| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
สุตฺตนฺตนิเทฺทสวณฺณนา
Suttantaniddesavaṇṇanā
๒๑. กถํ สติสโมฺพชฺฌโงฺค อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌโงฺคติ สติสโมฺพชฺฌงฺคํ สีสํ กตฺวา ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺชนฺตสฺส อเญฺญสุ โพชฺฌเงฺคสุ วิชฺชมาเนสุ เอวํ อยํ สติสโมฺพชฺฌโงฺค โหตีติ อิติ เจ ปวตฺตสฺส กถํ โส สติสโมฺพชฺฌโงฺค โหตีติ อโตฺถฯ ยาวตา นิโรธูปฎฺฐาตีติ ยตฺตเกน กาเลน นิโรโธ อุปฎฺฐาติ, ยตฺตเก กาเล อารมฺมณโต นิพฺพานํ อุปฎฺฐาตีติ อโตฺถฯ ยาวตา อจฺจีติ ยตฺตเกน ปริมาเณน ชาลาฯ กถํ อปฺปมาโณ อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌโงฺคติ น อปฺปมาเณปิ สติสโมฺพชฺฌเงฺค วิชฺชมาเน เอวํ อยํ อปฺปมาโณ โหตีติ อิติ เจ ปวตฺตสฺส โส อปฺปมาโณ สติสโมฺพชฺฌโงฺค กถํ โหตีติ อโตฺถฯ ปมาณพทฺธาติ กิเลสา จ ปริยุฎฺฐานา จ โปโนภวิกสงฺขารา จ ปมาณพทฺธา นาม โหนฺติฯ ‘‘ราโคปมาณกรโณ, โทโส ปมาณกรโณ, โมโห ปมาณกรโณ’’ติ (ม. นิ. ๑.๔๕๙) วจนโต ราคาทโย ยสฺส อุปฺปชฺชนฺติ, ‘‘อยํ เอตฺตโก’’ติ ตสฺส ปมาณกรณโต ปมาณํ นามฯ ตสฺมิํ ปมาเณ พทฺธา ปฎิพทฺธา อายตฺตาติ กิเลสาทโย ปมาณพทฺธา นาม โหนฺติฯ กิเลสาติ อนุสยภูตา, ปริยุฎฺฐานาติ สมุทาจารปฺปตฺตกิเลสาฯ สงฺขารา โปโนภวิกาติ ปุนปฺปุนํ ภวกรณํ ปุนภโว, ปุนภโว สีลเมเตสนฺติ โปนภวิกา, โปนภวิกา เอว โปโนภวิกาฯ กุสลากุสลกมฺมสงฺขาตา สงฺขาราฯ อปฺปมาโณติ วุตฺตปฺปการสฺส ปมาณสฺส อภาเวน อปฺปมาโณฯ มคฺคผลานมฺปิ อปฺปมาณตฺตา ตโต วิเสสนตฺถํ อจลเฎฺฐน อสงฺขตเฎฺฐนาติ วุตฺตํฯ ภงฺคาภาวโต อจโล, ปจฺจยาภาวโต อสงฺขโตฯ โย หิ อจโล อสงฺขโต จ, โส อติวิย ปมาณวิรหิโต โหติฯ
21.Kathaṃsatisambojjhaṅgo iti ce hotīti bojjhaṅgoti satisambojjhaṅgaṃ sīsaṃ katvā phalasamāpattiṃ samāpajjantassa aññesu bojjhaṅgesu vijjamānesu evaṃ ayaṃ satisambojjhaṅgo hotīti iti ce pavattassa kathaṃ so satisambojjhaṅgo hotīti attho. Yāvatā nirodhūpaṭṭhātīti yattakena kālena nirodho upaṭṭhāti, yattake kāle ārammaṇato nibbānaṃ upaṭṭhātīti attho. Yāvatā accīti yattakena parimāṇena jālā. Kathaṃ appamāṇo iti ce hotīti bojjhaṅgoti na appamāṇepi satisambojjhaṅge vijjamāne evaṃ ayaṃ appamāṇo hotīti iti ce pavattassa so appamāṇo satisambojjhaṅgo kathaṃ hotīti attho. Pamāṇabaddhāti kilesā ca pariyuṭṭhānā ca ponobhavikasaṅkhārā ca pamāṇabaddhā nāma honti. ‘‘Rāgopamāṇakaraṇo, doso pamāṇakaraṇo, moho pamāṇakaraṇo’’ti (ma. ni. 1.459) vacanato rāgādayo yassa uppajjanti, ‘‘ayaṃ ettako’’ti tassa pamāṇakaraṇato pamāṇaṃ nāma. Tasmiṃ pamāṇe baddhā paṭibaddhā āyattāti kilesādayo pamāṇabaddhā nāma honti. Kilesāti anusayabhūtā, pariyuṭṭhānāti samudācārappattakilesā. Saṅkhārā ponobhavikāti punappunaṃ bhavakaraṇaṃ punabhavo, punabhavo sīlametesanti ponabhavikā, ponabhavikā eva ponobhavikā. Kusalākusalakammasaṅkhātā saṅkhārā. Appamāṇoti vuttappakārassa pamāṇassa abhāvena appamāṇo. Maggaphalānampi appamāṇattā tato visesanatthaṃ acalaṭṭhena asaṅkhataṭṭhenāti vuttaṃ. Bhaṅgābhāvato acalo, paccayābhāvato asaṅkhato. Yo hi acalo asaṅkhato ca, so ativiya pamāṇavirahito hoti.
กถํ สุสมารโทฺธ อิติ เจ โหตีติ โพชฺฌโงฺคติ อนนฺตรํ วุตฺตนเยน โยเชตพฺพํฯ วิสมาติ สยญฺจ วิสมตฺตา, วิสมสฺส จ ภาวสฺส เหตุตฺตา วิสมาฯ สมธโมฺมติ สนฺตเฎฺฐน ปณีตเฎฺฐน สโม ธโมฺมฯ ปมาณาภาวโต สโนฺตฯ ‘‘ยาวตา, ภิกฺขเว, ธมฺมา สงฺขตา วา อสงฺขตา วา, วิราโค เตสํ ธมฺมานํ อคฺคมกฺขายตี’’ติ (อ. นิ. ๔.๓๔; อิติวุ. ๙๐) วจนโต สพฺพธมฺมุตฺตมเฎฺฐน ปณีโตฯ ตสฺมิํ สมธโมฺมติ วุเตฺต สุสเม อารโทฺธ สุสมารโทฺธฯ อาวชฺชิตตฺตาติ ผลสมาปตฺติยา ปวตฺตกาลํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อนุปฺปาทาทิสงฺขาเต นิพฺพาเน มโนทฺวาราวชฺชนสฺส อุปฺปนฺนตฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ ติฎฺฐตีติ ปวตฺตติฯ อุปฺปาทาทีนิ เหฎฺฐา วุตฺตตฺถานิฯ เสสโพชฺฌงฺคมูลเกสุปิ วาเรสุ เอเสว นโยฯ
Kathaṃ susamāraddho iti ce hotīti bojjhaṅgoti anantaraṃ vuttanayena yojetabbaṃ. Visamāti sayañca visamattā, visamassa ca bhāvassa hetuttā visamā. Samadhammoti santaṭṭhena paṇītaṭṭhena samo dhammo. Pamāṇābhāvato santo. ‘‘Yāvatā, bhikkhave, dhammā saṅkhatā vā asaṅkhatā vā, virāgo tesaṃ dhammānaṃ aggamakkhāyatī’’ti (a. ni. 4.34; itivu. 90) vacanato sabbadhammuttamaṭṭhena paṇīto. Tasmiṃ samadhammoti vutte susame āraddho susamāraddho. Āvajjitattāti phalasamāpattiyā pavattakālaṃ sandhāya vuttaṃ. Anuppādādisaṅkhāte nibbāne manodvārāvajjanassa uppannattāti vuttaṃ hoti. Tiṭṭhatīti pavattati. Uppādādīni heṭṭhā vuttatthāni. Sesabojjhaṅgamūlakesupi vāresu eseva nayo.
โพชฺฌงฺคกถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Bojjhaṅgakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๓. โพชฺฌงฺคกถา • 3. Bojjhaṅgakathā
