Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਸਮ੍ਮੋਹવਿਨੋਦਨੀ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Sammohavinodanī-aṭṭhakathā

    ੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ

    4. Saccavibhaṅgo

    ੧. ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ

    1. Suttantabhājanīyavaṇṇanā

    ੧੮੯. ਇਦਾਨਿ ਤਦਨਨ੍ਤਰੇ ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ ਚਤ੍ਤਾਰੀਤਿ ਗਣਨਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਿਮ੍ਹਿ ਪਨ ਉਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ –

    189. Idāni tadanantare saccavibhaṅge cattārīti gaṇanaparicchedo. Ariyasaccānīti paricchinnadhammanidassanaṃ. Dukkhaṃ ariyasaccantiādimhi pana uddesavāre –

    વਿਭਾਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਚਨ-ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ।

    Vibhāgato nibbacana-lakkhaṇādippabhedato;

    ਅਤ੍ਥਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ ਚੇવ, ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ ਤਥਾ॥

    Atthatthuddhārato ceva, anūnādhikato tathā.

    ਕਮਤੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ, ਯਂ ਞਾਣਂ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਤੋ।

    Kamato ariyasaccesu, yaṃ ñāṇaṃ tassa kiccato;

    ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਪਭੇਦੋ, ਉਪਮਾਤੋ ਚਤੁਕ੍ਕਤੋ॥

    Antogadhānaṃ pabhedo, upamāto catukkato.

    ਸੁਞ੍ਞਤੇਕવਿਧਾਦੀਹਿ, ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤੋ।

    Suññatekavidhādīhi, sabhāgavisabhāgato;

    વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, વਿਞ੍ਞੁਨਾ ਸਾਸਨਕ੍ਕਮੇ॥

    Vinicchayo veditabbo, viññunā sāsanakkame.

    ਤਤ੍ਥ ‘વਿਭਾਗਤੋ’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਞ੍ਹਿ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਅਤ੍ਥਾ વਿਭਤ੍ਤਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ, ਯੇ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਅਭਿਸਮੇਨ੍ਤੇਹਿ ਅਭਿਸਮੇਤਬ੍ਬਾ। ਯਥਾਹ, ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ, ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ, ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ, વਿਪਰਿਣਾਮਟ੍ਠੋ – ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ। ਸਮੁਦਯਸ੍ਸ ਆਯੂਹਨਟ੍ਠੋ, ਨਿਦਾਨਟ੍ਠੋ, ਸਂਯੋਗਟ੍ਠੋ, ਪਲਿਬੋਧਟ੍ਠੋ…ਪੇ॰… ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਰਣਟ੍ਠੋ, વਿવੇਕਟ੍ਠੋ, ਅਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ, ਅਮਤਟ੍ਠੋ…ਪੇ॰… ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਨਿਯ੍ਯਾਨਟ੍ਠੋ, ਹੇਤ੍વਟ੍ਠੋ, ਦਸ੍ਸਨਟ੍ਠੋ, ਆਧਿਪਤੇਯ੍ਯਟ੍ਠੋ – ਇਮੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਟ੍ਠਾ ਤਥਾ ਅવਿਤਥਾ ਅਨਞ੍ਞਥਾ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੮)। ਤਥਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪੀਲ਼ਨਟ੍ਠੋ, ਸਙ੍ਖਤਟ੍ਠੋ, ਸਨ੍ਤਾਪਟ੍ਠੋ, વਿਪਰਿਨਾਮਟ੍ਠੋ, ਅਭਿਸਮਯਟ੍ਠੋ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੧੧) ਏવਮਾਦਿ। ਇਤਿ ਏવਂ વਿਭਤ੍ਤਾਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਤ੍ਥਾਨਂ વਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ। ਅਯਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ વਿਭਾਗਤੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Tattha ‘vibhāgato’ti dukkhādīnañhi cattāro cattāro atthā vibhattā tathā avitathā anaññathā, ye dukkhādīni abhisamentehi abhisametabbā. Yathāha, ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho, saṅkhataṭṭho, santāpaṭṭho, vipariṇāmaṭṭho – ime cattāro dukkhassa dukkhaṭṭhā tathā avitathā anaññathā. Samudayassa āyūhanaṭṭho, nidānaṭṭho, saṃyogaṭṭho, palibodhaṭṭho…pe… nirodhassa nissaraṇaṭṭho, vivekaṭṭho, asaṅkhataṭṭho, amataṭṭho…pe… maggassa niyyānaṭṭho, hetvaṭṭho, dassanaṭṭho, ādhipateyyaṭṭho – ime cattāro maggassa maggaṭṭhā tathā avitathā anaññathā’’ti (paṭi. ma. 2.8). Tathā ‘‘dukkhassa pīḷanaṭṭho, saṅkhataṭṭho, santāpaṭṭho, viparināmaṭṭho, abhisamayaṭṭho’’ti (paṭi. ma. 2.11) evamādi. Iti evaṃ vibhattānaṃ catunnaṃ catunnaṃ atthānaṃ vasena dukkhādīni veditabbānīti. Ayaṃ tāvettha vibhāgato vinicchayo veditabbo.

    ‘ਨਿਬ੍ਬਚਨਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ‘ਨਿਬ੍ਬਚਨਤੋ’ ਤਾવ ਇਧ ‘ਦੁ’ਇਤਿ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ਕੁਚ੍ਛਿਤੇ ਦਿਸ੍ਸਤਿ; ਕੁਚ੍ਛਿਤਞ੍ਹਿ ਪੁਤ੍ਤਂ ਦੁਪੁਤ੍ਤੋਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ‘ਖਂ’ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਤੁਚ੍ਛੇ; ਤੁਚ੍ਛਞ੍ਹਿ ਆਕਾਸਂ ਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਞ੍ਚ ਪਠਮਸਚ੍ਚਂ ਕੁਚ੍ਛਿਤਂ ਅਨੇਕਉਪਦ੍ਦવਾਧਿਟ੍ਠਾਨਤੋ, ਤੁਚ੍ਛਂ ਬਾਲਜਨਪਰਿਕਪ੍ਪਿਤਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવવਿਰਹਿਤਤੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਕੁਚ੍ਛਿਤਤ੍ਤਾ ਤੁਚ੍ਛਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘ਸਂ’ਇਤਿ ਚ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਸਮਾਗਮੋ ਸਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੧੯੯; ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੯੬) ਸਂਯੋਗਂ ਦੀਪੇਤਿ; ‘ਉ’ਇਤਿ ਅਯਂ ਸਦ੍ਦੋ ‘‘ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਉਦਿਤ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਪਾਰਾ॰ ੧੭੨; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੪੧) ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ। ‘ਅਯ’ਸਦ੍ਦੋ ਪਨ ਕਾਰਣਂ ਦੀਪੇਤਿ। ਇਦਞ੍ਚਾਪਿ ਦੁਤਿਯਸਚ੍ਚਂ ਅવਸੇਸਪਚ੍ਚਯਸਮਾਯੋਗੇ ਸਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਂ। ਇਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸਂਯੋਗੇ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    ‘Nibbacanalakkhaṇādippabhedato’ti ettha pana ‘nibbacanato’ tāva idha ‘du’iti ayaṃ saddo kucchite dissati; kucchitañhi puttaṃ duputtoti vadanti. ‘Khaṃ’saddo pana tucche; tucchañhi ākāsaṃ khanti vuccati. Idañca paṭhamasaccaṃ kucchitaṃ anekaupaddavādhiṭṭhānato, tucchaṃ bālajanaparikappitadhuvasubhasukhattabhāvavirahitato. Tasmā kucchitattā tucchattā ca dukkhanti vuccati. ‘Saṃ’iti ca ayaṃ saddo ‘‘samāgamo sameta’’ntiādīsu (vibha. 199; dī. ni. 2.396) saṃyogaṃ dīpeti; ‘u’iti ayaṃ saddo ‘‘uppannaṃ udita’’ntiādīsu (pārā. 172; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 141) uppattiṃ. ‘Aya’saddo pana kāraṇaṃ dīpeti. Idañcāpi dutiyasaccaṃ avasesapaccayasamāyoge sati dukkhassuppattikāraṇaṃ. Iti dukkhassa saṃyoge uppattikāraṇattā dukkhasamudayanti vuccati.

    ਤਤਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ‘ਨਿ’ਸਦ੍ਦੋ ਅਭਾવਂ ‘ਰੋਧ’ਸਦ੍ਦੋ ਚ ਚਾਰਕਂ ਦੀਪੇਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਭਾવੋ ਏਤ੍ਥ ਸਂਸਾਰਚਾਰਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਰੋਧਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਗਤਿਸੁਞ੍ਞਤ੍ਤਾ, ਸਮਧਿਗਤੇ વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਂਸਾਰਚਾਰਕਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਰੋਧਸ੍ਸ ਅਭਾવੋ ਹੋਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤ੍ਤਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਾ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧਪਚ੍ਚਯਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਨ੍ਤਿ। ਚਤੁਤ੍ਥਸਚ੍ਚਂ ਪਨ ਯਸ੍ਮਾ ਏਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣવਸੇਨ ਤਦਭਿਮੁਖੀਭੂਤਤ੍ਤਾ, ਪਟਿਪਦਾ ਚ ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Tatiyasaccaṃ pana yasmā ‘ni’saddo abhāvaṃ ‘rodha’saddo ca cārakaṃ dīpeti, tasmā abhāvo ettha saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa sabbagatisuññattā, samadhigate vā tasmiṃ saṃsāracārakasaṅkhātassa dukkharodhassa abhāvo hoti tappaṭipakkhattātipi dukkhanirodhanti vuccati, dukkhassa vā anuppādanirodhapaccayattā dukkhanirodhanti. Catutthasaccaṃ pana yasmā etaṃ dukkhanirodhaṃ gacchati ārammaṇavasena tadabhimukhībhūtattā, paṭipadā ca hoti dukkhanirodhappattiyā, tasmā dukkhanirodhagāminī paṭipadāti vuccati.

    ਯਸ੍ਮਾ ਪਨੇਤਾਨਿ ਬੁਦ੍ਧਾਦਯੋ ਅਰਿਯਾ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਚਤਾਰਿਮਾਨਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੭)। ਕਤਮਾਨਿ…ਪੇ॰… ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਅਰਿਯਾ ਇਮਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਪਿਚ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿਪਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਸਦੇવਕੇ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਸਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਯ ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਿਯੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਅਥ વਾ ਏਤੇਸਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਭਾવਸਿਦ੍ਧਿਤੋਪਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਮੇਸਂ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਭਿਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਤਥਾਗਤੋ ਅਰਹਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ‘ਅਰਿਯੋ’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ। ਅਪਿਚ ਖੋ ਪਨ ਅਰਿਯਾਨਿ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿਪਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ; ਅਰਿਯਾਨੀਤਿ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅવਿਸਂવਾਦਕਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਮਾਨਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ ਤਥਾਨਿ ਅવਿਤਥਾਨਿ ਅਨਞ੍ਞਥਾਨਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤੀ’’ਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਚਨਤੋ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Yasmā panetāni buddhādayo ariyā paṭivijjhanti, tasmā ariyasaccānīti vuccanti. Yathāha – ‘‘catārimāni, bhikkhave, ariyasaccāni (saṃ. ni. 5.1097). Katamāni…pe… imāni kho, bhikkhave, cattāri ariyasaccāni. Ariyā imāni paṭivijjhanti, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Apica ariyassa saccānītipi ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘sadevake, bhikkhave, loke…pe… sadevamanussāya tathāgato ariyo, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Atha vā etesaṃ abhisambuddhattā ariyabhāvasiddhitopi ariyasaccāni. Yathāha – ‘‘imesaṃ kho, bhikkhave, catunnaṃ ariyasaccānaṃ yathābhūtaṃ abhisambuddhattā tathāgato arahaṃ sammāsambuddho ‘ariyo’ti vuccatī’’ti. Apica kho pana ariyāni saccānītipi ariyasaccāni; ariyānīti tathāni avitathāni avisaṃvādakānīti attho. Yathāha – ‘‘imāni kho, bhikkhave, cattāri ariyasaccāni tathāni avitathāni anaññathāni, tasmā ariyasaccānīti vuccantī’’ti. Evamettha nibbacanato vinicchayo veditabbo.

    ਕਥਂ ‘ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ’? ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਬਾਧਨਲਕ੍ਖਣਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਸਨ੍ਤਾਪਨਰਸਂ, ਪવਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਪਭવਲਕ੍ਖਣਂ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਨੁਪਚ੍ਛੇਦਕਰਣਰਸਂ, ਪਲਿਬੋਧਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਸਨ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਂ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਅਚ੍ਚੁਤਿਰਸਂ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ । ਨਿਯ੍ਯਾਨਲਕ੍ਖਣਂ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ, ਕਿਲੇਸਪ੍ਪਹਾਨਕਰਣਰਸਂ, વੁਟ੍ਠਾਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ। ਅਪਿਚ ਪવਤ੍ਤਿਪવਤ੍ਤਕਨਿવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਕਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਪਟਿਪਾਟਿਯਾ। ਤਥਾ ਸਙ੍ਖਤਤਣ੍ਹਾਅਸਙ੍ਖਤਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾਨਿ ਚਾਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਲਕ੍ਖਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Kathaṃ ‘lakkhaṇādippabhedato’? Ettha hi bādhanalakkhaṇaṃ dukkhasaccaṃ, santāpanarasaṃ, pavattipaccupaṭṭhānaṃ. Pabhavalakkhaṇaṃ samudayasaccaṃ, anupacchedakaraṇarasaṃ, palibodhapaccupaṭṭhānaṃ. Santilakkhaṇaṃ nirodhasaccaṃ, accutirasaṃ, animittapaccupaṭṭhānaṃ . Niyyānalakkhaṇaṃ maggasaccaṃ, kilesappahānakaraṇarasaṃ, vuṭṭhānapaccupaṭṭhānaṃ. Apica pavattipavattakanivattinivattakalakkhaṇāni paṭipāṭiyā. Tathā saṅkhatataṇhāasaṅkhatadassanalakkhaṇāni cāti evamettha ‘lakkhaṇādippabhedato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ਅਤ੍ਥਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ ਚੇવਾ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਤ੍ਥਤੋ ਤਾવ ਕੋ ਸਚ੍ਚਟ੍ਠੋਤਿ ਚੇ? ਯੋ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁਨਾ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਮਾਨਾਨਂ ਮਾਯਾવ વਿਪਰੀਤਕੋ, ਮਰੀਚੀવ વਿਸਂવਾਦਕੋ, ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਅਤ੍ਤਾવ ਅਨੁਪਲਬ੍ਭਸਭਾવੋ ਚ ਨ ਹੋਤਿ; ਅਥ ਖੋ ਬਾਧਨਪਭવਸਨ੍ਤਿਨਿਯ੍ਯਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਨ ਤਚ੍ਛਾવਿਪਰੀਤਭੂਤਭਾવੇਨ ਅਰਿਯਞਾਣਸ੍ਸ ਗੋਚਰੋ ਹੋਤਿਯੇવ; ਏਸ ਅਗ੍ਗਿਲਕ੍ਖਣਂ વਿਯ, ਲੋਕਪਕਤਿ વਿਯ ਚ ਤਚ੍ਛਾવਿਪਰੀਤਭੂਤਭਾવੋ ਸਚ੍ਚਟ੍ਠੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਖੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਤਥਮੇਤਂ ਅવਿਤਥਮੇਤਂ ਅਨਞ੍ਞਥਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੯੦) વਿਤ੍ਥਾਰੋ। ਅਪਿਚ –

    ‘Atthatthuddhārato cevā’ti ettha pana atthato tāva ko saccaṭṭhoti ce? Yo paññācakkhunā upaparikkhamānānaṃ māyāva viparītako, marīcīva visaṃvādako, titthiyānaṃ attāva anupalabbhasabhāvo ca na hoti; atha kho bādhanapabhavasantiniyyānappakārena tacchāviparītabhūtabhāvena ariyañāṇassa gocaro hotiyeva; esa aggilakkhaṇaṃ viya, lokapakati viya ca tacchāviparītabhūtabhāvo saccaṭṭhoti veditabbo. Yathāha – ‘‘idaṃ dukkhanti kho, bhikkhave, tathametaṃ avitathametaṃ anaññathameta’’nti (saṃ. ni. 5.1090) vitthāro. Apica –

    ਨਾਬਾਧਕਂ ਯਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਬਾਧਕਂ।

    Nābādhakaṃ yato dukkhaṃ, dukkhā aññaṃ na bādhakaṃ;

    ਬਾਧਕਤ੍ਤਨਿਯਾਮੇਨ, ਤਤੋ ਸਚ੍ਚਮਿਦਂ ਮਤਂ॥

    Bādhakattaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    ਤਂ વਿਨਾ ਨਾਞ੍ਞਤੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨ ਹੋਤਿ ਨ ਚ ਤਂ ਤਤੋ।

    Taṃ vinā nāññato dukkhaṃ, na hoti na ca taṃ tato;

    ਦੁਕ੍ਖਹੇਤੁਨਿਯਾਮੇਨ, ਇਤਿ ਸਚ੍ਚਂ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ॥

    Dukkhahetuniyāmena, iti saccaṃ visattikā.

    ਨਾਞ੍ਞਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਤੋ ਸਨ੍ਤਿ, ਸਨ੍ਤਂ ਨ ਚ ਨ ਤਂ ਯਤੋ।

    Nāññā nibbānato santi, santaṃ na ca na taṃ yato;

    ਸਨ੍ਤਭਾવਨਿਯਾਮੇਨ, ਤਤੋ ਸਚ੍ਚਮਿਦਂ ਮਤਂ॥

    Santabhāvaniyāmena, tato saccamidaṃ mataṃ.

    ਮਗ੍ਗਾ ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਨਿਯ੍ਯਾਨਂ, ਅਨਿਯ੍ਯਾਨੋ ਨ ਚਾਪਿ ਸੋ।

    Maggā aññaṃ na niyyānaṃ, aniyyāno na cāpi so;

    ਤਚ੍ਛਨਿਯ੍ਯਾਨਭਾવਤ੍ਤਾ, ਇਤਿ ਸੋ ਸਚ੍ਚਸਮ੍ਮਤੋ॥

    Tacchaniyyānabhāvattā, iti so saccasammato.

    ਇਤਿ ਤਚ੍ਛਾવਿਪਲ੍ਲਾਸ-ਭੂਤਭਾવਂ ਚਤੂਸੁਪਿ।

    Iti tacchāvipallāsa-bhūtabhāvaṃ catūsupi;

    ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਸ੍વવਿਸੇਸੇਨ, ਸਚ੍ਚਟ੍ਠਂ ਆਹੁ ਪਣ੍ਡਿਤਾਤਿ॥

    Dukkhādīsvavisesena, saccaṭṭhaṃ āhu paṇḍitāti.

    ਏવਂ ‘ਅਤ੍ਥਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Evaṃ ‘atthato’ vinicchayo veditabbo.

    ਕਥਂ ‘ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ’? ਇਧਾਯਂ ‘ਸਚ੍ਚ’ਸਦ੍ਦੋ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ‘‘ਸਚ੍ਚਂ ਭਣੇ, ਨ ਕੁਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੨੪) વਾਚਾਸਚ੍ਚੇ। ‘‘ਸਚ੍ਚੇ ਠਿਤਾ ਸਮਣਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਜਾ॰ ੨.੨੧.੪੩੩) વਿਰਤਿਸਚ੍ਚੇ। ‘‘ਕਸ੍ਮਾ ਨੁ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વਦਨ੍ਤਿ ਨਾਨਾ, ਪવਾਦਿਯਾਸੇ ਕੁਸਲਾવਦਾਨਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੯੧) ਦਿਟ੍ਠਿਸਚ੍ਚੇ। ‘‘ਏਕਞ੍ਹਿ ਸਚ੍ਚਂ ਨ ਦੁਤਿਯਮਤ੍ਥੀ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੮੯੦) ਪਰਮਤ੍ਥਸਚ੍ਚੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਚੇવ ਮਗ੍ਗੇ ਚ। ‘‘ਚਤੁਨ੍ਨਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ ਕਤਿ ਕੁਸਲਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (વਿਭ॰ ੨੧੬) ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇ। ਸ੍વਾਯਮਿਧਾਪਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇ વਤ੍ਤਤੀਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਅਤ੍ਥੁਦ੍ਧਾਰਤੋ’ਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Kathaṃ ‘atthuddhārato’? Idhāyaṃ ‘sacca’saddo anekesu atthesu dissati, seyyathidaṃ – ‘‘saccaṃ bhaṇe, na kujjheyyā’’tiādīsu (dha. pa. 224) vācāsacce. ‘‘Sacce ṭhitā samaṇabrāhmaṇā cā’’tiādīsu (jā. 2.21.433) viratisacce. ‘‘Kasmā nu saccāni vadanti nānā, pavādiyāse kusalāvadānā’’tiādīsu (su. ni. 891) diṭṭhisacce. ‘‘Ekañhi saccaṃ na dutiyamatthī’’tiādīsu (su. ni. 890) paramatthasacce nibbāne ceva magge ca. ‘‘Catunnaṃ ariyasaccānaṃ kati kusalā’’tiādīsu (vibha. 216) ariyasacce. Svāyamidhāpi ariyasacce vattatīti evamettha ‘atthuddhārato’pi vinicchayo veditabbo.

    ‘ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ’ਤਿ ਕਸ੍ਮਾ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਅਨੂਨਾਨਿ ਅਨਧਿਕਾਨੀਤਿ ਚੇ? ਅਞ੍ਞਸ੍ਸਾਸਮ੍ਭવਤੋ, ਅਞ੍ਞਤਰਸ੍ਸ ਚ ਅਨਪਨੇਯ੍ਯਭਾવਤੋ; ਨ ਹਿ ਏਤੇਹਿ ਅਞ੍ਞਂ ਅਧਿਕਂ વਾ ਏਤੇਸਂ વਾ ਏਕਮ੍ਪਿ ਅਪਨੇਤਬ੍ਬਂ ਸਮ੍ਭੋਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਇਧ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ‘ਨੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਯਂ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਦੇਸਿਤਂ। ਅਹਮੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ। ਯਥਾ ਚਾਹ – ‘‘ਯੋ ਹਿ ਕੋਚਿ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਸਮਣੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ ਏવਂ વਦੇਯ੍ਯ ‘ਨੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਠਮਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਯਂ ਸਮਣੇਨ ਗੋਤਮੇਨ ਦੇਸਿਤਂ। ਅਹਮੇਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਠਮਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਅਞ੍ਞਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਠਮਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮੀ’ਤਿ ਨੇਤਂ ਠਾਨਂ વਿਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੬)।

    ‘Anūnādhikato’ti kasmā pana cattāreva ariyasaccāni vuttāni, anūnāni anadhikānīti ce? Aññassāsambhavato, aññatarassa ca anapaneyyabhāvato; na hi etehi aññaṃ adhikaṃ vā etesaṃ vā ekampi apanetabbaṃ sambhoti. Yathāha – ‘‘idha, bhikkhave, āgaccheyya samaṇo vā brāhmaṇo vā ‘netaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ, aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ yaṃ samaṇena gotamena desitaṃ. Ahametaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ ṭhapetvā aññaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ paññapessāmī’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi. Yathā cāha – ‘‘yo hi koci, bhikkhave, samaṇo vā brāhmaṇo vā evaṃ vadeyya ‘netaṃ dukkhaṃ paṭhamaṃ ariyasaccaṃ, yaṃ samaṇena gotamena desitaṃ. Ahametaṃ dukkhaṃ paṭhamaṃ ariyasaccaṃ paccakkhāya aññaṃ dukkhaṃ paṭhamaṃ ariyasaccaṃ paññapessāmī’ti netaṃ ṭhānaṃ vijjatī’’tiādi (saṃ. ni. 5.1086).

    ਅਪਿਚ ਪવਤ੍ਤਿਮਾਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਭਗવਾ ਸਹੇਤੁਕਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿ, ਨਿવਤ੍ਤਿਞ੍ਚ ਸਉਪਾਯਂ। ਇਤਿ ਪવਤ੍ਤਿਨਿવਤ੍ਤਿਤਦੁਭਯਹੇਤੂਨਂ ਏਤਪ੍ਪਰਮਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰੇવ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। ਤਥਾ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯ ਪਹਾਤਬ੍ਬ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਣ੍ਹਾવਤ੍ਥੁਤਣ੍ਹਾਤਣ੍ਹਾਨਿਰੋਧਤਣ੍ਹਾਨਿਰੋਧੁਪਾਯਾਨਂ, ਆਲਯਾਲਯਰਾਮਤਾਆਲਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਆਲਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤੂਪਾਯਾਨਞ੍ਚ વਸੇਨਾਪਿ ਚਤ੍ਤਾਰੇવ વੁਤ੍ਤਾਨੀਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਅਨੂਨਾਧਿਕਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Apica pavattimācikkhanto bhagavā sahetukaṃ ācikkhi, nivattiñca saupāyaṃ. Iti pavattinivattitadubhayahetūnaṃ etapparamato cattāreva vuttāni. Tathā pariññeyya pahātabba sacchikātabba bhāvetabbānaṃ, taṇhāvatthutaṇhātaṇhānirodhataṇhānirodhupāyānaṃ, ālayālayarāmatāālayasamugghātaālayasamugghātūpāyānañca vasenāpi cattāreva vuttānīti. Evamettha ‘anūnādhikato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ਕਮਤੋ’ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਦੇਸਨਾਕ੍ਕਮੋવ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਓਲ਼ਾਰਿਕਤ੍ਤਾ ਸਬ੍ਬਸਤ੍ਤਸਾਧਾਰਣਤ੍ਤਾ ਚ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਪਠਮਂ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸੇવ ਹੇਤੁਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਹੇਤੁਨਿਰੋਧਾ ਫਲਨਿਰੋਧੋਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਤਤੋ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਤਦਧਿਗਮੁਪਾਯਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਨ੍ਤੇ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ। ਭવਸੁਖਸ੍ਸਾਦਗਧਿਤਾਨਂ વਾ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਂવੇਗਜਨਨਤ੍ਥਂ ਪਠਮਂ ਦੁਕ੍ਖਮਾਹ। ਤਂ ਨੇવ ਅਕਤਂ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਇਸ੍ਸਰਨਿਮ੍ਮਾਨਾਦਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਇਤੋ ਪਨ ਹੋਤੀਤਿ ਞਾਪਨਤ੍ਥਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮੁਦਯਂ। ਤਤੋ ਸਹੇਤੁਕੇਨ ਦੁਕ੍ਖੇਨ ਅਭਿਭੂਤਤ੍ਤਾ ਸਂવਿਗ੍ਗਮਾਨਸਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸ੍ਸਰਣਗવੇਸੀਨਂ ਨਿਸ੍ਸਰਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਅਸ੍ਸਾਸਜਨਨਤ੍ਥਂ ਨਿਰੋਧਂ। ਤਤੋ ਨਿਰੋਧਾਧਿਗਮਤ੍ਥਂ ਨਿਰੋਧਸਮ੍ਪਾਪਕਂ ਮਗ੍ਗਨ੍ਤਿ ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਕਮਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘Kamato’ti ayampi desanākkamova. Ettha ca oḷārikattā sabbasattasādhāraṇattā ca suviññeyyanti dukkhasaccaṃ paṭhamaṃ vuttaṃ, tasseva hetudassanatthaṃ tadanantaraṃ samudayasaccaṃ, hetunirodhā phalanirodhoti ñāpanatthaṃ tato nirodhasaccaṃ, tadadhigamupāyadassanatthaṃ ante maggasaccaṃ. Bhavasukhassādagadhitānaṃ vā sattānaṃ saṃvegajananatthaṃ paṭhamaṃ dukkhamāha. Taṃ neva akataṃ āgacchati, na issaranimmānādito hoti, ito pana hotīti ñāpanatthaṃ tadanantaraṃ samudayaṃ. Tato sahetukena dukkhena abhibhūtattā saṃviggamānasānaṃ dukkhanissaraṇagavesīnaṃ nissaraṇadassanena assāsajananatthaṃ nirodhaṃ. Tato nirodhādhigamatthaṃ nirodhasampāpakaṃ magganti evamettha ‘kamato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ਅਰਿਯਸਚ੍ਚੇਸੁ ਯਂ ਞਾਣਂ ਤਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਤੋ’ਤਿ ਸਚ੍ਚਞਾਣਕਿਚ੍ਚਤੋਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਦੁવਿਧਞ੍ਹਿ ਸਚ੍ਚਞਾਣਂ – ਅਨੁਬੋਧਞਾਣਞ੍ਚ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਬੋਧਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ ਅਨੁਸ੍ਸવਾਦਿવਸੇਨ ਨਿਰੋਧੇ ਮਗ੍ਗੇ ਚ ਪવਤ੍ਤਤਿ। ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਨਿਰੋਧਾਰਮ੍ਮਣਂ ਕਤ੍વਾ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿਪਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਯੋ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਮ੍ਪਿ ਸੋ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਂ ਪਟਿਪਦਮ੍ਪਿ ਪਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੧੦੦) ਸਬ੍ਬਂ વਤ੍ਤਬ੍ਬਂ। ਯਂ ਪਨੇਤਂ ਲੋਕਿਯਂ, ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਞਾਣਂ ਪਰਿਯੁਟ੍ਠਾਨਾਭਿਭવਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਮਾਨਂ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ, ਸਮੁਦਯਞਾਣਂ ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਂ, ਨਿਰੋਧਞਾਣਂ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਅਕਿਰਿਯਦਿਟ੍ਠਿਂ; ਦੁਕ੍ਖਞਾਣਂ વਾ ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવਰਹਿਤੇਸੁ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਭਾવਸਞ੍ਞਾਸਙ੍ਖਾਤਂ ਫਲੇ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਸਮੁਦਯਞਾਣਂ ਇਸ੍ਸਰਪ੍ਪਧਾਨਕਾਲਸਭਾવਾਦੀਹਿ ਲੋਕੋ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਅਕਾਰਣੇ ਕਾਰਣਾਭਿਮਾਨਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਨਿਰੋਧਞਾਣਂ ਅਰੂਪਲੋਕਲੋਕਥੂਪਿਕਾਦੀਸੁ ਅਪવਗ੍ਗਗ੍ਗਾਹਭੂਤਂ ਨਿਰੋਧੇ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ, ਮਗ੍ਗਞਾਣਂ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਪ੍ਪਭੇਦੇ ਅવਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗਗ੍ਗਾਹવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤਂ ਉਪਾਯੇ વਿਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਂ ਨਿવਤ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    ‘Ariyasaccesu yaṃ ñāṇaṃ tassa kiccato’ti saccañāṇakiccatopi vinicchayo veditabboti attho. Duvidhañhi saccañāṇaṃ – anubodhañāṇañca paṭivedhañāṇañca. Tattha anubodhañāṇaṃ lokiyaṃ anussavādivasena nirodhe magge ca pavattati. Paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ nirodhārammaṇaṃ katvā kiccato cattāripi saccāni paṭivijjhati. Yathāha – ‘‘yo, bhikkhave, dukkhaṃ passati dukkhasamudayampi so passati, dukkhanirodhampi passati, dukkhanirodhagāminiṃ paṭipadampi passatī’’ti (saṃ. ni. 5.1100) sabbaṃ vattabbaṃ. Yaṃ panetaṃ lokiyaṃ, tattha dukkhañāṇaṃ pariyuṭṭhānābhibhavanavasena pavattamānaṃ sakkāyadiṭṭhiṃ nivatteti, samudayañāṇaṃ ucchedadiṭṭhiṃ, nirodhañāṇaṃ sassatadiṭṭhiṃ, maggañāṇaṃ akiriyadiṭṭhiṃ; dukkhañāṇaṃ vā dhuvasubhasukhattabhāvarahitesu khandhesu dhuvasubhasukhattabhāvasaññāsaṅkhātaṃ phale vippaṭipattiṃ, samudayañāṇaṃ issarappadhānakālasabhāvādīhi loko pavattatīti akāraṇe kāraṇābhimānappavattaṃ hetumhi vippaṭipattiṃ, nirodhañāṇaṃ arūpalokalokathūpikādīsu apavaggaggāhabhūtaṃ nirodhe vippaṭipattiṃ, maggañāṇaṃ kāmasukhallikaattakilamathānuyogappabhede avisuddhimagge visuddhimaggaggāhavasena pavattaṃ upāye vippaṭipattiṃ nivatteti. Tenetaṃ vuccati –

    ਲੋਕੇ ਲੋਕਪ੍ਪਭવੇ, ਲੋਕਤ੍ਥਗਮੇ ਸਿવੇ ਚ ਤਦੁਪਾਯੇ।

    Loke lokappabhave, lokatthagame sive ca tadupāye;

    ਸਮ੍ਮੁਯ੍ਹਤਿ ਤਾવ ਨਰੋ, ਨ વਿਜਾਨਾਤਿ ਯਾવ ਸਚ੍ਚਾਨੀਤਿ॥

    Sammuyhati tāva naro, na vijānāti yāva saccānīti.

    ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਞਾਣਕਿਚ੍ਚਤੋ’ਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Evamettha ‘ñāṇakiccato’pi vinicchayo veditabbo.

    ‘ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਪਭੇਦਾ’ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ, ਠਪੇਤ੍વਾ ਤਣ੍ਹਞ੍ਚੇવ ਅਨਾਸવਧਮ੍ਮੇ ਚ, ਸੇਸਾ ਸਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾ; ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚੇ ਛਤ੍ਤਿਂਸ ਤਣ੍ਹਾવਿਚਰਿਤਾਨਿ; ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਅਸਮ੍ਮਿਸ੍ਸਂ; ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚੇ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਮੁਖੇਨ વੀਮਂਸਿਦ੍ਧਿਪਾਦਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਞ੍ਞਾਬਲਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਪਦੇਸੇਨ ਤਯੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਪਦੇਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ વਚੀਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਪਦੇਸੇਨ ਤੀਣਿ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਮੁਖੇਨ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਤਾ ਚ, ਸਬ੍ਬੇਸਂਯੇવ વਾ ਏਤੇਸਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਾਨਂ ਅਰਿਯਕਨ੍ਤਸੀਲਤ੍ਤਾ ਸੀਲਸ੍ਸ ਚ ਸਦ੍ਧਾਹਤ੍ਥੇਨ ਪਟਿਗ੍ਗਹੇਤਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਤੇਸਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਚ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਤੋ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਦ੍ਧਾਬਲਛਨ੍ਦਿਦ੍ਧਿਪਾਦਾ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਾਪਦੇਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯવੀਰਿਯਬਲવੀਰਿਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਅਪਦੇਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਤਿਬਲਸਤਿਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਅਪਦੇਸੇਨ ਸવਿਤਕ੍ਕਸવਿਚਾਰਾਦਯੋ ਤਯੋ ਤਯੋ ਸਮਾਧੀ, ਚਿਤ੍ਤਸਮਾਧਿਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮਾਧਿਬਲਪੀਤਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਸਮਾਧਿਉਪੇਕ੍ਖਾਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨੀਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਅਨ੍ਤੋਗਧਾਨਂ ਪਭੇਦਾ’ਪਿ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘Antogadhānaṃ pabhedā’ti dukkhasaccasmiñhi, ṭhapetvā taṇhañceva anāsavadhamme ca, sesā sabbadhammā antogadhā; samudayasacce chattiṃsa taṇhāvicaritāni; nirodhasaccaṃ asammissaṃ; maggasacce sammādiṭṭhimukhena vīmaṃsiddhipādapaññindriyapaññābaladhammavicayasambojjhaṅgāni. Sammāsaṅkappāpadesena tayo nekkhammavitakkādayo, sammāvācāpadesena cattāri vacīsucaritāni, sammākammantāpadesena tīṇi kāyasucaritāni, sammāājīvamukhena appicchatā santuṭṭhitā ca, sabbesaṃyeva vā etesaṃ sammāvācākammantājīvānaṃ ariyakantasīlattā sīlassa ca saddhāhatthena paṭiggahetabbattā tesaṃ atthitāya ca atthibhāvato saddhindriyasaddhābalachandiddhipādā, sammāvāyāmāpadesena catubbidhasammappadhānavīriyindriyavīriyabalavīriyasambojjhaṅgāni, sammāsatiapadesena catubbidhasatipaṭṭhānasatindriyasatibalasatisambojjhaṅgāni, sammāsamādhiapadesena savitakkasavicārādayo tayo tayo samādhī, cittasamādhisamādhindriyasamādhibalapītipassaddhisamādhiupekkhāsambojjhaṅgāni antogadhānīti. Evamettha ‘antogadhānaṃ pabhedā’pi vinicchayo veditabbo.

    ‘ਉਪਮਾਤੋ’ਤਿ ਭਾਰੋ વਿਯ ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਭਾਰਾਦਾਨਮਿવ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨਮਿવ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਭਾਰਨਿਕ੍ਖੇਪਨੂਪਾਯੋ વਿਯ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ; ਰੋਗੋ વਿਯ ਚ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਰੋਗਨਿਦਾਨਮਿવ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਰੋਗવੂਪਸਮੋ વਿਯ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ, ਭੇਸਜ੍ਜਮਿવ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ; ਦੁਬ੍ਭਿਕ੍ਖਮਿવ વਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਂ, ਦੁਬ੍ਬੁਟ੍ਠਿ વਿਯ ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਂ, ਸੁਭਿਕ੍ਖਮਿવ ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ , ਸੁવੁਟ੍ਠਿ વਿਯ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ। ਅਪਿਚ વੇਰੀવੇਰਮੂਲવੇਰਸਮੁਗ੍ਘਾਤવੇਰਸਮੁਗ੍ਘਾਤੁਪਾਯੇਹਿ, વਿਸਰੁਕ੍ਖਰੁਕ੍ਖਮੂਲਮੂਲੁਪਚ੍ਛੇਦਤਦੁਪਚ੍ਛੇਦੁਪਾਯੇਹਿ, ਭਯਭਯਮੂਲਨਿਬ੍ਭਯਤਦਧਿਗਮੁਪਾਯੇਹਿ, ਓਰਿਮਤੀਰਮਹੋਘਪਾਰਿਮਤੀਰਤਂਸਮ੍ਪਾਪਕવਾਯਾਮੇਹਿ ਚ ਯੋਜੇਤ੍વਾਪੇਤਾਨਿ ਉਪਮਾਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨੀਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਉਪਮਾਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘Upamāto’ti bhāro viya hi dukkhasaccaṃ daṭṭhabbaṃ, bhārādānamiva samudayasaccaṃ, bhāranikkhepanamiva nirodhasaccaṃ, bhāranikkhepanūpāyo viya maggasaccaṃ; rogo viya ca dukkhasaccaṃ, roganidānamiva samudayasaccaṃ, rogavūpasamo viya nirodhasaccaṃ, bhesajjamiva maggasaccaṃ; dubbhikkhamiva vā dukkhasaccaṃ, dubbuṭṭhi viya samudayasaccaṃ, subhikkhamiva nirodhasaccaṃ , suvuṭṭhi viya maggasaccaṃ. Apica verīveramūlaverasamugghātaverasamugghātupāyehi, visarukkharukkhamūlamūlupacchedatadupacchedupāyehi, bhayabhayamūlanibbhayatadadhigamupāyehi, orimatīramahoghapārimatīrataṃsampāpakavāyāmehi ca yojetvāpetāni upamāto veditabbānīti. Evamettha ‘upamāto’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ਚਤੁਕ੍ਕਤੋ’ਤਿ ਅਤ੍ਥਿ ਚੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਤ੍ਥਿ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ, ਅਤ੍ਥਿ ਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਮੁਦਯਾਦੀਸੁ। ਤਤ੍ਥ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚ ‘‘ਯਦਨਿਚ੍ਚਂ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੫) વਚਨਤੋ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਨਿਰੋਧੋ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਇਤਰਂ ਪਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਦ੍વਯਂ ਸਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਿਚ੍ਚਤੋ, ਨ ਪਨ ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਯ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ। ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਪਨ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਂ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚੇવ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ ਅਞ੍ਞਤ੍ਰ ਤਣ੍ਹਾਯ। ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਾਮਞ੍ਞਫਲਾਨਿ ਚ ਯਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਤ੍ਥਂ ਭਗવਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ વੁਸ੍ਸਤਿ ਤਥਤ੍ਥੇਨ ਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ। ਏવਂ ਸਮੁਦਯਾਦੀਸੁਪਿ ਯਥਾਯੋਗਂ ਯੋਜੇਤ੍વਾ ‘ਚਤੁਕ੍ਕਤੋ’ਪੇਤ੍ਥ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    ‘Catukkato’ti atthi cettha dukkhaṃ na ariyasaccaṃ, atthi ariyasaccaṃ na dukkhaṃ, atthi dukkhañceva ariyasaccañca, atthi neva dukkhaṃ na ariyasaccaṃ. Esa nayo samudayādīsu. Tattha maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca ‘‘yadaniccaṃ taṃ dukkha’’nti (saṃ. ni. 3.15) vacanato saṅkhāradukkhatāya dukkhaṃ na ariyasaccaṃ. Nirodho ariyasaccaṃ na dukkhaṃ. Itaraṃ pana ariyasaccadvayaṃ siyā dukkhaṃ aniccato, na pana yassa pariññāya bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena. Sabbākārena pana upādānakkhandhapañcakaṃ dukkhañceva ariyasaccañca aññatra taṇhāya. Maggasampayuttā dhammā sāmaññaphalāni ca yassa pariññatthaṃ bhagavati brahmacariyaṃ vussati tathatthena neva dukkhaṃ na ariyasaccaṃ. Evaṃ samudayādīsupi yathāyogaṃ yojetvā ‘catukkato’pettha vinicchayo veditabbo.

    ‘ਸੁਞ੍ਞਤੇਕવਿਧਾਦੀਹੀ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਤਾવ ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਹਿ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વੇਦਕਕਾਰਕਨਿਬ੍ਬੁਤਗਮਕਾਭਾવਤੋ ਸੁਞ੍ਞਾਨੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    ‘Suññatekavidhādīhī’ti ettha suññato tāva paramatthena hi sabbāneva saccāni vedakakārakanibbutagamakābhāvato suññānīti veditabbāni. Tenetaṃ vuccati –

    ਦੁਕ੍ਖਮੇવ ਹਿ ਨ ਕੋਚਿ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ, ਕਾਰਕੋ ਨ ਕਿਰਿਯਾવ વਿਜ੍ਜਤਿ।

    Dukkhameva hi na koci dukkhito, kārako na kiriyāva vijjati;

    ਅਤ੍ਥਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ ਨ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਪੁਮਾ, ਮਗ੍ਗਮਤ੍ਥਿ ਗਮਕੋ ਨ વਿਜ੍ਜਤੀਤਿ॥

    Atthi nibbuti na nibbuto pumā, maggamatthi gamako na vijjatīti.

    ਅਥ વਾ –

    Atha vā –

    ਧੁવਸੁਭਸੁਖਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਂ, ਪੁਰਿਮਦ੍વਯਮਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਮਮਤਪਦਂ।

    Dhuvasubhasukhattasuññaṃ, purimadvayamattasuññamamatapadaṃ;

    ਧੁવਸੁਖਅਤ੍ਤવਿਰਹਿਤੋ, ਮਗ੍ਗੋ ਇਤਿ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਤੇਸੁ॥

    Dhuvasukhaattavirahito, maggo iti suññato tesu.

    ਨਿਰੋਧਸੁਞ੍ਞਾਨਿ વਾ ਤੀਣਿ, ਨਿਰੋਧੋ ਚ ਸੇਸਤ੍ਤਯਸੁਞ੍ਞੋ। ਫਲਸੁਞ੍ਞੋ વਾ ਏਤ੍ਥ ਹੇਤੁ ਸਮੁਦਯੇ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਭਾવਤੋ ਮਗ੍ਗੇ ਚ ਨਿਰੋਧਸ੍ਸ, ਨ ਫਲੇਨ ਸਗਬ੍ਭੋ ਪਕਤਿવਾਦੀਨਂ ਪਕਤਿ વਿਯ। ਹੇਤੁਸੁਞ੍ਞਞ੍ਚ ਫਲਂ ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯਾਨਂ ਨਿਰੋਧਮਗ੍ਗਾਨਞ੍ਚ ਅਸਮવਾਯਾ, ਨ ਹੇਤੁਸਮવੇਤਂ ਹੇਤੁਫਲਂ ਹੇਤੁਫਲਸਮવਾਯવਾਦੀਨਂ ਦ੍વਿਅਣੁਕਾਦੀਨਿ વਿਯ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    Nirodhasuññāni vā tīṇi, nirodho ca sesattayasuñño. Phalasuñño vā ettha hetu samudaye dukkhassābhāvato magge ca nirodhassa, na phalena sagabbho pakativādīnaṃ pakati viya. Hetusuññañca phalaṃ dukkhasamudayānaṃ nirodhamaggānañca asamavāyā, na hetusamavetaṃ hetuphalaṃ hetuphalasamavāyavādīnaṃ dviaṇukādīni viya. Tenetaṃ vuccati –

    ਤਯਮਿਧ ਨਿਰੋਧਸੁਞ੍ਞਂ, ਤਯੇਨ ਤੇਨਾਪਿ ਨਿਬ੍ਬੁਤਿ ਸੁਞ੍ਞਾ।

    Tayamidha nirodhasuññaṃ, tayena tenāpi nibbuti suññā;

    ਸੁਞ੍ਞੋ ਫਲੇਨ ਹੇਤੁ, ਫਲਮ੍ਪਿ ਤਂ ਹੇਤੁਨਾ ਸੁਞ੍ਞਨ੍ਤਿ॥

    Suñño phalena hetu, phalampi taṃ hetunā suññanti.

    ਏવਂ ਤਾવ ‘ਸੁਞ੍ਞਤੋ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Evaṃ tāva ‘suññato’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ਏਕવਿਧਾਦੀਹੀ’ਤਿ ਸਬ੍ਬਮੇવ ਚੇਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਏਕવਿਧਂ ਪવਤ੍ਤਿਭਾવਤੋ, ਦੁવਿਧਂ ਨਾਮਰੂਪਤੋ, ਤਿવਿਧਂ ਕਾਮਰੂਪਾਰੂਪੂਪਪਤਿਭવਭੇਦਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਚਤੁਆਹਾਰਭੇਦਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧਂ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਭੇਦਤੋ। ਸਮੁਦਯੋਪਿ ਏਕવਿਧੋ ਪવਤ੍ਤਕਭਾવਤੋ, ਦੁવਿਧੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਤੋ, ਤਿવਿਧੋ ਕਾਮਭવવਿਭવਤਣ੍ਹਾਭੇਦਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਚਤੁਮਗ੍ਗਪ੍ਪਹੇਯ੍ਯਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਰੂਪਾਭਿਨਨ੍ਦਨਾਦਿਭੇਦਤੋ, ਛਬ੍ਬਿਧੋ ਛਤਣ੍ਹਾਕਾਯਭੇਦਤੋ। ਨਿਰੋਧੋਪਿ ਏਕવਿਧੋ ਅਸਙ੍ਖਤਧਾਤੁਭਾવਤੋ, ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਪਨ ਦੁવਿਧੋ ਸਉਪਾਦਿਸੇਸਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਤੋ, ਤਿવਿਧੋ ਭવਤ੍ਤਯવੂਪਸਮਤੋ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਚਤੁਮਗ੍ਗਾਧਿਗਮਨੀਯਤੋ, ਪਞ੍ਚવਿਧੋ ਪਞ੍ਚਾਭਿਨਨ੍ਦਨવੂਪਸਮਤੋ, ਛਬ੍ਬਿਧੋ ਛਤਣ੍ਹਾਕਾਯਕ੍ਖਯਭੇਦਤੋ। ਮਗ੍ਗੋਪਿ ਏਕવਿਧੋ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਤੋ, ਦੁવਿਧੋ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਭੇਦਤੋ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਭੇਦਤੋ વਾ , ਤਿવਿਧੋ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਭੇਦਤੋ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਪ੍ਪਦੇਸਤ੍ਤਾ ਨਗਰਂ વਿਯ ਰਜ੍ਜੇਨ ਨਿਪ੍ਪਦੇਸੇਹਿ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਯਥਾਹ –

    ‘Ekavidhādīhī’ti sabbameva cettha dukkhaṃ ekavidhaṃ pavattibhāvato, duvidhaṃ nāmarūpato, tividhaṃ kāmarūpārūpūpapatibhavabhedato, catubbidhaṃ catuāhārabhedato, pañcavidhaṃ pañcupādānakkhandhabhedato. Samudayopi ekavidho pavattakabhāvato, duvidho diṭṭhisampayuttāsampayuttato, tividho kāmabhavavibhavataṇhābhedato, catubbidho catumaggappaheyyato, pañcavidho rūpābhinandanādibhedato, chabbidho chataṇhākāyabhedato. Nirodhopi ekavidho asaṅkhatadhātubhāvato, pariyāyena pana duvidho saupādisesaanupādisesato, tividho bhavattayavūpasamato, catubbidho catumaggādhigamanīyato, pañcavidho pañcābhinandanavūpasamato, chabbidho chataṇhākāyakkhayabhedato. Maggopi ekavidho bhāvetabbato, duvidho samathavipassanābhedato dassanabhāvanābhedato vā , tividho khandhattayabhedato. Ayañhi sappadesattā nagaraṃ viya rajjena nippadesehi tīhi khandhehi saṅgahito. Yathāha –

    ‘‘ਨ ਖੋ, ਆવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਅਰਿਯੇਨ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਤਯੋ ਖਨ੍ਧਾ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਤੀਹਿ ਚ ਖੋ, ਆવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। ਯਾ ਚਾવੁਸੋ વਿਸਾਖ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ; ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ, ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ; ਯਾ ਚ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ, ਯੋ ਚ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ – ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੨)।

    ‘‘Na kho, āvuso visākha, ariyena aṭṭhaṅgikena maggena tayo khandhā saṅgahitā. Tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito. Yā cāvuso visākha, sammāvācā, yo ca sammākammanto, yo ca sammāājīvo – ime dhammā sīlakkhandhe saṅgahitā; yo ca sammāvāyāmo, yā ca sammāsati, yo ca sammāsamādhi – ime dhammā samādhikkhandhe saṅgahitā; yā ca sammādiṭṭhi, yo ca sammāsaṅkappo – ime dhammā paññākkhandhe saṅgahitā’’ti (ma. ni. 1.462).

    ਏਤ੍ਥ ਹਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ ਤਯੋ ਸੀਲਮੇવ। ਤਸ੍ਮਾ ਤੇ ਸਜਾਤਿਤੋ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ। ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਹਿ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਤਿ ਭੁਮ੍ਮੇਨ ਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਕਤੋ, ਅਤ੍ਥੋ ਪਨ ਕਰਣવਸੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਾਦੀਸੁ ਪਨ ਤੀਸੁ ਸਮਾਧਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, વੀਰਿਯੇ ਪਨ ਪਗ੍ਗਹਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੇ ਸਤਿਯਾ ਚ ਅਪਿਲਾਪਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਿਯਾ ਲਦ੍ਧੂਪਕਾਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕੋਤਿ।

    Ettha hi sammāvācādayo tayo sīlameva. Tasmā te sajātito sīlakkhandhena saṅgahitā. Kiñcāpi hi pāḷiyaṃ sīlakkhandheti bhummena niddeso kato, attho pana karaṇavaseneva veditabbo. Sammāvāyāmādīsu pana tīsu samādhi attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ na sakkoti, vīriye pana paggahakiccaṃ sādhente satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhūpakāro hutvā sakkoti.

    ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਉਪਮਾ – ਯਥਾ ਹਿ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਿਸ੍ਸਾਮਾਤਿ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠੇਸੁ ਤੀਸੁ ਸਹਾਯੇਸੁ ਏਕੋ ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਂ ਚਮ੍ਪਕਰੁਕ੍ਖਂ ਦਿਸ੍વਾ ਹਤ੍ਥਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਪਿ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ। ਅਥਸ੍ਸ ਦੁਤਿਯੋ ਓਨਮਿਤ੍વਾ ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਦਦੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਤਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਤ੍વਾਪਿ ਕਮ੍ਪਮਾਨੋ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੁਣੇਯ੍ਯ। ਅਥਸ੍ਸ ਇਤਰੋ ਅਂਸਕੂਟਂ ਉਪਨਾਮੇਯ੍ਯ। ਸੋ ਏਕਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਸ ਅਂਸਕੂਟਂ ਓਲੁਬ੍ਭ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪੁਪ੍ਫਾਨਿ ਓਚਿਨਿਤ੍વਾ ਪਿਲ਼ਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ੇਯ੍ਯ। ਏવਂਸਮ੍ਪਦਮਿਦਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ।

    Tatrāyaṃ upamā – yathā hi nakkhattaṃ kīḷissāmāti uyyānaṃ paviṭṭhesu tīsu sahāyesu eko supupphitaṃ campakarukkhaṃ disvā hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ na sakkuṇeyya. Athassa dutiyo onamitvā piṭṭhiṃ dadeyya. So tassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvāpi kampamāno gahetuṃ na sakkuṇeyya. Athassa itaro aṃsakūṭaṃ upanāmeyya. So ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha yathāruci pupphāni ocinitvā piḷandhitvā nakkhattaṃ kīḷeyya. Evaṃsampadamidaṃ daṭṭhabbaṃ.

    ਏਕਤੋ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਪવਿਟ੍ਠਾ ਤਯੋ ਸਹਾਯਾ વਿਯ ਹਿ ਏਕਤੋ ਜਾਤਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਾਦਯੋ ਤਯੋ ਧਮ੍ਮਾ, ਸੁਪੁਪ੍ਫਿਤਚਮ੍ਪਕਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਆਰਮ੍ਮਣਂ, ਹਤ੍ਥਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾਪਿ ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ વਿਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ਸਮਾਧਿ, ਪਿਟ੍ਠਿਂ ਦਤ੍વਾ ਓਨਤਸਹਾਯੋ વਿਯ વਾਯਾਮੋ, ਅਂਸਕੂਟਂ ਦਤ੍વਾ ਠਿਤਸਹਾਯੋ વਿਯ ਸਤਿ। ਯਥਾ ਤੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸ ਪਿਟ੍ਠਿਯਂ ਠਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਸ ਅਂਸਕੂਟਂ ਓਲੁਬ੍ਭ ਇਤਰੋ ਯਥਾਰੁਚਿ ਪੁਪ੍ਫਂ ਗਹੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਏવਮੇવ વੀਰਿਯੇ ਪਗ੍ਗਹਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤੇ ਸਤਿਯਾ ਚ ਅਪਿਲਾਪਨਕਿਚ੍ਚਂ ਸਾਧੇਨ੍ਤਿਯਾ ਲਦ੍ਧੂਪਕਾਰੋ ਸਮਾਧਿ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਏਕਗ੍ਗਭਾવੇਨ ਅਪ੍ਪੇਤੁਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਮਾਧਿਯੇવੇਤ੍ਥ ਸਜਾਤਿਤੋ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ। વਾਯਾਮਸਤਿਯੋ ਪਨ ਕਿਰਿਯਤੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Ekato uyyānaṃ paviṭṭhā tayo sahāyā viya hi ekato jātā sammāvāyāmādayo tayo dhammā, supupphitacampakarukkho viya ārammaṇaṃ, hatthaṃ ukkhipitvāpi gahetuṃ asakkonto viya attano dhammatāya ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ asakkonto samādhi, piṭṭhiṃ datvā onatasahāyo viya vāyāmo, aṃsakūṭaṃ datvā ṭhitasahāyo viya sati. Yathā tesu ekassa piṭṭhiyaṃ ṭhatvā ekassa aṃsakūṭaṃ olubbha itaro yathāruci pupphaṃ gahetuṃ sakkoti, evameva vīriye paggahakiccaṃ sādhente satiyā ca apilāpanakiccaṃ sādhentiyā laddhūpakāro samādhi sakkoti ārammaṇe ekaggabhāvena appetuṃ. Tasmā samādhiyevettha sajātito samādhikkhandhena saṅgahito. Vāyāmasatiyo pana kiriyato saṅgahitā honti.

    ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੇਸੁਪਿ ਪਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ‘ਅਨਿਚ੍ਚਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਨਤ੍ਤਾ’ਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, વਿਤਕ੍ਕੇ ਪਨ ਆਕੋਟੇਤ੍વਾ ਆਕੋਟੇਤ੍વਾ ਦੇਨ੍ਤੇ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਕਥਂ? ਯਥਾ ਹਿ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ ਕਹਾਪਣਂ ਹਤ੍ਥੇ ਠਪੇਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਭਾਗੇਸੁ ਓਲੋਕੇਤੁਕਾਮੋ ਸਮਾਨੋਪਿ ਨ ਚਕ੍ਖੁਤਲੇਨੇવ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਙ੍ਗੁਲਿਪਬ੍ਬੇਹਿ ਪਨ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਇਤੋ ਚਿਤੋ ਚ ਓਲੋਕੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ; ਏવਮੇવ ਨ ਪਞ੍ਞਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਧਮ੍ਮਤਾਯ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੇਨ ਪਨ ਆਹਨਨਪਰਿਯਾਹਨਨਰਸੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਨ ਆਕੋਟੇਨ੍ਤੇਨ વਿਯ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੇਨ વਿਯ ਚ ਆਦਾਯ ਆਦਾਯ ਦਿਨ੍ਨਮੇવ ਨਿਚ੍ਛੇਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧਾਪਿ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਸਜਾਤਿਤੋ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ, ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਨ ਕਿਰਿਯਤੋ ਸਙ੍ਗਹਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਮਗ੍ਗੋ ਸਙ੍ਗਹਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਤਿવਿਧੋ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਭੇਦਤੋ’’ਤਿ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਾਦਿવਸੇਨ।

    Sammādiṭṭhisammāsaṅkappesupi paññā attano dhammatāya ‘aniccaṃ dukkhaṃ anattā’ti ārammaṇaṃ nicchetuṃ na sakkoti, vitakke pana ākoṭetvā ākoṭetvā dente sakkoti. Kathaṃ? Yathā hi heraññiko kahāpaṇaṃ hatthe ṭhapetvā sabbabhāgesu oloketukāmo samānopi na cakkhutaleneva parivattetuṃ sakkoti, aṅgulipabbehi pana parivattetvā parivattetvā ito cito ca oloketuṃ sakkoti; evameva na paññā attano dhammatāya aniccādivasena ārammaṇaṃ nicchetuṃ sakkoti, abhiniropanalakkhaṇena pana āhananapariyāhananarasena vitakkena ākoṭentena viya parivattentena viya ca ādāya ādāya dinnameva nicchetuṃ sakkoti. Tasmā idhāpi sammādiṭṭhiyeva sajātito paññākkhandhena saṅgahitā, sammāsaṅkappo pana kiriyato saṅgahito hoti. Iti imehi tīhi khandhehi maggo saṅgahaṃ gacchati. Tena vuttaṃ – ‘‘tividho khandhattayabhedato’’ti. Catubbidho sotāpattimaggādivasena.

    ਅਪਿਚ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕવਿਧਾਨਿ ਅવਿਤਥਤ੍ਤਾ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ વਾ, ਦੁવਿਧਾਨਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤੋ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਤੋ ਚ, ਤਿવਿਧਾਨਿ ਦਸ੍ਸਨਭਾવਨਾਹਿ ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ ਅਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ ਨੇવਪਹਾਤਬ੍ਬਨਾਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ ਚ, ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਨਿ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾਦਿਭੇਦਤੋਤਿ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ‘ਏਕવਿਧਾਦੀਹਿ’ વਿਨਿਚ੍ਛਯੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Apica sabbāneva saccāni ekavidhāni avitathattā abhiññeyyattā vā, duvidhāni lokiyalokuttarato saṅkhatāsaṅkhatato ca, tividhāni dassanabhāvanāhi pahātabbato appahātabbato nevapahātabbanāpahātabbato ca, catubbidhāni pariññeyyādibhedatoti. Evamettha ‘ekavidhādīhi’ vinicchayo veditabbo.

    ‘ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤੋ’ਤਿ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਚ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਸਭਾਗਾਨਿ ਅવਿਤਥਤੋ ਅਤ੍ਤਸੁਞ੍ਞਤੋ ਦੁਕ੍ਕਰਪਟਿવੇਧਤੋ ਚ। ਯਥਾਹ –

    ‘Sabhāgavisabhāgato’ti sabbāneva ca saccāni aññamaññaṃ sabhāgāni avitathato attasuññato dukkarapaṭivedhato ca. Yathāha –

    ‘‘ਤਂ ਕਿਂ ਮਞ੍ਞਸਿ, ਆਨਨ੍ਦ, ਕਤਮਂ ਨੁ ਖੋ ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਂ વਾ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਤਰਂ વਾ – ਯੋ ਦੂਰਤੋવ ਸੁਖੁਮੇਨ ਤਾਲਚ੍ਛਿਗ੍ਗਲ਼ੇਨ ਅਸਨਂ ਅਤਿਪਾਤੇਯ੍ਯ ਪੋਙ੍ਖਾਨੁਪੋਙ੍ਖਂ ਅવਿਰਾਧਿਤਂ, ਯੋ વਾ ਸਤ੍ਤਧਾ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾਲਸ੍ਸ ਕੋਟਿਯਾ ਕੋਟਿਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਏਤਦੇવ, ਭਨ੍ਤੇ, ਦੁਕ੍ਕਰਤਰਞ੍ਚੇવ ਦੁਰਭਿਸਮ੍ਭવਤਰਞ੍ਚ – ਯੋ ਸਤ੍ਤਧਾ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਾਲਸ੍ਸ ਕੋਟਿਯਾ ਕੋਟਿਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ। ‘‘ਤਤੋ ਖੋ ਤੇ, ਆਨਨ੍ਦ, ਦੁਪ੍ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਰਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਯੇ ਇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿ…ਪੇ॰… ਅਯਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੧੧੫)।

    ‘‘Taṃ kiṃ maññasi, ānanda, katamaṃ nu kho dukkarataraṃ vā durabhisambhavataraṃ vā – yo dūratova sukhumena tālacchiggaḷena asanaṃ atipāteyya poṅkhānupoṅkhaṃ avirādhitaṃ, yo vā sattadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭivijjheyyā’’ti? ‘‘Etadeva, bhante, dukkaratarañceva durabhisambhavatarañca – yo sattadhā bhinnassa vālassa koṭiyā koṭiṃ paṭivijjheyyā’’ti. ‘‘Tato kho te, ānanda, duppaṭivijjhataraṃ paṭivijjhanti ye idaṃ dukkhanti yathābhūtaṃ paṭivijjhanti…pe… ayaṃ dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaṃ paṭivijjhantī’’ti (saṃ. ni. 5.1115).

    વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਸਲਕ੍ਖਣવવਤ੍ਥਾਨਤੋ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਚ ਦ੍વੇ ਸਭਾਗਾਨਿ ਦੁਰવਗਾਹਤ੍ਥੇਨ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਲੋਕਿਯਤ੍ਤਾ ਸਾਸવਤ੍ਤਾ ਚ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਫਲਹੇਤੁਭੇਦਤੋ ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਪ੍ਪਹਾਤਬ੍ਬਤੋ ਚ। ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿਪਿ ਦ੍વੇ ਸਭਾਗਾਨਿ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਥੇਨ ਦੁਰવਗਾਹਤ੍ਤਾ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤ੍ਤਾ ਅਨਾਸવਤ੍ਤਾ ਚ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ વਿਸਯવਿਸਯੀਭੇਦਤੋ ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਭਾવੇਤਬ੍ਬਤੋ ਚ। ਪਠਮਤਤਿਯਾਨਿ ਚਾਪਿ ਸਭਾਗਾਨਿ ਫਲਾਪਦੇਸਤੋ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਸਙ੍ਖਤਾਸਙ੍ਖਤਤੋ। ਦੁਤਿਯਚਤੁਤ੍ਥਾਨਿ ਚਾਪਿ ਸਭਾਗਾਨਿ ਹੇਤੁਅਪਦੇਸਤੋ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਏਕਨ੍ਤਕੁਸਲਾਕੁਸਲਤੋ। ਪਠਮਚਤੁਤ੍ਥਾਨਿ ਚਾਪਿ ਸਭਾਗਾਨਿ ਸਙ੍ਖਤਤੋ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰਤੋ। ਦੁਤਿਯਤਤਿਯਾਨਿ ਚਾਪਿ ਸਭਾਗਾਨਿ ਨੇવਸੇਕ੍ਖਾਨਾਸੇਕ੍ਖਭਾવਤੋ, વਿਸਭਾਗਾਨਿ ਸਾਰਮ੍ਮਣਾਨਾਰਮ੍ਮਣਤੋ।

    Visabhāgāni salakkhaṇavavatthānato. Purimāni ca dve sabhāgāni duravagāhatthena gambhīrattā lokiyattā sāsavattā ca, visabhāgāni phalahetubhedato pariññeyyappahātabbato ca. Pacchimānipi dve sabhāgāni gambhīratthena duravagāhattā lokuttarattā anāsavattā ca, visabhāgāni visayavisayībhedato sacchikātabbabhāvetabbato ca. Paṭhamatatiyāni cāpi sabhāgāni phalāpadesato, visabhāgāni saṅkhatāsaṅkhatato. Dutiyacatutthāni cāpi sabhāgāni hetuapadesato, visabhāgāni ekantakusalākusalato. Paṭhamacatutthāni cāpi sabhāgāni saṅkhatato, visabhāgāni lokiyalokuttarato. Dutiyatatiyāni cāpi sabhāgāni nevasekkhānāsekkhabhāvato, visabhāgāni sārammaṇānārammaṇato.

    ਇਤਿ ਏવਂ ਪਕਾਰੇਹਿ, ਨਯੇਹਿ ਚ વਿਚਕ੍ਖਣੋ।

    Iti evaṃ pakārehi, nayehi ca vicakkhaṇo;

    વਿਜਞ੍ਞਾ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਾਨਂ, ਸਭਾਗવਿਸਭਾਗਤਨ੍ਤਿ॥

    Vijaññā ariyasaccānaṃ, sabhāgavisabhāgatanti.

    ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯਉਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Suttantabhājanīyauddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੧. ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    1. Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā

    ਜਾਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Jātiniddeso

    ੧੯੦. ਇਦਾਨਿ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਉਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਾਦੀਨਿ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਅਯਂ ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਜਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੋ ਆਰਦ੍ਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਜਾਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ; ਜਰਾ, ਮਰਣਂ, ਸੋਕੋ , ਪਰਿਦੇવੋ, ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ, ਉਪਾਯਾਸੋ, ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗੋ, ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ; ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ; ਇਚ੍ਛਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਇਚ੍ਛਾਯ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ; ਖਨ੍ਧਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    190. Idāni saṅkhepato uddiṭṭhāni dukkhādīni vibhajitvā dassetuṃ ayaṃ tattha katamaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ jātipi dukkhāti niddesavāro āraddho. Tattha jāti veditabbā, jātiyā dukkhaṭṭho veditabbo; jarā, maraṇaṃ, soko , paridevo, dukkhaṃ, domanassaṃ, upāyāso, appiyasampayogo, piyavippayogo veditabbo; appiyasampayogassa piyavippayogassa dukkhaṭṭho veditabbo; icchā veditabbā, icchāya dukkhaṭṭho veditabbo; khandhā veditabbā, khandhānaṃ dukkhaṭṭho veditabbo.

    ਤਤ੍ਥ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਕਥਨਤ੍ਥਾਯ ਅਯਂ ਮਾਤਿਕਾ – ਇਦਞ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਮ ਅਨੇਕਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਂ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ, વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ, ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ।

    Tattha dukkhassa ariyasaccassa kathanatthāya ayaṃ mātikā – idañhi dukkhaṃ nāma anekaṃ nānappakāraṃ, seyyathidaṃ – dukkhadukkhaṃ, vipariṇāmadukkhaṃ, saṅkhāradukkhaṃ, paṭicchannadukkhaṃ, appaṭicchannadukkhaṃ, pariyāyadukkhaṃ, nippariyāyadukkhanti.

    ਤਤ੍ਥ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਾ ਦੁਕ੍ਖવੇਦਨਾ ਸਭਾવਤੋ ਚ ਨਾਮਤੋ ਚ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ‘ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਸੁਖવੇਦਨਾ વਿਪਰਿਣਾਮੇਨ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਤੋ ‘વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਉਪੇਕ੍ਖਾવੇਦਨਾ ਚੇવ ਅવਸੇਸਾ ਚ ਤੇਭੂਮਕਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਉਦਯਬ੍ਬਯਪੀਲ਼ਿਤਤ੍ਤਾ ‘ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਤਥਾ ਪੀਲ਼ਨਂ ਪਨ ਮਗ੍ਗਫਲਾਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤੇ ਧਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਪਰਿਯਾਪਨ੍ਨਤ੍ਤੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਮਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਣ੍ਣਸੂਲਦਨ੍ਤਸੂਲਰਾਗਜਪਰਿਲ਼ਾਹਦੋਸਜਪਰਿਲ਼ਾਹਾਦਿ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕੋ ਆਬਾਧੋ ਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਚ ਅਪਾਕਟਭਾવਤੋ ‘ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ, ਅਪਾਕਟਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸਕਮ੍ਮਕਾਰਣਾਦਿਸਮੁਟ੍ਠਾਨੋ ਆਬਾਧੋ ਅਪੁਚ੍ਛਿਤ੍વਾવ ਜਾਨਿਤਬ੍ਬਤੋ ਉਪਕ੍ਕਮਸ੍ਸ ਚ ਪਾਕਟਭਾવਤੋ ‘ਅਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ, ਪਾਕਟਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਠਪੇਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ ਸੇਸਂ ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੇ ਆਗਤਂ ਜਾਤਿਆਦਿ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ‘ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ। ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ ‘ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ’ ਨਾਮ।

    Tattha kāyikacetasikā dukkhavedanā sabhāvato ca nāmato ca dukkhattā ‘dukkhadukkhaṃ’ nāma. Sukhavedanā vipariṇāmena dukkhuppattihetuto ‘vipariṇāmadukkhaṃ’ nāma. Upekkhāvedanā ceva avasesā ca tebhūmakā saṅkhārā udayabbayapīḷitattā ‘saṅkhāradukkhaṃ’ nāma. Tathā pīḷanaṃ pana maggaphalānampi atthi. Tasmā ete dhammā dukkhasaccapariyāpannattena saṅkhāradukkhaṃ nāmāti veditabbā. Kaṇṇasūladantasūlarāgajapariḷāhadosajapariḷāhādi kāyikacetasiko ābādho pucchitvā jānitabbato upakkamassa ca apākaṭabhāvato ‘paṭicchannadukkhaṃ’ nāma, apākaṭadukkhantipi vuccati. Dvattiṃsakammakāraṇādisamuṭṭhāno ābādho apucchitvāva jānitabbato upakkamassa ca pākaṭabhāvato ‘appaṭicchannadukkhaṃ’ nāma, pākaṭadukkhantipi vuccati. Ṭhapetvā dukkhadukkhaṃ sesaṃ dukkhasaccavibhaṅge āgataṃ jātiādi sabbampi tassa tassa dukkhassa vatthubhāvato ‘pariyāyadukkhaṃ’ nāma. Dukkhadukkhaṃ ‘nippariyāyadukkhaṃ’ nāma.

    ਤਤ੍ਥ ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਪ੍ਪਰਿਯਾਯਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਦਦ੍વਯੇ ਠਤ੍વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਞ੍ਚ ਨਾਮੇਤਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋਪਿ ਆਗਚ੍ਛਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋਪਿ। ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨਪਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨਪਿ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ । વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਪਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨੇવ ਕਥੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ, ਨ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ। ਤਂ ਇਦਂ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਠਾਨੇ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਆਗਤਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨੇવ ਕਥੇਤਬ੍ਬਂ। ਤਸ੍ਮਾ ਯਂ ਤਂ ਨਿਦ੍ਦੇਸવਾਰੇ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਅਰਿਯਸਚ੍ਚਂ? ਜਾਤਿਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿਆਦੀਨਿ ਪਦਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ‘‘ਜਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ, ਜਾਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਜਾਤਿਆਦੀਨਿ ਤਾવ ‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਜਾਤਿ? ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਜਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤੀ’’ਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਪਨ ਪਦਭਾਜਨੀਯਸ੍ਸ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ।

    Tattha pariyāyadukkhaṃ nippariyāyadukkhanti imasmiṃ padadvaye ṭhatvā dukkhaṃ ariyasaccaṃ kathetabbaṃ. Ariyasaccañca nāmetaṃ pāḷiyaṃ saṅkhepatopi āgacchati vitthāratopi. Saṅkhepato āgataṭṭhāne saṅkhepenapi vitthārenapi kathetuṃ vaṭṭati . Vitthārato āgataṭṭhāne pana vitthāreneva kathetuṃ vaṭṭati, na saṅkhepena. Taṃ idaṃ imasmiṃ ṭhāne vitthārena āgatanti vitthāreneva kathetabbaṃ. Tasmā yaṃ taṃ niddesavāre ‘‘tattha katamaṃ dukkhaṃ ariyasaccaṃ? Jātipi dukkhā’’tiādīni padāni gahetvā ‘‘jāti veditabbā, jātiyā dukkhaṭṭho veditabbo’’tiādi vuttaṃ. Tattha jātiādīni tāva ‘‘tattha katamā jāti? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjātī’’ti imassa pana padabhājanīyassa vasena veditabbāni.

    ੧੯੧. ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਅਤ੍ਥવਣ੍ਣਨਾ – ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਨ੍ਤਿ ਅਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਯਾ ਦੇવਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜਾਤਿ, ਯਾ ਸੋਮਦਤ੍ਤਸ੍ਸ ਜਾਤੀਤਿ ਏવਞ੍ਹਿ ਦਿવਸਮ੍ਪਿ ਕਥਿਯਮਾਨੇ ਨੇવ ਸਤ੍ਤਾ ਪਰਿਯਾਦਾਨਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਬ੍ਬਂ ਅਪਰਤ੍ਥਦੀਪਨਂ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਦ੍વੀਹਿ ਪਦੇਹਿ ਨ ਕੋਚਿ ਸਤ੍ਤੋ ਅਪਰਿਯਾਦਿਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਅਪਰਤ੍ਥਦੀਪਨਂ ਨ ਸਿਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹੀਤਿ ਅਯਂ ਜਾਤਿਗਤਿવਸੇਨ ਅਨੇਕੇਸਂ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯਾਨਂ ਸਾਧਾਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਨਿਕਾਯੇ, ਸਤ੍ਤਘਟਾਯਂ ਸਤ੍ਤਸਮੂਹੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    191. Tatrāyaṃ atthavaṇṇanā – tesaṃ tesaṃ sattānanti ayaṃ saṅkhepato anekesaṃ sattānaṃ sādhāraṇaniddeso. Yā devadattassa jāti, yā somadattassa jātīti evañhi divasampi kathiyamāne neva sattā pariyādānaṃ gacchanti, na sabbaṃ aparatthadīpanaṃ sijjhati. Imehi pana dvīhi padehi na koci satto apariyādinno hoti, na kiñci aparatthadīpanaṃ na sijjhati. Tena vuttaṃ – ‘‘yā tesaṃ tesaṃ sattāna’’nti. Tamhi tamhīti ayaṃ jātigativasena anekesaṃ sattanikāyānaṃ sādhāraṇaniddeso. Sattanikāyeti sattānaṃ nikāye, sattaghaṭāyaṃ sattasamūheti attho.

    ਜਾਤੀਤਿ ਅਯਂ ਜਾਤਿਸਦ੍ਦੋ ਅਨੇਕਤ੍ਥੋ। ਤਥਾ ਹੇਸ ‘‘ਏਕਮ੍ਪਿ ਜਾਤਿਂ, ਦ੍વੇਪਿ ਜਾਤਿਯੋ’’ਤਿ (ਪਾਰਾ॰ ੧੨; ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੨੫੭) ਏਤ੍ਥ ਭવੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਅਤ੍ਥਿ વਿਸਾਖੇ , ਨਿਗਣ੍ਠਾ ਨਾਮ ਸਮਣਜਾਤਿਕਾ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੩.੭੧) ਏਤ੍ਥ ਨਿਕਾਯੇ। ‘‘ਤਿਰਿਯਾ ਨਾਮ ਤਿਣਜਾਤਿ ਨਾਭਿਯਾ ਉਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਨਭਂ ਆਹਚ੍ਚ ਠਿਤਾ ਅਹੋਸੀ’’ਤਿ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੯੬) ਏਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ। ‘‘ਜਾਤਿ ਦ੍વੀਹਿ ਖਨ੍ਧੇਹਿ ਸਙ੍ਗਹਿਤਾ’’ਤਿ (ਧਾਤੁ॰ ੭੧) ਏਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖਤਲਕ੍ਖਣੇ। ‘‘ਯਂ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਪਠਮਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਪਠਮਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਪਾਤੁਭੂਤਂ, ਤਦੁਪਾਦਾਯ ਸਾવਸ੍ਸ ਜਾਤੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੨੪) ਏਤ੍ਥ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਂ। ‘‘ਸਮ੍ਪਤਿਜਾਤੋ, ਆਨਨ੍ਦ, ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੦੭) ਏਤ੍ਥ ਪਸੂਤਿਯਂ। ‘‘ਅਨੁਪਕ੍ਕੁਟ੍ਠੋ ਜਾਤਿવਾਦੇਨਾ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੩੧) ਏਤ੍ਥ ਕੁਲੇ। ‘‘ਯਤੋਹਂ, ਭਗਿਨਿ, ਅਰਿਯਾਯ ਜਾਤਿਯਾ ਜਾਤੋ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੫੧) ਏਤ੍ਥ ਅਰਿਯਸੀਲੇ। ਇਧ ਪਨਾਯਂ ਸવਿਕਾਰੇਸੁ ਪਠਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ વਤ੍ਤਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਜਾਯਮਾਨਕવਸੇਨ ਜਾਤੀਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਸਞ੍ਜਾਯਨવਸੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤੀਤਿ ਉਪਸਗ੍ਗੇਨ ਪਦਂ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਓਕ੍ਕਮਨવਸੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ। ਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਜਾਤਿ, ਸਾ ਅਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਸਞ੍ਜਾਯਨਟ੍ਠੇਨ ਸਞ੍ਜਾਤਿ, ਸਾ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਯਤਨવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਓਕ੍ਕਮਨਟ੍ਠੇਨ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ, ਸਾ ਅਣ੍ਡਜਜਲਾਬੁਜવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਹਿ ਅਣ੍ਡਕੋਸਞ੍ਚ વਤ੍ਥਿਕੋਸਞ੍ਚ ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ, ਓਕ੍ਕਮਨ੍ਤਾਪਿ ਪવਿਸਨ੍ਤਾ વਿਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨਟ੍ਠੇਨ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਸਾ ਸਂਸੇਦਜਓਪਪਾਤਿਕવਸੇਨ ਯੁਤ੍ਤਾ। ਤੇ ਹਿ ਪਾਕਟਾ ਏવ ਹੁਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ ਤਾવ ਸਮ੍ਮੁਤਿਕਥਾ।

    Jātīti ayaṃ jātisaddo anekattho. Tathā hesa ‘‘ekampi jātiṃ, dvepi jātiyo’’ti (pārā. 12; ma. ni. 2.257) ettha bhave āgato. ‘‘Atthi visākhe , nigaṇṭhā nāma samaṇajātikā’’ti (a. ni. 3.71) ettha nikāye. ‘‘Tiriyā nāma tiṇajāti nābhiyā uggantvā nabhaṃ āhacca ṭhitā ahosī’’ti (a. ni. 5.196) ettha paññattiyaṃ. ‘‘Jāti dvīhi khandhehi saṅgahitā’’ti (dhātu. 71) ettha saṅkhatalakkhaṇe. ‘‘Yaṃ, bhikkhave, mātukucchimhi paṭhamaṃ cittaṃ uppannaṃ, paṭhamaṃ viññāṇaṃ pātubhūtaṃ, tadupādāya sāvassa jātī’’ti (mahāva. 124) ettha paṭisandhiyaṃ. ‘‘Sampatijāto, ānanda, bodhisatto’’ti (ma. ni. 3.207) ettha pasūtiyaṃ. ‘‘Anupakkuṭṭho jātivādenā’’ti (dī. ni. 1.331) ettha kule. ‘‘Yatohaṃ, bhagini, ariyāya jātiyā jāto’’ti (ma. ni. 2.351) ettha ariyasīle. Idha panāyaṃ savikāresu paṭhamābhinibbattakkhandhesu vattati. Tasmā jāyamānakavasena jātīti idamettha sabhāvapaccattaṃ. Sañjāyanavasena sañjātīti upasaggena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Okkamanavasena okkanti. Jāyanaṭṭhena vā jāti, sā aparipuṇṇāyatanavasena yuttā. Sañjāyanaṭṭhena sañjāti, sā paripuṇṇāyatanavasena yuttā. Okkamanaṭṭhena okkanti, sā aṇḍajajalābujavasena yuttā. Te hi aṇḍakosañca vatthikosañca okkamanti, okkamantāpi pavisantā viya paṭisandhiṃ gaṇhanti. Abhinibbattanaṭṭhena abhinibbatti. Sā saṃsedajaopapātikavasena yuttā. Te hi pākaṭā eva hutvā nibbattanti. Ayaṃ tāva sammutikathā.

    ਇਦਾਨਿ ਪਰਮਤ੍ਥਕਥਾ ਹੋਤਿ। ਖਨ੍ਧਾ ਏવ ਹਿ ਪਰਮਤ੍ਥਤੋ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਤ੍ਤਾ। ਤਤ੍ਥ ਚ ਖਨ੍ਧਾਨਨ੍ਤਿ ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ ਏਕਸ੍ਸ, ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਚਤੁਨ੍ਨਂ, ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਗਹਣਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਪਾਤੁਭਾવੋਤਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ। ਆਯਤਨਾਨਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਤਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਯਤਨવਸੇਨ ਸਙ੍ਗਹੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਪਟਿਲਾਭੋਤਿ ਸਨ੍ਤਤਿਯਂ ਪਾਤੁਭਾવੋਯੇવ; ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਾਨੇવ ਹਿ ਤਾਨਿ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਿ ਨਾਮ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਜਾਤੀਤਿ ਅਯਂ ਜਾਤਿ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਭવੇ ਪਠਮਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣਾ, ਨੀਯ੍ਯਾਤਨਰਸਾ, ਅਤੀਤਭવਤੋ ਇਧ ਉਮ੍ਮੁਜ੍ਜਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਫਲવਸੇਨ ਦੁਕ੍ਖવਿਚਿਤ੍ਤਤਾਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ વਾ।

    Idāni paramatthakathā hoti. Khandhā eva hi paramatthato pātubhavanti, na sattā. Tattha ca khandhānanti ekavokārabhave ekassa, catuvokārabhave catunnaṃ, pañcavokārabhave pañcannaṃ gahaṇaṃ veditabbaṃ. Pātubhāvoti uppatti. Āyatanānanti ettha tatra tatra uppajjamānāyatanavasena saṅgaho veditabbo. Paṭilābhoti santatiyaṃ pātubhāvoyeva; pātubhavantāneva hi tāni paṭiladdhāni nāma honti. Ayaṃ vuccati jātīti ayaṃ jāti nāma kathiyati. Sā panesā tattha tattha bhave paṭhamābhinibbattilakkhaṇā, nīyyātanarasā, atītabhavato idha ummujjanapaccupaṭṭhānā, phalavasena dukkhavicittatāpaccupaṭṭhānā vā.

    ਇਦਾਨਿ ‘ਜਾਤਿਯਾ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਅਯਞ੍ਹਿ ਜਾਤਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਤਰਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਨਾਯਂ વਤ੍ਥੂਤਿ? ਯਂ ਤਂ ਬਾਲਪਣ੍ਡਿਤਸੁਤ੍ਤਾਦੀਸੁ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੪੬ ਆਦਯੋ) ਭਗવਤਾਪਿ ਉਪਮਾવਸੇਨ ਪਕਾਸਿਤਂ ਆਪਾਯਿਕਂਦੁਕ੍ਖਂ, ਯਞ੍ਚ ਸੁਗਤਿਯਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਮੂਲਕਾਦਿਭੇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਏਸਾ વਤ੍ਥੁ। ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਮੂਲਕਾਦਿਭੇਦਂ ਦੁਕ੍ਖਂ – ਅਯਞ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤੋ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਮਾਨੋ ਨ ਉਪ੍ਪਲਪਦੁਮਪੁਣ੍ਡਰੀਕਾਦੀਸੁ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਅਥ ਖੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਆਮਾਸਯਸ੍ਸ ਉਪਰਿ ਪਕ੍ਕਾਸਯਸ੍ਸ ਉਦਰਪਟਲਪਿਟ੍ਠਿਕਣ੍ਡਕਾਨਂ વੇਮਜ੍ਝੇ ਪਰਮਸਮ੍ਬਾਧੇ ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰੇ ਨਾਨਾਕੁਣਪਗਨ੍ਧਪਰਿਭਾવਿਤੇ ਅਸੁਚਿਪਰਮਦੁਗ੍ਗਨ੍ਧਪવਨવਿਚਰਿਤੇ ਅਧਿਮਤ੍ਤਜੇਗੁਚ੍ਛੇ ਕੁਚ੍ਛਿਪ੍ਪਦੇਸੇ ਪੂਤਿਮਚ੍ਛਪੂਤਿਕੁਮ੍ਮਾਸਚਨ੍ਦਨਿਕਾਦੀਸੁ ਕਿਮਿ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ। ਸੋ ਤਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੋ ਦਸ ਮਾਸੇ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਸਮ੍ਭવੇਨ ਉਸ੍ਮਨਾ ਪੁਟਪਾਕਂ વਿਯ ਪਚ੍ਚਮਾਨੋ ਪਿਟ੍ਠਪਿਣ੍ਡਿ વਿਯ ਸੇਦਿਯਮਾਨੋ ਸਮਿਞ੍ਜਨਪਸਾਰਣਾਦਿਰਹਿਤੋ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਨੁਭੋਤੀਤਿ। ਇਦਂ ਤਾવ ‘ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ।

    Idāni ‘jātiyā dukkhaṭṭho veditabbo’ti ayañhi jāti sayaṃ na dukkhā, dukkhuppattiyā pana vatthubhāvena dukkhāti vuttā. Kataradukkhassa panāyaṃ vatthūti? Yaṃ taṃ bālapaṇḍitasuttādīsu (ma. ni. 3.246 ādayo) bhagavatāpi upamāvasena pakāsitaṃ āpāyikaṃdukkhaṃ, yañca sugatiyaṃ manussaloke gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ uppajjati, tassa sabbassāpi esā vatthu. Tatridaṃ gabbhokkantimūlakādibhedaṃ dukkhaṃ – ayañhi satto mātukucchimhi nibbattamāno na uppalapadumapuṇḍarīkādīsu nibbattati. Atha kho heṭṭhā āmāsayassa upari pakkāsayassa udarapaṭalapiṭṭhikaṇḍakānaṃ vemajjhe paramasambādhe tibbandhakāre nānākuṇapagandhaparibhāvite asuciparamaduggandhapavanavicarite adhimattajegucche kucchippadese pūtimacchapūtikummāsacandanikādīsu kimi viya nibbattati. So tattha nibbatto dasa māse mātukucchisambhavena usmanā puṭapākaṃ viya paccamāno piṭṭhapiṇḍi viya sediyamāno samiñjanapasāraṇādirahito adhimattaṃ dukkhaṃ paccanubhotīti. Idaṃ tāva ‘gabbhokkantimūlakaṃ’ dukkhaṃ.

    ਯਂ ਪਨ ਸੋ ਮਾਤੁ ਸਹਸਾ ਉਪਕ੍ਖਲਨਗਮਨਨਿਸੀਦਨਉਟ੍ਠਾਨਪਰਿવਤ੍ਤਨਾਦੀਸੁ ਸੁਰਾਧੁਤ੍ਤਹਤ੍ਥਗਤੋ ਏਲ਼ਕੋ વਿਯ ਅਹਿਗੁਣ੍ਠਿਕਹਤ੍ਥਗਤੋ ਸਪ੍ਪਪੋਤਕੋ વਿਯ ਚ ਆਕਡ੍ਢਨਪਰਿਕਡ੍ਢਨਓਧੁਨਨਨਿਦ੍ਧੁਨਨਾਦਿਨਾ ਉਪਕ੍ਕਮੇਨ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨੁਭવਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਮਾਤੁ ਸੀਤੁਦਕਪਾਨਕਾਲੇ ਸੀਤਨਰਕੂਪਪਨ੍ਨੋ વਿਯ, ਉਣ੍ਹਯਾਗੁਭਤ੍ਤਾਦਿਅਜ੍ਝੋਹਰਣਕਾਲੇ ਅਙ੍ਗਾਰવੁਟ੍ਠਿਸਮ੍ਪਰਿਕਿਣ੍ਣੋ વਿਯ, ਲੋਣਮ੍ਬਿਲਾਦਿਅਜ੍ਝੋਹਰਣਕਾਲੇ ਖਾਰਾਪਟਿਚ੍ਛਕਾਦਿਕਮ੍ਮਕਾਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વਿਯ ਤਿਬ੍ਬਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨੁਭੋਤਿ – ਇਦਂ ‘ਗਬ੍ਭਪਰਿਹਰਣਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ।

    Yaṃ pana so mātu sahasā upakkhalanagamananisīdanauṭṭhānaparivattanādīsu surādhuttahatthagato eḷako viya ahiguṇṭhikahatthagato sappapotako viya ca ākaḍḍhanaparikaḍḍhanaodhunananiddhunanādinā upakkamena adhimattaṃ dukkhamanubhavati, yañca mātu sītudakapānakāle sītanarakūpapanno viya, uṇhayāgubhattādiajjhoharaṇakāle aṅgāravuṭṭhisamparikiṇṇo viya, loṇambilādiajjhoharaṇakāle khārāpaṭicchakādikammakāraṇappatto viya tibbaṃ dukkhamanubhoti – idaṃ ‘gabbhapariharaṇamūlakaṃ’ dukkhaṃ.

    ਯਂ ਪਨਸ੍ਸ ਮੂਲ਼੍ਹਗਬ੍ਭਾਯ ਮਾਤੁਯਾ ਮਿਤ੍ਤਾਮਚ੍ਚਸੁਹਜ੍ਜਾਦੀਹਿਪਿ ਅਦਸ੍ਸਨਾਰਹੇ ਦੁਕ੍ਖੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਟ੍ਠਾਨੇ ਛੇਦਨਫਾਲਨਾਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ਇਦਂ ‘ਗਬ੍ਭવਿਪਤ੍ਤਿਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ વਿਜਾਯਮਾਨਾਯ ਮਾਤੁਯਾ ਕਮ੍ਮਜੇਹਿ વਾਤੇਹਿ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਨਰਕਪਪਾਤਂ વਿਯ ਅਤਿਭਯਾਨਕਂ ਯੋਨਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਪਾਤਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਪਰਮਸਮ੍ਬਾਧੇਨ ਯੋਨਿਮੁਖੇਨ ਤਾਲ਼ਚ੍ਛਿਗ੍ਗਲ਼ੇਨ વਿਯ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਮਹਾਨਾਗਸ੍ਸ ਨਰਕਸਤ੍ਤਸ੍ਸ વਿਯ ਚ ਸਙ੍ਘਾਟਪਬ੍ਬਤੇਹਿ વਿਚੁਣ੍ਣਿਯਮਾਨਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ਇਦਂ ‘વਿਜਾਯਨਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਪਨ ਜਾਤਸ੍ਸ ਤਰੁਣવਣਸਦਿਸਸ੍ਸ ਸੁਕੁਮਾਰਸਰੀਰਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਗ੍ਗਹਣਨ੍ਹਾਪਨਧੋવਨਚੋਲ਼ਪਰਿਮਜ੍ਜਨਾਦਿਕਾਲੇ ਸੂਚਿਮੁਖਖੁਰਧਾਰવਿਜ੍ਝਨਫਾਲਨਸਦਿਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ਇਦਂ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਤੋ ‘ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਨਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯਂ ਤਤੋ ਪਰਂ ਪવਤ੍ਤਿਯਂ ਅਤ੍ਤਨਾવ ਅਤ੍ਤਾਨਂ વਧਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਅਚੇਲਕવਤਾਦਿવਸੇਨ ਆਤਾਪਨਪਰਿਤਾਪਨਾਨੁਯੋਗਮਨੁਯੁਤ੍ਤਸ੍ਸ, ਕੋਧવਸੇਨ ਅਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤਸ੍ਸ, ਉਬ੍ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਦੁਕ੍ਖਂ ਹੋਤਿ – ਇਦਂ ‘ਅਤ੍ਤੂਪਕ੍ਕਮਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਂ।

    Yaṃ panassa mūḷhagabbhāya mātuyā mittāmaccasuhajjādīhipi adassanārahe dukkhuppattiṭṭhāne chedanaphālanādīhi dukkhaṃ uppajjati – idaṃ ‘gabbhavipattimūlakaṃ’ dukkhaṃ. Yaṃ vijāyamānāya mātuyā kammajehi vātehi parivattetvā narakapapātaṃ viya atibhayānakaṃ yonimaggaṃ paṭipātiyamānassa paramasambādhena yonimukhena tāḷacchiggaḷena viya nikkaḍḍhiyamānassa mahānāgassa narakasattassa viya ca saṅghāṭapabbatehi vicuṇṇiyamānassa dukkhaṃ uppajjati – idaṃ ‘vijāyanamūlakaṃ’ dukkhaṃ. Yaṃ pana jātassa taruṇavaṇasadisassa sukumārasarīrassa hatthaggahaṇanhāpanadhovanacoḷaparimajjanādikāle sūcimukhakhuradhāravijjhanaphālanasadisaṃ dukkhaṃ uppajjati – idaṃ mātukucchito ‘bahi nikkhamanamūlakaṃ’ dukkhaṃ. Yaṃ tato paraṃ pavattiyaṃ attanāva attānaṃ vadhantassa, acelakavatādivasena ātāpanaparitāpanānuyogamanuyuttassa, kodhavasena abhuñjantassa, ubbandhantassa ca dukkhaṃ hoti – idaṃ ‘attūpakkamamūlakaṃ’ dukkhaṃ.

    ਯਂ ਪਨ ਪਰਤੋ વਧਬਨ੍ਧਨਾਦੀਨਿ ਅਨੁਭવਨ੍ਤਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ – ਇਦਂ ‘ਪਰੂਪਕ੍ਕਮਮੂਲਕਂ’ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਇਤਿ ਇਮਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਯਂ ਜਾਤਿ વਤ੍ਥੁਮੇવ ਹੋਤੀਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    Yaṃ pana parato vadhabandhanādīni anubhavantassa dukkhaṃ uppajjati – idaṃ ‘parūpakkamamūlakaṃ’ dukkhanti. Iti imassa sabbassāpi dukkhassa ayaṃ jāti vatthumeva hotīti. Tenetaṃ vuccati –

    ਜਾਯੇਥ ਨੋ ਚੇ ਨਰਕੇਸੁ ਸਤ੍ਤੋ,

    Jāyetha no ce narakesu satto,

    ਤਤ੍ਥਗ੍ਗਿਦਾਹਾਦਿਕਮਪ੍ਪਸਯ੍ਹਂ।

    Tatthaggidāhādikamappasayhaṃ;

    ਲਭੇਥ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨੁ ਕੁਹਿਂ ਪਤਿਟ੍ਠਂ,

    Labhetha dukkhaṃ nu kuhiṃ patiṭṭhaṃ,

    ਇਚ੍ਚਾਹ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਮੁਨੀਧ ਜਾਤਿ॥

    Iccāha dukkhāti munīdha jāti.

    ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਿਰਚ੍ਛੇਸੁ ਕਸਾਪਤੋਦ-

    Dukkhaṃ tiracchesu kasāpatoda-

    ਦਣ੍ਡਾਭਿਘਾਤਾਦਿਭવਂ ਅਨੇਕਂ।

    Daṇḍābhighātādibhavaṃ anekaṃ;

    ਯਂ ਤਂ ਕਥਂ ਤਤ੍ਥ ਭવੇਯ੍ਯ ਜਾਤਿਂ,

    Yaṃ taṃ kathaṃ tattha bhaveyya jātiṃ,

    વਿਨਾ ਤਹਿਂ ਜਾਤਿ ਤਤੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ॥

    Vinā tahiṃ jāti tatopi dukkhā.

    ਪੇਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਨ ਖੁਪ੍ਪਿਪਾਸਾ-

    Petesu dukkhaṃ pana khuppipāsā-

    વਾਤਾਤਪਾਦਿਪ੍ਪਭવਂ વਿਚਿਤ੍ਤਂ।

    Vātātapādippabhavaṃ vicittaṃ;

    ਯਸ੍ਮਾ ਅਜਾਤਸ੍ਸ ਨ ਤਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਿ,

    Yasmā ajātassa na tattha atthi,

    ਤਸ੍ਮਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਮੁਨਿ ਜਾਤਿਮਾਹ॥

    Tasmāpi dukkhaṃ muni jātimāha.

    ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰੇ ਚ ਅਸਯ੍ਹਸੀਤੇ,

    Tibbandhakāre ca asayhasīte,

    ਲੋਕਨ੍ਤਰੇ ਯਂ ਅਸੁਰੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਂ।

    Lokantare yaṃ asuresu dukkhaṃ;

    ਨ ਤਂ ਭવੇ ਤਤ੍ਥ ਨ ਚਸ੍ਸ ਜਾਤਿ,

    Na taṃ bhave tattha na cassa jāti,

    ਯਤੋ ਅਯਂ ਜਾਤਿ ਤਤੋਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾ॥

    Yato ayaṃ jāti tatopi dukkhā.

    ਯਞ੍ਚਾਪਿ ਗੂਥਨਰਕੇ વਿਯ ਮਾਤੁਗਬ੍ਭੇ,

    Yañcāpi gūthanarake viya mātugabbhe,

    ਸਤ੍ਤੋ વਸਂ ਚਿਰਮਤੋ ਬਹਿ ਨਿਕ੍ਖਮਨਞ੍ਚ।

    Satto vasaṃ ciramato bahi nikkhamanañca;

    ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਤਿਘੋਰਮਿਦਮ੍ਪਿ ਨਤ੍ਥਿ,

    Pappoti dukkhamatighoramidampi natthi,

    ਜਾਤਿਂ વਿਨਾ ਇਤਿਪਿ ਜਾਤਿਰਯਞ੍ਹਿ ਦੁਕ੍ਖਾ॥

    Jātiṃ vinā itipi jātirayañhi dukkhā.

    ਕਿਂ ਭਾਸਿਤੇਨ ਬਹੁਨਾ ਨਨੁ ਯਂ ਕੁਹਿਞ੍ਚਿ,

    Kiṃ bhāsitena bahunā nanu yaṃ kuhiñci,

    ਅਤ੍ਥੀਧ ਕਿਞ੍ਚਿਦਪਿ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਕਦਾਚਿ।

    Atthīdha kiñcidapi dukkhamidaṃ kadāci;

    ਨੇવਤ੍ਥਿ ਜਾਤਿવਿਰਹੇ ਯਦਤੋ ਮਹੇਸੀ,

    Nevatthi jātivirahe yadato mahesī,

    ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਸਬ੍ਬਪਠਮਂ ਇਮਮਾਹ ਜਾਤਿਨ੍ਤਿ॥

    Dukkhāti sabbapaṭhamaṃ imamāha jātinti.

    ਜਰਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Jarāniddeso

    ੧੯੨. ਜਰਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਜਰਾਤਿ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਜੀਰਣਤਾਤਿ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿਆਦਯੋ ਤਯੋ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ਜਰਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਪਦੇਨ ਸਭਾવਤੋ ਦੀਪਿਤਾ, ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਇਦਂ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਜੀਰਣਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਆਕਾਰਤੋ , ਤੇਨਸ੍ਸਾਯਂ ਆਕਾਰਨਿਦ੍ਦੇਸੋ। ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਦਨ੍ਤਨਖਾਨਂ ਖਣ੍ਡਿਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। ਪਾਲਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਇਮਿਨਾ ਕੇਸਲੋਮਾਨਂ ਪਲਿਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ। વਲਿਤ੍ਤਚਤਾਤਿ ਇਮਿਨਾ ਮਂਸਂ ਮਿਲਾਪੇਤ੍વਾ ਤਚੇ વਲਿਤ੍ਤਭਾવਕਰਣਕਿਚ੍ਚਤੋ ਦੀਪਿਤਾ। ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਇਮੇ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਆਦਯੋ ਤਯੋ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇ ਕਿਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸਾ। ਤੇਹਿ ਇਮੇਸਂ વਿਕਾਰਾਨਂ ਦਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪਾਕਟੀਭੂਤਾਤਿ ਪਾਕਟਜਰਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾ। ਯਥੇવ ਹਿ ਉਦਕਸ੍ਸ વਾ વਾਤਸ੍ਸ વਾ ਅਗ੍ਗਿਨੋ વਾ ਤਿਣਰੁਕ੍ਖਾਦੀਨਂ ਸਂਸਗ੍ਗਪਲਿਭਗ੍ਗਤਾਯ વਾ ਝਾਮਤਾਯ વਾ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ ਹੋਤਿ, ਨ ਚ ਸੋ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਤਾਨੇવ ਉਦਕਾਦੀਨਿ, ਏવਮੇવ ਜਰਾਯ ਦਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਗਤਮਗ੍ਗੋ ਪਾਕਟੋ, ਚਕ੍ਖੁਂ ਉਮ੍ਮੀਲੇਤ੍વਾਪਿ ਗਯ੍ਹਤਿ। ਨ ਚ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਾਦੀਨੇવ ਜਰਾ; ਨ ਹਿ ਜਰਾ ਚਕ੍ਖੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਾ ਹੋਤਿ।

    192. Jarāniddese jarāti sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti ākāraniddeso. Khaṇḍiccantiādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Pacchimā dve pakatiniddesā. Ayañhi jarāti iminā padena sabhāvato dīpitā, tenassā idaṃ sabhāvapaccattaṃ. Jīraṇatāti iminā ākārato , tenassāyaṃ ākāraniddeso. Khaṇḍiccanti iminā kālātikkame dantanakhānaṃ khaṇḍitabhāvakaraṇakiccato. Pāliccanti iminā kesalomānaṃ palitabhāvakaraṇakiccato. Valittacatāti iminā maṃsaṃ milāpetvā tace valittabhāvakaraṇakiccato dīpitā. Tenassā ime khaṇḍiccanti ādayo tayo kālātikkame kiccaniddesā. Tehi imesaṃ vikārānaṃ dassanavasena pākaṭībhūtāti pākaṭajarā dassitā. Yatheva hi udakassa vā vātassa vā aggino vā tiṇarukkhādīnaṃ saṃsaggapalibhaggatāya vā jhāmatāya vā gatamaggo pākaṭo hoti, na ca so gatamaggo tāneva udakādīni, evameva jarāya dantādīsu khaṇḍiccādivasena gatamaggo pākaṭo, cakkhuṃ ummīletvāpi gayhati. Na ca khaṇḍiccādīneva jarā; na hi jarā cakkhuviññeyyā hoti.

    ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋਤਿ ਇਮੇਹਿ ਪਨ ਪਦੇਹਿ ਕਾਲਾਤਿਕ੍ਕਮੇਯੇવ ਅਭਿਬ੍ਯਤ੍ਤਾਯ ਆਯੁਕ੍ਖਯਚਕ੍ਖਾਦਿਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪਰਿਪਾਕਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਪਕਤਿਯਾ ਦੀਪਿਤਾ। ਤੇਨਸ੍ਸਿਮੇ ਪਚ੍ਛਿਮਾ ਦ੍વੇ ਪਕਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ ਯਸ੍ਮਾ ਜਰਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯੁ ਹਾਯਤਿ ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾ ‘‘ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨੀ’’ਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਯਸ੍ਮਾ ਦਹਰਕਾਲੇ ਸੁਪ੍ਪਸਨ੍ਨਾਨਿ ਸੁਖੁਮਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਂ ਸੁਖੇਨੇવ ਗਣ੍ਹਨਸਮਤ੍ਥਾਨਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਜਰਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਪਕ੍ਕਾਨਿ ਆਲੁਲ਼ਿਤਾਨਿ ਅવਿਸਦਾਨਿ ਓਲ਼ਾਰਿਕਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ વਿਸਯਂ ਗਹੇਤੁਂ ਅਸਮਤ੍ਥਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋ’’ਤਿ ਫਲੂਪਚਾਰੇਨੇવ વੁਤ੍ਤਾ।

    Āyunosaṃhāni indriyānaṃ paripākoti imehi pana padehi kālātikkameyeva abhibyattāya āyukkhayacakkhādiindriyaparipākasaṅkhātāya pakatiyā dīpitā. Tenassime pacchimā dve pakatiniddesāti veditabbā. Tattha yasmā jaraṃ pattassa āyu hāyati tasmā jarā ‘‘āyuno saṃhānī’’ti phalūpacārena vuttā. Yasmā daharakāle suppasannāni sukhumampi attano visayaṃ sukheneva gaṇhanasamatthāni cakkhādīni indriyāni jaraṃ pattassa paripakkāni āluḷitāni avisadāni oḷārikampi attano visayaṃ gahetuṃ asamatthāni honti, tasmā ‘‘indriyānaṃ paripāko’’ti phalūpacāreneva vuttā.

    ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਏવਂ ਨਿਦ੍ਦਿਟ੍ਠਾ ਸਬ੍ਬਾਪਿ ਜਰਾ ਪਾਕਟਾ ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਾਤਿ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਦਨ੍ਤਾਦੀਸੁ ਖਣ੍ਡਾਦਿਭਾવਦਸ੍ਸਨਤੋ ਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਜਰਾ ‘ਪਾਕਟਜਰਾ’ ਨਾਮ। ਅਰੂਪਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਨ ਜਰਾ ਤਾਦਿਸਸ੍ਸ વਿਕਾਰਸ੍ਸ ਅਦਸ੍ਸਨਤੋ ‘ਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਜਰਾ’ ਨਾਮ। ਤਤ੍ਥ ਯ੍વਾਯਂ ਖਣ੍ਡਾਦਿਭਾવੋ ਦਿਸ੍ਸਤਿ, ਸੋ ਤਾਦਿਸਾਨਂ ਦਨ੍ਤਾਦੀਨਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ વਣ੍ਣੋਯੇવ। ਤਂ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਦਿਸ੍વਾ ਮਨੋਦ੍વਾਰੇਨ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮੇ ਦਨ੍ਤਾ ਜਰਾਯ ਪਹਟਾ’’ਤਿ ਜਰਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਉਦਕਟ੍ਠਾਨੇ ਬਦ੍ਧਾਨਿ ਗੋਸਿਙ੍ਗਾਦੀਨਿ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਉਦਕਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਜਾਨਨਂ વਿਯ। ਪੁਨ ਅવੀਚਿ ਸવੀਚੀਤਿ ਏવਮ੍ਪਿ ਅਯਂ ਜਰਾ ਦੁવਿਧਾ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਣਿਕਨਕਰਜਤਪવਾਲ਼ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਾਦੀਨਂ ਮਨ੍ਦਦਸਕਾਦੀਸੁ ਪਾਣੀਨਂ વਿਯ ਚ ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦੀਸੁ ਅਪਾਣੀਨਂ વਿਯ ਚ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ ਦੁਬ੍ਬਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾ ‘ਅવੀਚਿਜਰਾ’ ਨਾਮ, ਨਿਰਨ੍ਤਰਜਰਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤੋ ਅਞ੍ਞੇਸੁ ਪਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ વਣ੍ਣવਿਸੇਸਾਦੀਨਂ ਸੁવਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਤ੍ਤਾ ਜਰਾ ‘ਸવੀਚਿਜਰਾ’ ਨਾਮ।

    Sā panesā evaṃ niddiṭṭhā sabbāpi jarā pākaṭā paṭicchannāti duvidhā hoti. Tattha dantādīsu khaṇḍādibhāvadassanato rūpadhammesu jarā ‘pākaṭajarā’ nāma. Arūpadhammesu pana jarā tādisassa vikārassa adassanato ‘paṭicchannajarā’ nāma. Tattha yvāyaṃ khaṇḍādibhāvo dissati, so tādisānaṃ dantādīnaṃ suviññeyyattā vaṇṇoyeva. Taṃ cakkhunā disvā manodvārena cintetvā ‘‘ime dantā jarāya pahaṭā’’ti jaraṃ jānāti, udakaṭṭhāne baddhāni gosiṅgādīni oloketvā heṭṭhā udakassa atthibhāvaṃ jānanaṃ viya. Puna avīci savīcīti evampi ayaṃ jarā duvidhā hoti. Tattha maṇikanakarajatapavāḷacandasūriyādīnaṃ mandadasakādīsu pāṇīnaṃ viya ca pupphaphalapallavādīsu apāṇīnaṃ viya ca antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ dubbiññeyyattā jarā ‘avīcijarā’ nāma, nirantarajarāti attho. Tato aññesu pana yathāvuttesu antarantarā vaṇṇavisesādīnaṃ suviññeyyattā jarā ‘savīcijarā’ nāma.

    ਤਤ੍ਥ ਸવੀਚਿਜਰਾ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਾਨੁਪਾਦਿਨ੍ਨਕવਸੇਨ ਏવਂ ਦੀਪੇਤਬ੍ਬਾ – ਦਹਰਕੁਮਾਰਕਾਨਞ੍ਹਿ ਪਠਮਮੇવ ਖੀਰਦਨ੍ਤਾ ਨਾਮ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ, ਨ ਤੇ ਥਿਰਾ। ਤੇਸੁ ਪਨ ਪਤਿਤੇਸੁ ਪੁਨ ਦਨ੍ਤਾ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਪਠਮਮੇવ ਸੇਤਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਜਰਾવਾਤੇਨ ਪਨ ਪਹਟਕਾਲੇ ਕਾਲ਼ਕਾ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਕੇਸਾ ਪਨ ਪਠਮਮੇવ ਤਮ੍ਬਾਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਕਾਲ਼ਕਾਪਿ ਸੇਤਾਪਿ। ਛવਿ ਪਨ ਸਲੋਹਿਤਿਕਾ ਹੋਤਿ। વਡ੍ਢਨ੍ਤਾਨਂ વਡ੍ਢਨ੍ਤਾਨਂ ਓਦਾਤਾਨਂ ਓਦਾਤਭਾવੋ, ਕਾਲ਼ਕਾਨਂ ਕਾਲ਼ਕਭਾવੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਜਰਾવਾਤੇਨ ਪਨ ਪਹਟਕਾਲੇ વਲ਼ਿਂ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਸਸ੍ਸਂ વਪਿਤਕਾਲੇ ਸੇਤਂ ਹੋਤਿ, ਪਚ੍ਛਾ ਨੀਲਂ, ਜਰਾવਾਤੇਨ ਪਨ ਪਹਟਕਾਲੇ ਪਣ੍ਡੁਕਂ ਹੋਤਿ। ਅਮ੍ਬਙ੍ਕੁਰੇਨਾਪਿ ਦੀਪੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤਿ ਏવ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਜਰਾਤਿ ਅਯਂ ਜਰਾ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਖਨ੍ਧਪਰਿਪਾਕਲਕ੍ਖਣਾ, ਮਰਣੂਪਨਯਨਰਸਾ, ਯੋਬ੍ਬਨવਿਨਾਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ।

    Tattha savīcijarā upādinnānupādinnakavasena evaṃ dīpetabbā – daharakumārakānañhi paṭhamameva khīradantā nāma uṭṭhahanti, na te thirā. Tesu pana patitesu puna dantā uṭṭhahanti. Te paṭhamameva setā honti, jarāvātena pana pahaṭakāle kāḷakā honti. Kesā pana paṭhamameva tambāpi honti kāḷakāpi setāpi. Chavi pana salohitikā hoti. Vaḍḍhantānaṃ vaḍḍhantānaṃ odātānaṃ odātabhāvo, kāḷakānaṃ kāḷakabhāvo paññāyati, jarāvātena pana pahaṭakāle vaḷiṃ gaṇhāti. Sabbampi sassaṃ vapitakāle setaṃ hoti, pacchā nīlaṃ, jarāvātena pana pahaṭakāle paṇḍukaṃ hoti. Ambaṅkurenāpi dīpetuṃ vaṭṭati eva. Ayaṃ vuccati jarāti ayaṃ jarā nāma kathiyati. Sā panesā khandhaparipākalakkhaṇā, maraṇūpanayanarasā, yobbanavināsapaccupaṭṭhānā.

    ‘ਜਰਾਯ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਕਤਰਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ? ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚੇવ ਦੋਮਨਸ੍ਸਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ। ਜਿਣ੍ਣਸ੍ਸ ਹਿ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਜਰਸਕਟਂ વਿਯ ਦੁਬ੍ਬਲੋ ਹੋਤਿ, ਠਾਤੁਂ વਾ ਗਨ੍ਤੁਂ વਾ ਨਿਸੀਦਿਤੁਂ વਾ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇ ਯਥਾਪੁਰੇ ਅਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਨ੍ਤੇ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿਚ –

    ‘Jarāya dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayampi sayaṃ na dukkhā, dukkhassa pana vatthubhāvena dukkhāti vuttā. Katarassa dukkhassa? Kāyadukkhassa ceva domanassadukkhassa ca. Jiṇṇassa hi attabhāvo jarasakaṭaṃ viya dubbalo hoti, ṭhātuṃ vā gantuṃ vā nisīdituṃ vā vāyamantassa balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati; puttadāre yathāpure asallakkhente domanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhāti veditabbā. Apica –

    ਅਙ੍ਗਾਨਂ ਸਿਥਿਲਭਾવਾ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ વਿਕਾਰਤੋ।

    Aṅgānaṃ sithilabhāvā, indriyānaṃ vikārato;

    ਯੋਬ੍ਬਨਸ੍ਸ વਿਨਾਸੇਨ, ਬਲਸ੍ਸ ਉਪਘਾਤਤੋ॥

    Yobbanassa vināsena, balassa upaghātato.

    વਿਪ੍ਪવਾਸਾ ਸਤਾਦੀਨਂ, ਪੁਤ੍ਤਦਾਰੇਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ।

    Vippavāsā satādīnaṃ, puttadārehi attano;

    ਅਪਸਾਦਨੀਯਤੋ ਚੇવ, ਭੀਯ੍ਯੋ ਬਾਲਤ੍ਤਪਤ੍ਤਿਯਾ॥

    Apasādanīyato ceva, bhīyyo bālattapattiyā.

    ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਯਂ ਮਚ੍ਚੋ, ਕਾਯਿਕਂ ਮਾਨਸਂ ਤਥਾ।

    Pappoti dukkhaṃ yaṃ macco, kāyikaṃ mānasaṃ tathā;

    ਸਬ੍ਬਮੇਤਂ ਜਰਾਹੇਤੁ, ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਜਰਾ ਦੁਖਾਤਿ॥

    Sabbametaṃ jarāhetu, yasmā tasmā jarā dukhāti.

    ਮਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Maraṇaniddeso

    ੧੯੩. ਮਰਣਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚવਨਕવਸੇਨ ਚੁਤਿ; ਏਕਚਤੁਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾਯ ਚੁਤਿਯਾ ਸਾਮਞ੍ਞવਚਨਮੇਤਂ। ਚવਨਤਾਤਿ ਭਾવવਚਨੇਨ ਲਕ੍ਖਣਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਭੇਦੋਤਿ ਚੁਤਿਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭਙ੍ਗੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਰਿਦੀਪਨਂ । ਅਨ੍ਤਰਧਾਨਨ੍ਤਿ ਘਟਸ੍ਸ વਿਯ ਭਿਨ੍ਨਸ੍ਸ ਭਿਨ੍ਨਾਨਂ ਚੁਤਿਖਨ੍ਧਾਨਂ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਪਰਿਯਾਯੇਨ ਠਾਨਾਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਮਚ੍ਚੁ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਮਚ੍ਚੁਸਙ੍ਖਾਤਂ ਮਰਣਂ। ਕਾਲੋ ਨਾਮ ਅਨ੍ਤਕੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਿਰਿਯਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ। ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਸਮ੍ਮੁਤਿਯਾ ਮਰਣਂ ਦੀਪਿਤਂ ਹੋਤਿ।

    193. Maraṇaniddese cavanakavasena cuti; ekacatupañcakkhandhāya cutiyā sāmaññavacanametaṃ. Cavanatāti bhāvavacanena lakkhaṇanidassanaṃ. Bhedoti cutikhandhānaṃ bhaṅguppattiparidīpanaṃ . Antaradhānanti ghaṭassa viya bhinnassa bhinnānaṃ cutikhandhānaṃ yena kenaci pariyāyena ṭhānābhāvaparidīpanaṃ. Maccu maraṇanti maccusaṅkhātaṃ maraṇaṃ. Kālo nāma antako, tassa kiriyā kālakiriyā. Ettāvatā sammutiyā maraṇaṃ dīpitaṃ hoti.

    ਇਦਾਨਿ ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਦੀਪੇਤੁਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਪਰਮਤ੍ਥੇਨ ਹਿ ਖਨ੍ਧਾਯੇવ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਸਤ੍ਤੋ ਨਾਮ ਕੋਚਿ ਮਰਤਿ। ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਪਨ ਭਿਜ੍ਜਮਾਨੇਸੁ ਸਤ੍ਤੋ ਮਰਤਿ ਭਿਨ੍ਨੇਸੁ ਮਤੋਤਿ વੋਹਾਰੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਚਤੁਪਞ੍ਚવੋਕਾਰવਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ, ਏਕવੋਕਾਰવਸੇਨ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ; ਚਤੁવੋਕਾਰવਸੇਨ વਾ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ, ਸੇਸਦ੍વਯવਸੇਨ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਕਸ੍ਮਾ? ਭવਦ੍વਯੇਪਿ ਰੂਪਕਾਯਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਸਮ੍ਭવਤੋ। ਯਸ੍ਮਾ વਾ ਚਾਤੁਮਹਾਰਾਜਿਕਾਦੀਸੁ ਖਨ੍ਧਾ ਭਿਜ੍ਜਨ੍ਤੇવ, ਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਿਕ੍ਖਿਪਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਤੇਸਂ વਸੇਨ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਭੇਦੋ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਦੀਸੁ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਕਰਣਤੋ ਮਰਣਂ ‘‘ਕਲ਼ੇવਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।

    Idāni paramatthena dīpetuṃ khandhānaṃ bhedotiādimāha. Paramatthena hi khandhāyeva bhijjanti, na satto nāma koci marati. Khandhesu pana bhijjamānesu satto marati bhinnesu matoti vohāro hoti. Ettha ca catupañcavokāravasena khandhānaṃ bhedo, ekavokāravasena kaḷevarassa nikkhepo; catuvokāravasena vā khandhānaṃ bhedo, sesadvayavasena kaḷevarassa nikkhepo veditabbo. Kasmā? Bhavadvayepi rūpakāyasaṅkhātassa kaḷevarassa sambhavato. Yasmā vā cātumahārājikādīsu khandhā bhijjanteva, na kiñci nikkhipati, tasmā tesaṃ vasena khandhānaṃ bhedo. Manussādīsu kaḷevarassa nikkhepo. Ettha ca kaḷevarassa nikkhepakaraṇato maraṇaṃ ‘‘kaḷevarassa nikkhepo’’ti vuttaṃ.

    ਜੀવਿਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦੋਤਿ ਇਮਿਨਾ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਸ੍ਸੇવ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਅਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਦ੍ਧਸ੍ਸ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ। ‘ਸਸ੍ਸਂ ਮਤਂ, ਰੁਕ੍ਖੋ ਮਤੋ’ਤਿ ਇਦਂ ਪਨ વੋਹਾਰਮਤ੍ਤਮੇવ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਏવਰੂਪਾਨਿ વਚਨਾਨਿ ਸਸ੍ਸਾਦੀਨਂ ਖਯવਯਭਾવਮੇવ ਦੀਪੇਨ੍ਤਿ। ਇਦਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਮਰਣਨ੍ਤਿ ਇਦਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਮਰਣਂ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ।

    Jīvitindriyassa upacchedoti iminā indriyabaddhasseva maraṇaṃ nāma hoti, anindriyabaddhassa maraṇaṃ nāma natthīti dasseti. ‘Sassaṃ mataṃ, rukkho mato’ti idaṃ pana vohāramattameva. Atthato pana evarūpāni vacanāni sassādīnaṃ khayavayabhāvameva dīpenti. Idaṃ vuccati maraṇanti idaṃ sabbampi maraṇaṃ nāma kathiyati.

    ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਖਣਿਕਮਰਣਂ, ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਂ, ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਮਰਣਨ੍ਤਿ ਅਯਮ੍ਪਿ ਭੇਦੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਤ੍ਥ ‘ਖਣਿਕਮਰਣਂ’ ਨਾਮ ਪવਤ੍ਤੇ ਰੂਪਾਰੂਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਭੇਦੋ। ‘ਤਿਸ੍ਸੋ ਮਤੋ, ਫੁਸ੍ਸੋ ਮਤੋ’ਤਿ ਇਦਂ ‘ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਂ’ ਨਾਮ। ਖੀਣਾਸવਸ੍ਸ ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ ਕਾਲਕਿਰਿਯਾ ‘ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਮਰਣਂ’ ਨਾਮ। ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਪਨਤ੍ਥੇ ਸਮ੍ਮੁਤਿਮਰਣਂ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਂ। ਜਾਤਿਕ੍ਖਯਮਰਣਂ, ਉਪਕ੍ਕਮਮਰਣਂ, ਸਰਸਮਰਣਂ, ਆਯੁਕ੍ਖਯਮਰਣਂ, ਪੁਞ੍ਞਕ੍ਖਯਮਰਣਨ੍ਤਿਪਿ ਤਸ੍ਸੇવ ਨਾਮਂ। ਤਯਿਦਂ ਚੁਤਿਲਕ੍ਖਣਂ, વਿਯੋਗਰਸਂ, વਿਪ੍ਪવਾਸਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਂ।

    Apicettha khaṇikamaraṇaṃ, sammutimaraṇaṃ, samucchedamaraṇanti ayampi bhedo veditabbo. Tattha ‘khaṇikamaraṇaṃ’ nāma pavatte rūpārūpadhammānaṃ bhedo. ‘Tisso mato, phusso mato’ti idaṃ ‘sammutimaraṇaṃ’ nāma. Khīṇāsavassa appaṭisandhikā kālakiriyā ‘samucchedamaraṇaṃ’ nāma. Imasmiṃ panatthe sammutimaraṇaṃ adhippetaṃ. Jātikkhayamaraṇaṃ, upakkamamaraṇaṃ, sarasamaraṇaṃ, āyukkhayamaraṇaṃ, puññakkhayamaraṇantipi tasseva nāmaṃ. Tayidaṃ cutilakkhaṇaṃ, viyogarasaṃ, vippavāsapaccupaṭṭhānaṃ.

    ‘ਮਰਣਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਇਦਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਮਰਣਨ੍ਤਿਕਾਪਿ ਹਿ ਸਾਰੀਰਿਕਾ વੇਦਨਾ, ਪਟਿવਾਤੇ ਗਹਿਤਾ ਆਦਿਤ੍ਤਤਿਣੁਕ੍ਕਾ વਿਯ, ਸਰੀਰਂ ਨਿਦਹਨ੍ਤਿ। ਨਰਕਨਿਮਿਤ੍ਤਾਦੀਨਂ ਉਪਟ੍ਠਾਨਕਾਲੇ ਬਲવਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਅਪਿ ਚ –

    ‘Maraṇassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana idampi sayaṃ na dukkhaṃ, dukkhassa pana vatthubhāvena dukkhanti vuttaṃ. Maraṇantikāpi hi sārīrikā vedanā, paṭivāte gahitā ādittatiṇukkā viya, sarīraṃ nidahanti. Narakanimittādīnaṃ upaṭṭhānakāle balavadomanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhanti veditabbaṃ. Api ca –

    ਪਾਪਸ੍ਸ ਪਾਪਕਮ੍ਮਾਦਿ, ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਨੁਪਸ੍ਸਤੋ।

    Pāpassa pāpakammādi, nimittamanupassato;

    ਭਦ੍ਦਸ੍ਸਾਪਸਹਨ੍ਤਸ੍ਸ, વਿਯੋਗਂ ਪਿਯવਤ੍ਥੁਕਂ॥

    Bhaddassāpasahantassa, viyogaṃ piyavatthukaṃ.

    ਮੀਯਮਾਨਸ੍ਸ ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਮਾਨਸਂ ਅવਿਸੇਸਤੋ।

    Mīyamānassa yaṃ dukkhaṃ, mānasaṃ avisesato;

    ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚਾਪਿ ਯਂ ਸਨ੍ਧਿ-ਬਨ੍ਧਨਚ੍ਛੇਦਨਾਦਿਕਂ॥

    Sabbesañcāpi yaṃ sandhi-bandhanacchedanādikaṃ.

    વਿਤੁਜ੍ਜਮਾਨਮਮ੍ਮਾਨਂ, ਹੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਸਰੀਰਜਂ।

    Vitujjamānamammānaṃ, hoti dukkhaṃ sarīrajaṃ;

    ਅਸਯ੍ਹਮਪ੍ਪਟਿਕਾਰਂ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸੇਤਸ੍ਸਿਦਂ ਯਤੋ।

    Asayhamappaṭikāraṃ, dukkhassetassidaṃ yato;

    ਮਰਣਂ વਤ੍ਥੁ ਤੇਨੇਤਂ, ਦੁਕ੍ਖਮਿਚ੍ਚੇવ ਭਾਸਿਤਨ੍ਤਿ॥

    Maraṇaṃ vatthu tenetaṃ, dukkhamicceva bhāsitanti.

    ਅਪਿਚ ਇਮਾਨਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਾਨਿ ਨਾਮ ਇਮੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਧਕਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਾ વਿਯ ਓਤਾਰਂ ਗવੇਸਨ੍ਤਾਨਿ વਿਚਰਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਹਿ ਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤੀਸੁ ਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਓਤਾਰਾਪੇਕ੍ਖੇਸੁ વਿਚਰਨ੍ਤੇਸੁ ਏਕੋ વਦੇਯ੍ਯ – ‘‘ਅਹਂ ਅਸੁਕਅਰਞ੍ਞਸ੍ਸ ਨਾਮ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਏਤਂ ਆਦਾਯ ਤਤ੍ਥ ਗਮਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਤ੍ਥ ਮਯ੍ਹਂ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਦੁਤਿਯੋ વਦੇਯ੍ਯ ‘‘ਅਹਂ ਤવ ਏਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਗਤਕਾਲੇ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਂ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਏਤ੍ਥ ਮਯ੍ਹਂ ਦੁਕ੍ਕਰਂ ਨਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ਤਤਿਯੋ વਦੇਯ੍ਯ – ‘‘ਤਯਾ ਏਤਸ੍ਮਿਂ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਦੁਬ੍ਬਲੇ ਕਤੇ ਤਿਣ੍ਹੇਨ ਅਸਿਨਾ ਸੀਸਚ੍ਛੇਦਨਂ ਨਾਮ ਮਯ੍ਹਂ ਭਾਰੋ ਹੋਤੂ’’ਤਿ। ਤੇ ਏવਂ વਤ੍વਾ ਤਥਾ ਕਰੇਯ੍ਯੁਂ।

    Apica imāni jātijarāmaraṇāni nāma imesaṃ sattānaṃ vadhakapaccāmittā viya otāraṃ gavesantāni vicaranti. Yathā hi purisassa tīsu paccāmittesu otārāpekkhesu vicarantesu eko vadeyya – ‘‘ahaṃ asukaaraññassa nāma vaṇṇaṃ kathetvā etaṃ ādāya tattha gamissāmi, ettha mayhaṃ dukkaraṃ natthī’’ti. Dutiyo vadeyya ‘‘ahaṃ tava etaṃ gahetvā gatakāle pothetvā dubbalaṃ karissāmi, ettha mayhaṃ dukkaraṃ natthī’’ti. Tatiyo vadeyya – ‘‘tayā etasmiṃ pothetvā dubbale kate tiṇhena asinā sīsacchedanaṃ nāma mayhaṃ bhāro hotū’’ti. Te evaṃ vatvā tathā kareyyuṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਪਠਮਪਚ੍ਚਾਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਞ੍ਞਸ੍ਸ વਣ੍ਣਂ ਕਥੇਤ੍વਾ ਤਂ ਆਦਾਯ ਤਤ੍ਥ ਗਤਕਾਲੋ વਿਯ ਸੁਹਜ੍ਜਞਾਤਿਮਣ੍ਡਲਤੋ ਨਿਕ੍ਕਡ੍ਢਿਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾਪਨਂ ਨਾਮ ਜਾਤਿਯਾ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਦੁਤਿਯਸ੍ਸ ਪੋਥੇਤ੍વਾ ਦੁਬ੍ਬਲਕਰਣਂ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਪਰਾਧੀਨਮਞ੍ਚਪਰਾਯਣਭਾવਕਰਣਂ ਜਰਾਯ ਕਿਚ੍ਚਂ। ਤਤਿਯਸ੍ਸ ਤਿਣ੍ਹੇਨ ਅਸਿਨਾ ਸੀਸਚ੍ਛੇਦਨਂ વਿਯ ਜੀવਿਤਕ੍ਖਯਪਾਪਨਂ ਮਰਣਸ੍ਸ ਕਿਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ।

    Tattha paṭhamapaccāmittassa araññassa vaṇṇaṃ kathetvā taṃ ādāya tattha gatakālo viya suhajjañātimaṇḍalato nikkaḍḍhitvā yattha katthaci nibbattāpanaṃ nāma jātiyā kiccaṃ. Dutiyassa pothetvā dubbalakaraṇaṃ viya nibbattakkhandhesu nipatitvā parādhīnamañcaparāyaṇabhāvakaraṇaṃ jarāya kiccaṃ. Tatiyassa tiṇhena asinā sīsacchedanaṃ viya jīvitakkhayapāpanaṃ maraṇassa kiccanti veditabbaṃ.

    ਅਪਿਚੇਤ੍ਥ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ ਸਾਦੀਨવਮਹਾਕਨ੍ਤਾਰਪ੍ਪવੇਸੋ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨ੍ਨਪਾਨਰਹਿਤਸ੍ਸ ਦੁਬ੍ਬਲ੍ਯਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਬ੍ਬਲਸ੍ਸ ਇਰਿਯਾਪਥਪવਤ੍ਤਨੇ વਿਹਤਪਰਕ੍ਕਮਸ੍ਸ વਾਲ਼ਾਦੀਹਿ ਅਨਯਬ੍ਯਸਨਾਪਾਦਨਂ વਿਯ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਨ੍ਤਿ।

    Apicettha jātidukkhaṃ sādīnavamahākantārappaveso viya daṭṭhabbaṃ. Jarādukkhaṃ tattha annapānarahitassa dubbalyaṃ viya daṭṭhabbaṃ. Maraṇadukkhaṃ dubbalassa iriyāpathapavattane vihataparakkamassa vāḷādīhi anayabyasanāpādanaṃ viya daṭṭhabbanti.

    ਸੋਕਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Sokaniddeso

    ੧੯੪. ਸੋਕਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਬ੍ਯਸਤੀਤਿ ਬ੍ਯਸਨਂ; ਹਿਤਸੁਖਂ ਖਿਪਤਿ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਞਾਤੀਨਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਂ; ਚੋਰਰੋਗਭਯਾਦੀਹਿ ਞਾਤਿਕ੍ਖਯੋ ਞਾਤਿવਿਨਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇਨ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸਾਤਿ ਅਜ੍ਝੋਤ੍ਥਟਸ੍ਸ ਅਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸੇਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਅਯਂ ਪਨ વਿਸੇਸੋ – ਭੋਗਾਨਂ ਬ੍ਯਸਨਂ ਭੋਗਬ੍ਯਸਨਂ; ਰਾਜਚੋਰਾਦਿવਸੇਨ ਭੋਗਕ੍ਖਯੋ ਭੋਗવਿਨਾਸੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੋਗੋਯੇવ ਬ੍ਯਸਨਂ ਰੋਗਬ੍ਯਸਨਂ; ਰੋਗੋ ਹਿ ਆਰੋਗ੍ਯਂ ਬ੍ਯਸਤਿ વਿਨਾਸੇਤੀਤਿ ਬ੍ਯਸਨਂ। ਸੀਲਸ੍ਸ ਬ੍ਯਸਨਂ ਸੀਲਬ੍ਯਸਨਂ; ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਂ વਿਨਾਸਯਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯੇવ ਬ੍ਯਸਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨਂ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਅਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਿ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਨਿਪ੍ਫਨ੍ਨਾਨਿ ਤਿਲਕ੍ਖਣਬ੍ਭਾਹਤਾਨਿ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਚ ਤੀਣਿ ਨੇવ ਕੁਸਲਾਨਿ ਨ ਅਕੁਸਲਾਨਿ। ਸੀਲਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨਦ੍વਯਂ ਅਕੁਸਲਂ।

    194. Sokaniddese byasatīti byasanaṃ; hitasukhaṃ khipati viddhaṃsetīti attho. Ñātīnaṃ byasanaṃ ñātibyasanaṃ; corarogabhayādīhi ñātikkhayo ñātivināsoti attho. Tena ñātibyasanena phuṭṭhassāti ajjhotthaṭassa abhibhūtassa samannāgatassāti attho. Sesesupi eseva nayo. Ayaṃ pana viseso – bhogānaṃ byasanaṃ bhogabyasanaṃ; rājacorādivasena bhogakkhayo bhogavināsoti attho. Rogoyeva byasanaṃ rogabyasanaṃ; rogo hi ārogyaṃ byasati vināsetīti byasanaṃ. Sīlassa byasanaṃ sīlabyasanaṃ; dussīlyassetaṃ nāmaṃ. Sammādiṭṭhiṃ vināsayamānā uppannā diṭṭhiyeva byasanaṃ diṭṭhibyasanaṃ. Ettha ca purimāni dve anipphannāni, pacchimāni tīṇi nipphannāni tilakkhaṇabbhāhatāni. Purimāni ca tīṇi neva kusalāni na akusalāni. Sīladiṭṭhibyasanadvayaṃ akusalaṃ.

    ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨਾਤਿ ਗਹਿਤੇਸੁ વਾ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਅਗ੍ਗਹਿਤੇਸੁ વਾ ਮਿਤ੍ਤਾਮਚ੍ਚਬ੍ਯਸਨਾਦੀਸੁ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ। ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸਾਤਿ ਸਮਨੁਬਨ੍ਧਸ੍ਸ ਅਪਰਿਮੁਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ। ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨਾਤਿ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਸੋਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਨਾ। ਸੋਕੋਤਿ ਸੋਚਨਕવਸੇਨ ਸੋਕੋ; ਇਦਂ ਤੇਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਉਪਜ੍ਜਨਕਸੋਕਸ੍ਸ ਸਭਾવਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ। ਸੋਚਨਾਤਿ ਸੋਚਨਾਕਰੋ। ਸੋਚਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਸੋਚਿਤਭਾવੋ। ਅਨ੍ਤੋਸੋਕੋਤਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਸੋਕੋ। ਦੁਤਿਯਪਦਂ ਉਪਸਗ੍ਗવਸੇਨ વਡ੍ਢਿਤਂ। ਸੋ ਹਿ ਅਬ੍ਭਨ੍ਤਰੇ ਸੁਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਪਰਿਸੁਕ੍ਖਾਪੇਨ੍ਤੋ વਿਯ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ‘‘ਅਨ੍ਤੋਸੋਕੋ ਅਨ੍ਤੋਪਰਿਸੋਕੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ।

    Aññataraññatarenāti gahitesu vā yena kenaci aggahitesu vā mittāmaccabyasanādīsu yena kenaci. Samannāgatassāti samanubandhassa aparimuccamānassa. Aññataraññatarena dukkhadhammenāti yena kenaci sokadukkhassa uppattihetunā. Sokoti socanakavasena soko; idaṃ tehi kāraṇehi upajjanakasokassa sabhāvapaccattaṃ. Socanāti socanākaro. Socitattanti socitabhāvo. Antosokoti abbhantare soko. Dutiyapadaṃ upasaggavasena vaḍḍhitaṃ. So hi abbhantare sukkhāpento viya parisukkhāpento viya uppajjatīti ‘‘antosoko antoparisoko’’ti vuccati.

    ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਜ੍ਝਾਯਨਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਝਾਯਨਾਕਾਰੋ। ਸੋਕੋ ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੋ ਅਗ੍ਗਿ વਿਯ ਚਿਤ੍ਤਂ ਝਾਪੇਤਿ ਪਰਿਦਹਤਿ, ‘‘ਚਿਤ੍ਤਂ ਮੇ ਝਾਮਂ, ਨ ਮੇ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਟਿਭਾਤੀ’’ਤਿ વਦਾਪੇਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ ਮਨੋ ਦੁਮ੍ਮਨੋ, ਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਅਨੁਪવਿਟ੍ਠਟ੍ਠੇਨ ਸੋਕੋવ ਸਲ੍ਲਨ੍ਤਿ ਸੋਕਸਲ੍ਲਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸੋਕੋਤਿ ਅਯਂ ਸੋਕੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਪਨਾਯਂ ਕਿਞ੍ਚਾਪਿ ਅਤ੍ਥਤੋ ਦੋਮਨਸ੍ਸવੇਦਨਾવ ਹੋਤਿ, ਏવਂ ਸਨ੍ਤੇਪਿ ਅਨ੍ਤੋਨਿਜ੍ਝਾਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਨਿਜ੍ਝਾਯਨਰਸੋ, ਅਨੁਸੋਚਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।

    Cetaso parijjhāyanāti cittassa jhāyanākāro. Soko hi uppajjamāno aggi viya cittaṃ jhāpeti paridahati, ‘‘cittaṃ me jhāmaṃ, na me kiñci paṭibhātī’’ti vadāpeti. Dukkhito mano dummano, tassa bhāvo domanassaṃ. Anupaviṭṭhaṭṭhena sokova sallanti sokasallaṃ. Ayaṃ vuccati sokoti ayaṃ soko nāma kathiyati. So panāyaṃ kiñcāpi atthato domanassavedanāva hoti, evaṃ santepi antonijjhānalakkhaṇo, cetaso parinijjhāyanaraso, anusocanapaccupaṭṭhāno.

    ‘ਸੋਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਂ ਸਭਾવਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਚੇવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕਤਰਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ? ਕਾਯਿਕਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਚੇવ ਜવਨਕ੍ਖਣੇ ਚ ਦੋਮਨਸ੍ਸਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਸੋਕવੇਗੇਨ ਹਿ ਹਦਯੇ ਮਹਾਗਣ੍ਡੋ ਉਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਪਰਿਪਚ੍ਚਿਤ੍વਾ ਭਿਜ੍ਜਤਿ, ਮੁਖਤੋ વਾ ਕਾਲ਼ਲੋਹਿਤਂ ਨਿਕ੍ਖਮਤਿ, ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਮੇ ਞਾਤਯੋ ਖਯਂ ਗਤਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਮੇ ਭੋਗਾ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਬਲવਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨਪੇਸ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਿਚ –

    ‘Sokassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayaṃ sabhāvadukkhattā ceva dukkhassa ca vatthubhāvena dukkhoti vutto. Kataradukkhassāti? Kāyikadukkhassa ceva javanakkhaṇe ca domanassadukkhassa. Sokavegena hi hadaye mahāgaṇḍo uṭṭhahitvā paripaccitvā bhijjati, mukhato vā kāḷalohitaṃ nikkhamati, balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati. ‘‘Ettakā me ñātayo khayaṃ gatā, ettakā me bhogā’’ti cintentassa ca balavaṃ domanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnaṃ dukkhānaṃ vatthubhāvenapesa dukkhoti veditabbo. Apica –

    ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਦਯਂ ਸੋਕੋ, ਸਲ੍ਲਂ વਿਯ વਿਤੁਜ੍ਜਤਿ।

    Sattānaṃ hadayaṃ soko, sallaṃ viya vitujjati;

    ਅਗ੍ਗਿਤਤ੍ਤੋવ ਨਾਰਾਚੋ, ਭੁਸਞ੍ਚ ਡਹਤੇ ਪੁਨ॥

    Aggitattova nārāco, bhusañca ḍahate puna.

    ਸਮਾવਹਤਿ ਚ ਬ੍ਯਾਧਿ-ਜਰਾਮਰਣਭੇਦਨਂ।

    Samāvahati ca byādhi-jarāmaraṇabhedanaṃ;

    ਦੁਕ੍ਖਮ੍ਪਿ વਿવਿਧਂ ਯਸ੍ਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ॥

    Dukkhampi vividhaṃ yasmā, tasmā dukkhoti vuccatīti.

    ਪਰਿਦੇવਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Paridevaniddeso

    ੧੯੫. ਪਰਿਦੇવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘ਮਯ੍ਹਂ ਧੀਤਾ, ਮਯ੍ਹਂ ਪੁਤ੍ਤੋ’ਤਿ ਏવਂ ਆਦਿਸ੍ਸ ਆਦਿਸ੍ਸ ਦੇવਨ੍ਤਿ ਰੋਦਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਆਦੇવੋ। ਤਂ ਤਂ વਣ੍ਣਂ ਪਰਿਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿਕਿਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦੇવਨ੍ਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਰਿਦੇવੋ। ਤਤੋ ਪਰਾਨਿ ਦ੍વੇ ਦ੍વੇ ਪਦਾਨਿ ਪੁਰਿਮਦ੍વਯਸ੍ਸੇવ ਆਕਾਰਭਾવਨਿਦ੍ਦੇਸવਸੇਨ વੁਤ੍ਤਾਨਿ। વਾਚਾਤਿ વਚਨਂ। ਪਲਾਪੋਤਿ ਤੁਚ੍ਛਂ ਨਿਰਤ੍ਥਕવਚਨਂ। ਉਪਡ੍ਢਭਣਿਤਅਞ੍ਞਭਣਿਤਾਦਿવਸੇਨ વਿਰੂਪੋ ਪਲਾਪੋ વਿਪ੍ਪਲਾਪੋ। ਲਾਲਪ੍ਪੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਲਪਨਂ। ਲਾਲਪ੍ਪਨਾਕਾਰੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਾ। ਲਾਲਪ੍ਪਿਤਸ੍ਸ ਭਾવੋ ਲਾਲਪ੍ਪਿਤਤ੍ਤਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਰਿਦੇવੋਤਿ ਅਯਂ ਪਰਿਦੇવੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਗੁਣਦੋਸਪਰਿਕਿਤ੍ਤਨਰਸੋ, ਸਮ੍ਭਮਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।

    195. Paridevaniddese ‘mayhaṃ dhītā, mayhaṃ putto’ti evaṃ ādissa ādissa devanti rodanti etenāti ādevo. Taṃ taṃ vaṇṇaṃ parikittetvā parikittetvā devanti etenāti paridevo. Tato parāni dve dve padāni purimadvayasseva ākārabhāvaniddesavasena vuttāni. Vācāti vacanaṃ. Palāpoti tucchaṃ niratthakavacanaṃ. Upaḍḍhabhaṇitaaññabhaṇitādivasena virūpo palāpo vippalāpo. Lālappoti punappunaṃ lapanaṃ. Lālappanākāro lālappanā. Lālappitassa bhāvo lālappitattaṃ. Ayaṃ vuccati paridevoti ayaṃ paridevo nāma kathiyati. So lālappanalakkhaṇo, guṇadosaparikittanaraso, sambhamapaccupaṭṭhāno.

    ‘ਪਰਿਦੇવਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖੋ, ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਪਨ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਪਰਿਦੇવਨ੍ਤੋ ਹਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਖਨ੍ਧਂ ਮੁਟ੍ਠੀਹਿ ਪੋਥੇਤਿ, ਉਭੋਹਿ ਹਤ੍ਥੇਹਿ ਉਰਂ ਪਹਰਤਿ ਪਿਂਸਤਿ, ਸੀਸੇਨ ਭਿਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਯੁਜ੍ਝਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਮੇ ਞਾਤਯੋ ਖਯਂ વਯਂ ਅਬ੍ਭਤ੍ਥਂ ਗਤਾ’ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਬਲવਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਿਚ –

    ‘Paridevassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayampi sayaṃ na dukkho, kāyadukkhadomanassadukkhānaṃ pana vatthubhāvena dukkhoti vutto. Paridevanto hi attano khandhaṃ muṭṭhīhi potheti, ubhohi hatthehi uraṃ paharati piṃsati, sīsena bhittiyā saddhiṃ yujjhati. Tenassa balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati. ‘Ettakā me ñātayo khayaṃ vayaṃ abbhatthaṃ gatā’tiādīni cinteti. Tenassa balavaṃ domanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhoti veditabbo. Apica –

    ਯਂ ਸੋਕਸਲ੍ਲવਿਹਤੋ ਪਰਿਦੇવਮਾਨੋ,

    Yaṃ sokasallavihato paridevamāno,

    ਕਣ੍ਠੋਟ੍ਠਤਾਲੁਤਲਸੋਸਜਮਪ੍ਪਸਯ੍ਹਂ।

    Kaṇṭhoṭṭhatālutalasosajamappasayhaṃ;

    ਭਿਯ੍ਯੋਧਿਮਤ੍ਤਮਧਿਗਚ੍ਛਤਿਯੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ,

    Bhiyyodhimattamadhigacchatiyeva dukkhaṃ,

    ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਤੇਨ ਭਗવਾ ਪਰਿਦੇવਮਾਹਾਤਿ॥

    Dukkhoti tena bhagavā paridevamāhāti.

    ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Dukkhadomanassaniddeso

    ੧੯੬-੭. ਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸਨਿਦ੍ਦੇਸਾ ਹੇਟ੍ਠਾ ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਹਟ੍ਠਕਥਾਯਂ વਣ੍ਣਿਤਤ੍ਤਾ ਪਾਕਟਾ ਏવ। ਲਕ੍ਖਣਾਦੀਨਿ ਪਨ ਤੇਸਂ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਾਨੇવ।

    196-7. Dukkhadomanassaniddesā heṭṭhā dhammasaṅgahaṭṭhakathāyaṃ vaṇṇitattā pākaṭā eva. Lakkhaṇādīni pana tesaṃ tattha vuttāneva.

    ‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪੇਤਂ ਸਯਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਤ੍ਤਾ ਕਾਯਿਕਚੇਤਸਿਕਦੁਕ੍ਖਾਨਞ੍ਚ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਹਤ੍ਥਪਾਦਾਨਞ੍ਹਿ ਕਣ੍ਣਨਾਸਿਕਾਨਞ੍ਚ ਛੇਦਨਦੁਕ੍ਖੇਨ ਦੁਕ੍ਖਿਤਸ੍ਸ , ਅਨਾਥਸਾਲਾਯਂ ਉਚ੍ਛਿਟ੍ਠਕਪਾਲਂ ਪੁਰਤੋ ਕਤ੍વਾ ਨਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ, વਣਮੁਖੇਹਿ ਪੁਲ਼ੁવਕੇਸੁ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੇਸੁ ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਨਾਨਾਰਙ੍ਗਰਤ੍ਤવਤ੍ਥਮਨੁਞ੍ਞਾਲਙ੍ਕਾਰਂ ਨਕ੍ਖਤ੍ਤਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤਂ ਮਹਾਜਨਂ ਦਿਸ੍વਾ ਬਲવਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਤਾવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਿਚ –

    ‘Dukkhassa dukkhaṭṭho veditabbo, domanassassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ubhayampetaṃ sayañca dukkhattā kāyikacetasikadukkhānañca vatthubhāvena dukkhanti vuttaṃ. Hatthapādānañhi kaṇṇanāsikānañca chedanadukkhena dukkhitassa , anāthasālāyaṃ ucchiṭṭhakapālaṃ purato katvā nipannassa, vaṇamukhehi puḷuvakesu nikkhamantesu balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati; nānāraṅgarattavatthamanuññālaṅkāraṃ nakkhattaṃ kīḷantaṃ mahājanaṃ disvā balavadomanassaṃ uppajjati. Evaṃ tāva dukkhassa dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvo veditabbo. Apica –

    ਪੀਲ਼ੇਤਿ ਕਾਯਿਕਮਿਦਂ, ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਮਾਨਸਂ ਭਿਯ੍ਯੋ।

    Pīḷeti kāyikamidaṃ, dukkhaṃ dukkhañca mānasaṃ bhiyyo;

    ਜਨਯਤਿ ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ, ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਿਸੇਸਤੋ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ॥

    Janayati yasmā tasmā, dukkhanti visesato vuttanti.

    ਚੇਤੋਦੁਕ੍ਖਸਮਪ੍ਪਿਤਾ ਪਨ ਕੇਸੇ ਪਕਿਰਿਯ ਉਰਾਨਿ ਪਤਿਪਿਸੇਨ੍ਤਿ, ਆવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ, વਿવਟ੍ਟਨ੍ਤਿ, ਛਿਨ੍ਨਪਪਾਤਂ ਪਪਤਨ੍ਤਿ, ਸਤ੍ਥਂ ਆਹਰਨ੍ਤਿ, વਿਸਂ ਖਾਦਨ੍ਤਿ, ਰਜ੍ਜੁਯਾ ਉਬ੍ਬਨ੍ਧਨ੍ਤਿ, ਅਗ੍ਗਿਂ ਪવਿਸਨ੍ਤਿ । ਤਂ ਤਂ વਿਪਰੀਤਂ વਤ੍ਥੁਂ ਤਥਾ ਤਥਾ વਿਪ੍ਪਟਿਸਾਰਿਨੋ ਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨਚਿਤ੍ਤਾ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਿ। ਏવਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਸ੍ਸ ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਪਿਚ –

    Cetodukkhasamappitā pana kese pakiriya urāni patipisenti, āvaṭṭanti, vivaṭṭanti, chinnapapātaṃ papatanti, satthaṃ āharanti, visaṃ khādanti, rajjuyā ubbandhanti, aggiṃ pavisanti . Taṃ taṃ viparītaṃ vatthuṃ tathā tathā vippaṭisārino pariḍayhamānacittā cintenti. Evaṃ domanassassa ubhinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvo veditabbo. Apica –

    ਪੀਲ਼ੇਤਿ ਯਤੋ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਕਾਯਸ੍ਸ ਚ ਪੀਲ਼ਨਂ ਸਮਾવਹਤਿ।

    Pīḷeti yato cittaṃ, kāyassa ca pīḷanaṃ samāvahati;

    ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਮ੍ਪਿ, ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਤਤੋ ਅਹੂਤਿ॥

    Dukkhanti domanassampi, domanassaṃ tato ahūti.

    ਉਪਾਯਾਸਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Upāyāsaniddeso

    ੧੯੮. ਉਪਾਯਾਸਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਆਯਾਸਨਟ੍ਠੇਨ ਆਯਾਸੋ; ਸਂਸੀਦਨવਿਸੀਦਨਾਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਚਿਤ੍ਤਕਿਲਮਥਸ੍ਸੇਤਂ ਨਾਮਂ। ਬਲવਂ ਆਯਾਸੋ ਉਪਾਯਾਸੋ। ਆਯਾਸਿਤਭਾવੋ ਆਯਾਸਿਤਤ੍ਤਂ। ਉਪਾਯਾਸਿਤਭਾવੋ ਉਪਾਯਾਸਿਤਤ੍ਤਂਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਪਾਯਾਸੋਤਿ ਅਯਂ ਉਪਾਯਾਸੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਪਨੇਸ ਬ੍ਯਾਸਤ੍ਤਿਲਕ੍ਖਣੋ, ਨਿਤ੍ਥੁਨਨਰਸੋ, વਿਸਾਦਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।

    198. Upāyāsaniddese āyāsanaṭṭhena āyāso; saṃsīdanavisīdanākārappavattassa cittakilamathassetaṃ nāmaṃ. Balavaṃ āyāso upāyāso. Āyāsitabhāvo āyāsitattaṃ. Upāyāsitabhāvo upāyāsitattaṃ. Ayaṃ vuccati upāyāsoti ayaṃ upāyāso nāma kathiyati. So panesa byāsattilakkhaṇo, nitthunanaraso, visādapaccupaṭṭhāno.

    ‘ਉਪਾਯਾਸਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ ਅਯਮ੍ਪਿ ਸਯਂ ਨ ਦੁਕ੍ਖੋ, ਉਭਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਕੁਪਿਤੇਨ ਹਿ ਰਞ੍ਞਾ ਇਸ੍ਸਰਿਯਂ ਅਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਹਤਪੁਤ੍ਤਭਾਤਿਕਾਨਂ ਆਣਤ੍ਤવਧਾਨਂ ਭਯੇਨ ਅਟવਿਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਨਿਲੀਨਾਨਂ ਮਹਾવਿਸਾਦਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠਾਨੇਨ ਦੁਕ੍ਖਸੇਯ੍ਯਾਯ ਦੁਕ੍ਖਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਬਲવਂ ਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘ਏਤ੍ਤਕਾ ਨੋ ਞਾਤਕਾ, ਏਤ੍ਤਕਾ ਭੋਗਾ ਨਟ੍ਠਾ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਾਨਂ ਬਲવਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋਤਿ। ਅਪਿਚ –

    ‘Upāyāsassa dukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana ayampi sayaṃ na dukkho, ubhinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhoti vutto. Kupitena hi raññā issariyaṃ acchinditvā hataputtabhātikānaṃ āṇattavadhānaṃ bhayena aṭaviṃ pavisitvā nilīnānaṃ mahāvisādappattānaṃ dukkhaṭṭhānena dukkhaseyyāya dukkhanisajjāya balavaṃ kāyadukkhaṃ uppajjati. ‘Ettakā no ñātakā, ettakā bhogā naṭṭhā’ti cintentānaṃ balavadomanassaṃ uppajjati. Iti imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhoti veditabboti. Apica –

    ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਦਹਨਾ, ਕਾਯਸ੍ਸ વਿਸਾਦਨਾ ਚ ਅਧਿਮਤ੍ਤਂ।

    Cittassa paridahanā, kāyassa visādanā ca adhimattaṃ;

    ਯਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪਾਯਾਸੋ, ਜਨੇਤਿ ਦੁਕ੍ਖੋ ਤਤੋ વੁਤ੍ਤੋ॥

    Yaṃ dukkhamupāyāso, janeti dukkho tato vutto.

    ਏਤ੍ਥ ਚ ਮਨ੍ਦਗ੍ਗਿਨਾ ਅਨ੍ਤੋਭਾਜਨੇਯੇવ ਤੇਲਾਦੀਨਂ ਪਾਕੋ વਿਯ ਸੋਕੋ। ਤਿਕ੍ਖਗ੍ਗਿਨਾ ਪਚ੍ਚਮਾਨਸ੍ਸ ਭਾਜਨਤੋ ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਮਨਂ વਿਯ ਪਰਿਦੇવੋ। ਬਹਿਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਾવਸੇਸਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤੁਮ੍ਪਿ ਅਪ੍ਪਹੋਨ੍ਤਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤੋਭਾਜਨੇਯੇવ ਯਾવ ਪਰਿਕ੍ਖਯਾ ਪਾਕੋ વਿਯ ਉਪਾਯਾਸੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Ettha ca mandagginā antobhājaneyeva telādīnaṃ pāko viya soko. Tikkhagginā paccamānassa bhājanato bahinikkhamanaṃ viya paridevo. Bahinikkhantāvasesassa nikkhamitumpi appahontassa antobhājaneyeva yāva parikkhayā pāko viya upāyāso daṭṭhabbo.

    ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Appiyasampayoganiddeso

    ੧੯੯. ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਸ੍ਸਾਤਿ ਯੇ ਅਸ੍ਸ। ਅਨਿਟ੍ਠਾਤਿ ਅਪਰਿਯੇਸਿਤਾ। ਪਰਿਯੇਸਿਤਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤੁ ਅਪਰਿਯੇਸਿਤਾ વਾ, ਨਾਮਮੇવੇਤਂ ਅਮਨਾਪਾਰਮ੍ਮਣਾਨਂ। ਮਨਸ੍ਮਿਂ ਨ ਕਮਨ੍ਤਿ, ਨ ਪવਿਸਨ੍ਤੀਤਿ ਅਕਨ੍ਤਾ। ਮਨਸ੍ਮਿਂ ਨ ਅਪ੍ਪਿਯਨ੍ਤਿ, ਨ વਾ ਮਨਂ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਮਨਾਪਾਰੂਪਾਤਿਆਦਿ ਤੇਸਂ ਸਭਾવਨਿਦਸ੍ਸਨਂ। ਅਨਤ੍ਥਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ। ਅਹਿਤਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਹਿਤਕਾਮਾ। ਅਫਾਸੁਕਂ ਦੁਕ੍ਖવਿਹਾਰਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਅਫਾਸੁਕਕਾਮਾ। ਚਤੂਹਿ ਯੋਗੇਹਿ ਖੇਮਂ ਨਿਬ੍ਭਯਂ વਿવਟ੍ਟਂ ਨ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸਭਯਂ વਟ੍ਟਮੇવ ਨੇਸਂ ਕਾਮੇਨ੍ਤਿ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੀਤਿ ਆਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾ

    199. Appiyasampayoganiddese yassāti ye assa. Aniṭṭhāti apariyesitā. Pariyesitā vā hontu apariyesitā vā, nāmamevetaṃ amanāpārammaṇānaṃ. Manasmiṃ na kamanti, na pavisantīti akantā. Manasmiṃ na appiyanti, na vā manaṃ vaḍḍhentīti amanāpā. Rūpātiādi tesaṃ sabhāvanidassanaṃ. Anatthaṃ kāmenti icchantīti anatthakāmā. Ahitaṃ kāmenti icchantīti ahitakāmā. Aphāsukaṃ dukkhavihāraṃ kāmenti icchantīti aphāsukakāmā. Catūhi yogehi khemaṃ nibbhayaṃ vivaṭṭaṃ na icchanti, sabhayaṃ vaṭṭameva nesaṃ kāmenti icchantīti āyogakkhemakāmā.

    ਅਪਿਚ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ વੁਦ੍ਧਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਤੇਸਂਯੇવ ਹਾਨਿਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਨਤ੍ਥਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਨਤ੍ਥਕਾਮਾ। ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂਯੇવ ਉਪਾਯਭੂਤਸ੍ਸ ਹਿਤਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਸਦ੍ਧਾਹਾਨਿਆਦੀਨਂ ਉਪਾਯਭੂਤਸ੍ਸ ਅਹਿਤਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਹਿਤਕਾਮਾ। ਫਾਸੁਕવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਅਫਾਸੁਕવਿਹਾਰਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਫਾਸੁਕਕਾਮਾ। ਯਸ੍ਸ ਕਸ੍ਸਚਿ ਨਿਬ੍ਭਯਸ੍ਸ ਅਕਾਮਨਤੋ ਭਯਸ੍ਸ ਚ ਕਾਮਨਤੋ ਅਯੋਗਕ੍ਖੇਮਕਾਮਾਤਿ ਏવਮ੍ਪੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ।

    Apica saddhādīnaṃ vuddhisaṅkhātassa atthassa akāmanato tesaṃyeva hānisaṅkhātassa anatthassa ca kāmanato anatthakāmā. Saddhādīnaṃyeva upāyabhūtassa hitassa akāmanato saddhāhāniādīnaṃ upāyabhūtassa ahitassa ca kāmanato ahitakāmā. Phāsukavihārassa akāmanato aphāsukavihārassa ca kāmanato aphāsukakāmā. Yassa kassaci nibbhayassa akāmanato bhayassa ca kāmanato ayogakkhemakāmāti evampettha attho daṭṭhabbo.

    ਸਙ੍ਗਤੀਤਿ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਂਯੋਗੋ। ਸਮਾਗਮੋਤਿ ਆਗਤੇਹਿ ਸਂਯੋਗੋ। ਸਮੋਧਾਨਨ੍ਤਿ ਠਾਨਨਿਸਜ੍ਜਾਦੀਸੁ ਸਹਭਾવੋ। ਮਿਸ੍ਸੀਭਾવੋਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਸਹਕਰਣਂ। ਅਯਂ ਸਤ੍ਤવਸੇਨ ਯੋਜਨਾ। ਸਙ੍ਖਾਰવਸੇਨ ਪਨ ਯਂ ਲਬ੍ਭਤਿ ਤਂ ਗਹੇਤਬ੍ਬਂ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੋਗੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਅਨਿਟ੍ਠਸਮੋਧਾਨਲਕ੍ਖਣੋ, ਚਿਤ੍ਤવਿਘਾਤਕਰਣਰਸੋ, ਅਨਤ੍ਥਭਾવਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।

    Saṅgatīti gantvā saṃyogo. Samāgamoti āgatehi saṃyogo. Samodhānanti ṭhānanisajjādīsu sahabhāvo. Missībhāvoti sabbakiccānaṃ sahakaraṇaṃ. Ayaṃ sattavasena yojanā. Saṅkhāravasena pana yaṃ labbhati taṃ gahetabbaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ appiyasampayogo nāma kathiyati. So aniṭṭhasamodhānalakkhaṇo, cittavighātakaraṇaraso, anatthabhāvapaccupaṭṭhāno.

    ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੇવਲਂ ਅਪ੍ਪਿਯਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਅਨਿਟ੍ਠਾਨਿ ਹਿ વਤ੍ਥੂਨਿ ਸਮੋਧਾਨਗਤਾਨਿ વਿਜ੍ਝਨਛੇਦਨਫਾਲਨਾਦੀਹਿ ਕਾਯਿਕਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ਉਬ੍ਬੇਗਜਨਨਤੋ ਮਾਨਸਮ੍ਪਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    So atthato eko dhammo nāma natthi. Kevalaṃ appiyasampayuttānaṃ duvidhassāpi dukkhassa vatthubhāvato dukkhoti vutto. Aniṭṭhāni hi vatthūni samodhānagatāni vijjhanachedanaphālanādīhi kāyikampi dukkhaṃ uppādenti, ubbegajananato mānasampi. Tenetaṃ vuccati –

    ਦਿਸ੍વਾવ ਅਪ੍ਪਿਯੇ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਠਮਂ ਹੋਤਿ ਚੇਤਸਿ।

    Disvāva appiye dukkhaṃ, paṭhamaṃ hoti cetasi;

    ਤਦੁਪਕ੍ਕਮਸਮ੍ਭੂਤ-ਮਥ ਕਾਯੇ ਯਤੋ ਇਧ॥

    Tadupakkamasambhūta-matha kāye yato idha.

    ਤਤੋ ਦੁਕ੍ਖਦ੍વਯਸ੍ਸਾਪਿ, વਤ੍ਥੁਤੋ ਸੋ ਮਹੇਸਿਨਾ।

    Tato dukkhadvayassāpi, vatthuto so mahesinā;

    ਦੁਕ੍ਖੋ વੁਤ੍ਤੋਤਿ વਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯੋ, ਅਪ੍ਪਿਯੇਹਿ ਸਮਾਗਮੋਤਿ॥

    Dukkho vuttoti viññeyyo, appiyehi samāgamoti.

    ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Piyavippayoganiddeso

    ੨੦੦. ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੋਗਨਿਦ੍ਦੇਸੋ વੁਤ੍ਤਪਟਿਪਕ੍ਖਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਮਾਤਾ વਾਤਿਆਦਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਕਾਮੇ ਸਰੂਪੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਮਮਾਯਤੀਤਿ ਮਾਤਾ। ਪਿਯਾਯਤੀਤਿ ਪਿਤਾ। ਭਜਤੀਤਿ ਭਾਤਾ। ਤਥਾ ਭਗਿਨੀ। ਮੇਤ੍ਤਾਯਨ੍ਤੀਤਿ ਮਿਤ੍ਤਾ, ਮਿਨਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਮਿਤ੍ਤਾ; ਸਬ੍ਬਗੁਯ੍ਹੇਸੁ ਅਨ੍ਤੋ ਪਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਸਹਭਾવਟ੍ਠੇਨ ਅਮਾ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਮਚ੍ਚਾ। ਅਯਂ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕੋਤਿ ਏવਂ ਜਾਨਨ੍ਤਿ ਞਾਯਨ੍ਤੀਤਿ વਾ ਞਾਤੀ। ਲੋਹਿਤੇਨ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਾਤਿ ਸਾਲੋਹਿਤਾ। ਏવਮੇਤਾਨਿ ਪਦਾਨਿ ਅਤ੍ਥਤੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ ਅਯਂ ਪਿਯੇਹਿ વਿਪ੍ਪਯੋਗੋ ਨਾਮ ਕਥਿਯਤਿ। ਸੋ ਇਟ੍ਠવਤ੍ਥੁવਿਯੋਗਲਕ੍ਖਣੋ, ਸੋਕੁਪ੍ਪਾਦਨਰਸੋ, ਬ੍ਯਸਨਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨੋ।

    200. Piyavippayoganiddeso vuttapaṭipakkhanayena veditabbo. Mātā vātiādi panettha atthakāme sarūpena dassetuṃ vuttaṃ. Tattha mamāyatīti mātā. Piyāyatīti pitā. Bhajatīti bhātā. Tathā bhaginī. Mettāyantīti mittā, minantīti vā mittā; sabbaguyhesu anto pakkhipantīti attho. Kiccakaraṇīyesu sahabhāvaṭṭhena amā hontīti amaccā. Ayaṃ amhākaṃ ajjhattikoti evaṃ jānanti ñāyantīti vā ñātī. Lohitena sambandhāti sālohitā. Evametāni padāni atthato veditabbāni. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ piyehi vippayogo nāma kathiyati. So iṭṭhavatthuviyogalakkhaṇo, sokuppādanaraso, byasanapaccupaṭṭhāno.

    ਸੋ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕੋ ਧਮ੍ਮੋ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਕੇવਲਂ ਪਿਯવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਦੁવਿਧਸ੍ਸਾਪਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। ਇਟ੍ਠਾਨਿ ਹਿ વਤ੍ਥੂਨਿ વਿਯੁਜ੍ਜਮਾਨਾਨਿ ਸਰੀਰਸ੍ਸ ਸੋਸਨਮਿਲਾਪਨਾਦਿਭਾવੇਨ ਕਾਯਿਕਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਨ੍ਤਿ, ‘ਯਮ੍ਪਿ ਨੋ ਅਹੋਸਿ, ਤਮ੍ਪਿ ਨੋ ਨਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਅਨੁਸੋਚਾਪਨਤੋ ਮਾਨਸਮ੍ਪਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –

    So atthato eko dhammo nāma natthi. Kevalaṃ piyavippayuttānaṃ duvidhassāpi dukkhassa vatthubhāvato dukkhoti vutto. Iṭṭhāni hi vatthūni viyujjamānāni sarīrassa sosanamilāpanādibhāvena kāyikampi dukkhaṃ uppādenti, ‘yampi no ahosi, tampi no natthī’ti anusocāpanato mānasampi. Tenetaṃ vuccati –

    ਞਾਤਿਧਨਾਦਿવਿਯੋਗਾ, ਸੋਕਸਰਸਮਪ੍ਪਿਤਾ વਿਤੁਜ੍ਜਨ੍ਤਿ।

    Ñātidhanādiviyogā, sokasarasamappitā vitujjanti;

    ਬਾਲਾ ਯਤੋ ਤਤੋ ਯਂ, ਦੁਕ੍ਖੋਤਿ ਮਤੋ ਪਿਯવਿਯੋਗੋਤਿ॥

    Bālā yato tato yaṃ, dukkhoti mato piyaviyogoti.

    ਇਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Icchāniddeso

    ੨੦੧. ਇਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਸਭਾવਾਨਂ ਜਾਤਿਪਕਤਿਕਾਨਂ। ਇਚ੍ਛਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਹੋ વਤਾਤਿ ਪਤ੍ਥਨਾ। ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਯਂ ਏਤਂ ‘‘ਅਹੋ વਤ ਮਯਂ ਨ ਜਾਤਿਧਮ੍ਮਾ ਅਸ੍ਸਾਮ, ਨ ਚ વਤ ਨੋ ਜਾਤਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਪਹੀਨਸਮੁਦਯੇਸੁ ਸਾਧੂਸੁ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਅਜਾਤਿਧਮ੍ਮਤ੍ਤਂ, ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇਸੁ ਚ વਿਜ੍ਜਮਾਨਂ ਜਾਤਿਯਾ ਅਨਾਗਮਨਂ ਇਚ੍ਛਿਤਂ, ਤਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸਾਪਿ ਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ વਿਨਾ ਅਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਅਨਿਚ੍ਛਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਭਾવਨਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਤੋ ਨ ਇਚ੍ਛਾਯ ਪਤ੍ਤਬ੍ਬਂ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਇਦਮ੍ਪੀਤਿ ਏਤਮ੍ਪਿ; ਉਪਰਿ ਸੇਸਾਨਿ ਉਪਾਦਾਯ ਪਿਕਾਰੋ। ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਯੇਨਪਿ ਧਮ੍ਮੇਨ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯਂ વਤ੍ਥੁਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਨ ਲਭਤਿ, ਤਂ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਇਚ੍ਛਨਂ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ। ਜਰਾਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ। ਏવਮੇਤ੍ਥ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੂਸੁ ਇਚ੍ਛਾવ ‘‘ਯਮ੍ਪਿਚ੍ਛਂ ਨ ਲਭਤਿ ਤਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਸਾ ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੁਇਚ੍ਛਨਲਕ੍ਖਣਾ, ਤਪ੍ਪਰਿਯੇਸਨਰਸਾ, ਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਿਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਾਨਾ।

    201. Icchāniddese jātidhammānanti jātisabhāvānaṃ jātipakatikānaṃ. Icchā uppajjatīti taṇhā uppajjati. Aho vatāti patthanā. Nakho panetaṃ icchāya pattabbanti yaṃ etaṃ ‘‘aho vata mayaṃ na jātidhammā assāma, na ca vata no jāti āgaccheyyā’’ti evaṃ pahīnasamudayesu sādhūsu vijjamānaṃ ajātidhammattaṃ, parinibbutesu ca vijjamānaṃ jātiyā anāgamanaṃ icchitaṃ, taṃ icchantassāpi maggabhāvanāya vinā apattabbato anicchantassa ca bhāvanāya pattabbato na icchāya pattabbaṃ nāma hoti. Idampīti etampi; upari sesāni upādāya pikāro. Yampicchanti yenapi dhammena alabbhaneyyaṃ vatthuṃ icchanto na labhati, taṃ alabbhaneyyavatthuicchanaṃ dukkhanti veditabbaṃ. Jarādhammānantiādīsupi eseva nayo. Evamettha alabbhaneyyavatthūsu icchāva ‘‘yampicchaṃ na labhati tampi dukkha’’nti vuttā. Sā alabbhaneyyavatthuicchanalakkhaṇā, tappariyesanarasā, tesaṃ appattipaccupaṭṭhānā.

    ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવਤੋ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਏਕਚ੍ਚੋ ਹਿ ਰਾਜਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸਮ੍ਭਾવਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਸੋ ਛਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਗਣੇਨ ਪਰਿવਾਰਿਤੋ ਪਬ੍ਬਤવਿਸਮਂ વਾ વਨਗਹਨਂ વਾ ਪવਿਸਤਿ। ਅਥ ਰਾਜਾ ਤਂ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਞਤ੍વਾ ਬਲਕਾਯਂ ਪੇਸੇਤਿ। ਸੋ ਰਾਜਪੁਰਿਸੇਹਿ ਨਿਹਤਪਰਿવਾਰੋ ਸਯਮ੍ਪਿ ਲਦ੍ਧਪ੍ਪਹਾਰੋ ਪਲਾਯਮਾਨੋ ਰੁਕ੍ਖਨ੍ਤਰਂ વਾ ਪਾਸਾਣਨ੍ਤਰਂ વਾ ਪવਿਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਮਹਾਮੇਘੋ ਉਟ੍ਠਹਤਿ, ਤਿਬ੍ਬਨ੍ਧਕਾਰਾ ਕਾਲ਼વਦ੍ਦਲਿਕਾ ਹੋਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਕਾਲ਼ਕਿਪਿਲ੍ਲਿਕਾਦਯੋ ਪਾਣਾ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸ ਬਲવਕਾਯਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ‘ਮਂ ਏਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਏਤ੍ਤਕਾ ਞਾਤੀ ਚ ਭੋਗਾ ਚ વਿਨਟ੍ਠਾ’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਬਲવਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਇਤਿ ਅਯਂ ਇਚ੍ਛਾ ਇਮੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ વਤ੍ਥੁਭਾવੇਨ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਅਪਿਚ –

    Dvinnaṃ pana dukkhānaṃ vatthubhāvato dukkhāti vuttā. Ekacco hi rājā bhavissatīti sambhāvito hoti. So chinnabhinnagaṇena parivārito pabbatavisamaṃ vā vanagahanaṃ vā pavisati. Atha rājā taṃ pavattiṃ ñatvā balakāyaṃ peseti. So rājapurisehi nihataparivāro sayampi laddhappahāro palāyamāno rukkhantaraṃ vā pāsāṇantaraṃ vā pavisati. Tasmiṃ samaye mahāmegho uṭṭhahati, tibbandhakārā kāḷavaddalikā hoti. Atha naṃ samantato kāḷakipillikādayo pāṇā parivāretvā gaṇhanti. Tenassa balavakāyadukkhaṃ uppajjati. ‘Maṃ ekaṃ nissāya ettakā ñātī ca bhogā ca vinaṭṭhā’ti cintentassa balavadomanassaṃ uppajjati. Iti ayaṃ icchā imesaṃ dvinnampi dukkhānaṃ vatthubhāvena dukkhāti veditabbā. Apica –

    ਤਂ ਤਂ ਪਤ੍ਥਯਮਾਨਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਅਲਾਭਤੋ।

    Taṃ taṃ patthayamānānaṃ, tassa tassa alābhato;

    ਯਂ વਿਘਾਤਮਯਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਇਧ ਜਾਯਤਿ॥

    Yaṃ vighātamayaṃ dukkhaṃ, sattānaṃ idha jāyati.

    ਅਲਬ੍ਭਨੇਯ੍ਯવਤ੍ਥੂਨਂ, ਪਤ੍ਥਨਾ ਤਸ੍ਸ ਕਾਰਣਂ।

    Alabbhaneyyavatthūnaṃ, patthanā tassa kāraṇaṃ;

    ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਜਿਨੋ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਇਚ੍ਛਿਤਾਲਾਭਮਬ੍ਰવੀਤਿ॥

    Yasmā tasmā jino dukkhaṃ, icchitālābhamabravīti.

    ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    Upādānakkhandhaniddeso

    ੨੦੨. ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨਾਤਿ ਦੇਸਨਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ। ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਹਿ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸਤਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ વਾ ਏਤ੍ਤਕਾਨਿ ਦੁਕ੍ਖਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨੀਤਿ વਾ ਸਂਖਿਪਿਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਦੇਸਨਾ ਪਨ ਸਕ੍ਕਾ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਾਮ ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਤ੍ਥਿ, ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਦੇਸਨਂ ਸਙ੍ਖਿਪੇਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ; ਤਸ੍ਸ ਤੇ ਕਤਮੇਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਰੂਪੂਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੋਤਿਆਦੀਨਂ ਅਤ੍ਥੋ ਖਨ੍ਧવਿਭਙ੍ਗੇ વਣ੍ਣਿਤੋਯੇવ।

    202. Upādānakkhandhaniddese saṃkhittenāti desanaṃ sandhāya vuttaṃ. Dukkhañhi ettakāni dukkhasatānīti vā ettakāni dukkhasahassānīti vā ettakāni dukkhasatasahassānīti vā saṃkhipituṃ na sakkā, desanā pana sakkā, tasmā ‘‘dukkhaṃ nāma aññaṃ kiñci natthi, saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti desanaṃ saṅkhipento evamāha. Seyyathidanti nipāto; tassa te katameti ceti attho. Rūpūpādānakkhandhotiādīnaṃ attho khandhavibhaṅge vaṇṇitoyeva.

    ‘ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨ –

    ‘Khandhānaṃdukkhaṭṭho veditabbo’ti ettha pana –

    ਜਾਤਿਪ੍ਪਭੁਤਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਯਂ વੁਤ੍ਤਂ ਇਧ ਤਾਦਿਨਾ।

    Jātippabhutikaṃ dukkhaṃ, yaṃ vuttaṃ idha tādinā;

    ਅવੁਤ੍ਤਂ ਯਞ੍ਚ ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ, વਿਨਾ ਏਤੇ ਨ વਿਜ੍ਜਤਿ॥

    Avuttaṃ yañca taṃ sabbaṃ, vinā ete na vijjati.

    ਯਸ੍ਮਾ ਤਸ੍ਮਾ ਉਪਾਦਾਨ-ਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਸਙ੍ਖੇਪਤੋ ਇਮੇ।

    Yasmā tasmā upādāna-kkhandhā saṅkhepato ime;

    ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤ-ਦੇਸਕੇਨ ਮਹੇਸਿਨਾ॥

    Dukkhāti vuttā dukkhanta-desakena mahesinā.

    ਤਥਾ ਹਿ ਇਨ੍ਧਨਮਿવ ਪਾવਕੋ, ਲਕ੍ਖਮਿવ ਪਹਰਣਾਨਿ, ਗੋਰੂਪਮਿવ ਡਂਸਮਕਸਾਦਯੋ, ਖੇਤ੍ਤਮਿવ ਲਾવਕਾ, ਗਾਮਂ વਿਯ ਗਾਮਘਾਤਕਾ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਪਞ੍ਚਕਮੇવ ਜਾਤਿਆਦਯੋ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰੇਹਿ ਬਾਧਯਮਾਨਾ, ਤਿਣਲਤਾਦੀਨਿ વਿਯ ਭੂਮਿਯਂ, ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦੀਨਿ વਿਯ ਰੁਕ੍ਖੇਸੁ, ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁਯੇવ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾਨਞ੍ਚ ਆਦਿਦੁਕ੍ਖਂ ਜਾਤਿ, ਮਜ੍ਝੇਦੁਕ੍ਖਂ ਜਰਾ, ਪਰਿਯੋਸਾਨਦੁਕ੍ਖਂ ਮਰਣਂ। ਮਾਰਣਨ੍ਤਿਕਦੁਕ੍ਖਾਭਿਘਾਤੇਨ ਪਰਿਡਯ੍ਹਮਾਨਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋਕੋ, ਤਦਸਹਨਤੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਦੇવੋ। ਤਤੋ ਧਾਤੁਕ੍ਖੋਭਸਙ੍ਖਾਤਅਨਿਟ੍ਠਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਮਾਯੋਗਤੋ ਕਾਯਸ੍ਸ ਆਬਾਧਨਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਤੇਨ ਬਾਧਿਯਮਾਨਾਨਂ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾਨਂ ਤਤ੍ਥ ਪਟਿਘੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਚੇਤੋਬਾਧਨਦੁਕ੍ਖਂ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ। ਸੋਕਾਦਿવੁਡ੍ਢਿਯਾ ਜਨਿਤવਿਸਾਦਾਨਂ ਅਨੁਤ੍ਥੁਨਨਦੁਕ੍ਖਂ ਉਪਾਯਾਸੋ। ਮਨੋਰਥવਿਘਾਤਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ ਇਚ੍ਛਾવਿਘਾਤਦੁਕ੍ਖਂ ਇਚ੍ਛਿਤਾਲਾਭੋਤਿ ਏવਂ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਤੋ ਉਪਪਰਿਕ੍ਖਿਯਮਾਨਾ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾવ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਯਦੇਤਂ ਏਕਮੇਕਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ વੁਚ੍ਚਮਾਨਂ ਅਨੇਕੇਹਿ ਕਪ੍ਪੇਹਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਅਸੇਸਤੋ વਤ੍ਤੁਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਏਕਜਲਬਿਨ੍ਦੁਮ੍ਹਿ ਸਕਲਸਮੁਦ੍ਦਜਲਰਸਂ વਿਯ ਯੇਸੁ ਕੇਸੁਚਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਉਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਸਙ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਸਂਖਿਤ੍ਤੇਨ ਪਞ੍ਚੁਪਾਦਾਨਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ ਭਗવਾ ਅવੋਚਾਤਿ।

    Tathā hi indhanamiva pāvako, lakkhamiva paharaṇāni, gorūpamiva ḍaṃsamakasādayo, khettamiva lāvakā, gāmaṃ viya gāmaghātakā, upādānakkhandhapañcakameva jātiādayo nānappakārehi bādhayamānā, tiṇalatādīni viya bhūmiyaṃ, pupphaphalapallavādīni viya rukkhesu, upādānakkhandhesuyeva nibbattanti. Upādānakkhandhānañca ādidukkhaṃ jāti, majjhedukkhaṃ jarā, pariyosānadukkhaṃ maraṇaṃ. Māraṇantikadukkhābhighātena pariḍayhamānadukkhaṃ soko, tadasahanato lālappanadukkhaṃ paridevo. Tato dhātukkhobhasaṅkhātaaniṭṭhaphoṭṭhabbasamāyogato kāyassa ābādhanadukkhaṃ dukkhaṃ. Tena bādhiyamānānaṃ puthujjanānaṃ tattha paṭighuppattito cetobādhanadukkhaṃ domanassaṃ. Sokādivuḍḍhiyā janitavisādānaṃ anutthunanadukkhaṃ upāyāso. Manorathavighātappattānaṃ icchāvighātadukkhaṃ icchitālābhoti evaṃ nānappakārato upaparikkhiyamānā upādānakkhandhāva dukkhāti yadetaṃ ekamekaṃ dassetvā vuccamānaṃ anekehi kappehi na sakkā asesato vattuṃ, taṃ sabbampi dukkhaṃ ekajalabindumhi sakalasamuddajalarasaṃ viya yesu kesuci pañcasu upādānakkhandhesu saṅkhipitvā dassetuṃ ‘‘saṃkhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā’’ti bhagavā avocāti.

    ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Dukkhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੨. ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    2. Samudayasaccaniddesavaṇṇanā

    ੨੦੩. ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯਾਯਂ ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਯਾ ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾ। ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾਤਿ ਪੁਨਬ੍ਭવਕਰਣਂ ਪੁਨੋਬ੍ਭવੋ, ਪੁਨੋਬ੍ਭવੋ ਸੀਲਮਸ੍ਸਾਤਿ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾ। ਅਪਿਚ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਦੇਤਿ, ਪੁਨਬ੍ਭવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਭવੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾ। ਸਾ ਪਨੇਸਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਸ੍ਸ ਦਾਯਿਕਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਦਾਯਿਕਾਪਿ, ਪੁਨਬ੍ਭવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾਪਿ ਅਤ੍ਥਿ ਅਸਂવਤ੍ਤਨਿਕਾਪਿ, ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਮਤ੍ਤਾਪਿ। ਸਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਦਦਮਾਨਾਪਿ ਅਦਦਮਾਨਾਪਿ, ਪੁਨਬ੍ਭવਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਮਾਨਾਪਿ ਅਸਂવਤ੍ਤਮਾਨਾਪਿ, ਦਿਨ੍ਨਾਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਉਪਧਿવੇਪਕ੍ਕਮਤ੍ਤਾਪਿ ਪੋਨੋਬ੍ਭવਿਕਾ ਏવਾਤਿ ਨਾਮਂ ਲਭਤਿ। ਅਭਿਨਨ੍ਦਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੇਨ ਸਹਗਤਾਤਿ ਨਨ੍ਦਿਰਾਗਸਹਗਤਾ, ਨਨ੍ਦਿਰਾਗੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਤ੍ਥਤੋ ਏਕਤ੍ਤਮੇવ ਗਤਾਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ। ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀਤਿ ਯਤ੍ਰ ਯਤ੍ਰ ਅਤ੍ਤਭਾવੋ ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ, ਰੂਪਾਦੀਸੁ વਾ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਤਤ੍ਰਤਤ੍ਰਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ; ਰੂਪਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀ ਸਦ੍ਦਗਨ੍ਧਰਸਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਧਮ੍ਮਾਭਿਨਨ੍ਦਿਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਨਿਪਾਤੋ; ਤਸ੍ਸ ਸਾ ਕਤਮਾਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕਾਮਤਣ੍ਹਾਤਿ ਕਾਮੇ ਤਣ੍ਹਾ ਕਾਮਤਣ੍ਹਾ; ਪਞ੍ਚਕਾਮਗੁਣਿਕਰਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। ਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ ਭવਤਣ੍ਹਾ; ਭવਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਸ੍ਸਤਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਸ੍ਸ ਰੂਪਾਰੂਪਭવਰਾਗਸ੍ਸ ਚ ਝਾਨਨਿਕਨ੍ਤਿਯਾ ਚੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ। વਿਭવੇ ਤਣ੍ਹਾ વਿਭવਤਣ੍ਹਾ; ਉਚ੍ਛੇਦਦਿਟ੍ਠਿਸਹਗਤਸ੍ਸ ਰਾਗਸ੍ਸੇਤਂ ਅਧਿવਚਨਂ।

    203. Samudayasaccaniddese yāyaṃ taṇhāti yā ayaṃ taṇhā. Ponobbhavikāti punabbhavakaraṇaṃ punobbhavo, punobbhavo sīlamassāti ponobbhavikā. Apica punabbhavaṃ deti, punabbhavāya saṃvattati, punappunaṃ bhave nibbattetīti ponobbhavikā. Sā panesā punabbhavassa dāyikāpi atthi adāyikāpi, punabbhavāya saṃvattanikāpi atthi asaṃvattanikāpi, dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattāpi. Sā punabbhavaṃ dadamānāpi adadamānāpi, punabbhavāya saṃvattamānāpi asaṃvattamānāpi, dinnāya paṭisandhiyā upadhivepakkamattāpi ponobbhavikā evāti nāmaṃ labhati. Abhinandanasaṅkhātena nandirāgena sahagatāti nandirāgasahagatā, nandirāgena saddhiṃ atthato ekattameva gatāti vuttaṃ hoti. Tatratatrābhinandinīti yatra yatra attabhāvo tatratatrābhinandinī, rūpādīsu vā ārammaṇesu tatratatrābhinandinī; rūpābhinandinī saddagandharasaphoṭṭhabbadhammābhinandinīti attho. Seyyathidanti nipāto; tassa sā katamāti ceti attho. Kāmataṇhāti kāme taṇhā kāmataṇhā; pañcakāmaguṇikarāgassetaṃ adhivacanaṃ. Bhave taṇhā bhavataṇhā; bhavapatthanāvasena uppannassa sassatadiṭṭhisahagatassa rūpārūpabhavarāgassa ca jhānanikantiyā cetaṃ adhivacanaṃ. Vibhave taṇhā vibhavataṇhā; ucchedadiṭṭhisahagatassa rāgassetaṃ adhivacanaṃ.

    ਇਦਾਨਿ ਤਸ੍ਸਾ ਤਣ੍ਹਾਯ વਤ੍ਥੁਂ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਜਾਯਤਿ। ਨਿવਿਸਤੀਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਪਤਿਟ੍ਠਹਤਿ। ਯਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਨ੍ਤਿ ਯਂ ਲੋਕਸ੍ਮਿਂ ਪਿਯਸਭਾવਞ੍ਚੇવ ਮਧੁਰਸਭਾવਞ੍ਚ। ਚਕ੍ਖੁਂ ਲੋਕੇਤਿਆਦੀਸੁ ਲੋਕਸ੍ਮਿਞ੍ਹਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਮਮਤ੍ਤੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਟ੍ਠਾ ਸਤ੍ਤਾ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਕ੍ਖੁਂ ਆਦਾਸਾਦੀਸੁ ਨਿਮਿਤ੍ਤਗ੍ਗਹਣਾਨੁਸਾਰੇਨ વਿਪ੍ਪਸਨ੍ਨਪਞ੍ਚਪਸਾਦਂ ਸੁવਣ੍ਣવਿਮਾਨੇ ਉਗ੍ਘਾਟਿਤਮਣਿਸੀਹਪਞ੍ਜਰਂ વਿਯ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਸੋਤਂ ਰਜਤਪਨਾਲ਼ਿਕਂ વਿਯ ਪਾਮਙ੍ਗਸੁਤ੍ਤਕਂ વਿਯ ਚ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਤੁਙ੍ਗਨਾਸਾਤਿ ਲਦ੍ਧવੋਹਾਰਂ ਘਾਨਂ વਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਠਪਿਤਹਰਿਤਾਲવਟ੍ਟਿਂ વਿਯ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਜਿવ੍ਹਂ ਰਤ੍ਤਕਮ੍ਬਲਪਟਲਂ વਿਯ ਮੁਦੁਸਿਨਿਦ੍ਧਮਧੁਰਰਸਦਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਕਾਯਂ ਸਾਲਲਟ੍ਠਿਂ વਿਯ ਸੁવਣ੍ਣਤੋਰਣਂ વਿਯ ਚ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਮਨਂ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਮਨੇਨ ਅਸਦਿਸਂ ਉਲ਼ਾਰਂ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ, ਰੂਪਂ ਸੁવਣ੍ਣਕਣਿਕਾਰਪੁਪ੍ਫਾਦਿવਣ੍ਣਂ વਿਯ , ਸਦ੍ਦਂ ਮਤ੍ਤਕਰવੀਕਕੋਕਿਲਮਨ੍ਦਧਮਿਤਮਣਿવਂਸਨਿਗ੍ਘੋਸਂ વਿਯ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਟਿਲਦ੍ਧਾਨਿ ਚਤੁਸਮੁਟ੍ਠਾਨਿਕਗਨ੍ਧਾਰਮ੍ਮਣਾਦੀਨਿ ‘ਕਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਸ੍ਸ ਏવਰੂਪਾਨਿ ਅਤ੍ਥੀ’ਤਿ ਮਞ੍ਞਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ ਏવਂ ਮਞ੍ਞਮਾਨਾਨਂ ਤਾਨਿ ਚਕ੍ਖਾਦੀਨਿ ਪਿਯਰੂਪਾਨਿ ਚੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ ਸਾਤਰੂਪਾਨਿ ਚ। ਅਥ ਨੇਸਂ ਤਤ੍ਥ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਚੇવ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾ ਚ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪવਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਿવਿਸਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਭਗવਾ – ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ। ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨਾਤਿ ਯਦਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਤਦਾ ਏਤ੍ਥ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਏਸ ਨਯੋ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥਾਪੀਤਿ।

    Idāni tassā taṇhāya vatthuṃ vitthārato dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha uppajjatīti jāyati. Nivisatīti punappunaṃ pavattivasena patiṭṭhahati. Yaṃ loke piyarūpaṃ sātarūpanti yaṃ lokasmiṃ piyasabhāvañceva madhurasabhāvañca. Cakkhuṃ loketiādīsu lokasmiñhi cakkhādīsu mamattena abhiniviṭṭhā sattā sampattiyaṃ patiṭṭhitā attano cakkhuṃ ādāsādīsu nimittaggahaṇānusārena vippasannapañcapasādaṃ suvaṇṇavimāne ugghāṭitamaṇisīhapañjaraṃ viya maññanti, sotaṃ rajatapanāḷikaṃ viya pāmaṅgasuttakaṃ viya ca maññanti, tuṅganāsāti laddhavohāraṃ ghānaṃ vaṭṭetvā ṭhapitaharitālavaṭṭiṃ viya maññanti, jivhaṃ rattakambalapaṭalaṃ viya mudusiniddhamadhurarasadaṃ maññanti, kāyaṃ sālalaṭṭhiṃ viya suvaṇṇatoraṇaṃ viya ca maññanti, manaṃ aññesaṃ manena asadisaṃ uḷāraṃ maññanti, rūpaṃ suvaṇṇakaṇikārapupphādivaṇṇaṃ viya , saddaṃ mattakaravīkakokilamandadhamitamaṇivaṃsanigghosaṃ viya, attanā paṭiladdhāni catusamuṭṭhānikagandhārammaṇādīni ‘kassa aññassa evarūpāni atthī’ti maññanti. Tesaṃ evaṃ maññamānānaṃ tāni cakkhādīni piyarūpāni ceva honti sātarūpāni ca. Atha nesaṃ tattha anuppannā ceva taṇhā uppajjati, uppannā ca punappunaṃ pavattivasena nivisati. Tasmā bhagavā – ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ. Etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’tiādimāha. Tattha uppajjamānāti yadā uppajjati tadā ettha uppajjatīti attho. Esa nayo sabbatthāpīti.

    ਸਮੁਦਯਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Samudayasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੩. ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    3. Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā

    ੨੦੪. ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ‘ਯੋ ਤਸ੍ਸੇવ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾ’ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬੇ ਯਸ੍ਮਾ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੇਨੇવ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ ਨੋ ਅਞ੍ਞਥਾ, ਯਥਾਹ –

    204. Nirodhasaccaniddese yo tassāyeva taṇhāyāti ettha ‘yo tasseva dukkhassā’ti vattabbe yasmā samudayanirodheneva dukkhaṃ nirujjhati no aññathā, yathāha –

    ‘‘ਯਥਾਪਿ ਮੂਲੇ ਅਨੁਪਦ੍ਦવੇ ਦਲ਼੍ਹੇ,

    ‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe,

    ਛਿਨ੍ਨੋਪਿ ਰੁਕ੍ਖੋ ਪੁਨਰੇવ ਰੂਹਤਿ।

    Chinnopi rukkho punareva rūhati;

    ਏવਮ੍ਪਿ ਤਣ੍ਹਾਨੁਸਯੇ ਅਨੂਹਤੇ,

    Evampi taṇhānusaye anūhate,

    ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਤਿ ਦੁਕ੍ਖਮਿਦਂ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੩੩੮)।

    Nibbattati dukkhamidaṃ punappuna’’nti. (dha. pa. 338);

    ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧੇਨ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਏવਮਾਹ। ਸੀਹਸਮਾਨવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਹਿ ਤਥਾਗਤਾ। ਤੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਾ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਫਲੇ। ਸੁવਾਨવੁਤ੍ਤਿਨੋ ਪਨ ਅਞ੍ਞਤਿਤ੍ਥਿਯਾ। ਤੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਨਿਰੋਧੇਨ੍ਤਾ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤਾ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗੇਨ ਚੇવ ਤਸ੍ਸੇવ ਚ ਦੇਸਨਾਯ ਫਲੇ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ, ਨ ਹੇਤੁਮ੍ਹੀਤਿ। ਸੀਹਸਮਾਨવੁਤ੍ਤਿਤਾਯ ਸਤ੍ਥਾ ਹੇਤੁਮ੍ਹਿ ਪਟਿਪਜ੍ਜਨ੍ਤੋ ਯੋ ਤਸ੍ਸਾਯੇવਾਤਿਆਦਿਮਾਹ।

    Tasmā taṃ dukkhanirodhaṃ dassento samudayanirodhena dassetuṃ evamāha. Sīhasamānavuttino hi tathāgatā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā hetumhi paṭipajjanti, na phale. Suvānavuttino pana aññatitthiyā. Te dukkhaṃ nirodhentā dukkhanirodhañca dassentā attakilamathānuyogena ceva tasseva ca desanāya phale paṭipajjanti, na hetumhīti. Sīhasamānavuttitāya satthā hetumhi paṭipajjanto yo tassāyevātiādimāha.

    ਤਤ੍ਥ ਤਸ੍ਸਾਯੇવਾਤਿ ਯਾ ਸਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਿવੇਸવਸੇਨ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਕਾਸਿਤਾ ਤਸ੍ਸਾਯੇવ। ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋਤਿਆਦੀਨਿ ਸਬ੍ਬਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨવੇવਚਨਾਨੇવ । ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਹਿ ਆਗਮ੍ਮ ਤਣ੍ਹਾ ਅਸੇਸਾ વਿਰਜ੍ਜਤਿ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਤਂ ‘‘ਤਸ੍ਸਾਯੇવ ਤਣ੍ਹਾਯ ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ ਆਗਮ੍ਮ ਤਣ੍ਹਾ ਚਜਿਯਤਿ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਯਤਿ, ਮੁਚ੍ਚਤਿ, ਨ ਅਲ੍ਲਿਯਤਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ‘‘ਚਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਮੁਤ੍ਤਿ ਅਨਾਲਯੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਏਕਮੇવ ਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਨਾਮਾਨਿ ਪਨਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਤਾਨਂ ਨਾਮਪਟਿਪਕ੍ਖવਸੇਨ ਅਨੇਕਾਨਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨવੇવਚਨਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧੋ, ਚਾਗੋ, ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ, ਮੁਤ੍ਤਿ, ਅਨਾਲਯੋ, ਰਾਗਕ੍ਖਯੋ, ਦੋਸਕ੍ਖਯੋ, ਮੋਹਕ੍ਖਯੋ, ਤਣ੍ਹਾਕ੍ਖਯੋ, ਅਨੁਪ੍ਪਾਦੋ, ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਂ, ਅਨਿਮਿਤ੍ਤਂ, ਅਪ੍ਪਣਿਹਿਤਂ, ਅਨਾਯੂਹਨਂ, ਅਪ੍ਪਟਿਸਨ੍ਧਿ, ਅਨੁਪਪਤ੍ਤਿ, ਅਗਤਿ, ਅਜਾਤਂ, ਅਜਰਂ, ਅਬ੍ਯਾਧਿ, ਅਮਤਂ, ਅਸੋਕਂ, ਅਪਰਿਦੇવਂ, ਅਨੁਪਾਯਾਸਂ, ਅਸਂਕਿਲਿਟ੍ਠਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ।

    Tattha tassāyevāti yā sā uppatti nivesavasena heṭṭhā pakāsitā tassāyeva. Asesavirāganirodhotiādīni sabbāni nibbānavevacanāneva . Nibbānañhi āgamma taṇhā asesā virajjati nirujjhati. Tasmā taṃ ‘‘tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho’’ti vuccati. Nibbānañca āgamma taṇhā cajiyati, paṭinissajjiyati, muccati, na alliyati. Tasmā nibbānaṃ ‘‘cāgo paṭinissaggo mutti anālayo’’ti vuccati. Ekameva hi nibbānaṃ. Nāmāni panassa sabbasaṅkhatānaṃ nāmapaṭipakkhavasena anekāni nibbānavevacanāneva honti, seyyathidaṃ – asesavirāganirodho, cāgo, paṭinissaggo, mutti, anālayo, rāgakkhayo, dosakkhayo, mohakkhayo, taṇhākkhayo, anuppādo, appavattaṃ, animittaṃ, appaṇihitaṃ, anāyūhanaṃ, appaṭisandhi, anupapatti, agati, ajātaṃ, ajaraṃ, abyādhi, amataṃ, asokaṃ, aparidevaṃ, anupāyāsaṃ, asaṃkiliṭṭhantiādīni.

    ਇਦਾਨਿ ਮਗ੍ਗੇਨ ਛਿਨ੍ਨਾਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਪਤ੍ਤਾਯਪਿ ਚ ਤਣ੍ਹਾਯ ਯੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਤਸ੍ਸਾ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸਿਤਾ, ਤਤ੍ਥੇવ ਅਭਾવਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਸਾ ਖੋ ਪਨੇਸਾਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਯਥਾ ਪੁਰਿਸੋ ਖੇਤ੍ਤੇ ਜਾਤਂ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁવਲ੍ਲਿਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਗ੍ਗਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਮੂਲਂ ਪਰਿਯੇਸਿਤ੍વਾ ਛਿਨ੍ਦੇਯ੍ਯ, ਸਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬੇਨ ਮਿਲਾਯਿਤ੍વਾ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ। ਤਤੋ ਤਸ੍ਮਿਂ ਖੇਤ੍ਤੇ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਪਹੀਨਾਤਿ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯ। ਏવਮੇવ ਖੇਤ੍ਤੇ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁ વਿਯ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਤਣ੍ਹਾ। ਸਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਮੂਲਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਅਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਂ ਗਤਾ ਪਨ ਤੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਖੇਤ੍ਤੇ ਤਿਤ੍ਤਅਲਾਬੁ વਿਯ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਯਥਾ ਚ ਅਟવਿਤੋ ਚੋਰੇ ਆਨੇਤ੍વਾ ਨਗਰਸ੍ਸ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰੇ ਘਾਤੇਯ੍ਯੁਂ, ਤਤੋ ਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ ਮਤਾਤਿ વਾ ਮਾਰਿਤਾਤਿ વਾ વੁਚ੍ਚੇਯ੍ਯੁਂ; ਏવਮੇવ ਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ વਿਯ ਯਾ ਚਕ੍ਖਾਦੀਸੁ ਤਣ੍ਹਾ, ਸਾ ਦਕ੍ਖਿਣਦ੍વਾਰੇ ਚੋਰਾ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਆਗਮ੍ਮ ਨਿਰੁਦ੍ਧਤ੍ਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ। ਏવਂ ਨਿਰੁਦ੍ਧਾ ਪਨ ਤੇਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਅਟવਿਯਂ ਚੋਰਾ વਿਯ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ। ਤੇਨਸ੍ਸਾ ਤਤ੍ਥੇવ ਨਿਰੋਧਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਚਕ੍ਖੁਂ ਲੋਕੇ ਪਿਯਰੂਪਂ ਸਾਤਰੂਪਂ, ਏਤ੍ਥੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਯਮਾਨਾ ਪਹੀਯਤਿ, ਏਤ੍ਥ ਨਿਰੁਜ੍ਝਮਾਨਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਸੇਸਮੇਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਤ੍ਥਮੇવਾਤਿ।

    Idāni maggena chinnāya nibbānaṃ āgamma appavattipattāyapi ca taṇhāya yesu vatthūsu tassā uppatti dassitā, tattheva abhāvaṃ dassetuṃ sā kho panesātiādimāha. Tattha yathā puriso khette jātaṃ tittaalābuvalliṃ disvā aggato paṭṭhāya mūlaṃ pariyesitvā chindeyya, sā anupubbena milāyitvā appavattiṃ gaccheyya. Tato tasmiṃ khette tittaalābu niruddhā pahīnāti vucceyya. Evameva khette tittaalābu viya cakkhādīsu taṇhā. Sā ariyamaggena mūlacchinnā nibbānaṃ āgamma appavattiṃ gacchati. Evaṃ gatā pana tesu vatthūsu khette tittaalābu viya na paññāyati. Yathā ca aṭavito core ānetvā nagarassa dakkhiṇadvāre ghāteyyuṃ, tato aṭaviyaṃ corā matāti vā māritāti vā vucceyyuṃ; evameva aṭaviyaṃ corā viya yā cakkhādīsu taṇhā, sā dakkhiṇadvāre corā viya nibbānaṃ āgamma niruddhattā nibbāne niruddhā. Evaṃ niruddhā pana tesu vatthūsu aṭaviyaṃ corā viya na paññāyati. Tenassā tattheva nirodhaṃ dassento ‘‘cakkhuṃ loke piyarūpaṃ sātarūpaṃ, etthesā taṇhā pahīyamānā pahīyati, ettha nirujjhamānā nirujjhatī’’tiādimāha. Sesamettha uttānatthamevāti.

    ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।

    Nirodhasaccaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.

    ੪. ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ

    4. Maggasaccaniddesavaṇṇanā

    ੨੦੫. ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਅਯਮੇવਾਤਿ ਅਞ੍ਞਮਗ੍ਗਪਟਿਕ੍ਖੇਪਨਤ੍ਥਂ ਨਿਯਮਨਂ। ਅਰਿਯੋਤਿ ਤਂਤਂਮਗ੍ਗવਜ੍ਝੇਹਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਭਾવਕਰਤ੍ਤਾ ਅਰਿਯਫਲਪਟਿਲਾਭਕਰਤ੍ਤਾ ਚ ਅਰਿਯੋ। ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਾਨਿ ਅਸ੍ਸਾਤਿ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਚਤੁਰਙ੍ਗਿਕਾ વਿਯ ਸੇਨਾ, ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਂ વਿਯ ਤੂਰਿਯਂ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਹੋਤਿ, ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਤ੍ਥਿਕੇਹਿ ਮਗ੍ਗੀਯਤਿ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વਾ ਮਗ੍ਗਤਿ, ਕਿਲੇਸੇ વਾ ਮਾਰੇਨ੍ਤੋ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਮਗ੍ਗੋਸੇਯ੍ਯਥਿਦਨ੍ਤਿ ਸੋ ਕਤਮੋਤਿ ਚੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।

    205. Maggasaccaniddese ayamevāti aññamaggapaṭikkhepanatthaṃ niyamanaṃ. Ariyoti taṃtaṃmaggavajjhehi kilesehi ārakattā ariyabhāvakarattā ariyaphalapaṭilābhakarattā ca ariyo. Aṭṭhaṅgāni assāti aṭṭhaṅgiko. Svāyaṃ caturaṅgikā viya senā, pañcaṅgikaṃ viya tūriyaṃ aṅgamattameva hoti, aṅgavinimutto natthi. Nibbānatthikehi maggīyati, nibbānaṃ vā maggati, kilese vā mārento gacchatīti maggo. Seyyathidanti so katamoti ceti attho.

    ਇਦਾਨਿ ਅਙ੍ਗਮਤ੍ਤਮੇવ ਮਗ੍ਗੋ ਹੋਤਿ, ਅਙ੍ਗવਿਨਿਮ੍ਮੁਤ੍ਤੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ…ਪੇ॰… ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਆਹ। ਤਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾ ਦਸ੍ਸਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਅਭਿਨਿਰੋਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਮਾ વੋਦਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਪਗ੍ਗਹਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ। ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਾਨਲਕ੍ਖਣਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ। ਸਮ੍ਮਾ ਸਮਾਧਾਨਲਕ੍ਖਣੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ

    Idāni aṅgamattameva maggo hoti, aṅgavinimmutto natthīti dassento sammādiṭṭhi…pe… sammāsamādhīti āha. Tattha sammā dassanalakkhaṇā sammādiṭṭhi. Sammā abhiniropanalakkhaṇo sammāsaṅkappo. Sammā pariggahalakkhaṇā sammāvācā. Sammā samuṭṭhāpanalakkhaṇo sammākammanto. Sammā vodānalakkhaṇo sammāājīvo. Sammā paggahalakkhaṇo sammāvāyāmo. Sammā upaṭṭhānalakkhaṇā sammāsati. Sammā samādhānalakkhaṇo sammāsamādhi.

    ਤੇਸੁ ਚ ਏਕੇਕਸ੍ਸ ਤੀਣਿ ਤੀਣਿ ਕਿਚ੍ਚਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਸੇਯ੍ਯਥਿਦਂ – ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਤਾવ ਅਞ੍ਞੇਹਿਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਚ੍ਚਨੀਕਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਿਚ੍ਛਾਦਿਟ੍ਠਿਂ ਪਜਹਤਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਤਿ, ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਧਮ੍ਮੇ ਚ ਪਸ੍ਸਤਿ ਤਪ੍ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਮੋਹવਿਧਮਨવਸੇਨ ਅਸਮ੍ਮੋਹਤੋ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਤਥੇવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦੀਨਿ ਚ ਪਜਹਨ੍ਤਿ, ਨਿਰੋਧਞ੍ਚ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਹਜਾਤਧਮ੍ਮੇ ਅਭਿਨਿਰੋਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਸਮ੍ਮਾ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾ ਸਮੁਟ੍ਠਾਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਸਮ੍ਮਾ વੋਦਾਪੇਤਿ, ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਸਮ੍ਮਾ ਪਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਸਮ੍ਮਾ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਸਮ੍ਮਾ ਪਦਹਤਿ।

    Tesu ca ekekassa tīṇi tīṇi kiccāni honti, seyyathidaṃ – sammādiṭṭhi tāva aññehipi attano paccanīkakilesehi saddhiṃ micchādiṭṭhiṃ pajahati, nirodhaṃ ārammaṇaṃ karoti, sampayuttadhamme ca passati tappaṭicchādakamohavidhamanavasena asammohato. Sammāsaṅkappādayopi tatheva micchāsaṅkappādīni ca pajahanti, nirodhañca ārammaṇaṃ karonti. Visesato panettha sammāsaṅkappo sahajātadhamme abhiniropeti, sammāvācā sammā pariggaṇhāti, sammākammanto sammā samuṭṭhāpeti, sammāājīvo sammā vodāpeti, sammāvāyāmo sammā paggaṇhāti, sammāsati sammā upaṭṭhāti, sammāsamādhi sammā padahati.

    ਅਪਿਚੇਸਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਤਿ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ, ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣਨ੍ਤਿਆਦੀਨਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ, ਮਗ੍ਗਕਾਲੇ ਏਕਕ੍ਖਣਾ ਏਕਾਰਮ੍ਮਣਾ। ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿਆਦੀਨਿ ਤੀਣਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਦਯੋ ਤਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣਾ ਨਾਨਾਰਮ੍ਮਣਾ વਿਰਤਿਯੋਪਿ ਹੋਨ੍ਤਿ ਚੇਤਨਾਯੋਪਿ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ વਿਰਤਿਯੋવ। ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ ਸਮ੍ਮਾਸਤੀਤਿ ਇਦਮ੍ਪਿ ਦ੍વਯਂ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ। ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਯੇવ।

    Apicesā sammādiṭṭhi nāma pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā hoti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā, kiccato pana dukkhe ñāṇantiādīni cattāri nāmāni labhati. Sammāsaṅkappādayopi pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā honti, maggakāle ekakkhaṇā ekārammaṇā. Tesu sammāsaṅkappo kiccato nekkhammasaṅkappotiādīni tīṇi nāmāni labhati. Sammāvācādayo tayo pubbabhāge nānākkhaṇā nānārammaṇā viratiyopi honti cetanāyopi, maggakkhaṇe pana viratiyova. Sammāvāyāmo sammāsatīti idampi dvayaṃ kiccato sammappadhānasatipaṭṭhānavasena cattāri nāmāni labhati. Sammāsamādhi pana pubbabhāgepi maggakkhaṇepi sammāsamādhiyeva.

    ਇਤਿ ਇਮੇਸੁ ਅਟ੍ਠਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਭਗવਤਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਬਹੂਪਕਾਰਤ੍ਤਾ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਦੇਸਿਤਾ। ਅਯਞ੍ਹਿ ‘‘ਪਞ੍ਞਾਪਜ੍ਜੋਤੋ ਪਞ੍ਞਾਸਤ੍ਥ’’ਨ੍ਤਿ (ਧ॰ ਸ॰ ੧੬, ੨੦, ੨੯, ੩੪) ਚ વੁਤ੍ਤਾ। ਤਸ੍ਮਾ ਏਤਾਯ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਕਿਲੇਸਚੋਰੇ ਘਾਤੇਨ੍ਤੋ ਖੇਮੇਨ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਧਿਗਮਾਯ ਪਟਿਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਯੋਗਿਨੋ ਬਹੂਪਕਾਰਤ੍ਤਾ ਪਠਮਂ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ ਦੇਸਿਤਾ’’ਤਿ।

    Iti imesu aṭṭhasu dhammesu bhagavatā nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā. Ayañhi ‘‘paññāpajjoto paññāsattha’’nti (dha. sa. 16, 20, 29, 34) ca vuttā. Tasmā etāya pubbabhāge vipassanāñāṇasaṅkhātāya sammādiṭṭhiyā avijjandhakāraṃ viddhaṃsetvā kilesacore ghātento khemena yogāvacaro nibbānaṃ pāpuṇāti. Tena vuttaṃ ‘‘nibbānādhigamāya paṭipannassa yogino bahūpakārattā paṭhamaṃ sammādiṭṭhi desitā’’ti.

    ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾ ਬਹੂਪਕਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੋ। ਯਥਾ ਹਿ ਹੇਰਞ੍ਞਿਕੋ ਹਤ੍ਥੇਨ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਕਹਾਪਣਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ‘ਅਯਂ ਕੂਟੋ, ਅਯਂ ਛੇਕੋ’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ਏવਂ ਯੋਗਾવਚਰੋਪਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਓਲੋਕਯਮਾਨੋ ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਾવਚਰਾਦਯੋ’ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਪਨ ਪੁਰਿਸੇਨ ਕੋਟਿਯਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਂ ਮਹਾਰੁਕ੍ਖਂ ਤਚ੍ਛਕੋ વਾਸਿਯਾ ਤਚ੍ਛੇਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮੇ ਉਪਨੇਤਿ, ਏવਂ વਿਤਕ੍ਕੇਨ વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਤਕ੍ਕਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਧਮ੍ਮੇ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ‘ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਕਾਮਾવਚਰਾ, ਇਮੇ ਧਮ੍ਮਾ ਰੂਪਾવਚਰਾ’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਕਮ੍ਮੇ ਉਪਨੇਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਨ ਤਸ੍ਸਾ ਬਹੂਪਕਾਰੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ વੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ।

    Sammāsaṅkappo pana tassā bahūpakāro, tasmā tadanantaraṃ vutto. Yathā hi heraññiko hatthena parivattetvā parivattetvā cakkhunā kahāpaṇaṃ olokento ‘ayaṃ kūṭo, ayaṃ cheko’ti jānāti, evaṃ yogāvacaropi pubbabhāge vitakkena vitakketvā vipassanāpaññāya olokayamāno ‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarādayo’ti jānāti. Yathā vā pana purisena koṭiyaṃ gahetvā parivattetvā parivattetvā dinnaṃ mahārukkhaṃ tacchako vāsiyā tacchetvā kamme upaneti, evaṃ vitakkena vitakketvā vitakkatvā dinnadhamme yogāvacaro paññāya ‘ime dhammā kāmāvacarā, ime dhammā rūpāvacarā’tiādinā nayena paricchinditvā kamme upaneti. Tena vuttaṃ ‘sammāsaṅkappo pana tassā bahūpakāro, tasmā tadanantaraṃ vutto’’ti.

    ਸ੍વਾਯਂ ਯਥਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਯਾ, ਏવਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯਪਿ ਉਪਕਾਰਕੋ। ਯਥਾਹ – ‘‘ਪੁਬ੍ਬੇ ਖੋ, ਗਹਪਤਿ, વਿਤਕ੍ਕੇਤ੍વਾ વਿਚਾਰੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਾ વਾਚਂ ਭਿਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੪੬੩)। ਤਸ੍ਮਾ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ વੁਤ੍ਤਾ।

    Svāyaṃ yathā sammādiṭṭhiyā, evaṃ sammāvācāyapi upakārako. Yathāha – ‘‘pubbe kho, gahapati, vitakketvā vicāretvā pacchā vācaṃ bhindatī’’ti (ma. ni. 1.463). Tasmā tadanantaraṃ sammāvācā vuttā.

    ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ‘ਇਦਞ੍ਚਿਦਞ੍ਚ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਾ’ਤਿ ਪਠਮਂ વਾਚਾਯ ਸਂવਿਦਹਿਤ੍વਾ ਲੋਕੇ ਕਮ੍ਮਨ੍ਤੇ ਪਯੋਜੇਨ੍ਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ વਾਚਾ ਕਾਯਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਿਕਾਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਯ ਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    Yasmā pana ‘idañcidañca karissāmā’ti paṭhamaṃ vācāya saṃvidahitvā loke kammante payojenti, tasmā vācā kāyakammassa upakārikāti sammāvācāya anantaraṃ sammākammanto vutto.

    ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਪਨ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ, ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਂ ਪਹਾਯ ਉਭਯਂ ਸੁਚਰਿਤਂ ਪੂਰੇਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਯਸ੍ਮਾ ਆਜੀવਟ੍ਠਮਕਸੀਲਂ ਪੂਰਤਿ, ਨ ਇਤਰਸ੍ਸ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਦੁਭਯਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    Catubbidhaṃ pana vacīduccaritaṃ, tividhaṃ kāyaduccaritaṃ pahāya ubhayaṃ sucaritaṃ pūrentasseva yasmā ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pūrati, na itarassa, tasmā tadubhayānantaraṃ sammāājīvo vutto.

    ਏવਂ ਸੁਦ੍ਧਾਜੀવੇਨ ‘ਪਰਿਸੁਦ੍ਧੋ ਮੇ ਆਜੀવੋ’ਤਿ ਏਤ੍ਤਾવਤਾ ਪਰਿਤੋਸਂ ਅਕਤ੍વਾ ਸੁਤ੍ਤਪ੍ਪਮਤ੍ਤੇਨ વਿਹਰਿਤੁਂ ਨ ਯੁਤ੍ਤਂ, ਅਥ ਖੋ ਸਬ੍ਬਇਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਇਦਂ વੀਰਿਯਮਾਰਭਿਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ વੁਤ੍ਤੋ।

    Evaṃ suddhājīvena ‘parisuddho me ājīvo’ti ettāvatā paritosaṃ akatvā suttappamattena viharituṃ na yuttaṃ, atha kho sabbairiyāpathesu idaṃ vīriyamārabhitabbanti dassetuṃ tadanantaraṃ sammāvāyāmo vutto.

    ਤਤੋ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੇਨਾਪਿ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਚਤੂਸੁ વਤ੍ਥੂਸੁ ਸਤਿ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਕਾਤਬ੍ਬਾਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ ਦੇਸਿਤਾ।

    Tato āraddhavīriyenāpi kāyādīsu catūsu vatthūsu sati suppatiṭṭhitā kātabbāti dassanatthaṃ tadanantaraṃ sammāsati desitā.

    ਯਸ੍ਮਾ ਪਨ ਏવਂ ਸੁਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਾ ਸਤਿ ਸਮਾਧਿਸ੍ਸ ਉਪਕਾਰਾਨੁਪਕਾਰਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍વੇਸਿਤ੍વਾ ਪਹੋਤਿ ਏਕਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮਾਧਾਤੁਂ, ਤਸ੍ਮਾ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਅਨਨ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਦੇਸਿਤੋਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Yasmā pana evaṃ suppatiṭṭhitā sati samādhissa upakārānupakārānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesitvā pahoti ekattārammaṇe cittaṃ samādhātuṃ, tasmā sammāsatianantaraṃ sammāsamādhi desitoti veditabbo.

    ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਚਤੁਸਚ੍ਚਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਦਸ੍ਸਿਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ વਟ੍ਟਂ, ਪਚ੍ਛਿਮਾਨਿ વਿવਟ੍ਟਂ। ਤੇਸੁ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ વਟ੍ਟੇ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਾਭਿਨਿવੇਸੋ ਹੋਤਿ, વਿવਟ੍ਟੇ ਨਤ੍ਥਿ ਅਭਿਨਿવੇਸੋ। ਪੁਰਿਮਾਨਿ ਹਿ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ‘‘ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਣ੍ਹਾ ਸਮੁਦਯੋ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਙ੍ਖੇਪੇਨ ਚ ‘‘ਕਤਮੇ ਪਞ੍ਚਕ੍ਖਨ੍ਧਾ? ਰੂਪਕ੍ਖਨ੍ਧੋ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਨਯੇਨ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ ਚ ਆਚਰਿਯਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ વਾਚਾਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ; ਇਤਰੇਸੁ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ‘‘ਨਿਰੋਧਸਚ੍ਚਂ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪਂ, ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਇਟ੍ਠਂ ਕਨ੍ਤਂ ਮਨਾਪ’’ਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਸવਨੇਨੇવ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਤਿ। ਸੋ ਏવਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਏਕੇਨ ਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਏਕਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ; ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ, ਸਮੁਦਯਂ ਪਹਾਨਪਟਿવੇਧੇਨ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਿਰਿਯਪਟਿવੇਧੇਨ, ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਪਟਿવੇਧੇਨ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਤਿ; ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਭਿਸਮਯੇਨ…ਪੇ॰… ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવਨਾਭਿਸਮਯੇਨ ਅਭਿਸਮੇਤਿ।

    Sammādiṭṭhiniddese ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādinā catusaccakammaṭṭhānaṃ dassitaṃ. Tattha purimāni dve saccāni vaṭṭaṃ, pacchimāni vivaṭṭaṃ. Tesu bhikkhuno vaṭṭe kammaṭṭhānābhiniveso hoti, vivaṭṭe natthi abhiniveso. Purimāni hi dve saccāni ‘‘pañcakkhandhā dukkhaṃ, taṇhā samudayo’’ti evaṃ saṅkhepena ca ‘‘katame pañcakkhandhā? Rūpakkhandho’’tiādinā nayena vitthārena ca ācariyassa santike uggaṇhitvā vācāya punappunaṃ parivattento yogāvacaro kammaṃ karoti; itaresu pana dvīsu saccesu ‘‘nirodhasaccaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpaṃ, maggasaccaṃ iṭṭhaṃ kantaṃ manāpa’’nti evaṃ savaneneva kammaṃ karoti. So evaṃ kammaṃ karonto cattāri saccāni ekena paṭivedhena paṭivijjhati, ekābhisamayena abhisameti; dukkhaṃ pariññāpaṭivedhena paṭivijjhati, samudayaṃ pahānapaṭivedhena, nirodhaṃ sacchikiriyapaṭivedhena, maggaṃ bhāvanāpaṭivedhena paṭivijjhati; dukkhaṃ pariññābhisamayena…pe… maggaṃ bhāvanābhisamayena abhisameti.

    ਏવਮਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਦ੍વੀਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਉਗ੍ਗਹਪਰਿਪੁਚ੍ਛਾਸવਨਧਾਰਣਸਮ੍ਮਸਨਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤਿ, ਦ੍વੀਸੁ ਸવਨਪਟਿવੇਧੋਯੇવ; ਅਪਰਭਾਗੇ ਤੀਸੁ ਕਿਚ੍ਚਤੋ ਪਟਿવੇਧੋ ਹੋਤਿ, ਨਿਰੋਧੇ ਆਰਮ੍ਮਣਪਟਿવੇਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਪਟਿવੇਧਞਾਣਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ, ਸવਨਧਾਰਣਸਮ੍ਮਸਨਞਾਣਂ ਲੋਕਿਯਂ ਕਾਮਾવਚਰਂ, ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਪਨ ਪਤ੍ਤਸਚ੍ਚਸ੍ਸ ਹੋਤਿ। ਅਯਞ੍ਚ ਆਦਿਕਮ੍ਮਿਕੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸਾ ਇਧ ਨ વੁਤ੍ਤਾ। ਇਮਸ੍ਸ ਚ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪੁਬ੍ਬੇ ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ‘ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨਾਮਿ , ਸਮੁਦਯਂ ਪਜਹਾਮਿ, ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਮਿ, ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਮੀ’ਤਿ ਆਭੋਗਸਮਨ੍ਨਾਹਾਰਮਨਸਿਕਾਰਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਾ ਨਤ੍ਥਿ, ਪਰਿਗ੍ਗਹਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਹੋਤਿ; ਅਪਰਭਾਗੇ ਪਨ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਮੇવ ਹੋਤਿ…ਪੇ॰… ਮਗ੍ਗੋ ਭਾવਿਤੋવ ਹੋਤਿ।

    Evamassa pubbabhāge dvīsu saccesu uggahaparipucchāsavanadhāraṇasammasanapaṭivedho hoti, dvīsu savanapaṭivedhoyeva; aparabhāge tīsu kiccato paṭivedho hoti, nirodhe ārammaṇapaṭivedho. Tattha sabbampi paṭivedhañāṇaṃ lokuttaraṃ, savanadhāraṇasammasanañāṇaṃ lokiyaṃ kāmāvacaraṃ, paccavekkhaṇā pana pattasaccassa hoti. Ayañca ādikammiko. Tasmā sā idha na vuttā. Imassa ca bhikkhuno pubbe pariggahato ‘dukkhaṃ parijānāmi , samudayaṃ pajahāmi, nirodhaṃ sacchikaromi, maggaṃ bhāvemī’ti ābhogasamannāhāramanasikārapaccavekkhaṇā natthi, pariggahato paṭṭhāya hoti; aparabhāge pana dukkhaṃ pariññātameva hoti…pe… maggo bhāvitova hoti.

    ਤਤ੍ਥ ਦ੍વੇ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਿ, ਦ੍વੇ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਦੁਦ੍ਦਸਾਨਿ। ਦੁਕ੍ਖਸਚ੍ਚਞ੍ਹਿ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਾਕਟਂ; ਖਾਣੁਕਣ੍ਟਕਪ੍ਪਹਾਰਾਦੀਸੁ ‘ਅਹੋ ਦੁਕ੍ਖ’ਨ੍ਤਿ વਤ੍ਤਬ੍ਬਤਮ੍ਪਿ ਆਪਜ੍ਜਤਿ। ਸਮੁਦਯਮ੍ਪਿ ਖਾਦਿਤੁਕਾਮਤਾਭੁਞ੍ਜਿਤੁਕਾਮਤਾਦਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਤੋ ਪਾਕਟਂ। ਲਕ੍ਖਣਪਟਿવੇਧਤੋ ਪਨ ਉਭਯਮ੍ਪਿ ਗਮ੍ਭੀਰਂ। ਇਤਿ ਤਾਨਿ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਿ। ਇਤਰੇਸਂ ਪਨ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਾਯ ਪਯੋਗੋ ਭવਗ੍ਗਗਹਣਤ੍ਥਂ ਹਤ੍ਥਪ੍ਪਸਾਰਣਂ વਿਯ, ਅવੀਚਿਫੁਸਨਤ੍ਥਂ ਪਾਦਪ੍ਪਸਾਰਣਂ વਿਯ, ਸਤਧਾ ਭਿਨ੍ਨવਾਲਸ੍ਸ ਕੋਟਿਯਾ ਕੋਟਿਂ ਪਟਿਪਾਦਨਂ વਿਯ ਚ ਹੋਤਿ। ਇਤਿ ਤਾਨਿ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਦੁਦ੍ਦਸਾਨਿ। ਏવਂ ਦੁਦ੍ਦਸਤ੍ਤਾ ਗਮ੍ਭੀਰੇਸੁ ਗਮ੍ਭੀਰਤ੍ਤਾ ਚ ਦੁਦ੍ਦਸੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਉਗ੍ਗਹਾਦਿવਸੇਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗਞਾਣੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ਇਦਂ ‘‘ਦੁਕ੍ਖੇ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਪਟਿવੇਧਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਮੇવ ਞਾਣਂ ਹੋਤਿ।

    Tattha dve saccāni duddasattā gambhīrāni, dve gambhīrattā duddasāni. Dukkhasaccañhi uppattito pākaṭaṃ; khāṇukaṇṭakappahārādīsu ‘aho dukkha’nti vattabbatampi āpajjati. Samudayampi khāditukāmatābhuñjitukāmatādivasena uppattito pākaṭaṃ. Lakkhaṇapaṭivedhato pana ubhayampi gambhīraṃ. Iti tāni duddasattā gambhīrāni. Itaresaṃ pana dvinnaṃ dassanatthāya payogo bhavaggagahaṇatthaṃ hatthappasāraṇaṃ viya, avīciphusanatthaṃ pādappasāraṇaṃ viya, satadhā bhinnavālassa koṭiyā koṭiṃ paṭipādanaṃ viya ca hoti. Iti tāni gambhīrattā duddasāni. Evaṃ duddasattā gambhīresu gambhīrattā ca duddasesu catūsu saccesu uggahādivasena pubbabhāgañāṇuppattiṃ sandhāya idaṃ ‘‘dukkhe ñāṇa’’ntiādi vuttaṃ. Paṭivedhakkhaṇe pana ekameva ñāṇaṃ hoti.

    ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਕਾਮਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਤੋ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। વਿਹਿਂਸਾਯ ਨਿਸ੍ਸਟੋਤਿ ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਤਤ੍ਥ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ, ਅવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ। ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਚ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਅવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਾ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਾਨਂ।

    Sammāsaṅkappaniddese kāmato nissaṭoti nekkhammasaṅkappo. Byāpādato nissaṭoti abyāpādasaṅkappo. Vihiṃsāya nissaṭoti avihiṃsāsaṅkappo. Tattha nekkhammavitakko kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati, abyāpādavitakko byāpādavitakkassa, avihiṃsāvitakko vihiṃsāvitakkassa. Nekkhammavitakko ca kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati, abyāpādaavihiṃsāvitakkā byāpādavihiṃsāvitakkānaṃ.

    ਤਤ੍ਥ ਯੋਗਾવਚਰੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਸਮ੍ਮਸਤਿ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਪਨ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਂ। ਅਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਂ ਪਦਚ੍ਛੇਦਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸਾਪਿ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਮ੍ਮਸਤਿ; વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਦਘਾਤਨਤ੍ਥਂ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਸਙ੍ਖਾਰਂ ਸਮ੍ਮਸਤਿ। ਅਥਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ।

    Tattha yogāvacaro kāmavitakkassa padaghātanatthaṃ kāmavitakkaṃ vā sammasati aññaṃ vā pana kiñci saṅkhāraṃ. Athassa vipassanākkhaṇe vipassanāsampayutto saṅkappo tadaṅgavasena kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati, vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaṃ pāpeti. Athassa maggakkhaṇe maggasampayutto saṅkappo samucchedavasena kāmavitakkassa padaghātaṃ padacchedaṃ karonto uppajjati; byāpādavitakkassāpi padaghātanatthaṃ byāpādavitakkaṃ vā aññaṃ vā saṅkhāraṃ sammasati; vihiṃsāvitakkassa padaghātanatthaṃ vihiṃsāvitakkaṃ vā aññaṃ vā saṅkhāraṃ sammasati. Athassa vipassanākkhaṇeti sabbaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ.

    ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਂ ਪਨ ਤਿਣ੍ਣਂ ਪਾਲ਼ਿਯਂ વਿਭਤ੍ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠਤਿਂਸਾਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਏਕਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਮ੍ਪਿ ਅਪਚ੍ਚਨੀਕਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਏਕਨ੍ਤਤੋ ਪਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਤਾવ ਅਸੁਭੇਸੁ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਪਚ੍ਚਨੀਕਂ, ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਾਨਿ, વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਕਰੁਣਾਯ ਤਿਕਚਤੁਕ੍ਕਜ੍ਝਾਨਾਨਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਅਸੁਭੇ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਕ੍ਖਣੇ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਝਾਨਂ ਪਾਦਕਂ ਕਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਪਟ੍ਠਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਪਸ੍ਸਨਾਕ੍ਖਣੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। વਿਪਸ੍ਸਨਂ ਉਸ੍ਸੁਕ੍ਕਾਪੇਤ੍વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਪਾਪੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਨੀਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।

    Kāmavitakkādīnaṃ pana tiṇṇaṃ pāḷiyaṃ vibhattesu aṭṭhatiṃsārammaṇesu ekakammaṭṭhānampi apaccanīkaṃ nāma natthi. Ekantato pana kāmavitakkassa tāva asubhesu paṭhamajjhānameva paccanīkaṃ, byāpādavitakkassa mettāya tikacatukkajjhānāni, vihiṃsāvitakkassa karuṇāya tikacatukkajjhānāni. Tasmā asubhe parikammaṃ katvā jhānaṃ samāpannassa samāpattikkhaṇe jhānasampayutto saṅkappo vikkhambhanavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Jhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanaṃ paṭṭhapentassa vipassanākkhaṇe vipassanāsampayutto saṅkappo tadaṅgavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Vipassanaṃ ussukkāpetvā maggaṃ pāpentassa maggakkhaṇe maggasampayutto saṅkappo samucchedavasena kāmavitakkassa paccanīko hutvā uppajjati. Evaṃ uppanno nekkhammasaṅkappoti vuccatīti veditabbo.

    ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪਨ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ, ਕਰੁਣਾਯ ਪਰਿਕਮ੍ਮਂ ਕਤ੍વਾ ਝਾਨਂ ਸਮਾਪਜ੍ਜਤੀਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪੁਰਿਮਨਯੇਨੇવ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਏવਂ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਅਬ੍ਯਾਪਾਦਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਅવਿਹਿਂਸਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋਤਿ ਚ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਏવਮੇਤੇ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਦਯੋ વਿਪਸ੍ਸਨਾਝਾਨવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤੀਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਇਮੇਸੁ ਤੀਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸ੍ਸ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨੋ ਏਕੋવ ਕੁਸਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਨਾਮ।

    Mettāya pana parikammaṃ katvā, karuṇāya parikammaṃ katvā jhānaṃ samāpajjatīti sabbaṃ purimanayeneva yojetabbaṃ. Evaṃ uppanno abyāpādasaṅkappoti vuccati, avihiṃsāsaṅkappoti ca vuccatīti veditabbo. Evamete nekkhammasaṅkappādayo vipassanājhānavasena uppattīnaṃ nānattā pubbabhāge nānā; maggakkhaṇe pana imesu tīsu ṭhānesu uppannassa akusalasaṅkappassa padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamāno ekova kusalasaṅkappo uppajjati. Ayaṃ sammāsaṅkappo nāma.

    ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਮੁਸਾવਾਦਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨਞ੍ਞੇਨ ਪਿਸੁਣવਾਚਾਦੀਹਿ, ਤਸ੍ਮਾ ਚਤਸ੍ਸੋਪੇਤਾ વੇਰਮਣਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਯ ਅਕੁਸਲਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ ਨਾਮ।

    Sammāvācāniddesepi yasmā aññeneva cittena musāvādā viramati, aññenaññena pisuṇavācādīhi, tasmā catassopetā veramaṇiyo pubbabhāge nānā; maggakkhaṇe pana micchāvācāsaṅkhātāya catubbidhāya akusaladussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammāvācāsaṅkhātā kusalaveramaṇī uppajjati. Ayaṃ sammāvācā nāma.

    ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸੇਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਾਣਾਤਿਪਾਤਾ વਿਰਮਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਅਦਿਨ੍ਨਾਦਾਨਾ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਕਾਮੇਸੁਮਿਚ੍ਛਾਚਾਰਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋਪੇਤਾ વੇਰਮਣਿਯੋ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾਯ ਤਿવਿਧਾਯ ਅਕੁਸਲਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਕੁਸਲવੇਰਮਣੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ ਨਾਮ।

    Sammākammantaniddesepi yasmā aññeneva cittena pāṇātipātā viramati, aññena adinnādānā, aññena kāmesumicchācārā, tasmā tissopetā veramaṇiyo pubbabhāge nānā; maggakkhaṇe pana micchākammantasaṅkhātāya tividhāya akusaladussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammākammantasaṅkhātā akusalaveramaṇī uppajjati. Ayaṃ sammākammanto nāma.

    ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਇਧਾਤਿ ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਸਾਸਨੇ। ਅਰਿਯਸਾવਕੋਤਿ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਸਾવਕੋ। ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਂ ਪਹਾਯਾਤਿ ਪਾਪਕਂ ਆਜੀવਂ ਪਜਹਿਤ੍વਾ। ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੇਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਪਸਤ੍ਥੇਨ ਕੁਸਲਆਜੀવੇਨ। ਜੀવਿਕਂ ਕਪ੍ਪੇਤੀਤਿ ਜੀવਿਤਪ੍ਪવਤ੍ਤਿਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਯਸ੍ਮਾ ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯਦ੍વਾਰવੀਤਿਕ੍ਕਮਾ વਿਰਮਤਿ; ਅਞ੍ਞੇਨ વਚੀਦ੍વਾਰવੀਤਿਕ੍ਕਮਾ, ਤਸ੍ਮਾ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਕ੍ਖਣੇਸੁ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਦ੍વੀਸੁ ਦ੍વਾਰੇਸੁ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਕਮ੍ਮਪਥਾਨਂ વਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਚੇਤਨਾਯ ਪਦਚ੍ਛੇਦਤੋ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਾਧਨવਸੇਨ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਂ ਪੂਰਯਮਾਨਾ ਏਕਾવ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવਸਙ੍ਖਾਤਾ ਕੁਸਲવੇਰਮਣੀ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਅਯਂ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ ਨਾਮ।

    Sammāājīvaniddese idhāti imasmiṃ sāsane. Ariyasāvakoti ariyassa buddhassa sāvako. Micchāājīvaṃ pahāyāti pāpakaṃ ājīvaṃ pajahitvā. Sammāājīvenāti buddhapasatthena kusalaājīvena. Jīvikaṃ kappetīti jīvitappavattiṃ pavatteti. Idhāpi yasmā aññeneva cittena kāyadvāravītikkamā viramati; aññena vacīdvāravītikkamā, tasmā pubbabhāge nānākkhaṇesu uppajjati; maggakkhaṇe pana dvīsu dvāresu sattannaṃ kammapathānaṃ vasena uppannāya micchāājīvadussīlyacetanāya padacchedato anuppattisādhanavasena maggaṅgaṃ pūrayamānā ekāva sammāājīvasaṅkhātā kusalaveramaṇī uppajjati. Ayaṃ sammāājīvo nāma.

    ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ ਅਨੁਪਦવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਯਂ ਪਨ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਭਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਾਪਕਾਨਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਾਯ વਾਯਾਮਂ ਕਰੋਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ; ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਚ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪ੍ਪਾਦਾਯ, ਅਞ੍ਞੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਠਿਤਿਯਾ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਏਕਮੇવ ਹਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ વੀਰਿਯਂ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨਟ੍ਠੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਬ੍ਭਤਿ।

    Sammāvāyāmaniddeso sammappadhānavibhaṅge anupadavaṇṇanāvasena āvibhavissati. Ayaṃ pana pubbabhāge nānācittesu labhati. Aññeneva hi cittena anuppannānaṃ pāpakānaṃ akusalānaṃ dhammānaṃ anuppādāya vāyāmaṃ karoti, aññena uppannānaṃ pahānāya; aññeneva ca anuppannānaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ uppādāya, aññena uppannānaṃ ṭhitiyā; maggakkhaṇe pana ekacitteyeva labbhati. Ekameva hi maggasampayuttaṃ vīriyaṃ catukiccasādhanaṭṭhena cattāri nāmāni labbhati.

    ਸਮ੍ਮਾਸਤਿਨਿਦ੍ਦੇਸੋਪਿ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨવਿਭਙ੍ਗੇ ਅਨੁਪਦવਣ੍ਣਨਾવਸੇਨ ਆવਿਭવਿਸ੍ਸਤਿ। ਅਯਮ੍ਪਿ ਚ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਨਾਨਾਚਿਤ੍ਤੇਸੁ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਅਞ੍ਞੇਨੇવ ਹਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਕਾਯਂ ਪਰਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਞ੍ਞੇਨਞ੍ਞੇਨ વੇਦਨਾਦੀਨਿ; ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਪਨ ਏਕਚਿਤ੍ਤੇਯੇવ ਲਬ੍ਭਤਿ। ਏਕਾਯੇવ ਹਿ ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ ਸਤਿ ਚਤੁਕਿਚ੍ਚਸਾਧਨਟ੍ਠੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਾਮਾਨਿ ਲਭਤਿ।

    Sammāsatiniddesopi satipaṭṭhānavibhaṅge anupadavaṇṇanāvasena āvibhavissati. Ayampi ca pubbabhāge nānācittesu labbhati. Aññeneva hi cittena kāyaṃ pariggaṇhāti, aññenaññena vedanādīni; maggakkhaṇe pana ekacitteyeva labbhati. Ekāyeva hi maggasampayuttā sati catukiccasādhanaṭṭhena cattāri nāmāni labhati.

    ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿਨਿਦ੍ਦੇਸੇ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਝਾਨਾਨਿ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇਪਿ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇਪਿ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਨਾਨਾ, ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਨਾਨਾਮਗ੍ਗવਸੇਨ। ਏਕਸ੍ਸ ਹਿ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਮਗ੍ਗਾਦਯੋਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਾ, ਦੁਤਿਯਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ। ਏਕਸ੍ਸ ਪਠਮਮਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਦੁਤਿਯਾਦਯੋਪਿ ਦੁਤਿਯਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕਾ વਾ। ਏવਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋਪਿ ਮਗ੍ਗਾ ਝਾਨવਸੇਨ ਸਦਿਸਾ વਾ ਅਸਦਿਸਾ વਾ ਏਕਚ੍ਚਸਦਿਸਾ વਾ ਹੋਨ੍ਤਿ।

    Sammāsamādhiniddese cattāri jhānāni pubbabhāgepi nānā, maggakkhaṇepi. Pubbabhāge samāpattivasena nānā, maggakkhaṇe nānāmaggavasena. Ekassa hi paṭhamamaggo paṭhamajjhāniko hoti, dutiyamaggādayopi paṭhamajjhānikā, dutiyādīsu aññatarajjhānikā vā. Ekassa paṭhamamaggo dutiyādīnaṃ aññatarajjhāniko hoti, dutiyādayopi dutiyādīnaṃ aññatarajjhānikā vā paṭhamajjhānikā vā. Evaṃ cattāropi maggā jhānavasena sadisā vā asadisā vā ekaccasadisā vā honti.

    ਅਯਂ ਪਨਸ੍ਸ વਿਸੇਸੋ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮੇਨ ਹੋਤਿ। ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਨਿਯਾਮੇਨ ਤਾવ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਲਾਭਿਨੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾ વੁਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਮਗ੍ਗੋ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ; ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਪਰਿਪੁਣ੍ਣਾਨੇવ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਮਗ੍ਗੋ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ; ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ વਿਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਮਗ੍ਗੋ ਤਤਿਯਜ੍ਝਾਨਿਕੋ ਹੋਤਿ; ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਪਨੇਤ੍ਥ ਸਤ੍ਤ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਾਨਿ ਛ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਏਸ ਨਯੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਯਾવ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਯਤਨਾ।

    Ayaṃ panassa viseso pādakajjhānaniyāmena hoti. Pādakajjhānaniyāmena tāva paṭhamajjhānalābhino paṭhamajjhānā vuṭṭhāya vipassantassa uppannamaggo paṭhamajjhāniko hoti; maggaṅgabojjhaṅgāni panettha paripuṇṇāneva honti. Dutiyajjhānato uṭṭhāya vipassantassa uppanno maggo dutiyajjhāniko hoti; maggaṅgāni panettha satta honti. Tatiyajjhānato uṭṭhāya vipassantassa uppanno maggo tatiyajjhāniko hoti; maggaṅgāni panettha satta, bojjhaṅgāni cha honti. Esa nayo catutthajjhānato paṭṭhāya yāva nevasaññānāsaññāyatanā.

    ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਚਤੁਕ੍ਕਪਞ੍ਚਕਜ੍ਝਾਨਂ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ। ਤਞ੍ਚ ਖੋ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਨੋ ਲੋਕਿਯਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਏਤ੍ਥ ਕਥਨ੍ਤਿ? ਏਤ੍ਥਾਪਿ ਪਠਮਜ੍ਝਾਨਾਦੀਸੁ ਯਤੋ ਉਟ੍ਠਾਯ ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗਂ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਆਰੁਪ੍ਪਸਮਾਪਤ੍ਤਿਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ ਯੋ ਆਰੁਪ੍ਪੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਂਝਾਨਿਕਾવ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਤਯੋ ਮਗ੍ਗਾ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨ੍ਤਿ । ਏવਂ ਪਾਦਕਜ੍ਝਾਨਮੇવ ਨਿਯਾਮੇਤਿ। ਕੇਚਿ ਪਨ ਥੇਰਾ ‘‘વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਆਰਮ੍ਮਣਭੂਤਾ ਖਨ੍ਧਾ ਨਿਯਾਮੇਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘ਪੁਗ੍ਗਲਜ੍ਝਾਸਯੋ ਨਿਯਾਮੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਕੇਚਿ ‘‘વੁਟ੍ਠਾਨਗਾਮਿਨੀવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਨਿਯਾਮੇਤੀ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਤੇਸਂ વਾਦવਿਨਿਚ੍ਛਯੋ ਹੇਟ੍ਠਾ ਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਕਣ੍ਡੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਪਦਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੩੫੦) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ ਯਾ ਇਮੇਸੁ ਚਤੂਸੁ ਝਾਨੇਸੁ ਏਕਗ੍ਗਤਾ, ਅਯਂ ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਲੋਕਿਯੋ, ਅਪਰਭਾਗੇ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧਿ ਨਾਮ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ। ਏવਂ ਲੋਕਿਯਲੋਕੁਤ੍ਤਰવਸੇਨ ਭਗવਾ ਮਗ੍ਗਸਚ੍ਚਂ ਦੇਸੇਸਿ।

    Āruppe catukkapañcakajjhānaṃ uppajjati. Tañca kho lokuttaraṃ no lokiyanti vuttaṃ. Ettha kathanti? Etthāpi paṭhamajjhānādīsu yato uṭṭhāya sotāpattimaggaṃ paṭilabhitvā āruppasamāpattiṃ bhāvetvā yo āruppe uppanno, taṃjhānikāva tassa tattha tayo maggā uppajjanti . Evaṃ pādakajjhānameva niyāmeti. Keci pana therā ‘‘vipassanāya ārammaṇabhūtā khandhā niyāmentī’’ti vadanti. Keci ‘‘puggalajjhāsayo niyāmetī’’ti vadanti. Keci ‘‘vuṭṭhānagāminīvipassanā niyāmetī’’ti vadanti. Tesaṃ vādavinicchayo heṭṭhā cittuppādakaṇḍe lokuttarapadabhājanīyavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 350) vuttanayeneva veditabbo. Ayaṃ vuccati sammāsamādhīti yā imesu catūsu jhānesu ekaggatā, ayaṃ pubbabhāge lokiyo, aparabhāge lokuttaro sammāsamādhi nāma vuccatīti. Evaṃ lokiyalokuttaravasena bhagavā maggasaccaṃ desesi.

    ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਮਗ੍ਗੇ ਸਬ੍ਬਾਨੇવ ਮਗ੍ਗਙ੍ਗਾਨਿ ਯਥਾਨੁਰੂਪਂ ਛਸੁ ਆਰਮ੍ਮਣੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰਾਰਮ੍ਮਣਾਨਿ ਹੋਨ੍ਤਿ। ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਮਗ੍ਗੇ ਪਨ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਾਯ ਪવਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਰਮ੍ਮਣਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਨੁਸਯਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਂ ਪਞ੍ਞਾਚਕ੍ਖੁ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਤਥਾ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਦਿਟ੍ਠਿਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਂ ਤਿવਿਧਮਿਚ੍ਛਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪਸਮੁਗ੍ਘਾਤਕਂ ਚੇਤਸੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਦਾਭਿਨਿਰੋਪਨਂ ਸਮ੍ਮਾਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ। ਤਥਾ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸ વਿਤਕ੍ਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਚ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧવਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਮੁਗ੍ਘਾਤਿਕਾਯ ਮਿਚ੍ਛਾવਾਚਾਯ વਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾ। ਤਥਾ વਿਰਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਮਿਚ੍ਛਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਸਮੁਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਤਿવਿਧਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤવਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤੋ। ਤੇਸਂਯੇવ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਨਂ વੋਦਾਨਭੂਤਾ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਕੁਹਨਾਦਿਸਮੁਚ੍ਛੇਦਿਕਾ ਮਿਚ੍ਛਾਆਜੀવવਿਰਤਿ ਸਮ੍ਮਾਆਜੀવੋ। ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਸਮ੍ਮਾવਾਚਾਕਮ੍ਮਨ੍ਤਾਜੀવਸਂਖਾਤਾਯ ਸੀਲਭੂਮਿਯਂ ਪਤਿਟ੍ਠਮਾਨਸ੍ਸ ਤਦਨੁਰੂਪੋ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋવ ਕੋਸਜ੍ਜਸਮੁਚ੍ਛੇਦਕੋ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ ਅਕੁਸਲਕੁਸਲਾਨਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਪਹਾਨੁਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਤਿਸਾਧਕੋ ਚ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮੋ। ਏવਂ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਤਿવਿਨਿਦ੍ਧੁਨਨਕੋ ਕਾਯਾਦੀਸੁ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਦਿਸਾਧਕੋ ਚ ਚੇਤਸੋ ਅਸਮ੍ਮੋਸੋ ਸਮ੍ਮਾਸਤਿ। ਇਤਿ ਅਨੁਤ੍ਤਰਾਯ ਸਤਿਯਾ ਸੁવਿਹਿਤਚਿਤ੍ਤਾਰਕ੍ਖਸ੍ਸ ਤਂਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾવ ਮਿਚ੍ਛਾਸਮਾਧਿਸਮੁਗ੍ਘਾਤਿਕਾ ਚਿਤ੍ਤੇਕਗ੍ਗਤਾ ਸਮ੍ਮਾਸਮਾਧੀਤਿ। ਏਸ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਅਰਿਯੋ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕੋ ਮਗ੍ਗੋ ਯੋ ਸਹ ਲੋਕਿਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨੀ ਪਟਿਪਦਾਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤੋ।

    Tattha lokiyamagge sabbāneva maggaṅgāni yathānurūpaṃ chasu ārammaṇesu aññatarārammaṇāni honti. Lokuttaramagge pana catusaccapaṭivedhāya pavattassa ariyassa nibbānārammaṇaṃ avijjānusayasamugghātakaṃ paññācakkhu sammādiṭṭhi. Tathā sampannadiṭṭhissa taṃsampayuttaṃ tividhamicchāsaṅkappasamugghātakaṃ cetaso nibbānapadābhiniropanaṃ sammāsaṅkappo. Tathā passantassa vitakkentassa ca taṃsampayuttāva catubbidhavacīduccaritasamugghātikāya micchāvācāya virati sammāvācā. Tathā viramantassa taṃsampayuttāva micchākammantasamucchedikā tividhakāyaduccaritavirati sammākammanto. Tesaṃyeva sammāvācākammantānaṃ vodānabhūtā taṃsampayuttāva kuhanādisamucchedikā micchāājīvavirati sammāājīvo. Imissā sammāvācākammantājīvasaṃkhātāya sīlabhūmiyaṃ patiṭṭhamānassa tadanurūpo taṃsampayuttova kosajjasamucchedako anuppannuppannānaṃ akusalakusalānaṃ anuppādapahānuppādaṭṭhitisādhako ca vīriyārambho sammāvāyāmo. Evaṃ vāyamantassa taṃsampayuttova micchāsativiniddhunanako kāyādīsu kāyānupassanādisādhako ca cetaso asammoso sammāsati. Iti anuttarāya satiyā suvihitacittārakkhassa taṃsampayuttāva micchāsamādhisamugghātikā cittekaggatā sammāsamādhīti. Esa lokuttaro ariyo aṭṭhaṅgiko maggo yo saha lokiyena maggena dukkhanirodhagāminī paṭipadāti saṅkhaṃ gato.

    ਸੋ ਖੋ ਪਨੇਸ ਮਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਕਪ੍ਪਾਨਂ વਿਜ੍ਜਾਯ, ਸੇਸਧਮ੍ਮਾਨਂ ਚਰਣੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ વਿਜ੍ਜਾ ਚੇવ ਚਰਣਞ੍ਚ। ਤਥਾ ਤੇਸਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨੇਨ, ਇਤਰੇਸਂ ਸਮਥਯਾਨੇਨ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਸਮਥੋ ਚੇવ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਚ। ਤੇਸਂ વਾ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਾਨਂ ਤਿਣ੍ਣਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ, ਅવਸੇਸਾਨਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਅਧਿਸੀਲਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਹਿ ਚ ਸਙ੍ਗਹਿਤਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਤ੍ਤਯਞ੍ਚੇવ ਸਿਕ੍ਖਾਤ੍ਤਯਞ੍ਚ ਹੋਤਿ; ਯੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਦਸ੍ਸਨਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਚਕ੍ਖੂਹਿ ਗਮਨਸਮਤ੍ਥੇਹਿ ਚ ਪਾਦੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਦ੍ਧਿਕੋ વਿਯ વਿਜ੍ਜਾਚਰਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੁਤ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯਾਨੇਨ ਕਾਮਸੁਖਲ੍ਲਿਕਾਨੁਯੋਗਂ, ਸਮਥਯਾਨੇਨ ਅਤ੍ਤਕਿਲਮਥਾਨੁਯੋਗਨ੍ਤਿ ਅਨ੍ਤਦ੍વਯਂ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਪਟਿਪਦਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਮੋਹਕ੍ਖਨ੍ਧਂ, ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਦੋਸਕ੍ਖਨ੍ਧਂ, ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਚ ਲੋਭਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਦਾਲੇਨ੍ਤੋ ਅਧਿਪਞ੍ਞਾਸਿਕ੍ਖਾਯ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਦਂ, ਅਧਿਸੀਲਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸੀਲਸਮ੍ਪਦਂ, ਅਧਿਚਿਤ੍ਤਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਦਨ੍ਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਤ੍વਾ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੋਤਿ, ਆਦਿਮਜ੍ਝਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ ਸਤ੍ਤਤਿਂਸਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮਰਤਨવਿਚਿਤ੍ਤਂ ਸਮ੍ਮਤ੍ਤਨਿਯਾਮਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਰਿਯਭੂਮਿਞ੍ਚ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਹੋਤੀਤਿ।

    So kho panesa maggo sammādiṭṭhisaṅkappānaṃ vijjāya, sesadhammānaṃ caraṇena saṅgahitattā vijjā ceva caraṇañca. Tathā tesaṃ dvinnaṃ vipassanāyānena, itaresaṃ samathayānena saṅgahitattā samatho ceva vipassanā ca. Tesaṃ vā dvinnaṃ paññākkhandhena, tadanantarānaṃ tiṇṇaṃ sīlakkhandhena, avasesānaṃ samādhikkhandhena adhipaññāadhisīlaadhicittasikkhāhi ca saṅgahitattā khandhattayañceva sikkhāttayañca hoti; yena samannāgato ariyasāvako dassanasamatthehi cakkhūhi gamanasamatthehi ca pādehi samannāgato addhiko viya vijjācaraṇasampanno hutvā vipassanāyānena kāmasukhallikānuyogaṃ, samathayānena attakilamathānuyoganti antadvayaṃ parivajjetvā majjhimapaṭipadaṃ paṭipanno paññākkhandhena mohakkhandhaṃ, sīlakkhandhena dosakkhandhaṃ, samādhikkhandhena ca lobhakkhandhaṃ padālento adhipaññāsikkhāya paññāsampadaṃ, adhisīlasikkhāya sīlasampadaṃ, adhicittasikkhāya samādhisampadanti tisso sampattiyo patvā amataṃ nibbānaṃ sacchikaroti, ādimajjhapariyosānakalyāṇaṃ sattatiṃsabodhipakkhiyadhammaratanavicittaṃ sammattaniyāmasaṅkhātaṃ ariyabhūmiñca okkanto hotīti.

    ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਭਾਜਨੀਯવਣ੍ਣਨਾ।

    Suttantabhājanīyavaṇṇanā.







    Related texts:



    ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / વਿਭਙ੍ਗਪਾਲ਼ਿ • Vibhaṅgapāḷi / ੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ • 4. Saccavibhaṅgo

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Vibhaṅga-mūlaṭīkā / ੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ • 4. Saccavibhaṅgo

    ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / વਿਭਙ੍ਗ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Vibhaṅga-anuṭīkā / ੪. ਸਚ੍ਚવਿਭਙ੍ਗੋ • 4. Saccavibhaṅgo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact