮੋਧਾਨੋ। ਯਥਾ ਚ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਨਾਨਾਲਕ੍ਖਣੋ, ਅਞ੍ਞੋਯੇવ ਹਿ ਬਾਹਿਰਾਯ ਪਤ੍ਤવਟ੍ਟਿਯਾ વਣ੍ਣੋ, ਅਞ੍ਞੋ ਤਤੋ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰਬ੍ਭਨ੍ਤਰਾਨਂ; ਏવਮੇવ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋਪਿ ਅਞ੍ਞਦੇવ ਫਸ੍ਸਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਚੇਤਨਾਦੀਨਂ। ਸਮੋਧਾਨੇਤ੍વਾ ਪਨ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤ੍વੇવ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏવਮ੍ਪਿ ਸਙ੍ਖਾਰਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਕਦਲਿਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸੋ।
Saṅkhārāpi asārakaṭṭhena ‘kadalikkhandhasadisā’. Tathā agayhupagaṭṭhena. Yatheva hi kadalikkhandhato kiñci gahetvā na sakkā gopānasīādīnamatthāya upanetuṃ, upanītampi na tathā hoti; evaṃ saṅkhārāpi na sakkā niccādivasena gahetuṃ, gahitāpi na tathā honti. Yathā ca kadalikkhandho bahuvaṭṭisamodhāno hoti, evaṃ saṅkhārakkhandhopi bahudhammasamodhāno. Yathā ca kadalikkhandho nānālakkhaṇo, aññoyeva hi bāhirāya pattavaṭṭiyā vaṇṇo, añño tato abbhantarabbhantarānaṃ; evameva saṅkhārakkhandhopi aññadeva phassassa lakkhaṇaṃ, aññaṃ cetanādīnaṃ. Samodhānetvā pana saṅkhārakkhandhotveva vuccatīti. Evampi saṅkhārakkhandho kadalikkhandhasadiso.
વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਅਸਾਰਕਟ੍ਠੇਨ ‘ਮਾਯਾਸਦਿਸਂ’। ਤਥਾ ਅਗਯ੍ਹੁਪਗਟ੍ਠੇਨ। ਯਥਾ ਚ ਮਾਯਾ ਇਤ੍ਤਰਾ ਲਹੁਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਏવਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਤਤੋਪਿ ਇਤ੍ਤਰਤਰਞ੍ਚੇવ ਲਹੁਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਤਰਞ੍ਚ। ਤੇਨੇવ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪੁਰਿਸੋ ਆਗਤੋ વਿਯ, ਗਤੋ વਿਯ, ਠਿਤੋ વਿਯ, ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਿਯ ਹੋਤਿ। ਅਞ੍ਞਦੇવ ਚਾਗਮਨਕਾਲੇ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਗਮਨਕਾਲਾਦੀਸੁ। ਏવਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਾਯਾਸਦਿਸਂ। ਮਾਯਾ ਚ ਮਹਾਜਨਂ વਞ੍ਚੇਤਿ, ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿਦੇવ ‘ਇਦਂ ਸੁવਣ੍ਣਂ ਰਜਤਂ ਮੁਤ੍ਤਾ’ਤਿਪਿ ਗਹਾਪੇਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਮ੍ਪਿ ਮਹਾਜਨਂ વਞ੍ਚੇਤਿ, ਤੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਆਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ વਿਯ, ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਂ વਿਯ, ਠਿਤਂ વਿਯ, ਨਿਸਿਨ੍ਨਂ વਿਯ ਕਤ੍વਾ ਗਾਹਾਪੇਤਿ। ਅਞ੍ਞਦੇવ ਚ ਆਗਮਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਗਮਨਾਦੀਸੁ। ਏવਮ੍ਪਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਮਾਯਾਸਦਿਸਂ। વਿਸੇਸਤੋ ਚ ਸੁਭਾਰਮ੍ਮਣਮ੍ਪਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਮ੍ਪਿ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਰੂਪਂ ਅਸੁਭਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। વੇਦਨਾ ਤੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖਤਾਹਿ ਅવਿਨਿਮੁਤ੍ਤਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅવਿਧੇਯ੍ਯਤੋ ਅਨਤ੍ਤਾਤਿ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਉਦਯਬ੍ਬਯਧਮ੍ਮਤੋ ਅਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।
Viññāṇampi asārakaṭṭhena ‘māyāsadisaṃ’. Tathā agayhupagaṭṭhena. Yathā ca māyā ittarā lahupaccupaṭṭhānā, evaṃ viññāṇaṃ. Tañhi tatopi ittaratarañceva lahupaccupaṭṭhānatarañca. Teneva hi cittena puriso āgato viya, gato viya, ṭhito viya, nisinno viya hoti. Aññadeva cāgamanakāle cittaṃ, aññaṃ gamanakālādīsu. Evampi viññāṇaṃ māyāsadisaṃ. Māyā ca mahājanaṃ vañceti, yaṃ kiñcideva ‘idaṃ suvaṇṇaṃ rajataṃ muttā’tipi gahāpeti. Viññāṇampi mahājanaṃ vañceti, teneva cittena āgacchantaṃ viya, gacchantaṃ viya, ṭhitaṃ viya, nisinnaṃ viya katvā gāhāpeti. Aññadeva ca āgamane cittaṃ, aññaṃ gamanādīsu. Evampi viññāṇaṃ māyāsadisaṃ. Visesato ca subhārammaṇampi oḷārikampi ajjhattikarūpaṃ asubhanti daṭṭhabbaṃ. Vedanā tīhi dukkhatāhi avinimuttato dukkhāti saññāsaṅkhārā avidheyyato anattāti viññāṇaṃ udayabbayadhammato aniccanti daṭṭhabbaṃ.
‘ਏવਂ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿਤੋ’ਤਿ ਏવਞ੍ਚ ਸਙ੍ਖੇਪવਿਤ੍ਥਾਰવਸੇਨ ਦ੍વਿਧਾ ਪਸ੍ਸਤੋ ਯਾ ਅਤ੍ਥਸਿਦ੍ਧਿ ਹੋਤਿ, ਤਤੋਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯਨਯੋ વਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੋ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਤਾવ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਾਸਿਕਪਚ੍ਚਤ੍ਥਿਕਾਦਿਭਾવੇਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਨ વਿਹਞ੍ਞਤਿ। વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਰੂਪਾਦੀਨਿ ਫੇਣਪਿਣ੍ਡਾਦਿਸਦਿਸਭਾવੇਨ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਨ ਅਸਾਰੇਸੁ ਸਾਰਦਸ੍ਸੀ ਹੋਤਿ। વਿਸੇਸਤੋ ਚ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਰੂਪਂ ਅਸੁਭਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਕਬਲ਼ੀਕਾਰਾਹਾਰਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ , ਅਸੁਭੇ ਸੁਭਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਪਜਹਤਿ, ਕਾਮੋਘਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ, ਕਾਮਯੋਗੇਨ વਿਸਂਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਕਾਮਾਸવੇਨ ਅਨਾਸવੋ ਹੋਤਿ, ਅਭਿਜ੍ਝਾਕਾਯਗਨ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਕਾਮੁਪਾਦਾਨਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। વੇਦਨਂ ਦੁਕ੍ਖਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਫਸ੍ਸਾਹਾਰਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਸੁਖਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਪਜਹਤਿ, ਭવੋਘਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ, ਭવਯੋਗੇਨ વਿਸਂਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਭવਾਸવੇਨ ਅਨਾਸવੋ ਹੋਤਿ, ਬ੍ਯਾਪਾਦਕਾਯਗਨ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਸੀਲਬ੍ਬਤੁਪਾਦਾਨਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। ਸਞ੍ਞਂ ਸਙ੍ਖਾਰੇ ਚ ਅਨਤ੍ਤਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ ਮਨੋਸਞ੍ਚੇਤਨਾਹਾਰਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਤਾਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਪਜਹਤਿ, ਦਿਟ੍ਠੋਘਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਯੋਗੇਨ વਿਸਂਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਾਸવੇਨ ਅਨਾਸવੋ ਹੋਤਿ, ਇਦਂ ਸਚ੍ਚਾਭਿਨਿવੇਸਕਾਯਗਨ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਅਤ੍ਤવਾਦੁਪਾਦਾਨਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ। વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤੋ વਿਞ੍ਞਾਣਾਹਾਰਂ ਪਰਿਜਾਨਾਤਿ, ਅਨਿਚ੍ਚੇ ਨਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਿਪਲ੍ਲਾਸਂ ਪਜਹਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜੋਘਂ ਉਤ੍ਤਰਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਾਯੋਗੇਨ વਿਸਂਯੁਜ੍ਜਤਿ, ਅવਿਜ੍ਜਾਸવੇਨ ਅਨਾਸવੋ ਹੋਤਿ, ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸਕਾਯਗਨ੍ਥਂ ਭਿਨ੍ਦਤਿ, ਦਿਟ੍ਠੁਪਾਦਾਨਂ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ।
‘Evaṃ passantassatthasiddhito’ti evañca saṅkhepavitthāravasena dvidhā passato yā atthasiddhi hoti, tatopi vinicchayanayo viññātabbo, seyyathidaṃ – saṅkhepato tāva pañcupādānakkhandhesu ukkhittāsikapaccatthikādibhāvena passanto khandhehi na vihaññati. Vitthārato pana rūpādīni pheṇapiṇḍādisadisabhāvena passanto na asāresu sāradassī hoti. Visesato ca ajjhattikarūpaṃ asubhato passanto kabaḷīkārāhāraṃ parijānāti , asubhe subhanti vipallāsaṃ pajahati, kāmoghaṃ uttarati, kāmayogena visaṃyujjati, kāmāsavena anāsavo hoti, abhijjhākāyaganthaṃ bhindati, kāmupādānaṃ na upādiyati. Vedanaṃ dukkhato passanto phassāhāraṃ parijānāti, dukkhe sukhanti vipallāsaṃ pajahati, bhavoghaṃ uttarati, bhavayogena visaṃyujjati, bhavāsavena anāsavo hoti, byāpādakāyaganthaṃ bhindati, sīlabbatupādānaṃ na upādiyati. Saññaṃ saṅkhāre ca anattato passanto manosañcetanāhāraṃ parijānāti, anattani attāti vipallāsaṃ pajahati, diṭṭhoghaṃ uttarati, diṭṭhiyogena visaṃyujjati, diṭṭhāsavena anāsavo hoti, idaṃ saccābhinivesakāyaganthaṃ bhindati, attavādupādānaṃ na upādiyati. Viññāṇaṃ aniccato passanto viññāṇāhāraṃ parijānāti, anicce niccanti vipallāsaṃ pajahati, avijjoghaṃ uttarati, avijjāyogena visaṃyujjati, avijjāsavena anāsavo hoti, sīlabbataparāmāsakāyaganthaṃ bhindati, diṭṭhupādānaṃ na upādiyati.
ਏવਂ ਮਹਾਨਿਸਂਸਂ, વਧਕਾਦਿવਸੇਨ ਦਸ੍ਸਨਂ ਯਸ੍ਮਾ।
Evaṃ mahānisaṃsaṃ, vadhakādivasena dassanaṃ yasmā;
ਤਸ੍ਮਾ ਖਨ੍ਧੇ ਧੀਰੋ, વਧਕਾਦਿવਸੇਨ ਪਸ੍ਸੇਯ੍ਯਾਤਿ॥
Tasmā khandhe dhīro, vadhakādivasena passeyyāti.
ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ।
Suttantabhājanīyavaṇṇanā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ • 1. Khandhavibhaṅgo
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ • 1. Khandhavibhaṅgo
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ੧. ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੋ • 1. Khandhavibhaṅgo