| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
१. सुत्तन्तनिद्देसो
1. Suttantaniddeso
२. कथं समथपुब्बङ्गमं विपस्सनं भावेति? नेक्खम्मवसेन चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि। तत्थ जाते धम्मे अनिच्चतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, दुक्खतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, अनत्ततो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना। इति पठमं समथो, पच्छा विपस्सना। तेन वुच्चति – ‘‘समथपुब्बङ्गमं विपस्सनं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – तत्थ जातानं धम्मानं अनतिवत्तनट्ठेन भावना, इन्द्रियानं एकरसट्ठेन भावना, तदुपगवीरियवाहनट्ठेन भावना, आसेवनट्ठेन भावना।
2. Kathaṃ samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāveti? Nekkhammavasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi. Tattha jāte dhamme aniccato anupassanaṭṭhena vipassanā, dukkhato anupassanaṭṭhena vipassanā, anattato anupassanaṭṭhena vipassanā. Iti paṭhamaṃ samatho, pacchā vipassanā. Tena vuccati – ‘‘samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā, indriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā, āsevanaṭṭhena bhāvanā.
मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति? दस्सनट्ठेन सम्मादिट्ठि मग्गो सञ्जायति, अभिनिरोपनट्ठेन सम्मासङ्कप्पो मग्गो सञ्जायति, परिग्गहट्ठेन सम्मावाचा मग्गो सञ्जायति, समुट्ठानट्ठेन सम्माकम्मन्तो मग्गो सञ्जायति, वोदानट्ठेन सम्माआजीवो मग्गो सञ्जायति, पग्गहट्ठेन सम्मावायामो मग्गो सञ्जायति, उपट्ठानट्ठेन सम्मासति मग्गो सञ्जायति, अविक्खेपट्ठेन सम्मासमाधि मग्गो सञ्जायति – एवं मग्गो सञ्जायति।
Maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati? Dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi maggo sañjāyati, abhiniropanaṭṭhena sammāsaṅkappo maggo sañjāyati, pariggahaṭṭhena sammāvācā maggo sañjāyati, samuṭṭhānaṭṭhena sammākammanto maggo sañjāyati, vodānaṭṭhena sammāājīvo maggo sañjāyati, paggahaṭṭhena sammāvāyāmo maggo sañjāyati, upaṭṭhānaṭṭhena sammāsati maggo sañjāyati, avikkhepaṭṭhena sammāsamādhi maggo sañjāyati – evaṃ maggo sañjāyati.
सो तं मग्गं आसेवति भावेति बहुलीकरोति आसेवतीति कथं आसेवति? आवज्जन्तो आसेवति, जानन्तो आसेवति, पस्सन्तो आसेवति, पच्चवेक्खन्तो आसेवति, चित्तं अधिट्ठहन्तो आसेवति, सद्धाय अधिमुच्चन्तो आसेवति, वीरियं पग्गण्हन्तो आसेवति, सतिं उपट्ठापेन्तो आसेवति, चित्तं समादहन्तो आसेवति, पञ्ञाय पजानन्तो आसेवति, अभिञ्ञेय्यं अभिजानन्तो आसेवति, परिञ्ञेय्यं परिजानन्तो आसेवति, पहातब्बं पजहन्तो आसेवति , भावेतब्बं भावेन्तो आसेवति, सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्तो आसेवति – एवं आसेवति।
So taṃ maggaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti āsevatīti kathaṃ āsevati? Āvajjanto āsevati, jānanto āsevati, passanto āsevati, paccavekkhanto āsevati, cittaṃ adhiṭṭhahanto āsevati, saddhāya adhimuccanto āsevati, vīriyaṃ paggaṇhanto āsevati, satiṃ upaṭṭhāpento āsevati, cittaṃ samādahanto āsevati, paññāya pajānanto āsevati, abhiññeyyaṃ abhijānanto āsevati, pariññeyyaṃ parijānanto āsevati, pahātabbaṃ pajahanto āsevati , bhāvetabbaṃ bhāvento āsevati, sacchikātabbaṃ sacchikaronto āsevati – evaṃ āsevati.
भावेतीति कथं भावेति? आवज्जन्तो भावेति, जानन्तो भावेति, पस्सन्तो भावेति, पच्चवेक्खन्तो भावेति, चित्तं अधिट्ठहन्तो भावेति, सद्धाय अधिमुच्चन्तो भावेति, वीरियं पग्गण्हन्तो भावेति, सतिं उपट्ठापेन्तो भावेति, चित्तं समादहन्तो भावेति, पञ्ञाय पजानन्तो भावेति, अभिञ्ञेय्यं अभिजानन्तो भावेति, परिञ्ञेय्यं परिजानन्तो भावेति, पहातब्बं पजहन्तो भावेति, भावेतब्बं भावेन्तो भावेति, सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्तो भावेति – एवं भावेति।
Bhāvetīti kathaṃ bhāveti? Āvajjanto bhāveti, jānanto bhāveti, passanto bhāveti, paccavekkhanto bhāveti, cittaṃ adhiṭṭhahanto bhāveti, saddhāya adhimuccanto bhāveti, vīriyaṃ paggaṇhanto bhāveti, satiṃ upaṭṭhāpento bhāveti, cittaṃ samādahanto bhāveti, paññāya pajānanto bhāveti, abhiññeyyaṃ abhijānanto bhāveti, pariññeyyaṃ parijānanto bhāveti, pahātabbaṃ pajahanto bhāveti, bhāvetabbaṃ bhāvento bhāveti, sacchikātabbaṃ sacchikaronto bhāveti – evaṃ bhāveti.
बहुलीकरोतीति कथं बहुलीकरोति? आवज्जन्तो बहुलीकरोति, जानन्तो बहुलीकरोति, पस्सन्तो बहुलीकरोति, पच्चवेक्खन्तो बहुलीकरोति, चित्तं अधिट्ठहन्तो बहुलीकरोति, सद्धाय अधिमुच्चन्तो बहुलीकरोति, वीरियं पग्गण्हन्तो बहुलीकरोति, सतिं उपट्ठापेन्तो बहुलीकरोति, चित्तं समादहन्तो बहुलीकरोति, पञ्ञाय पजानन्तो बहुलीकरोति, अभिञ्ञेय्यं अभिजानन्तो बहुलीकरोति, परिञ्ञेय्यं परिजानन्तो बहुलीकरोति, पहातब्बं पजहन्तो बहुलीकरोति, भावेतब्बं भावेन्तो बहुलीकरोति, सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्तो बहुलीकरोति – एवं बहुलीकरोति।
Bahulīkarotīti kathaṃ bahulīkaroti? Āvajjanto bahulīkaroti, jānanto bahulīkaroti, passanto bahulīkaroti, paccavekkhanto bahulīkaroti, cittaṃ adhiṭṭhahanto bahulīkaroti, saddhāya adhimuccanto bahulīkaroti, vīriyaṃ paggaṇhanto bahulīkaroti, satiṃ upaṭṭhāpento bahulīkaroti, cittaṃ samādahanto bahulīkaroti, paññāya pajānanto bahulīkaroti, abhiññeyyaṃ abhijānanto bahulīkaroti, pariññeyyaṃ parijānanto bahulīkaroti, pahātabbaṃ pajahanto bahulīkaroti, bhāvetabbaṃ bhāvento bahulīkaroti, sacchikātabbaṃ sacchikaronto bahulīkaroti – evaṃ bahulīkaroti.
तस्स तं मग्गं आसेवतो भावयतो बहुलीकरोतो सञ्ञोजनानि पहीयन्ति अनुसया ब्यन्तीहोन्तीति कथं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति? सोतापत्तिमग्गेन, सक्कायदिट्ठि, विचिकिच्छा, सीलब्बतपरामासो – इमानि तीणि सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; दिट्ठानुसयो, विचिकिच्छानुसयो – इमे द्वे अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। सकदागामिमग्गेन ओळारिकं कामरागसञ्ञोजनं, पटिघसञ्ञोजनं – इमानि द्वे सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; ओळारिको कामरागानुसयो, पटिघानुसयो – इमे द्वे अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। अनागामिमग्गेन अनुसहगतं कामरागसञ्ञोजनं, पटिघसञ्ञोजनं – इमानि द्वे सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; अनुसहगतो कामरागानुसयो, पटिघानुसयो – इमे द्वे अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। अरहत्तमग्गेन रूपरागो, अरूपरागो, मानो, उद्धच्चं, अविज्जा – इमानि पञ्च सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; मानानुसयो, भवरागानुसयो , अविज्जानुसयो – इमे तयो अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति।
Tassa taṃ maggaṃ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saññojanāni pahīyantianusayā byantīhontīti kathaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti? Sotāpattimaggena, sakkāyadiṭṭhi, vicikicchā, sīlabbataparāmāso – imāni tīṇi saññojanāni pahīyanti; diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo – ime dve anusayā byantīhonti. Sakadāgāmimaggena oḷārikaṃ kāmarāgasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ – imāni dve saññojanāni pahīyanti; oḷāriko kāmarāgānusayo, paṭighānusayo – ime dve anusayā byantīhonti. Anāgāmimaggena anusahagataṃ kāmarāgasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ – imāni dve saññojanāni pahīyanti; anusahagato kāmarāgānusayo, paṭighānusayo – ime dve anusayā byantīhonti. Arahattamaggena rūparāgo, arūparāgo, māno, uddhaccaṃ, avijjā – imāni pañca saññojanāni pahīyanti; mānānusayo, bhavarāgānusayo , avijjānusayo – ime tayo anusayā byantīhonti. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
३. अब्यापादवसेन चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि…पे॰… आलोकसञ्ञावसेन चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि…पे॰… पटिनिस्सग्गानुपस्सी अस्सासवसेन पटिनिस्सग्गानुपस्सी पस्सासवसेन चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि। तत्थ जाते धम्मे अनिच्चतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, दुक्खतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, अनत्ततो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना। इति पठमं समथो, पच्छा विपस्सना। तेन वुच्चति – ‘‘समथपुब्बङ्गमं विपस्सनं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – तत्थ जातानं धम्मानं अनतिवत्तनट्ठेन भावना, इन्द्रियानं एकरसट्ठेन भावना, तदुपगवीरियवाहनट्ठेन भावना, आसेवनट्ठेन भावना।
3. Abyāpādavasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi…pe… ālokasaññāvasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi…pe… paṭinissaggānupassī assāsavasena paṭinissaggānupassī passāsavasena cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi. Tattha jāte dhamme aniccato anupassanaṭṭhena vipassanā, dukkhato anupassanaṭṭhena vipassanā, anattato anupassanaṭṭhena vipassanā. Iti paṭhamaṃ samatho, pacchā vipassanā. Tena vuccati – ‘‘samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – tattha jātānaṃ dhammānaṃ anativattanaṭṭhena bhāvanā, indriyānaṃ ekarasaṭṭhena bhāvanā, tadupagavīriyavāhanaṭṭhena bhāvanā, āsevanaṭṭhena bhāvanā.
मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति? दस्सनट्ठेन सम्मादिट्ठि मग्गो सञ्जायति, अभिनिरोपनट्ठेन सम्मासङ्कप्पो मग्गो सञ्जायति…पे॰… अविक्खेपट्ठेन सम्मासमाधि मग्गो सञ्जायति। एवं मग्गो सञ्जायति।
Maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati? Dassanaṭṭhena sammādiṭṭhi maggo sañjāyati, abhiniropanaṭṭhena sammāsaṅkappo maggo sañjāyati…pe… avikkhepaṭṭhena sammāsamādhi maggo sañjāyati. Evaṃ maggo sañjāyati.
सो तं मग्गं आसेवति भावेति बहुलीकरोति आसेवतीति कथं आसेवति? आवज्जन्तो आसेवति…पे॰… सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्तो आसेवति, एवं आसेवति। भावेतीति कथं भावेति? आवज्जन्तो भावेति, जानन्तो भावेति…पे॰… सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्तो भावेति, एवं भावेति। बहुलीकरोतीति कथं बहुलीकरोति? आवज्जन्तो बहुलीकरोति, जानन्तो बहुलीकरोति…पे॰… सच्छिकातब्बं सच्छिकरोन्तो बहुलीकरोति, एवं बहुलीकरोति।
So taṃ maggaṃ āsevati bhāveti bahulīkaroti āsevatīti kathaṃ āsevati? Āvajjanto āsevati…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto āsevati, evaṃ āsevati. Bhāvetīti kathaṃ bhāveti? Āvajjanto bhāveti, jānanto bhāveti…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto bhāveti, evaṃ bhāveti. Bahulīkarotīti kathaṃ bahulīkaroti? Āvajjanto bahulīkaroti, jānanto bahulīkaroti…pe… sacchikātabbaṃ sacchikaronto bahulīkaroti, evaṃ bahulīkaroti.
तस्स तं मग्गं आसेवतो भावयतो बहुलीकरोतो सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्तीति कथं सञ्ञोजना पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति? सोतापत्तिमग्गेन सक्कायदिट्ठि विचिकिच्छा सीलब्बतपरामासो – इमानि तीणि सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; दिट्ठानुसयो, विचिकिच्छानुसयो – इमे द्वे अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। सकदागामिमग्गेन ओळारिकं कामरागसञ्ञोजनं, पटिघसञ्ञोजनं – इमानि द्वे सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; ओळारिको कामरागानुसयो पटिघानुसयो – इमे द्वे अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। अनागामिमग्गेन अनुसहगतं कामरागसञ्ञोजनं, पटिघसञ्ञोजनं – इमानि द्वे सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; अनुसहगतो कामरागानुसयो, पटिघानुसयो – इमे द्वे अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। अरहत्तमग्गेन रूपरागो, अरूपरागो, मानो, उद्धच्चं, अविज्जा – इमानि पञ्च सञ्ञोजनानि पहीयन्ति; मानानुसयो, भवरागानुसयो, अविज्जानुसयो – इमे तयो अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं समथपुब्बङ्गमं विपस्सनं भावेति।
Tassa taṃ maggaṃ āsevato bhāvayato bahulīkaroto saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhontīti kathaṃ saññojanā pahīyanti, anusayā byantīhonti? Sotāpattimaggena sakkāyadiṭṭhi vicikicchā sīlabbataparāmāso – imāni tīṇi saññojanāni pahīyanti; diṭṭhānusayo, vicikicchānusayo – ime dve anusayā byantīhonti. Sakadāgāmimaggena oḷārikaṃ kāmarāgasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ – imāni dve saññojanāni pahīyanti; oḷāriko kāmarāgānusayo paṭighānusayo – ime dve anusayā byantīhonti. Anāgāmimaggena anusahagataṃ kāmarāgasaññojanaṃ, paṭighasaññojanaṃ – imāni dve saññojanāni pahīyanti; anusahagato kāmarāgānusayo, paṭighānusayo – ime dve anusayā byantīhonti. Arahattamaggena rūparāgo, arūparāgo, māno, uddhaccaṃ, avijjā – imāni pañca saññojanāni pahīyanti; mānānusayo, bhavarāgānusayo, avijjānusayo – ime tayo anusayā byantīhonti. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ samathapubbaṅgamaṃ vipassanaṃ bhāveti.
४. कथं विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावेति? अनिच्चतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, दुक्खतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, अनत्ततो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना। तत्थ जातानं धम्मानञ्च वोसग्गारम्मणता 1 चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो। समाधि इति पठमं विपस्सना, पच्छा समथो। तेन वुच्चति – ‘‘विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – आसेवनट्ठेन भावना…पे॰… मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति।
4. Kathaṃ vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāveti? Aniccato anupassanaṭṭhena vipassanā, dukkhato anupassanaṭṭhena vipassanā, anattato anupassanaṭṭhena vipassanā. Tattha jātānaṃ dhammānañca vosaggārammaṇatā 2 cittassa ekaggatā avikkhepo. Samādhi iti paṭhamaṃ vipassanā, pacchā samatho. Tena vuccati – ‘‘vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – āsevanaṭṭhena bhāvanā…pe… maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
रूपं अनिच्चतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, रूपं दुक्खतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, रूपं अनत्ततो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना। तत्थ जातानं धम्मानञ्च वोसग्गारम्मणता चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि। इति पठमं विपस्सना, पच्छा समथो। तेन वुच्चति – ‘‘विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – आसेवनट्ठेन भावना…पे॰… मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति।
Rūpaṃ aniccato anupassanaṭṭhena vipassanā, rūpaṃ dukkhato anupassanaṭṭhena vipassanā, rūpaṃ anattato anupassanaṭṭhena vipassanā. Tattha jātānaṃ dhammānañca vosaggārammaṇatā cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi. Iti paṭhamaṃ vipassanā, pacchā samatho. Tena vuccati – ‘‘vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – āsevanaṭṭhena bhāvanā…pe… maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti.
वेदनं…पे॰… सञ्ञं … सङ्खारे… विञ्ञाणं… चक्खुं…पे॰… जरामरणं अनिच्चतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना, जरामरणं दुक्खतो…पे॰… अनत्ततो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना। तत्थ जातानं धम्मानञ्च वोसग्गारम्मणता चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि। इति पठमं विपस्सना, पच्छा समथो। तेन वुच्चति – ‘‘विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – आसेवनट्ठेन भावना…पे॰… मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं विपस्सनापुब्बङ्गमं समथं भावेति।
Vedanaṃ…pe… saññaṃ … saṅkhāre… viññāṇaṃ… cakkhuṃ…pe… jarāmaraṇaṃ aniccato anupassanaṭṭhena vipassanā, jarāmaraṇaṃ dukkhato…pe… anattato anupassanaṭṭhena vipassanā. Tattha jātānaṃ dhammānañca vosaggārammaṇatā cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi. Iti paṭhamaṃ vipassanā, pacchā samatho. Tena vuccati – ‘‘vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – āsevanaṭṭhena bhāvanā…pe… maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ vipassanāpubbaṅgamaṃ samathaṃ bhāveti.
५. कथं समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? सोळसहि आकारेहि समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति। आरम्मणट्ठेन गोचरट्ठेन पहानट्ठेन परिच्चागट्ठेन वुट्ठानट्ठेन विवट्टनट्ठेन सन्तट्ठेन पणीतट्ठेन विमुत्तट्ठेन अनासवट्ठेन तरणट्ठेन अनिमित्तट्ठेन अप्पणिहितट्ठेन सुञ्ञतट्ठेन एकरसट्ठेन अनतिवत्तनट्ठेन युगनद्धट्ठेन।
5. Kathaṃ samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Soḷasahi ākārehi samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti. Ārammaṇaṭṭhena gocaraṭṭhena pahānaṭṭhena pariccāgaṭṭhena vuṭṭhānaṭṭhena vivaṭṭanaṭṭhena santaṭṭhena paṇītaṭṭhena vimuttaṭṭhena anāsavaṭṭhena taraṇaṭṭhena animittaṭṭhena appaṇihitaṭṭhena suññataṭṭhena ekarasaṭṭhena anativattanaṭṭhena yuganaddhaṭṭhena.
कथं आरम्मणट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधारम्मणो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधारम्मणा। इति आरम्मणट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘आरम्मणट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – आसेवनट्ठेन भावना…पे॰… मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं आरम्मणट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति।
Kathaṃ ārammaṇaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhārammaṇo, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhārammaṇā. Iti ārammaṇaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘ārammaṇaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – āsevanaṭṭhena bhāvanā…pe… maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ ārammaṇaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti.
कथं गोचरट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधगोचरा। इति गोचरट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति । तेन वुच्चति – ‘‘गोचरट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ gocaraṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhagocarā. Iti gocaraṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti . Tena vuccati – ‘‘gocaraṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं पहानट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चसहगतकिलेसे च खन्धे च पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधगोचरो, अविज्जासहगतकिलेसे च खन्धे च पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधगोचरा। इति पहानट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘पहानट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ pahānaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhagocaro, avijjāsahagatakilese ca khandhe ca pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhagocarā. Iti pahānaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘pahānaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं परिच्चागट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चसहगतकिलेसे च खन्धे च परिच्चजतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधगोचरो, अविज्जासहगतकिलेसे च खन्धे च परिच्चजतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधगोचरा। इति परिच्चागट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘परिच्चागट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ pariccāgaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca pariccajato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhagocaro, avijjāsahagatakilese ca khandhe ca pariccajato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhagocarā. Iti pariccāgaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘pariccāgaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं वुट्ठानट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चसहगतकिलेसेहि च खन्धेहि च वुट्ठहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधगोचरो, अविज्जासहगतकिलेसेहि च खन्धेहि च वुट्ठहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधगोचरा। इति वुट्ठानट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘वुट्ठानट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ vuṭṭhānaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccasahagatakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhagocaro, avijjāsahagatakilesehi ca khandhehi ca vuṭṭhahato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhagocarā. Iti vuṭṭhānaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘vuṭṭhānaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं विवट्टनट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चसहगतकिलेसेहि च खन्धेहि च विवट्टतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधगोचरो, अविज्जासहगतकिलेसेहि च खन्धेहि च विवट्टतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधगोचरा। इति विवट्टनट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘विवट्टनट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ vivaṭṭanaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccasahagatakilesehi ca khandhehi ca vivaṭṭato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhagocaro, avijjāsahagatakilesehi ca khandhehi ca vivaṭṭato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhagocarā. Iti vivaṭṭanaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘vivaṭṭanaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं सन्तट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि सन्तो होन्ति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना सन्ता होति निरोधगोचरा। इति सन्तट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘सन्तट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ santaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi santo honti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā santā hoti nirodhagocarā. Iti santaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘santaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं पणीतट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि पणीतो होति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना पणीता होति निरोधगोचरा । इति पणीतट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘पणीतट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ paṇītaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi paṇīto hoti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā paṇītā hoti nirodhagocarā . Iti paṇītaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘paṇītaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं विमुत्तट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि कामासवा विमुत्तो होति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना अविज्जासवा विमुत्ता होति निरोधगोचरा। इति रागविरागा चेतोविमुत्ति अविज्जाविरागा पञ्ञा विमुत्तट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘विमुत्तट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ vimuttaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi kāmāsavā vimutto hoti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā avijjāsavā vimuttā hoti nirodhagocarā. Iti rāgavirāgā cetovimutti avijjāvirāgā paññā vimuttaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘vimuttaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं अनासवट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि कामासवेन अनासवो होति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना अविज्जासवेन अनासवा होति निरोधगोचरा। इति अनासवट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘अनासवट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ anāsavaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi kāmāsavena anāsavo hoti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā avijjāsavena anāsavā hoti nirodhagocarā. Iti anāsavaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘anāsavaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं तरणट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चसहगतकिलेसे च खन्धे च तरतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि निरोधगोचरो, अविज्जासहगतकिलेसे च खन्धे च तरतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना निरोधगोचरा। इति तरणट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘तरणट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ taraṇaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccasahagatakilese ca khandhe ca tarato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi nirodhagocaro, avijjāsahagatakilese ca khandhe ca tarato anupassanaṭṭhena vipassanā nirodhagocarā. Iti taraṇaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘taraṇaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं अनिमित्तट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि सब्बनिमित्तेहि अनिमित्तो होति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना सब्बनिमित्तेहि अनिमित्ता होति निरोधगोचरा। इति अनिमित्तट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘अनिमित्तट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ animittaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃbhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi sabbanimittehi animitto hoti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā sabbanimittehi animittā hoti nirodhagocarā. Iti animittaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘animittaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं अप्पणिहितट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि सब्बपणिधीहि अप्पणिहितो होति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना सब्बपणिधीहि अप्पणिहिता होति निरोधगोचरा। इति अप्पणिहितट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘अप्पणिहितट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति।
Kathaṃ appaṇihitaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi sabbapaṇidhīhi appaṇihito hoti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā sabbapaṇidhīhi appaṇihitā hoti nirodhagocarā. Iti appaṇihitaṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘appaṇihitaṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti.
कथं सुञ्ञतट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति? उद्धच्चं पजहतो चित्तस्स एकग्गता अविक्खेपो समाधि सब्बाभिनिवेसेहि सुञ्ञो होति निरोधगोचरो, अविज्जं पजहतो अनुपस्सनट्ठेन विपस्सना सब्बाभिनिवेसेहि सुञ्ञा होति निरोधगोचरा। इति सुञ्ञतट्ठेन समथविपस्सना एकरसा होन्ति, युगनद्धा होन्ति, अञ्ञमञ्ञं नातिवत्तन्तीति। तेन वुच्चति – ‘‘सुञ्ञतट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेती’’ति। भावेतीति चतस्सो भावना – आसेवनट्ठेन भावना…पे॰… मग्गो सञ्जायतीति कथं मग्गो सञ्जायति…पे॰… एवं मग्गो सञ्जायति। एवं सञ्ञोजनानि पहीयन्ति, अनुसया ब्यन्तीहोन्ति। एवं सुञ्ञतट्ठेन समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति। इमेहि सोळसहि आकारेहि समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति, एवं समथविपस्सनं युगनद्धं भावेति।
Kathaṃ suññataṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti? Uddhaccaṃ pajahato cittassa ekaggatā avikkhepo samādhi sabbābhinivesehi suñño hoti nirodhagocaro, avijjaṃ pajahato anupassanaṭṭhena vipassanā sabbābhinivesehi suññā hoti nirodhagocarā. Iti suññataṭṭhena samathavipassanā ekarasā honti, yuganaddhā honti, aññamaññaṃ nātivattantīti. Tena vuccati – ‘‘suññataṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāvetī’’ti. Bhāvetīti catasso bhāvanā – āsevanaṭṭhena bhāvanā…pe… maggo sañjāyatīti kathaṃ maggo sañjāyati…pe… evaṃ maggo sañjāyati. Evaṃ saññojanāni pahīyanti, anusayā byantīhonti. Evaṃ suññataṭṭhena samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti. Imehi soḷasahi ākārehi samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti, evaṃ samathavipassanaṃ yuganaddhaṃ bhāveti.
सुत्तन्तनिद्देसो।
Suttantaniddeso.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / १. सुत्तन्तनिद्देसवण्णना • 1. Suttantaniddesavaṇṇanā
