| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
सुत्तन्तनिद्देसवण्णना
Suttantaniddesavaṇṇanā
२१. कथं सतिसम्बोज्झङ्गो इति चे होतीति बोज्झङ्गोति सतिसम्बोज्झङ्गं सीसं कत्वा फलसमापत्तिं समापज्जन्तस्स अञ्ञेसु बोज्झङ्गेसु विज्जमानेसु एवं अयं सतिसम्बोज्झङ्गो होतीति इति चे पवत्तस्स कथं सो सतिसम्बोज्झङ्गो होतीति अत्थो। यावता निरोधूपट्ठातीति यत्तकेन कालेन निरोधो उपट्ठाति, यत्तके काले आरम्मणतो निब्बानं उपट्ठातीति अत्थो। यावता अच्चीति यत्तकेन परिमाणेन जाला। कथं अप्पमाणो इति चे होतीति बोज्झङ्गोति न अप्पमाणेपि सतिसम्बोज्झङ्गे विज्जमाने एवं अयं अप्पमाणो होतीति इति चे पवत्तस्स सो अप्पमाणो सतिसम्बोज्झङ्गो कथं होतीति अत्थो। पमाणबद्धाति किलेसा च परियुट्ठाना च पोनोभविकसङ्खारा च पमाणबद्धा नाम होन्ति। ‘‘रागोपमाणकरणो, दोसो पमाणकरणो, मोहो पमाणकरणो’’ति (म॰ नि॰ १.४५९) वचनतो रागादयो यस्स उप्पज्जन्ति, ‘‘अयं एत्तको’’ति तस्स पमाणकरणतो पमाणं नाम। तस्मिं पमाणे बद्धा पटिबद्धा आयत्ताति किलेसादयो पमाणबद्धा नाम होन्ति। किलेसाति अनुसयभूता, परियुट्ठानाति समुदाचारप्पत्तकिलेसा। सङ्खारा पोनोभविकाति पुनप्पुनं भवकरणं पुनभवो, पुनभवो सीलमेतेसन्ति पोनभविका, पोनभविका एव पोनोभविका। कुसलाकुसलकम्मसङ्खाता सङ्खारा। अप्पमाणोति वुत्तप्पकारस्स पमाणस्स अभावेन अप्पमाणो। मग्गफलानम्पि अप्पमाणत्ता ततो विसेसनत्थं अचलट्ठेन असङ्खतट्ठेनाति वुत्तं। भङ्गाभावतो अचलो, पच्चयाभावतो असङ्खतो। यो हि अचलो असङ्खतो च, सो अतिविय पमाणविरहितो होति।
21.Kathaṃsatisambojjhaṅgo iti ce hotīti bojjhaṅgoti satisambojjhaṅgaṃ sīsaṃ katvā phalasamāpattiṃ samāpajjantassa aññesu bojjhaṅgesu vijjamānesu evaṃ ayaṃ satisambojjhaṅgo hotīti iti ce pavattassa kathaṃ so satisambojjhaṅgo hotīti attho. Yāvatā nirodhūpaṭṭhātīti yattakena kālena nirodho upaṭṭhāti, yattake kāle ārammaṇato nibbānaṃ upaṭṭhātīti attho. Yāvatā accīti yattakena parimāṇena jālā. Kathaṃ appamāṇo iti ce hotīti bojjhaṅgoti na appamāṇepi satisambojjhaṅge vijjamāne evaṃ ayaṃ appamāṇo hotīti iti ce pavattassa so appamāṇo satisambojjhaṅgo kathaṃ hotīti attho. Pamāṇabaddhāti kilesā ca pariyuṭṭhānā ca ponobhavikasaṅkhārā ca pamāṇabaddhā nāma honti. ‘‘Rāgopamāṇakaraṇo, doso pamāṇakaraṇo, moho pamāṇakaraṇo’’ti (ma. ni. 1.459) vacanato rāgādayo yassa uppajjanti, ‘‘ayaṃ ettako’’ti tassa pamāṇakaraṇato pamāṇaṃ nāma. Tasmiṃ pamāṇe baddhā paṭibaddhā āyattāti kilesādayo pamāṇabaddhā nāma honti. Kilesāti anusayabhūtā, pariyuṭṭhānāti samudācārappattakilesā. Saṅkhārā ponobhavikāti punappunaṃ bhavakaraṇaṃ punabhavo, punabhavo sīlametesanti ponabhavikā, ponabhavikā eva ponobhavikā. Kusalākusalakammasaṅkhātā saṅkhārā. Appamāṇoti vuttappakārassa pamāṇassa abhāvena appamāṇo. Maggaphalānampi appamāṇattā tato visesanatthaṃ acalaṭṭhena asaṅkhataṭṭhenāti vuttaṃ. Bhaṅgābhāvato acalo, paccayābhāvato asaṅkhato. Yo hi acalo asaṅkhato ca, so ativiya pamāṇavirahito hoti.
कथं सुसमारद्धो इति चे होतीति बोज्झङ्गोति अनन्तरं वुत्तनयेन योजेतब्बं। विसमाति सयञ्च विसमत्ता, विसमस्स च भावस्स हेतुत्ता विसमा। समधम्मोति सन्तट्ठेन पणीतट्ठेन समो धम्मो। पमाणाभावतो सन्तो। ‘‘यावता, भिक्खवे, धम्मा सङ्खता वा असङ्खता वा, विरागो तेसं धम्मानं अग्गमक्खायती’’ति (अ॰ नि॰ ४.३४; इतिवु॰ ९०) वचनतो सब्बधम्मुत्तमट्ठेन पणीतो। तस्मिं समधम्मोति वुत्ते सुसमे आरद्धो सुसमारद्धो। आवज्जितत्ताति फलसमापत्तिया पवत्तकालं सन्धाय वुत्तं। अनुप्पादादिसङ्खाते निब्बाने मनोद्वारावज्जनस्स उप्पन्नत्ताति वुत्तं होति। तिट्ठतीति पवत्तति। उप्पादादीनि हेट्ठा वुत्तत्थानि। सेसबोज्झङ्गमूलकेसुपि वारेसु एसेव नयो।
Kathaṃ susamāraddho iti ce hotīti bojjhaṅgoti anantaraṃ vuttanayena yojetabbaṃ. Visamāti sayañca visamattā, visamassa ca bhāvassa hetuttā visamā. Samadhammoti santaṭṭhena paṇītaṭṭhena samo dhammo. Pamāṇābhāvato santo. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) vacanato sabbadhammuttamaṭṭhena paṇīto. Tasmiṃ samadhammoti vutte susame āraddho susamāraddho. Āvajjitattāti phalasamāpattiyā pavattakālaṃ sandhāya vuttaṃ. Anuppādādisaṅkhāte nibbāne manodvārāvajjanassa uppannattāti vuttaṃ hoti. Tiṭṭhatīti pavattati. Uppādādīni heṭṭhā vuttatthāni. Sesabojjhaṅgamūlakesupi vāresu eseva nayo.
बोज्झङ्गकथावण्णना निट्ठिता।
Bojjhaṅgakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ३. बोज्झङ्गकथा • 3. Bojjhaṅgakathā
