| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
សុត្តន្តិកទុកនិក្ខេបកថា
Suttantikadukanikkhepakathā
១៣០៣. សុត្តន្តិកទុកេសុ មាតិកាកថាយំ អត្ថតោ វិវេចិតត្តា យានិ ច នេសំ និទ្ទេសបទានិ តេសម្បិ ហេដ្ឋា វុត្តនយេនេវ សុវិញ្ញេយ្យត្តា យេភុយ្យេន ឧត្តានត្ថានិ ឯវ។ ឥទំ បនេត្ថ វិសេសមត្តំ – វិជ្ជូបមទុកេ តាវ ចក្ខុមា កិរ បុរិសោ មេឃន្ធការេ រត្តិំ មគ្គំ បដិបជ្ជិ។ តស្ស អន្ធការតាយ មគ្គោ ន បញ្ញាយិ។ វិជ្ជុ និច្ឆរិត្វា អន្ធការំ វិទ្ធំសេសិ។ អថស្ស អន្ធការវិគមា មគ្គោ បាកដោ អហោសិ។ សោ ទុតិយម្បិ គមនំ អភិនីហរិ។ ទុតិយម្បិ អន្ធការោ ឱត្ថរិ។ មគ្គោ ន បញ្ញាយិ។ វិជ្ជុ និច្ឆរិត្វា តំ វិទ្ធំសេសិ។ វិគតេ អន្ធការេ មគ្គោ បាកដោ អហោសិ។ តតិយម្បិ គមនំ អភិនីហរិ។ អន្ធការោ ឱត្ថរិ។ មគ្គោ ន បញ្ញាយិ។ វិជ្ជុ និច្ឆរិត្វា អន្ធការំ វិទ្ធំសេសិ។
1303. Suttantikadukesu mātikākathāyaṃ atthato vivecitattā yāni ca nesaṃ niddesapadāni tesampi heṭṭhā vuttanayeneva suviññeyyattā yebhuyyena uttānatthāni eva. Idaṃ panettha visesamattaṃ – vijjūpamaduke tāva cakkhumā kira puriso meghandhakāre rattiṃ maggaṃ paṭipajji. Tassa andhakāratāya maggo na paññāyi. Vijju niccharitvā andhakāraṃ viddhaṃsesi. Athassa andhakāravigamā maggo pākaṭo ahosi. So dutiyampi gamanaṃ abhinīhari. Dutiyampi andhakāro otthari. Maggo na paññāyi. Vijju niccharitvā taṃ viddhaṃsesi. Vigate andhakāre maggo pākaṭo ahosi. Tatiyampi gamanaṃ abhinīhari. Andhakāro otthari. Maggo na paññāyi. Vijju niccharitvā andhakāraṃ viddhaṃsesi.
តត្ថ ចក្ខុមតោ បុរិសស្ស អន្ធការេ មគ្គបដិបជ្ជនំ វិយ អរិយសាវកស្ស សោតាបត្តិមគ្គត្ថាយ វិបស្សនារម្ភោ។ អន្ធការេ មគ្គស្ស អបញ្ញាយនកាលោ វិយ សច្ចច្ឆាទកតមំ។ វិជ្ជុយា និច្ឆរិត្វា អន្ធការស្ស វិទ្ធំសិតកាលោ វិយ សោតាបត្តិមគ្គោភាសេន ឧប្បជ្ជិត្វា សច្ចច្ឆាទកតមស្ស វិនោទិតកាលោ។ វិគតេ អន្ធការេ មគ្គស្ស បាកដកាលោ វិយ សោតាបត្តិមគ្គស្ស ចតុន្នំ សច្ចានំ បាកដកាលោ។ មគ្គស្ស បាកដំ បន មគ្គសមង្គិបុគ្គលស្ស បាកដមេវ។ ទុតិយគមនាភិនីហារោ វិយ សកទាគាមិមគ្គត្ថាយ វិបស្សនារម្ភោ។ អន្ធការេ មគ្គស្ស អបញ្ញាយនកាលោ វិយ សច្ចច្ឆាទកតមំ។ ទុតិយំ វិជ្ជុយា និច្ឆរិត្វា អន្ធការស្ស វិទ្ធំសិតកាលោ វិយ សកទាគាមិមគ្គោភាសេន ឧប្បជ្ជិត្វា សច្ចច្ឆាទកតមស្ស វិនោទិតកាលោ។ វិគតេ អន្ធការេ មគ្គស្ស បាកដកាលោ វិយ សកទាគាមិមគ្គស្ស ចតុន្នំ សច្ចានំ បាកដកាលោ។ មគ្គស្ស បាកដំ បន មគ្គសមង្គិបុគ្គលស្ស បាកដមេវ។ តតិយគមនាភិនីហារោ វិយ អនាគាមិមគ្គត្ថាយ វិបស្សនារម្ភោ។ អន្ធការេ មគ្គស្ស អបញ្ញាយនកាលោ វិយ សច្ចច្ឆាទកតមំ។ តតិយំ វិជ្ជុយា និច្ឆរិត្វា អន្ធការស្ស វិទ្ធំសិតកាលោ វិយ អនាគាមិមគ្គោភាសេន ឧប្បជ្ជិត្វា សច្ចច្ឆាទកតមស្ស វិនោទិតកាលោ។ វិគតេ អន្ធការេ មគ្គស្ស បាកដកាលោ វិយ អនាគាមិមគ្គស្ស ចតុន្នំ សច្ចានំ បាកដកាលោ។ មគ្គស្ស បាកដំ បន មគ្គសមង្គិបុគ្គលស្ស បាកដមេវ។
Tattha cakkhumato purisassa andhakāre maggapaṭipajjanaṃ viya ariyasāvakassa sotāpattimaggatthāya vipassanārambho. Andhakāre maggassa apaññāyanakālo viya saccacchādakatamaṃ. Vijjuyā niccharitvā andhakārassa viddhaṃsitakālo viya sotāpattimaggobhāsena uppajjitvā saccacchādakatamassa vinoditakālo. Vigate andhakāre maggassa pākaṭakālo viya sotāpattimaggassa catunnaṃ saccānaṃ pākaṭakālo. Maggassa pākaṭaṃ pana maggasamaṅgipuggalassa pākaṭameva. Dutiyagamanābhinīhāro viya sakadāgāmimaggatthāya vipassanārambho. Andhakāre maggassa apaññāyanakālo viya saccacchādakatamaṃ. Dutiyaṃ vijjuyā niccharitvā andhakārassa viddhaṃsitakālo viya sakadāgāmimaggobhāsena uppajjitvā saccacchādakatamassa vinoditakālo. Vigate andhakāre maggassa pākaṭakālo viya sakadāgāmimaggassa catunnaṃ saccānaṃ pākaṭakālo. Maggassa pākaṭaṃ pana maggasamaṅgipuggalassa pākaṭameva. Tatiyagamanābhinīhāro viya anāgāmimaggatthāya vipassanārambho. Andhakāre maggassa apaññāyanakālo viya saccacchādakatamaṃ. Tatiyaṃ vijjuyā niccharitvā andhakārassa viddhaṃsitakālo viya anāgāmimaggobhāsena uppajjitvā saccacchādakatamassa vinoditakālo. Vigate andhakāre maggassa pākaṭakālo viya anāgāmimaggassa catunnaṃ saccānaṃ pākaṭakālo. Maggassa pākaṭaṃ pana maggasamaṅgipuggalassa pākaṭameva.
វជិរស្ស បន បាសាណោ វា មណិ វា អភេជ្ជោ នាម នត្ថិ។ យត្ថ បតតិ តំ វិនិវិទ្ធមេវ ហោតិ។ វជិរំ ខេបេន្តំ អសេសេត្វា ខេបេតិ។ វជិរេន គតមគ្គោ នាម បុន បាកតិកោ ន ហោតិ។ ឯវមេវ អរហត្តមគ្គស្ស អវជ្ឈកិលេសោ នាម នត្ថិ។ សព្ពកិលេសេ វិនិវិជ្ឈតិ វជិរំ វិយ។ អរហត្តមគ្គោបិ កិលេសេ ខេបេន្តោ អសេសេត្វា ខេបេតិ។ វជិរេន គតមគ្គស្ស បុន បាកតិកត្តាភាវោ វិយ អរហត្តមគ្គេន បហីនកិលេសានំ បុន បច្ចុទាវត្តនំ នាម នត្ថីតិ។
Vajirassa pana pāsāṇo vā maṇi vā abhejjo nāma natthi. Yattha patati taṃ vinividdhameva hoti. Vajiraṃ khepentaṃ asesetvā khepeti. Vajirena gatamaggo nāma puna pākatiko na hoti. Evameva arahattamaggassa avajjhakileso nāma natthi. Sabbakilese vinivijjhati vajiraṃ viya. Arahattamaggopi kilese khepento asesetvā khepeti. Vajirena gatamaggassa puna pākatikattābhāvo viya arahattamaggena pahīnakilesānaṃ puna paccudāvattanaṃ nāma natthīti.
១៣០៧. ពាលទុកនិទ្ទេសេ ពាលេសុ អហិរិកានោត្តប្បានិ បាកដានិ, មូលានិ ច សេសានំ ពាលធម្មានំ។ អហិរិកោ ហិ អនោត្តប្បី ច ន កិញ្ចិ អកុសលំ ន ករោតិ នាមាតិ។ ឯតានិ ទ្វេ បឋមំយេវ វិសុំ វុត្តានិ។ សុក្កបក្ខេបិ អយមេវ នយោ។ តថា កណ្ហទុកេ។
1307. Bāladukaniddese bālesu ahirikānottappāni pākaṭāni, mūlāni ca sesānaṃ bāladhammānaṃ. Ahiriko hi anottappī ca na kiñci akusalaṃ na karoti nāmāti. Etāni dve paṭhamaṃyeva visuṃ vuttāni. Sukkapakkhepi ayameva nayo. Tathā kaṇhaduke.
១៣១១. តបនីយទុកនិទ្ទេសេ កតត្តា ច អកតត្តា ច តបនំ វេទិតព្ពំ។ កាយទុច្ចរិតាទីនិ ហិ កតត្តា តបន្តិ, កាយសុចរិតាទីនិ អកតត្តា។ តថា ហិ បុគ្គលោ ‘កតំ មេ កាយទុច្ចរិត’ន្តិ តប្បតិ, ‘អកតំ មេ កាយសុចរិត’ន្តិ តប្បតិ។ ‘កតំ មេ វចីទុច្ចរិត’ន្តិ តប្បតិ…បេ.… ‘អកតំ មេ មនោសុចរិត’ន្តិ តប្បតិ។ អតបនីយេបិ ឯសេវ នយោ។ កល្យាណការី ហិ បុគ្គលោ ‘កតំ មេ កាយសុចរិត’ន្តិ ន តប្បតិ, ‘អកតំ មេ កាយទុច្ចរិត’ន្តិ ន តប្បតិ…បេ.… ‘អកតំ មេ មនោទុច្ចរិត’ន្តិ ន តប្បតីតិ (អ. និ. ២.៣)។
1311. Tapanīyadukaniddese katattā ca akatattā ca tapanaṃ veditabbaṃ. Kāyaduccaritādīni hi katattā tapanti, kāyasucaritādīni akatattā. Tathā hi puggalo ‘kataṃ me kāyaduccarita’nti tappati, ‘akataṃ me kāyasucarita’nti tappati. ‘Kataṃ me vacīduccarita’nti tappati…pe… ‘akataṃ me manosucarita’nti tappati. Atapanīyepi eseva nayo. Kalyāṇakārī hi puggalo ‘kataṃ me kāyasucarita’nti na tappati, ‘akataṃ me kāyaduccarita’nti na tappati…pe… ‘akataṃ me manoduccarita’nti na tappatīti (a. ni. 2.3).
១៣១៣. អធិវចនទុកនិទ្ទេសេ យា តេសំ តេសំ ធម្មានន្តិ សព្ពធម្មគ្គហណំ។ សង្ខាយតីតិ សង្ខា, សំកថិយតីតិ អត្ថោ។ កិន្តិ សំកថិយតិ? អហន្តិ មមន្តិ បរោតិ បរស្សាតិ សត្តោតិ ភាវោតិ បោសោតិ បុគ្គលោតិ នរោតិ មាណវោតិ តិស្សោតិ ទត្តោតិ, ‘មញ្ចោ បីឋំ ភិសិ ពិម្ពោហនំ’ ‘វិហារោ បរិវេណំ ទ្វារំ វាតបាន’ន្តិ ឯវំ អនេកេហិ អាការេហិ សំកថិយតីតិ ‘សង្ខា’។ សមញ្ញាយតីតិ សមញ្ញា។ កិន្តិ សមញ្ញាយតិ? ‘អហន្តិ…បេ.… វាតបាន’ន្តិ សមញ្ញាយតីតិ ‘សមញ្ញា’។ បញ្ញាបិយតីតិ បញ្ញត្តិ។ វោហរិយតីតិ វោហារោ។ កិន្តិ វោហរិយតិ? ‘អហ’ន្តិ…បេ.… ‘វាតបាន’ន្តិ វោហរិយតីតិ វោហារោ។
1313. Adhivacanadukaniddese yā tesaṃ tesaṃ dhammānanti sabbadhammaggahaṇaṃ. Saṅkhāyatīti saṅkhā, saṃkathiyatīti attho. Kinti saṃkathiyati? Ahanti mamanti paroti parassāti sattoti bhāvoti posoti puggaloti naroti māṇavoti tissoti dattoti, ‘mañco pīṭhaṃ bhisi bimbohanaṃ’ ‘vihāro pariveṇaṃ dvāraṃ vātapāna’nti evaṃ anekehi ākārehi saṃkathiyatīti ‘saṅkhā’. Samaññāyatīti samaññā. Kinti samaññāyati? ‘Ahanti…pe… vātapāna’nti samaññāyatīti ‘samaññā’. Paññāpiyatīti paññatti. Vohariyatīti vohāro. Kinti vohariyati? ‘Aha’nti…pe… ‘vātapāna’nti vohariyatīti vohāro.
នាមន្តិ ចតុព្ពិធំ នាមំ – សាមញ្ញនាមំ គុណនាមំ កិត្តិមនាមំ ឱបបាតិកនាមន្តិ។ តត្ថ បឋមកប្បិកេសុ មហាជនេន សម្មន្និត្វា ឋបិតត្តា មហាសម្មតោតិ រញ្ញោ នាមំ ‘សាមញ្ញនាមំ’ នាម។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘មហាជនសម្មតោតិ ខោ, វាសេដ្ឋ, មហាសម្មតោ ត្វេវ បឋមំ អក្ខរំ ឧបនិព្ពត្ត’’ន្តិ (ទី. និ. ៣.១៣១)។ ធម្មកថិកោ បំសុកូលិកោ វិនយធរោ តេបិដកោ សទ្ធោ បសន្នោតិ ឯវរូបំ គុណតោ អាគតនាមំ ‘គុណនាមំ’ នាម។ ភគវា អរហំ សម្មាសម្ពុទ្ធោតិអាទីនិបិ តថាគតស្ស អនេកានិ នាមសតានិ គុណនាមានេវ។ តេន វុត្តំ –
Nāmanti catubbidhaṃ nāmaṃ – sāmaññanāmaṃ guṇanāmaṃ kittimanāmaṃ opapātikanāmanti. Tattha paṭhamakappikesu mahājanena sammannitvā ṭhapitattā mahāsammatoti rañño nāmaṃ ‘sāmaññanāmaṃ’ nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘mahājanasammatoti kho, vāseṭṭha, mahāsammato tveva paṭhamaṃ akkharaṃ upanibbatta’’nti (dī. ni. 3.131). Dhammakathiko paṃsukūliko vinayadharo tepiṭako saddho pasannoti evarūpaṃ guṇato āgatanāmaṃ ‘guṇanāmaṃ’ nāma. Bhagavā arahaṃ sammāsambuddhotiādīnipi tathāgatassa anekāni nāmasatāni guṇanāmāneva. Tena vuttaṃ –
‘‘អសង្ខ្យេយ្យានិ នាមានិ, សគុណេន មហេសិនោ;
‘‘Asaṅkhyeyyāni nāmāni, saguṇena mahesino;
គុណេន នាមមុទ្ធេយ្យំ, អបិ នាមសហស្សតោ’’តិ។
Guṇena nāmamuddheyyaṃ, api nāmasahassato’’ti.
យំ បន ជាតស្ស កុមារកស្ស នាមគ្គហណទិវសេ ទក្ខិណេយ្យានំ សក្ការំ កត្វា សមីបេ ឋិតា ញាតកា កប្បេត្វា បកប្បេត្វា ‘អយំ អសុកោនាមា’តិ នាមំ ករោន្តិ, ឥទំ ‘កិត្តិមនាម’ នាម។ យា បន បុរិមបញ្ញត្តិ បច្ឆិមបញ្ញត្តិយំ បតតិ, បុរិមវោហារោ បច្ឆិមវោហារេ បតតិ, សេយ្យថិទំ – បុរិមកប្បេបិ ចន្ទោ ចន្ទោយេវ នាម, ឯតរហិបិ ចន្ទោវ។ អតីតេ សូរិយោ… សមុទ្ទោ… បថវី… បព្ពតោ បព្ពតោយេវ, នាម, ឯតរហិបិ បព្ពតោយេវាតិ ឥទំ ‘ឱបបាតិកនាមំ’ នាម។ ឥទំ ចតុព្ពិធម្បិ នាមំ ឯត្ថ នាមមេវ ហោតិ។
Yaṃ pana jātassa kumārakassa nāmaggahaṇadivase dakkhiṇeyyānaṃ sakkāraṃ katvā samīpe ṭhitā ñātakā kappetvā pakappetvā ‘ayaṃ asukonāmā’ti nāmaṃ karonti, idaṃ ‘kittimanāma’ nāma. Yā pana purimapaññatti pacchimapaññattiyaṃ patati, purimavohāro pacchimavohāre patati, seyyathidaṃ – purimakappepi cando candoyeva nāma, etarahipi candova. Atīte sūriyo… samuddo… pathavī… pabbato pabbatoyeva, nāma, etarahipi pabbatoyevāti idaṃ ‘opapātikanāmaṃ’ nāma. Idaṃ catubbidhampi nāmaṃ ettha nāmameva hoti.
នាមកម្មន្តិ នាមករណំ។ នាមធេយ្យន្តិ នាមដ្ឋបនំ។ និរុត្តីតិ នាមនិរុត្តិ។ ព្យញ្ជនន្តិ នាមព្យញ្ជនំ។ យស្មា បនេតំ អត្ថំ ព្យញ្ជេតិ តស្មា ឯវំ វុត្តំ។ អភិលាបោតិ នាមាភិលាបោវ។ សព្ពេវ ធម្មា អធិវចនបថាតិ អធិវចនស្ស នោបថធម្មោ នាម នត្ថិ។ ឯកធម្មោ សព្ពធម្មេសុ និបតតិ, សព្ពធម្មា ឯកធម្មស្មិំ និបតន្តិ។ កថំ? អយញ្ហិ នាមបញ្ញត្តិ ឯកធម្មោ, សោ សព្ពេសុ ចតុភូមកធម្មេសុ និបតតិ។ សត្តោបិ សង្ខារោបិ នាមតោ មុត្តកោ នាម នត្ថិ។
Nāmakammanti nāmakaraṇaṃ. Nāmadheyyanti nāmaṭṭhapanaṃ. Niruttīti nāmanirutti. Byañjananti nāmabyañjanaṃ. Yasmā panetaṃ atthaṃ byañjeti tasmā evaṃ vuttaṃ. Abhilāpoti nāmābhilāpova. Sabbeva dhammā adhivacanapathāti adhivacanassa nopathadhammo nāma natthi. Ekadhammo sabbadhammesu nipatati, sabbadhammā ekadhammasmiṃ nipatanti. Kathaṃ? Ayañhi nāmapaññatti ekadhammo, so sabbesu catubhūmakadhammesu nipatati. Sattopi saṅkhāropi nāmato muttako nāma natthi.
អដវីបព្ពតាទីសុ រុក្ខោបិ ជានបទានំ ភារោ។ តេ ហិ ‘អយំ កិំ រុក្ខោ នាមា’តិ បុដ្ឋា ‘ខទិរោ’ ‘បលាសោ’តិ អត្តនា ជាននកនាមំ កថេន្តិ។ យស្ស នាមំ ន ជានន្តិ តម្បិ ‘អនាមកោ’ នាមាតិ វទន្តិ។ តម្បិ តស្ស នាមធេយ្យមេវ ហុត្វា តិដ្ឋតិ។ សមុទ្ទេ មច្ឆកច្ឆបាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ឥតរេ ទ្វេ ទុកា ឥមិនា សមានត្ថា ឯវ។
Aṭavīpabbatādīsu rukkhopi jānapadānaṃ bhāro. Te hi ‘ayaṃ kiṃ rukkho nāmā’ti puṭṭhā ‘khadiro’ ‘palāso’ti attanā jānanakanāmaṃ kathenti. Yassa nāmaṃ na jānanti tampi ‘anāmako’ nāmāti vadanti. Tampi tassa nāmadheyyameva hutvā tiṭṭhati. Samudde macchakacchapādīsupi eseva nayo. Itare dve dukā iminā samānatthā eva.
១៣១៦. នាមរូបទុកេ នាមករណដ្ឋេន ច នមនដ្ឋេន ច នាមនដ្ឋេន ច នាមំ។ តត្ថ ចត្តារោ ខន្ធា តាវ នាមករណដ្ឋេន ‘នាមំ’។ យថា ហិ មហាជនសម្មតត្តា មហាសម្មតស្ស មហាសម្មតោតិ នាមំ អហោសិ, យថា វា មាតាបិតរោ ‘អយំ តិស្សោ នាម ហោតុ, ផុស្សោ នាម ហោតូ’តិ ឯវំ បុត្តស្ស កិត្តិមនាមំ ករោន្តិ, យថា វា ‘ធម្មកថិកោ’ ‘វិនយធរោ’តិ គុណតោ នាមំ អាគច្ឆតិ, ន ឯវំ វេទនាទីនំ។ វេទនាទយោ ហិ មហាបថវីអាទយោ វិយ អត្តនោ នាមំ ករោន្តាវ ឧប្បជ្ជន្តិ។ តេសុ ឧប្បន្នេសុ តេសំ នាមំ ឧប្បន្នមេវ ហោតិ។ ន ហិ វេទនំ ឧប្បន្នំ ‘ត្វំ វេទនា នាម ហោហី’តិ កោចិ ភណតិ។ ន ច តស្សា នាមគ្គហណកិច្ចំ អត្ថិ។ យថា បថវិយា ឧប្បន្នាយ ‘ត្វំ បថវី នាម ហោហី’តិ នាមគ្គហណកិច្ចំ នត្ថិ, ចក្កវាឡសិនេរុចន្ទិមសូរិយនក្ខត្តេសុ ឧប្បន្នេសុ ‘ត្វំ ចក្កវាឡំ នាម ហោហិ ត្វំ នក្ខត្តំ នាម ហោហី’តិ នាមគ្គហណកិច្ចំ នត្ថិ, នាមំ ឧប្បន្នមេវ ហោតិ, ឱបបាតិកបញ្ញត្តិយំ និបតតិ, ឯវំ វេទនាយ ឧប្បន្នាយ ‘ត្វំ វេទនា នាម ហោហី’តិ នាមគ្គហណកិច្ចំ នត្ថិ។ តាយ ឧប្បន្នាយ វេទនាតិ នាមំ ឧប្បន្នមេវ ហោតិ។ ឱបបាតិកបញ្ញត្តិយំ និបតតិ។ សញ្ញាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ អតីតេបិ ហិ វេទនា វេទនាយេវ, សញ្ញា… សង្ខារា… វិញ្ញាណំ វិញ្ញាណមេវ។ អនាគតេបិ, បច្ចុប្បន្នេបិ។ និព្ពានំ បន សទាបិ និព្ពានមេវាតិ។ ‘នាមករណដ្ឋេន’ នាមំ។
1316. Nāmarūpaduke nāmakaraṇaṭṭhena ca namanaṭṭhena ca nāmanaṭṭhena ca nāmaṃ. Tattha cattāro khandhā tāva nāmakaraṇaṭṭhena ‘nāmaṃ’. Yathā hi mahājanasammatattā mahāsammatassa mahāsammatoti nāmaṃ ahosi, yathā vā mātāpitaro ‘ayaṃ tisso nāma hotu, phusso nāma hotū’ti evaṃ puttassa kittimanāmaṃ karonti, yathā vā ‘dhammakathiko’ ‘vinayadharo’ti guṇato nāmaṃ āgacchati, na evaṃ vedanādīnaṃ. Vedanādayo hi mahāpathavīādayo viya attano nāmaṃ karontāva uppajjanti. Tesu uppannesu tesaṃ nāmaṃ uppannameva hoti. Na hi vedanaṃ uppannaṃ ‘tvaṃ vedanā nāma hohī’ti koci bhaṇati. Na ca tassā nāmaggahaṇakiccaṃ atthi. Yathā pathaviyā uppannāya ‘tvaṃ pathavī nāma hohī’ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, cakkavāḷasinerucandimasūriyanakkhattesu uppannesu ‘tvaṃ cakkavāḷaṃ nāma hohi tvaṃ nakkhattaṃ nāma hohī’ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi, nāmaṃ uppannameva hoti, opapātikapaññattiyaṃ nipatati, evaṃ vedanāya uppannāya ‘tvaṃ vedanā nāma hohī’ti nāmaggahaṇakiccaṃ natthi. Tāya uppannāya vedanāti nāmaṃ uppannameva hoti. Opapātikapaññattiyaṃ nipatati. Saññādīsupi eseva nayo. Atītepi hi vedanā vedanāyeva, saññā… saṅkhārā… viññāṇaṃ viññāṇameva. Anāgatepi, paccuppannepi. Nibbānaṃ pana sadāpi nibbānamevāti. ‘Nāmakaraṇaṭṭhena’ nāmaṃ.
‘នមនដ្ឋេនា’បិ ចេត្ថ ចត្តារោ ខន្ធា នាមំ។ តេ ហិ អារម្មណាភិមុខា នមន្តិ។ ‘នាមនដ្ឋេន’ សព្ពម្បិ នាមំ។ ចត្តារោ ហិ ខន្ធា អារម្មណេ អញ្ញមញ្ញំ នាមេន្តិ។ និព្ពានំ អារម្មណាធិបតិបច្ចយតាយ អត្តនិ អនវជ្ជធម្មេ នាមេតិ។
‘Namanaṭṭhenā’pi cettha cattāro khandhā nāmaṃ. Te hi ārammaṇābhimukhā namanti. ‘Nāmanaṭṭhena’ sabbampi nāmaṃ. Cattāro hi khandhā ārammaṇe aññamaññaṃ nāmenti. Nibbānaṃ ārammaṇādhipatipaccayatāya attani anavajjadhamme nāmeti.
១៣១៨. អវិជ្ជាភវតណ្ហា វដ្ដមូលសមុទាចារទស្សនត្ថំ គហិតា។
1318. Avijjābhavataṇhā vaṭṭamūlasamudācāradassanatthaṃ gahitā.
១៣២០. ភវិស្សតិ អត្តា ច លោកោ ចាតិ ខន្ធបញ្ចកំ អត្តា ច លោកោ ចាតិ គហេត្វា ‘តំ ភវិស្សតី’តិ គហណាការេន និវិដ្ឋា សស្សតទិដ្ឋិ។ ទុតិយា ‘ន ភវិស្សតី’តិ អាការេន និវិដ្ឋា ឧច្ឆេទទិដ្ឋិ។
1320. Bhavissati attā ca loko cāti khandhapañcakaṃ attā ca loko cāti gahetvā ‘taṃ bhavissatī’ti gahaṇākārena niviṭṭhā sassatadiṭṭhi. Dutiyā ‘na bhavissatī’ti ākārena niviṭṭhā ucchedadiṭṭhi.
១៣២៦. បុព្ពន្តំ អារព្ភាតិ អតីតកោដ្ឋាសំ អារម្មណំ ករិត្វា។ ឥមិនា ព្រហ្មជាលេ អាគតា អដ្ឋារស បុព្ពន្តានុទិដ្ឋិយោ គហិតា។ អបរន្តំ អារព្ភាតិ អនាគតកោដ្ឋាសំ អារម្មណំ ករិត្វា។ ឥមិនា តត្ថេវ អាគតា ចតុចត្តាលីស អបរន្តានុទិដ្ឋិយោ គហិតា។
1326. Pubbantaṃārabbhāti atītakoṭṭhāsaṃ ārammaṇaṃ karitvā. Iminā brahmajāle āgatā aṭṭhārasa pubbantānudiṭṭhiyo gahitā. Aparantaṃ ārabbhāti anāgatakoṭṭhāsaṃ ārammaṇaṃ karitvā. Iminā tattheva āgatā catucattālīsa aparantānudiṭṭhiyo gahitā.
១៣៣២. ទោវចស្សតានិទ្ទេសេ សហធម្មិកេ វុច្ចមានេតិ សហធម្មិកំ នាម យំ ភគវតា បញ្ញត្តំ សិក្ខាបទំ, តស្មិំ វត្ថុំ ទស្សេត្វា អាបត្តិំ អារោបេត្វា ‘ឥទំ នាម ត្វំ អាបត្តិំ អាបន្នោ, ឥង្ឃ ទេសេហិ វុដ្ឋាហិ បដិករោហី’តិ វុច្ចមានេ។ ទោវចស្សាយន្តិអាទីសុ ឯវំ ចោទិយមានស្ស បដិចោទនាយ វា អប្បទក្ខិណគាហិតាយ វា ទុព្ពចស្ស កម្មំ ទោវចស្សាយំ។ តទេវ ទោវចស្សន្តិបិ វុច្ចតិ។ តស្ស ភាវោ ទោវចស្សិយំ។ ឥតរំ តស្សេវ វេវចនំ។ វិប្បដិកូលគាហិតាតិ វិលោមគាហិតា។ វិលោមគហណសង្ខាតេន វិបច្ចនីកេន សាតំ អស្សាតិ វិបច្ចនីកសាតោ។ ‘បដាណិកគហណំ គហេត្វា ឯកបទេនេវ តំ និស្សទ្ទមកាសិ’ន្តិ សុខំ បដិលភន្តស្សេតំ អធិវចនំ។ តស្ស ភាវោ វិបច្ចនីកសាតតា។ ឱវាទំ អនាទិយនវសេន អនាទរស្ស ភាវោ អនាទរិយំ។ ឥតរំ តស្សេវ វេវចនំ។ អនាទិយនាការោ វា អនាទរតា។ គរុវាសំ អវសនវសេន ឧប្បន្នោ អគារវភាវោ អគារវតា។ សជេដ្ឋកវាសំ អវសនវសេន ឧប្បន្នោ អប្បដិស្សវភាវោ អប្បដិស្សវតា។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ ឯវរូបា ទោវចស្សតា នាម វុច្ចតិ។ អត្ថតោ បនេសា តេនាការេន បវត្តា ចត្តារោ ខន្ធា, សង្ខារក្ខន្ធោយេវ វាតិ។ បាបមិត្តតាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ ទោវចស្សតា បាបមិត្តតាទយោ ហិ វិសុំ ចេតសិកធម្មា នាម នត្ថិ។
1332. Dovacassatāniddese sahadhammike vuccamāneti sahadhammikaṃ nāma yaṃ bhagavatā paññattaṃ sikkhāpadaṃ, tasmiṃ vatthuṃ dassetvā āpattiṃ āropetvā ‘idaṃ nāma tvaṃ āpattiṃ āpanno, iṅgha desehi vuṭṭhāhi paṭikarohī’ti vuccamāne. Dovacassāyantiādīsu evaṃ codiyamānassa paṭicodanāya vā appadakkhiṇagāhitāya vā dubbacassa kammaṃ dovacassāyaṃ. Tadeva dovacassantipi vuccati. Tassa bhāvo dovacassiyaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Vippaṭikūlagāhitāti vilomagāhitā. Vilomagahaṇasaṅkhātena vipaccanīkena sātaṃ assāti vipaccanīkasāto. ‘Paṭāṇikagahaṇaṃ gahetvā ekapadeneva taṃ nissaddamakāsi’nti sukhaṃ paṭilabhantassetaṃ adhivacanaṃ. Tassa bhāvo vipaccanīkasātatā. Ovādaṃ anādiyanavasena anādarassa bhāvo anādariyaṃ. Itaraṃ tasseva vevacanaṃ. Anādiyanākāro vā anādaratā. Garuvāsaṃ avasanavasena uppanno agāravabhāvo agāravatā. Sajeṭṭhakavāsaṃ avasanavasena uppanno appaṭissavabhāvo appaṭissavatā. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ evarūpā dovacassatā nāma vuccati. Atthato panesā tenākārena pavattā cattāro khandhā, saṅkhārakkhandhoyeva vāti. Pāpamittatādīsupi eseva nayo. Dovacassatā pāpamittatādayo hi visuṃ cetasikadhammā nāma natthi.
១៣៣៣. នត្ថិ ឯតេសំ សទ្ធាតិ អស្សទ្ធា; ពុទ្ធាទីនិ វត្ថូនិ ន សទ្ទហន្តីតិ អត្ថោ។ ទុស្សីលាតិ សីលស្ស ទុន្នាមំ នត្ថិ, និស្សីលាតិ អត្ថោ។ អប្បស្សុតាតិ សុតរហិតា។ បញ្ច មច្ឆរិយានិ ឯតេសំ អត្ថីតិ មច្ឆរិនោ។ ទុប្បញ្ញាតិ និប្បញ្ញា។ សេវនកវសេន សេវនា។ ពលវសេវនា និសេវនា។ សព្ពតោភាគេន សេវនា សំសេវនា។ ឧបសគ្គវសេន វា បទំ វឌ្ឍិតំ។ តីហិបិ សេវនាវ កថិតា។ ភជនាតិ ឧបសង្កមនា។ សម្ភជនាតិ សព្ពតោភាគេន ភជនា។ ឧបសគ្គវសេន វា បទំ វឌ្ឍិតំ។ ភត្តីតិ ទឡ្ហភត្តិ។ សម្ភត្តីតិ សព្ពតោភាគេន ភត្តិ។ ឧបសគ្គវសេន វា បទំ វឌ្ឍិតំ។ ទ្វីហិបិ ទឡ្ហភត្តិ ឯវ កថិតា។ តំសម្បវង្កតាតិ តេសុ បុគ្គលេសុ កាយេន ចេវ ចិត្តេន ច សម្បវង្កភាវោ; តន្និន្នតា តប្បោណតា តប្បព្ភារតាតិ អត្ថោ។
1333. Natthi etesaṃ saddhāti assaddhā; buddhādīni vatthūni na saddahantīti attho. Dussīlāti sīlassa dunnāmaṃ natthi, nissīlāti attho. Appassutāti sutarahitā. Pañca macchariyāni etesaṃ atthīti maccharino. Duppaññāti nippaññā. Sevanakavasena sevanā. Balavasevanā nisevanā. Sabbatobhāgena sevanā saṃsevanā. Upasaggavasena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Tīhipi sevanāva kathitā. Bhajanāti upasaṅkamanā. Sambhajanāti sabbatobhāgena bhajanā. Upasaggavasena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Bhattīti daḷhabhatti. Sambhattīti sabbatobhāgena bhatti. Upasaggavasena vā padaṃ vaḍḍhitaṃ. Dvīhipi daḷhabhatti eva kathitā. Taṃsampavaṅkatāti tesu puggalesu kāyena ceva cittena ca sampavaṅkabhāvo; tanninnatā tappoṇatā tappabbhāratāti attho.
១៣៣៤. សោវចស្សតាទុកនិទ្ទេសោបិ វុត្តបដិបក្ខនយេន វេទិតព្ពោ។
1334. Sovacassatādukaniddesopi vuttapaṭipakkhanayena veditabbo.
១៣៣៦. បញ្ចបិ អាបត្តិក្ខន្ធាតិ មាតិកានិទ្ទេសេន ‘បារាជិកំ សង្ឃាទិសេសំ បាចិត្តិយំ បាដិទេសនីយំ ទុក្កដ’ន្តិ ឥមា បញ្ច អាបត្តិយោ។ សត្តបិ អាបត្តិក្ខន្ធាតិ វិនយនិទ្ទេសេន ‘បារាជិកំ សង្ឃាទិសេសំ ថុល្លច្ចយំ បាចិត្តិយំ បាដិទេសនីយំ ទុក្កដំ ទុព្ភាសិត’ន្តិ ឥមា សត្ត អាបត្តិយោ។ តត្ថ សហ វត្ថុនា តាសំ អាបត្តីនំ បរិច្ឆេទជាននកបញ្ញា អាបត្តិកុសលតា នាម។ សហ កម្មវាចាយ អាបត្តិវុដ្ឋានបរិច្ឆេទជាននកបញ្ញា បន អាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា នាម។
1336. Pañcapiāpattikkhandhāti mātikāniddesena ‘pārājikaṃ saṅghādisesaṃ pācittiyaṃ pāṭidesanīyaṃ dukkaṭa’nti imā pañca āpattiyo. Sattapi āpattikkhandhāti vinayaniddesena ‘pārājikaṃ saṅghādisesaṃ thullaccayaṃ pācittiyaṃ pāṭidesanīyaṃ dukkaṭaṃ dubbhāsita’nti imā satta āpattiyo. Tattha saha vatthunā tāsaṃ āpattīnaṃ paricchedajānanakapaññā āpattikusalatā nāma. Saha kammavācāya āpattivuṭṭhānaparicchedajānanakapaññā pana āpattivuṭṭhānakusalatā nāma.
១៣៣៨. សមាបជ្ជិតព្ពតោ សមាបត្តិ។ សហ បរិកម្មេន អប្បនាបរិច្ឆេទជាននកបញ្ញា បន សមាបត្តិកុសលតា នាម។ ‘ចន្ទេ វា សូរិយេ វា នក្ខត្តេ វា ឯត្តកំ ឋានំ គតេ វុដ្ឋហិស្សាមី’តិ អវិរជ្ឈិត្វា តស្មិំយេវ សមយេ វុដ្ឋានកបញ្ញាយ អត្ថិតាយ សមាបត្តិវុដ្ឋានកុសលតា នាម។
1338. Samāpajjitabbato samāpatti. Saha parikammena appanāparicchedajānanakapaññā pana samāpattikusalatā nāma. ‘Cande vā sūriye vā nakkhatte vā ettakaṃ ṭhānaṃ gate vuṭṭhahissāmī’ti avirajjhitvā tasmiṃyeva samaye vuṭṭhānakapaññāya atthitāya samāpattivuṭṭhānakusalatā nāma.
១៣៤០. អដ្ឋារសន្នំ ធាតូនំ ឧគ្គហមនសិការសវនធារណបរិច្ឆេទជាននកបញ្ញា ធាតុកុសលតា នាម។ តាសំយេវ ឧគ្គហមនសិការជាននកបញ្ញា មនសិការកុសលតា នាម។
1340. Aṭṭhārasannaṃ dhātūnaṃ uggahamanasikārasavanadhāraṇaparicchedajānanakapaññā dhātukusalatā nāma. Tāsaṃyeva uggahamanasikārajānanakapaññā manasikārakusalatā nāma.
១៣៤២. ទ្វាទសន្នំ អាយតនានំ ឧគ្គហមនសិការសវនធារណបរិច្ឆេទជាននកបញ្ញា លតា នាម។ តីសុបិ វា ឯតាសុ កុសលតាសុ ឧគ្គហោ មនសិការោ សវនំ សម្មសនំ បដិវេធោ បច្ចវេក្ខណាតិ សព្ពំ វដ្ដតិ។ តត្ថ សវនឧគ្គហបច្ចវេក្ខណា លោកិយា, បដិវេធោ លោកុត្តរោ។ សម្មសនមនសិការា លោកិយលោកុត្តរមិស្សកា។ ‘អវិជ្ជាបច្ចយា សង្ខារា’តិអាទីនិ (វិភ. អដ្ឋ. ២២៥) បដិច្ចសមុប្បាទវិភង្គេ អាវិភវិស្សន្តិ។ ‘ឥមិនា បន បច្ចយេន ឥទំ ហោតី’តិ ជាននកបញ្ញា បដិច្ចសមុប្បាទកុសលតា នាម។
1342. Dvādasannaṃ āyatanānaṃ uggahamanasikārasavanadhāraṇaparicchedajānanakapaññā latā nāma. Tīsupi vā etāsu kusalatāsu uggaho manasikāro savanaṃ sammasanaṃ paṭivedho paccavekkhaṇāti sabbaṃ vaṭṭati. Tattha savanauggahapaccavekkhaṇā lokiyā, paṭivedho lokuttaro. Sammasanamanasikārā lokiyalokuttaramissakā. ‘Avijjāpaccayā saṅkhārā’tiādīni (vibha. aṭṭha. 225) paṭiccasamuppādavibhaṅge āvibhavissanti. ‘Iminā pana paccayena idaṃ hotī’ti jānanakapaññā paṭiccasamuppādakusalatā nāma.
១៣៤៤. ឋានាដ្ឋានកុសលតាទុកនិទ្ទេសេ ហេតូ បច្ចយាតិ ឧភយម្បេតំ អញ្ញមញ្ញវេវចនំ។ ចក្ខុបសាទោ ហិ រូបំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកស្ស ចក្ខុវិញ្ញាណស្ស ហេតុ ចេវ បច្ចយោ ច។ តថា សោតបសាទាទយោ សោតវិញ្ញាណាទីនំ, អម្ពពីជាទីនិ ច អម្ពផលាទីនំ។ ទុតិយនយេ យេ យេ ធម្មាតិ វិសភាគបច្ចយធម្មានំ និទស្សនំ។ យេសំ យេសន្តិ វិសភាគបច្ចយសមុប្បន្នធម្មនិទស្សនំ។ ន ហេតូ ន បច្ចយាតិ ចក្ខុបសាទោ សទ្ទំ អារម្មណំ កត្វា ឧប្បជ្ជនកស្ស សោតវិញ្ញាណស្ស ន ហេតុ ន បច្ចយោ។ តថា សោតបសាទាទយោ អវសេសវិញ្ញាណាទីនំ។ អម្ពាទយោ ច តាលាទីនំ ឧប្បត្តិយាតិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ។
1344. Ṭhānāṭṭhānakusalatādukaniddese hetū paccayāti ubhayampetaṃ aññamaññavevacanaṃ. Cakkhupasādo hi rūpaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakassa cakkhuviññāṇassa hetu ceva paccayo ca. Tathā sotapasādādayo sotaviññāṇādīnaṃ, ambabījādīni ca ambaphalādīnaṃ. Dutiyanaye ye ye dhammāti visabhāgapaccayadhammānaṃ nidassanaṃ. Yesaṃ yesanti visabhāgapaccayasamuppannadhammanidassanaṃ. Na hetū na paccayāti cakkhupasādo saddaṃ ārammaṇaṃ katvā uppajjanakassa sotaviññāṇassa na hetu na paccayo. Tathā sotapasādādayo avasesaviññāṇādīnaṃ. Ambādayo ca tālādīnaṃ uppattiyāti evamattho veditabbo.
១៣៤៦. អជ្ជវមទ្ទវនិទ្ទេសេ នីចចិត្តតាតិ បទមត្តមេវ វិសេសោ។ តស្សត្ថោ – មានាភាវេន នីចំ ចិត្តំ អស្សាតិ នីចចិត្តោ។ នីចចិត្តស្ស ភាវោ នីចចិត្តតា។ សេសំ ចិត្តុជុកតាចិត្តមុទុតានំ បទភាជនីយេ អាគតមេវ។
1346. Ajjavamaddavaniddese nīcacittatāti padamattameva viseso. Tassattho – mānābhāvena nīcaṃ cittaṃ assāti nīcacitto. Nīcacittassa bhāvo nīcacittatā. Sesaṃ cittujukatācittamudutānaṃ padabhājanīye āgatameva.
១៣៤៨. ខន្តិនិទ្ទេសេ ខមនកវសេន ខន្តិ។ ខមនាការោ ខមនតា។ អធិវាសេន្តិ ឯតាយ, អត្តនោ ឧបរិ អារោបេត្វា វាសេន្តិ, ន បដិពាហន្តិ, ន បច្ចនីកតាយ តិដ្ឋន្តីតិ អធិវាសនតា ។ អចណ្ឌិកស្ស ភាវោ អចណ្ឌិក្កំ។ អនសុរោបោតិ អសុរោបោ វុច្ចតិ ន សម្មារោបិតត្តា ទុរុត្តវចនំ។ តប្បដិបក្ខតោ អនសុរោបោ សុរុត្តវាចាតិ អត្ថោ។ ឯវមេត្ថ ផលូបចារេន ការណំ និទ្ទិដ្ឋំ។ អត្តមនតា ចិត្តស្សាតិ សោមនស្សវសេន ចិត្តស្ស សកមនតា, អត្តនោ ចិត្តសភាវោយេវ, ន ព្យាបន្នចិត្តតាតិ អត្ថោ។
1348. Khantiniddese khamanakavasena khanti. Khamanākāro khamanatā. Adhivāsenti etāya, attano upari āropetvā vāsenti, na paṭibāhanti, na paccanīkatāya tiṭṭhantīti adhivāsanatā. Acaṇḍikassa bhāvo acaṇḍikkaṃ. Anasuropoti asuropo vuccati na sammāropitattā duruttavacanaṃ. Tappaṭipakkhato anasuropo suruttavācāti attho. Evamettha phalūpacārena kāraṇaṃ niddiṭṭhaṃ. Attamanatā cittassāti somanassavasena cittassa sakamanatā, attano cittasabhāvoyeva, na byāpannacittatāti attho.
១៣៤៩. សោរច្ចនិទ្ទេសេ កាយិកោ អវីតិក្កមោតិ តិវិធំ កាយសុចរិតំ។ វាចសិកោ អវីតិក្កមោតិ ចតុព្ពិធំ វចីសុចរិតំ។ កាយិកវាចសិកោតិ ឥមិនា កាយវចីទ្វារសមុដ្ឋិតំ អាជីវដ្ឋមកសីលំ បរិយាទិយតិ។ ឥទំ វុច្ចតិ សោរច្ចន្តិ ឥទំ បាបតោ សុដ្ឋុ ឱរតត្តា សោរច្ចំ នាម វុច្ចតិ។ សព្ពោបិ សីលសំវរោតិ ឥទំ យស្មា ន កេវលំ កាយវាចាហេវ អនាចារំ អាចរតិ មនសាបិ អាចរតិ ឯវ, តស្មា មានសិកសីលំ បរិយាទាយ ទស្សេតុំ វុត្តំ។
1349. Soraccaniddese kāyiko avītikkamoti tividhaṃ kāyasucaritaṃ. Vācasiko avītikkamoti catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ. Kāyikavācasikoti iminā kāyavacīdvārasamuṭṭhitaṃ ājīvaṭṭhamakasīlaṃ pariyādiyati. Idaṃ vuccati soraccanti idaṃ pāpato suṭṭhu oratattā soraccaṃ nāma vuccati. Sabbopi sīlasaṃvaroti idaṃ yasmā na kevalaṃ kāyavācāheva anācāraṃ ācarati manasāpi ācarati eva, tasmā mānasikasīlaṃ pariyādāya dassetuṃ vuttaṃ.
១៣៥០. សាខល្យនិទ្ទេសេ អណ្ឌកាតិ យថា សទោសេ រុក្ខេ អណ្ឌកានិ ឧដ្ឋហន្តិ, ឯវំ សទោសតាយ ខុំសនវម្ភនាទិវចនេហិ អណ្ឌកា ជាតា។ កក្កសាតិ បូតិកា សា យថា នាម បូតិរុក្ខោ កក្កសោ ហោតិ បគ្ឃរិតចុណ្ណោ ឯវំ កក្កសា ហោតិ។ សោតំ ឃំសយមានា វិយ បវិសតិ។ តេន វុត្តំ ‘កក្កសា’តិ។ បរកដុកាតិ បរេសំ កដុកា អមនាបា ទោសជននី។ បរាភិសជ្ជនីតិ កុដិលកណ្ដកសាខា វិយ ចម្មេសុ វិជ្ឈិត្វា បរេសំ អភិសជ្ជនី, គន្តុកាមានម្បិ គន្តុំ អទត្វា លគ្គនការី។ កោធសាមន្តាតិ កោធស្ស អាសន្នា។ អសមាធិសំវត្តនិកាតិ អប្បនាសមាធិស្ស វា ឧបចារសមាធិស្ស វា អសំវត្តនិកា។ ឥតិ សព្ពានេវេតានិ សទោសវាចាយ វេវចនានិ។ តថារូបិំ វាចំ បហាយាតិ ឥទំ ផរុសវាចំ អប្បជហិត្វា ឋិតស្ស អន្តរន្តរេ បវត្តាបិ សណ្ហវាចា អសណ្ហវាចា ឯវ នាមាតិ ទីបនត្ថំ វុត្តំ។
1350. Sākhalyaniddese aṇḍakāti yathā sadose rukkhe aṇḍakāni uṭṭhahanti, evaṃ sadosatāya khuṃsanavambhanādivacanehi aṇḍakā jātā. Kakkasāti pūtikā sā yathā nāma pūtirukkho kakkaso hoti paggharitacuṇṇo evaṃ kakkasā hoti. Sotaṃ ghaṃsayamānā viya pavisati. Tena vuttaṃ ‘kakkasā’ti. Parakaṭukāti paresaṃ kaṭukā amanāpā dosajananī. Parābhisajjanīti kuṭilakaṇṭakasākhā viya cammesu vijjhitvā paresaṃ abhisajjanī, gantukāmānampi gantuṃ adatvā lagganakārī. Kodhasāmantāti kodhassa āsannā. Asamādhisaṃvattanikāti appanāsamādhissa vā upacārasamādhissa vā asaṃvattanikā. Iti sabbānevetāni sadosavācāya vevacanāni. Tathārūpiṃ vācaṃ pahāyāti idaṃ pharusavācaṃ appajahitvā ṭhitassa antarantare pavattāpi saṇhavācā asaṇhavācā eva nāmāti dīpanatthaṃ vuttaṃ.
នេឡាតិ ឯឡំ វុច្ចតិ ទោសោ។ នាស្សា ឯឡន្តិ នេឡា; និទ្ទោសាតិ អត្ថោ។ ‘‘នេឡង្គោ សេតបច្ឆាទោ’’តិ (ឧទា. ៦៥; សំ. និ. ៤.៣៤៧; បេដកោ. ២៥) ឯត្ថ វុត្តនេឡំ វិយ។ កណ្ណសុខាតិ ព្យញ្ជនមធុរតាយ កណ្ណានំ សុខា, សូចិវិជ្ឈនំ វិយ កណ្ណសូលំ ន ជនេតិ។ អត្ថមធុរតាយ សរីរេ កោបំ អជនេត្វា បេមំ ជនេតីតិ បេមនីយា។ ហទយំ គច្ឆតិ, អប្បដិហញ្ញមានា សុខេន ចិត្តំ បវិសតីតិ ហទយង្គមា។ គុណបរិបុណ្ណតាយ បុរេ ភវាតិ បោរី។ បុរេ សំវឌ្ឍនារី វិយ សុកុមារាតិបិ បោរី។ បុរស្ស ឯសាតិបិ បោរី; នគរវាសីនំ កថាតិ អត្ថោ។ នគរវាសិនោ ហិ យុត្តកថា ហោន្តិ។ បិតិមត្តំ បិតាតិ ភាតិមត្តំ ភាតាតិ វទន្តិ។ ឯវរូបី កថា ពហុនោ ជនស្ស កន្តា ហោតីតិ ពហុជនកន្តា។ កន្តភាវេនេវ ពហុនោ ជនស្ស មនាបា ចិត្តវុឌ្ឍិករាតិ ពហុជនមនាបា។ យា តត្ថាតិ យា តស្មិំ បុគ្គលេ។ សណ្ហវាចតាតិ មដ្ឋវាចតា។ សខិលវាចតាតិ មុទុវាចតា។ អផរុសវាចតាតិ អកក្ខឡវាចតា។
Neḷāti eḷaṃ vuccati doso. Nāssā eḷanti neḷā; niddosāti attho. ‘‘Neḷaṅgo setapacchādo’’ti (udā. 65; saṃ. ni. 4.347; peṭako. 25) ettha vuttaneḷaṃ viya. Kaṇṇasukhāti byañjanamadhuratāya kaṇṇānaṃ sukhā, sūcivijjhanaṃ viya kaṇṇasūlaṃ na janeti. Atthamadhuratāya sarīre kopaṃ ajanetvā pemaṃ janetīti pemanīyā. Hadayaṃ gacchati, appaṭihaññamānā sukhena cittaṃ pavisatīti hadayaṅgamā. Guṇaparipuṇṇatāya pure bhavāti porī. Pure saṃvaḍḍhanārī viya sukumārātipi porī. Purassa esātipi porī; nagaravāsīnaṃ kathāti attho. Nagaravāsino hi yuttakathā honti. Pitimattaṃ pitāti bhātimattaṃ bhātāti vadanti. Evarūpī kathā bahuno janassa kantā hotīti bahujanakantā. Kantabhāveneva bahuno janassa manāpā cittavuḍḍhikarāti bahujanamanāpā. Yā tatthāti yā tasmiṃ puggale. Saṇhavācatāti maṭṭhavācatā. Sakhilavācatāti muduvācatā. Apharusavācatāti akakkhaḷavācatā.
១៣៥១. បដិសន្ថារនិទ្ទេសេ អាមិសបដិសន្ថារោតិ អាមិសអលាភេន អត្តនា សហ បរេសំ ឆិទ្ទំ យថា បិហិតំ ហោតិ បដិច្ឆន្នំ ឯវំ អាមិសេន បដិសន្ថរណំ។ ធម្មបដិសន្ថារោតិ ធម្មស្ស អប្បដិលាភេន អត្តនា សហ បរេសំ ឆិទ្ទំ យថា បិហិតំ ហោតិ បដិច្ឆន្នំ, ឯវំ ធម្មេន បដិសន្ថរណំ។ បដិសន្ថារកោ ហោតីតិ ទ្វេយេវ ហិ លោកសន្និវាសស្ស ឆិទ្ទានិ, តេសំ បដិសន្ថារកោ ហោតិ។ អាមិសបដិសន្ថារេន វា ធម្មបដិសន្ថារេន វាតិ ឥមិនា ទុវិធេន បដិសន្ថារេន បដិសន្ថារកោ ហោតិ, បដិសន្ថរតិ, និរន្តរំ ករោតិ។
1351. Paṭisanthāraniddese āmisapaṭisanthāroti āmisaalābhena attanā saha paresaṃ chiddaṃ yathā pihitaṃ hoti paṭicchannaṃ evaṃ āmisena paṭisantharaṇaṃ. Dhammapaṭisanthāroti dhammassa appaṭilābhena attanā saha paresaṃ chiddaṃ yathā pihitaṃ hoti paṭicchannaṃ, evaṃ dhammena paṭisantharaṇaṃ. Paṭisanthārako hotīti dveyeva hi lokasannivāsassa chiddāni, tesaṃ paṭisanthārako hoti. Āmisapaṭisanthārena vā dhammapaṭisanthārena vāti iminā duvidhena paṭisanthārena paṭisanthārako hoti, paṭisantharati, nirantaraṃ karoti.
តត្រាយំ អាទិតោ បដ្ឋាយ កថា – បដិសន្ថារកេន ហិ ភិក្ខុនា អាគន្តុកំ អាគច្ឆន្តំ ទិស្វាវ បច្ចុគ្គន្ត្វា បត្តចីវរំ គហេតព្ពំ, អាសនំ ទាតព្ពំ, តាលវណ្ដេន ពីជិតព្ពំ, បាទា ធោវិត្វា មក្ខេតព្ពា, សប្បិផាណិតេ សតិ ភេសជ្ជំ ទាតព្ពំ, បានីយេន បុច្ឆិតព្ពោ, អាវាសោ បដិជគ្គិតព្ពោ។ ឯវំ ឯកទេសេន អាមិសបដិសន្ថារោ កតោ នាម ហោតិ។
Tatrāyaṃ ādito paṭṭhāya kathā – paṭisanthārakena hi bhikkhunā āgantukaṃ āgacchantaṃ disvāva paccuggantvā pattacīvaraṃ gahetabbaṃ, āsanaṃ dātabbaṃ, tālavaṇṭena bījitabbaṃ, pādā dhovitvā makkhetabbā, sappiphāṇite sati bhesajjaṃ dātabbaṃ, pānīyena pucchitabbo, āvāso paṭijaggitabbo. Evaṃ ekadesena āmisapaṭisanthāro kato nāma hoti.
សាយំ បន នវកតរេបិ អត្តនោ ឧបដ្ឋានំ អនាគតេយេវ, តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា និសីទិត្វា អវិសយេ អបុច្ឆិត្វា តស្ស វិសយេ បញ្ហោ បុច្ឆិតព្ពោ។ ‘តុម្ហេ កតរភាណកា’តិ អបុច្ឆិត្វា តុម្ហាកំ ‘អាចរិយុបជ្ឈាយា កតរំ គន្ថំ វឡញ្ជេន្តី’តិ បុច្ឆិត្វា បហោនកដ្ឋានេ បញ្ហោ បុច្ឆិតព្ពោ។ សចេ កថេតុំ សក្កោតិ ឥច្ចេតំ កុសលំ។ នោ ចេ សក្កោតិ សយំ កថេត្វា ទាតព្ពំ។ ឯវំ ឯកទេសេន ធម្មបដិសន្ថារោ កតោ នាម ហោតិ។
Sāyaṃ pana navakatarepi attano upaṭṭhānaṃ anāgateyeva, tassa santikaṃ gantvā nisīditvā avisaye apucchitvā tassa visaye pañho pucchitabbo. ‘Tumhe katarabhāṇakā’ti apucchitvā tumhākaṃ ‘ācariyupajjhāyā kataraṃ ganthaṃ vaḷañjentī’ti pucchitvā pahonakaṭṭhāne pañho pucchitabbo. Sace kathetuṃ sakkoti iccetaṃ kusalaṃ. No ce sakkoti sayaṃ kathetvā dātabbaṃ. Evaṃ ekadesena dhammapaṭisanthāro kato nāma hoti.
សចេ អត្តនោ សន្តិកេ វសតិ តំ អាទាយ និពទ្ធំ បិណ្ឌាយ ចរិតព្ពំ។ សចេ គន្តុកាមោ ហោតិ បុនទិវសេ គមនសភាគេន តំ អាទាយ ឯកស្មិំ គាមេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា ឧយ្យោជេតព្ពោ។ សចេ អញ្ញស្មិំ ទិសាភាគេ ភិក្ខូ និមន្តិតា ហោន្តិ តំ ភិក្ខុំ ឥច្ឆមានំ អាទាយ គន្តព្ពំ។ ‘ន មយ្ហំ ឯសា ទិសា សភាគា’តិ គន្តុំ អនិច្ឆន្តេ សេសភិក្ខូ បេសេត្វា តំ អាទាយ បិណ្ឌាយ ចរិតព្ពំ។ អត្តនា លទ្ធាមិសំ តស្ស ទាតព្ពំ។ ឯវំ ‘អាមិសបដិសន្ថារោ’ កតោ នាម ហោតិ។
Sace attano santike vasati taṃ ādāya nibaddhaṃ piṇḍāya caritabbaṃ. Sace gantukāmo hoti punadivase gamanasabhāgena taṃ ādāya ekasmiṃ gāme piṇḍāya caritvā uyyojetabbo. Sace aññasmiṃ disābhāge bhikkhū nimantitā honti taṃ bhikkhuṃ icchamānaṃ ādāya gantabbaṃ. ‘Na mayhaṃ esā disā sabhāgā’ti gantuṃ anicchante sesabhikkhū pesetvā taṃ ādāya piṇḍāya caritabbaṃ. Attanā laddhāmisaṃ tassa dātabbaṃ. Evaṃ ‘āmisapaṭisanthāro’ kato nāma hoti.
អាមិសបដិសន្ថារកេន បន អត្តនា លទ្ធំ កស្ស ទាតព្ពន្តិ? អាគន្តុកស្ស តាវ ទាតព្ពំ។ សចេ គិលានោ វា អវស្សិកោ វា អត្ថិ, តេសម្បិ ទាតព្ពំ។ អាចរិយុបជ្ឈាយានំ ទាតព្ពំ។ ភណ្ឌគាហកស្ស ទាតព្ពំ។ សារាណីយធម្មបូរកេន បន សតវារម្បិ សហស្សវារម្បិ អាគតាគតានំ ថេរាសនតោ បដ្ឋាយ ទាតព្ពំ។ បដិសន្ថារកេន បន យេន យេន ន លទ្ធំ, តស្ស តស្ស ទាតព្ពំ។ ពហិគាមំ និក្ខមិត្វា ជិណ្ណកំ វា អនាថំ ភិក្ខុំ វា ភិក្ខុនិំ វា ទិស្វា តេសម្បិ ទាតព្ពំ។
Āmisapaṭisanthārakena pana attanā laddhaṃ kassa dātabbanti? Āgantukassa tāva dātabbaṃ. Sace gilāno vā avassiko vā atthi, tesampi dātabbaṃ. Ācariyupajjhāyānaṃ dātabbaṃ. Bhaṇḍagāhakassa dātabbaṃ. Sārāṇīyadhammapūrakena pana satavārampi sahassavārampi āgatāgatānaṃ therāsanato paṭṭhāya dātabbaṃ. Paṭisanthārakena pana yena yena na laddhaṃ, tassa tassa dātabbaṃ. Bahigāmaṃ nikkhamitvā jiṇṇakaṃ vā anāthaṃ bhikkhuṃ vā bhikkhuniṃ vā disvā tesampi dātabbaṃ.
តត្រិទំ វត្ថុ – ចោរេហិ កិរ គុត្តសាលគាមេ បហតេ តង្ខណញ្ញេវ ឯកា និរោធតោ វុដ្ឋិតា ខីណាសវត្ថេរី ទហរភិក្ខុនិយា ភណ្ឌកំ គាហាបេត្វា មហាជនេន សទ្ធិំ មគ្គំ បដិបជ្ជិត្វា ឋិតមជ្ឈន្ហិកេ នកុលនគរគាមទ្វារំ បត្វា រុក្ខមូលេ និសីទិ។ តស្មិំ សមយេ កាឡវល្លិមណ្ឌបវាសី មហានាគត្ថេរោ នកុលនគរគាមេ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា និក្ខន្តោ ថេរិំ ទិស្វា ភត្តេន អាបុច្ឆិ។ សា ‘បត្តោ មេ នត្ថី’តិ អាហ។ ថេរោ ‘ឥមិនាវ ភុញ្ជថា’តិ សហ បត្តេន អទាសិ។ ថេរី ភត្តកិច្ចំ កត្វា បត្តំ ធោវិត្វា ថេរស្ស ទត្វា អាហ – ‘អជ្ជ តាវ ភិក្ខាចារេន កិលមិស្សថ, ឥតោ បដ្ឋាយ បន វោ ភិក្ខាចារបរិត្តាសោ នាម ន ភវិស្សតិ, តាតា’តិ។ តតោ បដ្ឋាយ ថេរស្ស ឩនកហាបណគ្ឃនកោ បិណ្ឌបាតោ នាម ន ឧប្បន្នបុព្ពោ។ អយំ ‘អាមិសបដិសន្ថារោ’ នាម។
Tatridaṃ vatthu – corehi kira guttasālagāme pahate taṅkhaṇaññeva ekā nirodhato vuṭṭhitā khīṇāsavattherī daharabhikkhuniyā bhaṇḍakaṃ gāhāpetvā mahājanena saddhiṃ maggaṃ paṭipajjitvā ṭhitamajjhanhike nakulanagaragāmadvāraṃ patvā rukkhamūle nisīdi. Tasmiṃ samaye kāḷavallimaṇḍapavāsī mahānāgatthero nakulanagaragāme piṇḍāya caritvā nikkhanto theriṃ disvā bhattena āpucchi. Sā ‘patto me natthī’ti āha. Thero ‘imināva bhuñjathā’ti saha pattena adāsi. Therī bhattakiccaṃ katvā pattaṃ dhovitvā therassa datvā āha – ‘ajja tāva bhikkhācārena kilamissatha, ito paṭṭhāya pana vo bhikkhācāraparittāso nāma na bhavissati, tātā’ti. Tato paṭṭhāya therassa ūnakahāpaṇagghanako piṇḍapāto nāma na uppannapubbo. Ayaṃ ‘āmisapaṭisanthāro’ nāma.
ឥមំ បដិសន្ថារំ កត្វា ភិក្ខុនា សង្គហបក្ខេ ឋត្វា តស្ស ភិក្ខុនោ កម្មដ្ឋានំ កថេតព្ពំ, ធម្មោ វាចេតព្ពោ, កុក្កុច្ចំ វិនោទេតព្ពំ, ឧប្បន្នំ កិច្ចំ ករណីយំ កាតព្ពំ, អព្ភានវុដ្ឋានមានត្តបរិវាសា ទាតព្ពា។ បព្ពជ្ជារហោ បព្ពាជេតព្ពោ ឧបសម្បទារហោ ឧបសម្បាទេតព្ពោ។ ភិក្ខុនិយាបិ អត្តនោ សន្តិកេ ឧបសម្បទំ អាកង្ខមានាយ កម្មវាចំ កាតុំ វដ្ដតិ។ អយំ ‘ធម្មបដិសន្ថារោ’ នាម។
Imaṃ paṭisanthāraṃ katvā bhikkhunā saṅgahapakkhe ṭhatvā tassa bhikkhuno kammaṭṭhānaṃ kathetabbaṃ, dhammo vācetabbo, kukkuccaṃ vinodetabbaṃ, uppannaṃ kiccaṃ karaṇīyaṃ kātabbaṃ, abbhānavuṭṭhānamānattaparivāsā dātabbā. Pabbajjāraho pabbājetabbo upasampadāraho upasampādetabbo. Bhikkhuniyāpi attano santike upasampadaṃ ākaṅkhamānāya kammavācaṃ kātuṃ vaṭṭati. Ayaṃ ‘dhammapaṭisanthāro’ nāma.
ឥមេហិ ទ្វីហិ បដិសន្ថារេហិ បដិសន្ថារកោ ភិក្ខុ អនុប្បន្នំ លាភំ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នំ ថាវរំ ករោតិ, សភយដ្ឋានេ អត្តនោ ជីវិតំ រក្ខតិ ចោរនាគរញ្ញោ បត្តគ្គហណហត្ថេនេវ អគ្គំ គហេត្វា បត្តេនេវ ភត្តំ អាកិរន្តោ ថេរោ វិយ។ អលទ្ធលាភុប្បាទនេ បន ឥតោ បលាយិត្វា បរតីរំ គតេន មហានាគរញ្ញា ឯកស្ស ថេរស្ស សន្តិកេ សង្គហំ លភិត្វា បុន អាគន្ត្វា រជ្ជេ បតិដ្ឋិតេន សេតម្ពង្គណេ យាវជីវំ បវត្តិតំ មហាភេសជ្ជទានវត្ថុ កថេតព្ពំ។ ឧប្បន្នលាភថាវរករណេ ទីឃភាណកអភយត្ថេរស្ស ហត្ថតោ បដិសន្ថារំ លភិត្វា ចេតិយបព្ពតេ ចោរេហិ ភណ្ឌកស្ស អវិលុត្តភាវេ វត្ថុ កថេតព្ពំ។
Imehi dvīhi paṭisanthārehi paṭisanthārako bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ thāvaraṃ karoti, sabhayaṭṭhāne attano jīvitaṃ rakkhati coranāgarañño pattaggahaṇahattheneva aggaṃ gahetvā patteneva bhattaṃ ākiranto thero viya. Aladdhalābhuppādane pana ito palāyitvā paratīraṃ gatena mahānāgaraññā ekassa therassa santike saṅgahaṃ labhitvā puna āgantvā rajje patiṭṭhitena setambaṅgaṇe yāvajīvaṃ pavattitaṃ mahābhesajjadānavatthu kathetabbaṃ. Uppannalābhathāvarakaraṇe dīghabhāṇakaabhayattherassa hatthato paṭisanthāraṃ labhitvā cetiyapabbate corehi bhaṇḍakassa aviluttabhāve vatthu kathetabbaṃ.
១៣៥២. ឥន្ទ្រិយេសុ អគុត្តទ្វារតានិទ្ទេសេ ចក្ខុនា រូបំ ទិស្វាតិ ការណវសេន ចក្ខូតិ លទ្ធវោហារេន រូបទស្សនសមត្ថេន ចក្ខុវិញ្ញាណេន រូបំ ទិស្វា។ បោរាណា បនាហុ – ‘‘ចក្ខុ រូបំ ន បស្សតិ, អចិត្តកត្តា; ចិត្តំ ន បស្សតិ, អចក្ខុកត្តា; ទ្វារារម្មណសង្ឃដ្ដនេន បន បសាទវត្ថុកេន ចិត្តេន បស្សតិ។ ឦទិសី បនេសា ‘ធនុនា វិជ្ជតី’តិអាទីសុ វិយ សសម្ភារកថា នាម ហោតិ។ តស្មា ចក្ខុវិញ្ញាណេន រូបំ ទិស្វា’’តិ អយមេវេត្ថ អត្ថោតិ។ និមិត្តគ្គាហីតិ ឥត្ថិបុរិសនិមិត្តំ វា សុភនិមិត្តាទិកំ វា កិលេសវត្ថុភូតំ និមិត្តំ ឆន្ទរាគវសេន គណ្ហាតិ, ទិដ្ឋមត្តេយេវ ន សណ្ឋាតិ។ អនុព្យញ្ជនគ្គាហីតិ កិលេសានំ អនុព្យញ្ជនតោ បាកដភាវករណតោ អនុព្យញ្ជនន្តិ លទ្ធវោហារំ ហត្ថបាទសិតហសិតកថិតអាលោកិតវិលោកិតាទិភេទំ អាការំ គណ្ហាតិ។ យត្វាធិករណមេនន្តិអាទិម្ហិ យំការណា យស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយាសំវរស្ស ហេតុ, ឯតំ បុគ្គលំ សតិកវាដេន ចក្ខុន្ទ្រិយំ អសំវុតំ អបិហិតចក្ខុទ្វារំ ហុត្វា វិហរន្តំ ឯតេ អភិជ្ឈាទយោ ធម្មា អន្វាស្សវេយ្យុំ អនុពន្ធេយ្យុំ អជ្ឈោត្ថរេយ្យុំ។ តស្ស សំវរាយ ន បដិបជ្ជតីតិ តស្ស ចក្ខុន្ទ្រិយស្ស សតិកវាដេន បិទហនត្ថាយ ន បដិបជ្ជតិ។ ឯវំភូតោយេវ ច ន រក្ខតិ ចក្ខុន្ទ្រិយំ, ន ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរំ អាបជ្ជតីតិ វុច្ចតិ។
1352. Indriyesu aguttadvāratāniddese cakkhunā rūpaṃ disvāti kāraṇavasena cakkhūti laddhavohārena rūpadassanasamatthena cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvā. Porāṇā panāhu – ‘‘cakkhu rūpaṃ na passati, acittakattā; cittaṃ na passati, acakkhukattā; dvārārammaṇasaṅghaṭṭanena pana pasādavatthukena cittena passati. Īdisī panesā ‘dhanunā vijjatī’tiādīsu viya sasambhārakathā nāma hoti. Tasmā cakkhuviññāṇena rūpaṃ disvā’’ti ayamevettha atthoti. Nimittaggāhīti itthipurisanimittaṃ vā subhanimittādikaṃ vā kilesavatthubhūtaṃ nimittaṃ chandarāgavasena gaṇhāti, diṭṭhamatteyeva na saṇṭhāti. Anubyañjanaggāhīti kilesānaṃ anubyañjanato pākaṭabhāvakaraṇato anubyañjananti laddhavohāraṃ hatthapādasitahasitakathitaālokitavilokitādibhedaṃ ākāraṃ gaṇhāti. Yatvādhikaraṇamenantiādimhi yaṃkāraṇā yassa cakkhundriyāsaṃvarassa hetu, etaṃ puggalaṃ satikavāṭena cakkhundriyaṃ asaṃvutaṃ apihitacakkhudvāraṃ hutvā viharantaṃ ete abhijjhādayo dhammā anvāssaveyyuṃ anubandheyyuṃ ajjhotthareyyuṃ. Tassa saṃvarāya na paṭipajjatīti tassa cakkhundriyassa satikavāṭena pidahanatthāya na paṭipajjati. Evaṃbhūtoyeva ca na rakkhati cakkhundriyaṃ, na cakkhundriye saṃvaraṃ āpajjatīti vuccati.
តត្ថ កិញ្ចាបិ ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរោ វា អសំវរោ វា នត្ថិ, ន ហិ ចក្ខុបសាទំ និស្សាយ សតិ វា មុដ្ឋស្សច្ចំ វា ឧប្បជ្ជតិ។ អបិច យទា រូបារម្មណំ ចក្ខុស្ស អាបាថមាគច្ឆតិ តទា ភវង្គេ ទ្វិក្ខត្តុំ ឧប្បជ្ជិត្វា និរុទ្ធេ កិរិយមនោធាតុ អាវជ្ជនកិច្ចំ សាធយមានា ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈតិ។ តតោ ចក្ខុវិញ្ញាណំ ទស្សនកិច្ចំ, តតោ វិបាកមនោធាតុ សម្បដិច្ឆនកិច្ចំ, តតោ វិបាកាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ សន្តីរណកិច្ចំ, តតោ កិរិយាហេតុកមនោវិញ្ញាណធាតុ វោដ្ឋព្ពនកិច្ចំ សាធយមានា ឧប្បជ្ជិត្វា និរុជ្ឈតិ។ តទនន្តរំ ជវនំ ជវតិ។ តត្រាបិ នេវ ភវង្គសមយេ ន អាវជ្ជនាទីនំ អញ្ញតរសមយេ សំវរោ វា អសំវរោ វា អត្ថិ។ ជវនក្ខណេ បន ទុស្សីល្យំ វា មុដ្ឋស្សច្ចំ វា អញ្ញាណំ វា អក្ខន្តិ វា កោសជ្ជំ វា ឧប្បជ្ជតិ, អសំវរោ ហោតិ។
Tattha kiñcāpi cakkhundriye saṃvaro vā asaṃvaro vā natthi, na hi cakkhupasādaṃ nissāya sati vā muṭṭhassaccaṃ vā uppajjati. Apica yadā rūpārammaṇaṃ cakkhussa āpāthamāgacchati tadā bhavaṅge dvikkhattuṃ uppajjitvā niruddhe kiriyamanodhātu āvajjanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati. Tato cakkhuviññāṇaṃ dassanakiccaṃ, tato vipākamanodhātu sampaṭicchanakiccaṃ, tato vipākāhetukamanoviññāṇadhātu santīraṇakiccaṃ, tato kiriyāhetukamanoviññāṇadhātu voṭṭhabbanakiccaṃ sādhayamānā uppajjitvā nirujjhati. Tadanantaraṃ javanaṃ javati. Tatrāpi neva bhavaṅgasamaye na āvajjanādīnaṃ aññatarasamaye saṃvaro vā asaṃvaro vā atthi. Javanakkhaṇe pana dussīlyaṃ vā muṭṭhassaccaṃ vā aññāṇaṃ vā akkhanti vā kosajjaṃ vā uppajjati, asaṃvaro hoti.
ឯវំ ហោន្តោ បន សោ ‘ចក្ខុន្ទ្រិយេ អសំវរោ’តិ វុច្ចតិ។ កស្មា? យស្មា តស្មិំ អសំវរេ សតិ ទ្វារម្បិ អគុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ, អាវជ្ជនាទីនិបិ វីថិចិត្តានិ។ យថា កិំ? យថា នគរេ ចតូសុ ទ្វារេសុ អសំវុតេសុ កិញ្ចាបិ អន្តោឃរទ្វារកោដ្ឋកគព្ភាទយោ សុសំវុតា, តថាបិ អន្តោនគរេ សព្ពំ ភណ្ឌំ អរក្ខិតំ អគោបិតមេវ ហោតិ។ នគរទ្វារេន ហិ បវិសិត្វា ចោរា យទិច្ឆកំ ករេយ្យុំ។ ឯវមេវ ជវនេ ទុស្សីល្យាទីសុ ឧប្បន្នេសុ តស្មិំ អសំវរេ សតិ ទ្វារម្បិ អគុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ, អាវជ្ជនាទីនិបិ វីថិចិត្តានីតិ។
Evaṃ honto pana so ‘cakkhundriye asaṃvaro’ti vuccati. Kasmā? Yasmā tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi, āvajjanādīnipi vīthicittāni. Yathā kiṃ? Yathā nagare catūsu dvāresu asaṃvutesu kiñcāpi antogharadvārakoṭṭhakagabbhādayo susaṃvutā, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ arakkhitaṃ agopitameva hoti. Nagaradvārena hi pavisitvā corā yadicchakaṃ kareyyuṃ. Evameva javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi, āvajjanādīnipi vīthicittānīti.
សោតេន សទ្ទំ សុត្វាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ យា ឥមេសន្តិ ឯវំ សំវរំ អនាបជ្ជន្តស្ស ឥមេសំ ឆន្នំ ឥន្ទ្រិយានំ យា អគុត្តិ យា អគោបនា យោ អនារក្ខោ យោ អសំវរោ, អថកនំ, អបិទហនន្តិ អត្ថោ។
Sotena saddaṃ sutvātiādīsupi eseva nayo. Yā imesanti evaṃ saṃvaraṃ anāpajjantassa imesaṃ channaṃ indriyānaṃ yā agutti yā agopanā yo anārakkho yo asaṃvaro, athakanaṃ, apidahananti attho.
១៣៥៣. ភោជនេ អមត្តញ្ញុតានិទ្ទេសេ ឥធេកច្ចោតិ ឥមស្មិំ សត្តលោកេ ឯកច្ចោ។ អប្បដិសង្ខាតិ បដិសង្ខានបញ្ញាយ អជានិត្វា អនុបធារេត្វា។ អយោនិសោតិ អនុបាយេន។ អាហារន្តិ អសិតបីតាទិអជ្ឈោហរណីយំ។ អាហារេតីតិ បរិភុញ្ជតិ អជ្ឈោហរតិ។ ទវាយាតិអាទិ អនុបាយទស្សនត្ថំ វុត្តំ។ អនុបាយេន ហិ អាហារេន្តោ ទវត្ថាយ មទត្ថាយ មណ្ឌនត្ថាយ វិភូសនត្ថាយ វា អាហារេតិ, នោ ឥទមត្ថិតំ បដិច្ច។ យា តត្ថ អសន្តុដ្ឋិតាតិ យា តស្មិំ អយោនិសោ អាហារបរិភោគេ អសន្តុស្សនា អសន្តុដ្ឋិភាវោ។ អមត្តញ្ញុតាតិ អមត្តញ្ញុភាវោ, បមាណសង្ខាតាយ មត្តាយ អជាននំ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ អបច្ចវេក្ខិតបរិភោគវសេន បវត្តា ភោជនេ អមត្តញ្ញុតា នាម វុច្ចតិ។
1353. Bhojane amattaññutāniddese idhekaccoti imasmiṃ sattaloke ekacco. Appaṭisaṅkhāti paṭisaṅkhānapaññāya ajānitvā anupadhāretvā. Ayonisoti anupāyena. Āhāranti asitapītādiajjhoharaṇīyaṃ. Āhāretīti paribhuñjati ajjhoharati. Davāyātiādi anupāyadassanatthaṃ vuttaṃ. Anupāyena hi āhārento davatthāya madatthāya maṇḍanatthāya vibhūsanatthāya vā āhāreti, no idamatthitaṃ paṭicca. Yā tattha asantuṭṭhitāti yā tasmiṃ ayoniso āhāraparibhoge asantussanā asantuṭṭhibhāvo. Amattaññutāti amattaññubhāvo, pamāṇasaṅkhātāya mattāya ajānanaṃ. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ apaccavekkhitaparibhogavasena pavattā bhojane amattaññutā nāma vuccati.
១៣៥៤. ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារតានិទ្ទេសេ ចក្ខុនាតិអាទិ វុត្តនយេនេវ វេទិតព្ពំ។ ន និមិត្តគ្គាហី ហោតីតិ ឆន្ទរាគវសេន វុត្តប្បការំ និមិត្តំ ន គណ្ហាតិ។ ឯវំ សេសបទានិបិ វុត្តបដិបក្ខនយេនេវ វេទិតព្ពានិ។ យថា ច ហេដ្ឋា ‘ជវនេ ទុស្សីល្យាទីសុ ឧប្បន្នេសុ តស្មិំ អសំវរេ សតិ, ទ្វារម្បិ អគុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ, អាវជ្ជនាទីនិបិ វីថិចិត្តានី’តិ វុត្តំ, ឯវមិធ តស្មិំ សីលាទីសុ ឧប្បន្នេសុ ទ្វារម្បិ គុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ, អាវជ្ជនាទីនិបិ វីថិចិត្តានិ។ យថា កិំ? យថា នគរទ្វារេសុ សុសំវុតេសុ, កិញ្ចាបិ អន្តោឃរាទយោ អសំវុតា ហោន្តិ, តថាបិ អន្តោនគរេ សព្ពំ ភណ្ឌំ សុរក្ខិតំ សុគោបិតមេវ ហោតិ – នគរទ្វារេសុ បិហិតេសុ ចោរានំ បវេសោ នត្ថិ – ឯវមេវ ជវនេ សីលាទីសុ ឧប្បន្នេសុ ទ្វារម្បិ គុត្តំ ហោតិ, ភវង្គម្បិ, អាវជ្ជនាទីនិបិ វីថិចិត្តានិ។ តស្មា ជវនក្ខណេ ឧប្បជ្ជមានោបិ ‘ចក្ខុន្ទ្រិយេ សំវរោ’តិ វុត្តោ។ សោតេន សទ្ទំ សុត្វាតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
1354. Indriyesu guttadvāratāniddese cakkhunātiādi vuttanayeneva veditabbaṃ. Na nimittaggāhī hotīti chandarāgavasena vuttappakāraṃ nimittaṃ na gaṇhāti. Evaṃ sesapadānipi vuttapaṭipakkhanayeneva veditabbāni. Yathā ca heṭṭhā ‘javane dussīlyādīsu uppannesu tasmiṃ asaṃvare sati, dvārampi aguttaṃ hoti, bhavaṅgampi, āvajjanādīnipi vīthicittānī’ti vuttaṃ, evamidha tasmiṃ sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi, āvajjanādīnipi vīthicittāni. Yathā kiṃ? Yathā nagaradvāresu susaṃvutesu, kiñcāpi antogharādayo asaṃvutā honti, tathāpi antonagare sabbaṃ bhaṇḍaṃ surakkhitaṃ sugopitameva hoti – nagaradvāresu pihitesu corānaṃ paveso natthi – evameva javane sīlādīsu uppannesu dvārampi guttaṃ hoti, bhavaṅgampi, āvajjanādīnipi vīthicittāni. Tasmā javanakkhaṇe uppajjamānopi ‘cakkhundriye saṃvaro’ti vutto. Sotena saddaṃ sutvātiādīsupi eseva nayo.
១៣៥៥. ភោជនេ មត្តញ្ញុតានិទ្ទេសេ បដិសង្ខា យោនិសោ អាហារំ អាហារេតីតិ បដិសង្ខានបញ្ញាយ ជានិត្វា ឧបាយេន អាហារំ បរិភុញ្ជតិ។ ឥទានិ តំ ឧបាយំ ទស្សេតុំ នេវ ទវាយាតិអាទិ វុត្តំ។
1355. Bhojane mattaññutāniddese paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāretīti paṭisaṅkhānapaññāya jānitvā upāyena āhāraṃ paribhuñjati. Idāni taṃ upāyaṃ dassetuṃ neva davāyātiādi vuttaṃ.
តត្ថ ‘នេវ ទវាយា’តិ ទវត្ថាយ ន អាហារេតិ។ តត្ថ នដលង្ឃកាទយោ ទវត្ថាយ អាហារេន្តិ នាម។ យញ្ហិ ភោជនំ ភុត្តស្ស នច្ចគីតកព្យសិលោកសង្ខាតោ ទវោ អតិរេកតរេន បដិភាតិ, តំ ភោជនំ អធម្មេន វិសមេន បរិយេសិត្វា តេ អាហារេន្តិ។ អយំ បន ភិក្ខុ ឯវំ ន អាហារេតិ។
Tattha ‘neva davāyā’ti davatthāya na āhāreti. Tattha naṭalaṅghakādayo davatthāya āhārenti nāma. Yañhi bhojanaṃ bhuttassa naccagītakabyasilokasaṅkhāto davo atirekatarena paṭibhāti, taṃ bhojanaṃ adhammena visamena pariyesitvā te āhārenti. Ayaṃ pana bhikkhu evaṃ na āhāreti.
ន មទាយាតិ មានមទបុរិសមទានំ វឌ្ឍនត្ថាយ ន អាហារេតិ។ តត្ថ រាជរាជមហាមត្តា មទត្ថាយ អាហារេន្តិ នាម។ តេ ហិ អត្តនោ មានមទបុរិសមទានំ វឌ្ឍនត្ថាយ បិណ្ឌរសភោជនាទីនិ បណីតភោជនានិ ភុញ្ជន្តិ។ អយំ បន ភិក្ខុ ឯវំ ន អាហារេតិ។
Namadāyāti mānamadapurisamadānaṃ vaḍḍhanatthāya na āhāreti. Tattha rājarājamahāmattā madatthāya āhārenti nāma. Te hi attano mānamadapurisamadānaṃ vaḍḍhanatthāya piṇḍarasabhojanādīni paṇītabhojanāni bhuñjanti. Ayaṃ pana bhikkhu evaṃ na āhāreti.
ន មណ្ឌនាយាតិ សរីរមណ្ឌនត្ថាយ ន អាហារេតិ។ តត្ថ រូបូបជីវិនិយោ មាតុគាមា អន្តេបុរិកាទយោ ច សប្បិផាណិតំ នាម បិវន្តិ, តេ ហិ សិនិទ្ធំ មុទុំ មន្ទំ ភោជនំ អាហារេន្តិ ‘ឯវំ នោ អង្គលដ្ឋិ សុសណ្ឋិតា ភវិស្សតិ, សរីរេ ឆវិវណ្ណោ បសន្នោ ភវិស្សតី’តិ។ អយំ បន ភិក្ខុ ឯវំ ន អាហារេតិ។
Na maṇḍanāyāti sarīramaṇḍanatthāya na āhāreti. Tattha rūpūpajīviniyo mātugāmā antepurikādayo ca sappiphāṇitaṃ nāma pivanti, te hi siniddhaṃ muduṃ mandaṃ bhojanaṃ āhārenti ‘evaṃ no aṅgalaṭṭhi susaṇṭhitā bhavissati, sarīre chavivaṇṇo pasanno bhavissatī’ti. Ayaṃ pana bhikkhu evaṃ na āhāreti.
ន វិភូសនាយាតិ សរីរេ មំសវិភូសនត្ថាយ ន អាហារេតិ។ តត្ថ និព្ពុទ្ធមល្លមុដ្ឋិកមល្លាទយោ សុសិនិទ្ធេហិ មច្ឆមំសាទីហិ សរីរមំសំ បីណេន្តិ ‘ឯវំ នោ មំសំ ឧស្សទំ ភវិស្សតិ បហារសហនត្ថាយា’តិ។ អយំ បន ភិក្ខុ ឯវំ សរីរេ មំសវិភូសនត្ថាយ ន អាហារេតិ។
Na vibhūsanāyāti sarīre maṃsavibhūsanatthāya na āhāreti. Tattha nibbuddhamallamuṭṭhikamallādayo susiniddhehi macchamaṃsādīhi sarīramaṃsaṃ pīṇenti ‘evaṃ no maṃsaṃ ussadaṃ bhavissati pahārasahanatthāyā’ti. Ayaṃ pana bhikkhu evaṃ sarīre maṃsavibhūsanatthāya na āhāreti.
យាវទេវាតិ អាហារាហរណេ បយោជនស្ស បរិច្ឆេទនិយមទស្សនំ។ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយាតិ ឥមស្ស ចតុមហាភូតិកករជកាយស្ស ឋបនត្ថាយ អាហារេតិ។ ឥទមស្ស អាហារាហរណេ បយោជនន្តិ អត្ថោ។ យាបនាយាតិ ជីវិតិន្ទ្រិយយាបនត្ថាយ អាហារេតិ។ វិហិំសូបរតិយាតិ វិហិំសា នាម អភុត្តបច្ចយា ឧប្បជ្ជនកា ខុទ្ទា។ តស្សា ឧបរតិយា វូបសមនត្ថាយ អាហារេតិ។ ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយាតិ ព្រហ្មចរិយំ នាម តិស្សោ សិក្ខា, សកលំ សាសនំ, តស្ស អនុគ្គណ្ហនត្ថាយ អាហារេតិ។
Yāvadevāti āhārāharaṇe payojanassa paricchedaniyamadassanaṃ. Imassa kāyassa ṭhitiyāti imassa catumahābhūtikakarajakāyassa ṭhapanatthāya āhāreti. Idamassa āhārāharaṇe payojananti attho. Yāpanāyāti jīvitindriyayāpanatthāya āhāreti. Vihiṃsūparatiyāti vihiṃsā nāma abhuttapaccayā uppajjanakā khuddā. Tassā uparatiyā vūpasamanatthāya āhāreti. Brahmacariyānuggahāyāti brahmacariyaṃ nāma tisso sikkhā, sakalaṃ sāsanaṃ, tassa anuggaṇhanatthāya āhāreti.
ឥតីតិ ឧបាយនិទស្សនំ; ឥមិនា ឧបាយេនាតិ អត្ថោ។ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមីតិ បុរាណវេទនា នាម អភុត្តប្បច្ចយា ឧប្បជ្ជនកវេទនា។ តំ បដិហនិស្សាមីតិ អាហារេតិ។ នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមីតិ នវវេទនា នាម អតិភុត្តប្បច្ចយេន ឧប្បជ្ជនកវេទនា។ តំ ន ឧប្បាទេស្សាមីតិ អាហារេតិ។ អថ វា, ‘នវវេទនា’ នាម ភុត្តប្បច្ចយា នឧប្បជ្ជនកវេទនា។ តស្សា អនុប្បន្នាយ អនុប្បជ្ជនត្ថមេវ អាហារេតិ។ យាត្រា ច មេ ភវិស្សតីតិ យាបនា ច មេ ភវិស្សតិ។ អនវជ្ជតា ចាតិ ឯត្ថ អត្ថិ សាវជ្ជំ អត្ថិ អនវជ្ជំ។ តត្ថ អធម្មិកបរិយេសនា អធម្មិកបដិគ្គហណំ អធម្មេន បរិភោគោតិ ឥទំ ‘សាវជ្ជំ’ នាម។ ធម្មេន បរិយេសិត្វា ធម្មេន បដិគ្គហេត្វា បច្ចវេក្ខិត្វា បរិភុញ្ជនំ ‘អនវជ្ជំ’ នាម។ ឯកច្ចោ អនវជ្ជេយេវ សាវជ្ជំ ករោតិ, ‘លទ្ធំ មេ’តិ កត្វា បមាណាតិក្កន្តំ ភុញ្ជតិ។ តំ ជីរាបេតុំ អសក្កោន្តោ ឧទ្ធំវិរេចនអធោវិរេចនាទីហិ កិលមតិ។ សកលវិហារេ ភិក្ខូ តស្ស សរីរបដិជគ្គនភេសជ្ជបរិយេសនាទីសុ ឧស្សុក្កំ អាបជ្ជន្តិ។ ‘កិំ ឥទ’ន្តិ វុត្តេ ‘អសុកស្ស នាម ឧទរំ ឧទ្ធុមាត’ន្តិអាទីនិ វទន្តិ។ ‘ឯស និច្ចកាលម្បិ ឯវំបកតិកោយេវ, អត្តនោ កុច្ឆិបមាណំ នាម ន ជានាតី’តិ និន្ទន្តិ គរហន្តិ។ អយំ អនវជ្ជេយេវ សាវជ្ជំ ករោតិ នាម។ ឯវំ អកត្វា ‘អនវជ្ជតា ច ភវិស្សតី’តិ អាហារេតិ។
Itīti upāyanidassanaṃ; iminā upāyenāti attho. Purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmīti purāṇavedanā nāma abhuttappaccayā uppajjanakavedanā. Taṃ paṭihanissāmīti āhāreti. Navañca vedanaṃ na uppādessāmīti navavedanā nāma atibhuttappaccayena uppajjanakavedanā. Taṃ na uppādessāmīti āhāreti. Atha vā, ‘navavedanā’ nāma bhuttappaccayā nauppajjanakavedanā. Tassā anuppannāya anuppajjanatthameva āhāreti. Yātrā ca me bhavissatīti yāpanā ca me bhavissati. Anavajjatā cāti ettha atthi sāvajjaṃ atthi anavajjaṃ. Tattha adhammikapariyesanā adhammikapaṭiggahaṇaṃ adhammena paribhogoti idaṃ ‘sāvajjaṃ’ nāma. Dhammena pariyesitvā dhammena paṭiggahetvā paccavekkhitvā paribhuñjanaṃ ‘anavajjaṃ’ nāma. Ekacco anavajjeyeva sāvajjaṃ karoti, ‘laddhaṃ me’ti katvā pamāṇātikkantaṃ bhuñjati. Taṃ jīrāpetuṃ asakkonto uddhaṃvirecanaadhovirecanādīhi kilamati. Sakalavihāre bhikkhū tassa sarīrapaṭijagganabhesajjapariyesanādīsu ussukkaṃ āpajjanti. ‘Kiṃ ida’nti vutte ‘asukassa nāma udaraṃ uddhumāta’ntiādīni vadanti. ‘Esa niccakālampi evaṃpakatikoyeva, attano kucchipamāṇaṃ nāma na jānātī’ti nindanti garahanti. Ayaṃ anavajjeyeva sāvajjaṃ karoti nāma. Evaṃ akatvā ‘anavajjatā ca bhavissatī’ti āhāreti.
ផាសុវិហារោ ចាតិ ឯត្ថាបិ អត្ថិ ផាសុវិហារោ អត្ថិ ន ផាសុវិហារោ។ តត្ថ ‘អាហរហត្ថកោ អលំសាដកោ តត្ថវដ្ដកោ កាកមាសកោ ភុត្តវមិតកោ’តិ ឥមេសំ បញ្ចន្នំ ព្រាហ្មណានំ ភោជនំ ន ផាសុវិហារោ នាម។ ឯតេសុ ហិ ‘អាហរហត្ថកោ’ នាម ពហុំ ភុញ្ជិត្វា អត្តនោ ធម្មតាយ ឧដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ ‘អាហរ ហត្ថ’ន្តិ វទតិ។ ‘អលំសាដកោ’ នាម អច្ចុទ្ធុមាតកុច្ឆិតាយ ឧដ្ឋិតោបិ សាដកំ និវាសេតុំ ន សក្កោតិ។ ‘តត្ថវដ្ដកោ’ នាម ឧដ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ តត្ថេវ បរិវដ្ដតិ។ ‘កាកមាសកោ’ នាម យថា កាកេហិ អាមសិតុំ សក្កា ហោតិ, ឯវំ យាវ មុខទ្វារា អាហារេតិ។ ‘ភុត្តវមិតកោ’ នាម មុខេន សន្ធារេតុំ អសក្កោន្តោ តត្ថេវ វមតិ។ ឯវំ អកត្វា ‘ផាសុវិហារោ ច មេ ភវិស្សតី’តិ អាហារេតិ។ ផាសុវិហារោ នាម ចតូហិ បញ្ចហិ អាលោបេហិ ឩនូទរតា។ ឯត្តកញ្ហិ ភុញ្ជិត្វា បានីយំ បិវតោ ចត្តារោ ឥរិយាបថា សុខេន បវត្តន្តិ។ តស្មា ធម្មសេនាបតិ ឯវមាហ –
Phāsuvihāro cāti etthāpi atthi phāsuvihāro atthi na phāsuvihāro. Tattha ‘āharahatthako alaṃsāṭako tatthavaṭṭako kākamāsako bhuttavamitako’ti imesaṃ pañcannaṃ brāhmaṇānaṃ bhojanaṃ na phāsuvihāro nāma. Etesu hi ‘āharahatthako’ nāma bahuṃ bhuñjitvā attano dhammatāya uṭṭhātuṃ asakkonto ‘āhara hattha’nti vadati. ‘Alaṃsāṭako’ nāma accuddhumātakucchitāya uṭṭhitopi sāṭakaṃ nivāsetuṃ na sakkoti. ‘Tatthavaṭṭako’ nāma uṭṭhātuṃ asakkonto tattheva parivaṭṭati. ‘Kākamāsako’ nāma yathā kākehi āmasituṃ sakkā hoti, evaṃ yāva mukhadvārā āhāreti. ‘Bhuttavamitako’ nāma mukhena sandhāretuṃ asakkonto tattheva vamati. Evaṃ akatvā ‘phāsuvihāro ca me bhavissatī’ti āhāreti. Phāsuvihāro nāma catūhi pañcahi ālopehi ūnūdaratā. Ettakañhi bhuñjitvā pānīyaṃ pivato cattāro iriyāpathā sukhena pavattanti. Tasmā dhammasenāpati evamāha –
‘‘ចត្តារោ បញ្ច អាលោបេ, អភុត្វា ឧទកំ បិវេ;
‘‘Cattāro pañca ālope, abhutvā udakaṃ pive;
អលំ ផាសុវិហារាយ, បហិតត្តស្ស ភិក្ខុនោ’’តិ។ (ថេរគា. ៩៨៣);
Alaṃ phāsuvihārāya, pahitattassa bhikkhuno’’ti. (theragā. 983);
ឥមស្មិំ បន ឋានេ អង្គានិ សមោធានេតព្ពានិ។ ‘នេវ ទវាយា’តិហិ ឯកំ អង្គំ, ‘ន មទាយា’តិ ឯកំ, ‘ន មណ្ឌនាយា’តិ ឯកំ, ‘ន វិភូសនាយា’តិ ឯកំ, ‘យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា យាបនាយា’តិ ឯកំ, ‘វិហិំសូបរតិយា ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយា’តិ ឯកំ, ‘ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមិ នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមី’តិ ឯកំ, ‘យាត្រា ច មេ ភវិស្សតី’តិ ឯកំ អង្គំ។ អនវជ្ជតា ច ផាសុវិហារោ ចាតិ អយមេត្ថ ភោជនានិសំសោ។ មហាសីវត្ថេរោ បនាហ – ហេដ្ឋា ចត្តារិ អង្គានិ បដិក្ខេបោ នាម។ ឧបរិ បន អដ្ឋង្គានិ សមោធានេតព្ពានីតិ – តត្ថ ‘យាវទេវ ឥមស្ស កាយស្ស ឋិតិយា’តិ ឯកំ អង្គំ, ‘យាបនាយា’តិ ឯកំ, ‘វិហិំសូបរតិយាតិ’ ឯកំ, ‘ព្រហ្មចរិយានុគ្គហាយា’តិ ឯកំ, ‘ឥតិ បុរាណញ្ច វេទនំ បដិហង្ខាមី’តិ ឯកំ, ‘នវញ្ច វេទនំ ន ឧប្បាទេស្សាមី’តិ ឯកំ, ‘យាត្រា ច មេ ភវិស្សតី’តិ ឯកំ, ‘អនវជ្ជតា’ ចាតិ ឯកំ។ ផាសុវិហារោ បន ភោជនានិសំសោតិ។ ឯវំ អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ អាហារំ អាហារេន្តោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ នាម ហោតិ។ អយំ វុច្ចតីតិ អយំ បរិយេសនបដិគ្គហណបរិភោគេសុ យុត្តប្បមាណជាននវសេន បវត្តោ បច្ចវេក្ខិតបរិភោគោ ភោជនេ មត្តញ្ញុតា នាម វុច្ចតិ។
Imasmiṃ pana ṭhāne aṅgāni samodhānetabbāni. ‘Neva davāyā’tihi ekaṃ aṅgaṃ, ‘na madāyā’ti ekaṃ, ‘na maṇḍanāyā’ti ekaṃ, ‘na vibhūsanāyā’ti ekaṃ, ‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāyā’ti ekaṃ, ‘vihiṃsūparatiyā brahmacariyānuggahāyā’ti ekaṃ, ‘iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañca vedanaṃ na uppādessāmī’ti ekaṃ, ‘yātrā ca me bhavissatī’ti ekaṃ aṅgaṃ. Anavajjatā ca phāsuvihāro cāti ayamettha bhojanānisaṃso. Mahāsīvatthero panāha – heṭṭhā cattāri aṅgāni paṭikkhepo nāma. Upari pana aṭṭhaṅgāni samodhānetabbānīti – tattha ‘yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā’ti ekaṃ aṅgaṃ, ‘yāpanāyā’ti ekaṃ, ‘vihiṃsūparatiyāti’ ekaṃ, ‘brahmacariyānuggahāyā’ti ekaṃ, ‘iti purāṇañca vedanaṃ paṭihaṅkhāmī’ti ekaṃ, ‘navañca vedanaṃ na uppādessāmī’ti ekaṃ, ‘yātrā ca me bhavissatī’ti ekaṃ, ‘anavajjatā’ cāti ekaṃ. Phāsuvihāro pana bhojanānisaṃsoti. Evaṃ aṭṭhaṅgasamannāgataṃ āhāraṃ āhārento bhojane mattaññū nāma hoti. Ayaṃ vuccatīti ayaṃ pariyesanapaṭiggahaṇaparibhogesu yuttappamāṇajānanavasena pavatto paccavekkhitaparibhogo bhojane mattaññutā nāma vuccati.
១៣៥៦. មុដ្ឋស្សច្ចនិទ្ទេសេ អសតីតិ សតិវិរហិតា ចត្តារោ ខន្ធា។ អននុស្សតិ អប្បដិស្សតីតិ ឧបសគ្គវសេន បទំ វឌ្ឍិតំ។ អសរណតាតិ អសរណាការោ។ អធារណតាតិ ធារេតុំ អសមត្ថតា។ តាយ ហិ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ អាធានប្បត្តោ និធានក្ខមោ ន ហោតិ។ ឧទកេ អលាពុកដាហំ វិយ អារម្មណេ បិលវតីតិ បិលាបនតា។ សំមុសនតាតិ នដ្ឋមុដ្ឋស្សតិតា។ តាយ ហិ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ និក្ខិត្តភត្តោ វិយ កាកោ, និក្ខិត្តមំសោ វិយ ច សិង្គាលោ ហោតិ។
1356. Muṭṭhassaccaniddese asatīti sativirahitā cattāro khandhā. Ananussati appaṭissatīti upasaggavasena padaṃ vaḍḍhitaṃ. Asaraṇatāti asaraṇākāro. Adhāraṇatāti dhāretuṃ asamatthatā. Tāya hi samannāgato puggalo ādhānappatto nidhānakkhamo na hoti. Udake alābukaṭāhaṃ viya ārammaṇe pilavatīti pilāpanatā. Saṃmusanatāti naṭṭhamuṭṭhassatitā. Tāya hi samannāgato puggalo nikkhittabhatto viya kāko, nikkhittamaṃso viya ca siṅgālo hoti.
១៣៦១. ភាវនាពលនិទ្ទេសេ កុសលានំ ធម្មានន្តិ ពោធិបក្ខិយធម្មានំ អាសេវនាតិ អាទិសេវនា។ ភាវនាតិ វឌ្ឍនា។ ពហុលីកម្មន្តិ បុនប្បុនំ ករណំ។
1361. Bhāvanābalaniddese kusalānaṃ dhammānanti bodhipakkhiyadhammānaṃ āsevanāti ādisevanā. Bhāvanāti vaḍḍhanā. Bahulīkammanti punappunaṃ karaṇaṃ.
១៣៦៨. សីលវិបត្តិនិទ្ទេសោ សីលសម្បទានិទ្ទេសបដិបក្ខតោ វេទិតព្ពោ។ ទិដ្ឋិវិបត្តិនិទ្ទេសោ ច ទិដ្ឋិសម្បទានិទ្ទេសបដិបក្ខតោ ទិដ្ឋិសម្បទានិទ្ទេសោ ច ទិដ្ឋុបាទាននិទ្ទេសបដិបក្ខតោ។ សីលវិសុទ្ធិនិទ្ទេសោ កិញ្ចាបិ សីលសម្បទានិទ្ទេសេន សមានោ, តត្ថ បន វិសុទ្ធិសម្បាបកំ បាតិមោក្ខសំវរសីលំ កថិតំ, ឥធ វិសុទ្ធិប្បត្តំ សីលំ។ សតិ ច សម្បជញ្ញញ្ច, បដិសង្ខានពលញ្ច ភាវនាពលញ្ច, សមថោ ច វិបស្សនា ច, សមថនិមិត្តញ្ច បគ្គហនិមិត្តញ្ច, បគ្គាហោ ច អវិក្ខេបោ ច, សីលសម្បទា ច ទិដ្ឋិសម្បទា ចាតិ ឥមេហិ បន ឆហិ ទុកេហិ ចតុភូមកាបិ លោកិយលោកុត្តរធម្មាវ កថិតា។
1368. Sīlavipattiniddeso sīlasampadāniddesapaṭipakkhato veditabbo. Diṭṭhivipattiniddeso ca diṭṭhisampadāniddesapaṭipakkhato diṭṭhisampadāniddeso ca diṭṭhupādānaniddesapaṭipakkhato. Sīlavisuddhiniddeso kiñcāpi sīlasampadāniddesena samāno, tattha pana visuddhisampāpakaṃ pātimokkhasaṃvarasīlaṃ kathitaṃ, idha visuddhippattaṃ sīlaṃ. Sati ca sampajaññañca, paṭisaṅkhānabalañca bhāvanābalañca, samatho ca vipassanā ca, samathanimittañca paggahanimittañca, paggāho ca avikkhepo ca, sīlasampadā ca diṭṭhisampadā cāti imehi pana chahi dukehi catubhūmakāpi lokiyalokuttaradhammāva kathitā.
១៣៧៣. ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិនិទ្ទេសេ កម្មស្សកតញ្ញាណន្តិ ‘ឥទំ កម្មំ សកំ, ឥទំ នោ សក’ន្តិ ជាននបញ្ញា។ តត្ថ អត្តនា វា កតំ ហោតុ បរេន វា សព្ពម្បិ អកុសលកម្មំ នោ សកំ។ កស្មា? អត្ថភញ្ជនតោ អនត្ថជននតោ ច។ កុសលកម្មំ បន អនត្ថភញ្ជនតោ អត្ថជននតោ ច ‘សកំ’ នាម។ តត្ថ យថា នាម សធនោ សភោគោ បុរិសោ អទ្ធានមគ្គំ បដិបជ្ជិត្វា អន្តរាមគ្គេ គាមនិគមាទីសុ នក្ខត្តេ សង្ឃុដ្ឋេ ‘អហំ អាគន្តុកោ, កំ នុ ខោ និស្សាយ នក្ខត្តំ កីឡេយ្យ’ន្តិ អចិន្តេត្វា យថា យថា ឥច្ឆតិ តេន តេន នីហារេន នក្ខត្តំ កីឡន្តោ សុខេន កន្តារំ អតិក្កមតិ, ឯវមេវ ឥមស្មិំ កម្មស្សកតញ្ញាណេ ឋត្វា ឥមេ សត្តា ពហុំ វដ្ដគាមិកម្មំ អាយូហិត្វា សុខេន សុខំ អនុភវន្តា អរហត្តំ បត្តា គណនបថំ វីតិវត្តា។ សច្ចានុលោមិកញាណន្តិ ចតុន្នំ សច្ចានំ អនុលោមំ វិបស្សនាញាណំ។ មគ្គសមង្គិស្ស ញាណំ ផលសមង្គិស្ស ញាណន្តិ មគ្គញាណផលញាណានិយេវ។
1373. Diṭṭhivisuddhiniddese kammassakataññāṇanti ‘idaṃ kammaṃ sakaṃ, idaṃ no saka’nti jānanapaññā. Tattha attanā vā kataṃ hotu parena vā sabbampi akusalakammaṃ no sakaṃ. Kasmā? Atthabhañjanato anatthajananato ca. Kusalakammaṃ pana anatthabhañjanato atthajananato ca ‘sakaṃ’ nāma. Tattha yathā nāma sadhano sabhogo puriso addhānamaggaṃ paṭipajjitvā antarāmagge gāmanigamādīsu nakkhatte saṅghuṭṭhe ‘ahaṃ āgantuko, kaṃ nu kho nissāya nakkhattaṃ kīḷeyya’nti acintetvā yathā yathā icchati tena tena nīhārena nakkhattaṃ kīḷanto sukhena kantāraṃ atikkamati, evameva imasmiṃ kammassakataññāṇe ṭhatvā ime sattā bahuṃ vaṭṭagāmikammaṃ āyūhitvā sukhena sukhaṃ anubhavantā arahattaṃ pattā gaṇanapathaṃ vītivattā. Saccānulomikañāṇanti catunnaṃ saccānaṃ anulomaṃ vipassanāñāṇaṃ. Maggasamaṅgissa ñāṇaṃ phalasamaṅgissa ñāṇanti maggañāṇaphalañāṇāniyeva.
១៣៧៤. ‘ទិដ្ឋិវិសុទ្ធិ ខោ បនា’តិបទស្ស និទ្ទេសេ យា បញ្ញា បជាននាតិអាទីហិ បទេហិ ហេដ្ឋា វុត្តានិ កម្មស្សកតញ្ញាណាទីនេវ ចត្តារិ ញាណានិ វិភត្តានិ។
1374. ‘Diṭṭhivisuddhi kho panā’tipadassa niddese yā paññā pajānanātiādīhi padehi heṭṭhā vuttāni kammassakataññāṇādīneva cattāri ñāṇāni vibhattāni.
១៣៧៥. ‘យថាទិដ្ឋិស្ស ច បធាន’ន្តិ បទស្ស និទ្ទេសេ យោ ចេតសិកោ វីរិយារម្ភោតិអាទីហិ បទេហិ និទ្ទិដ្ឋំ វីរិយំ បញ្ញាគតិកមេវ; បញ្ញាយ ហិ លោកិយដ្ឋានេ លោកិយំ លោកុត្តរដ្ឋានេ លោកុត្តរន្តិ វេទិតព្ពំ។
1375. ‘Yathādiṭṭhissaca padhāna’nti padassa niddese yo cetasiko vīriyārambhotiādīhi padehi niddiṭṭhaṃ vīriyaṃ paññāgatikameva; paññāya hi lokiyaṭṭhāne lokiyaṃ lokuttaraṭṭhāne lokuttaranti veditabbaṃ.
១៣៧៦. សំវេគទុកនិទ្ទេសេ ជាតិភយន្តិ ជាតិំ ភយតោ ទិស្វា ឋិតញាណំ។ ជរាមរណភយាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
1376. Saṃvegadukaniddese jātibhayanti jātiṃ bhayato disvā ṭhitañāṇaṃ. Jarāmaraṇabhayādīsupi eseva nayo.
១៣៧៧. អនុប្បន្នានំ បាបកានន្តិអាទីហិ ជាតិអាទីនិ ភយតោ ទិស្វា ជាតិជរាព្យាធិមរណេហិ មុច្ចិតុកាមស្ស ឧបាយបធានំ កថិតំ។ បទភាជនីយស្ស បនត្ថោ វិភង្គដ្ឋកថាយំ (វិភ. អដ្ឋ. ៣៦៧ ពោជ្ឈង្គបព្ពវណ្ណនា) អាវិ ភវិស្សតិ។
1377. Anuppannānaṃ pāpakānantiādīhi jātiādīni bhayato disvā jātijarābyādhimaraṇehi muccitukāmassa upāyapadhānaṃ kathitaṃ. Padabhājanīyassa panattho vibhaṅgaṭṭhakathāyaṃ (vibha. aṭṭha. 367 bojjhaṅgapabbavaṇṇanā) āvi bhavissati.
១៣៧៨. ‘អសន្តុដ្ឋិតា ច កុសលេសុ ធម្មេសូ’តិ បទនិទ្ទេសេ ភិយ្យោកម្យតាតិ វិសេសកាមតា។ ឥធេកច្ចោ ហិ អាទិតោវ បក្ខិកភត្តំ វា សលាកភត្តំ វា ឧបោសថិកំ វា បាដិបទិកំ វា ទេតិ, សោ តេន អសន្តុដ្ឋោ ហុត្វា បុន ធុរភត្តំ សង្ឃភត្តំ វស្សាវាសិកំ ទេតិ, អាវាសំ ការេតិ, ចត្តារោបិ បច្ចយេ ទេតិ។ តត្រាបិ អសន្តុដ្ឋោ ហុត្វា សរណានិ គណ្ហាតិ, បញ្ច សីលានិ សមាទិយតិ។ តត្រាបិ អសន្តុដ្ឋោ ហុត្វា បព្ពជតិ។ បព្ពជិត្វា ឯកំ និកាយំ ទ្វេ និកាយេតិ តេបិដកំ ពុទ្ធវចនំ គណ្ហាតិ, អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ភាវេតិ, វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា អរហត្តំ គណ្ហាតិ ។ អរហត្តប្បត្តិតោ បដ្ឋាយ មហាសន្តុដ្ឋោ នាម ហោតិ។ ឯវំ យាវ អរហត្តា វិសេសកាមតា ‘ភិយ្យោកម្យតា’ នាម។
1378. ‘Asantuṭṭhitā ca kusalesu dhammesū’ti padaniddese bhiyyokamyatāti visesakāmatā. Idhekacco hi āditova pakkhikabhattaṃ vā salākabhattaṃ vā uposathikaṃ vā pāṭipadikaṃ vā deti, so tena asantuṭṭho hutvā puna dhurabhattaṃ saṅghabhattaṃ vassāvāsikaṃ deti, āvāsaṃ kāreti, cattāropi paccaye deti. Tatrāpi asantuṭṭho hutvā saraṇāni gaṇhāti, pañca sīlāni samādiyati. Tatrāpi asantuṭṭho hutvā pabbajati. Pabbajitvā ekaṃ nikāyaṃ dve nikāyeti tepiṭakaṃ buddhavacanaṃ gaṇhāti, aṭṭha samāpattiyo bhāveti, vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ gaṇhāti . Arahattappattito paṭṭhāya mahāsantuṭṭho nāma hoti. Evaṃ yāva arahattā visesakāmatā ‘bhiyyokamyatā’ nāma.
១៣៧៩. ‘អប្បដិវានិតា ច បធានស្មិ’ន្តិ បទស្ស និទ្ទេសេ យស្មា បន្តសេនាសនេសុ អធិកុសលានំ ធម្មានំ ភាវនាយ ឧក្កណ្ឋមានោ បធានំ បដិវាសេតិ នាម , អនុក្កណ្ឋមានោ នោ បដិវាសេតិ នាម, តស្មា តំ នយំ ទស្សេតុំ យា កុសលានំ ធម្មានន្តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ សក្កច្ចកិរិយតាតិ កុសលានំ ករណេ សក្កច្ចការិតា។ សាតច្ចកិរិយតាតិ សតតមេវ ករណំ។ អដ្ឋិតកិរិយតាតិ ខណ្ឌំ អកត្វា អដ្ឋបេត្វា ករណំ។ អនោលីនវុត្តិតាតិ អលីនជីវិតា, អលីនបវត្តិតា វា។ អនិក្ខិត្តឆន្ទតាតិ កុសលច្ឆន្ទស្ស អនិក្ខិបនំ។ អនិក្ខិត្តធុរតាតិ កុសលករណេ វីរិយធុរស្ស អនិក្ខិបនំ។
1379. ‘Appaṭivānitā ca padhānasmi’nti padassa niddese yasmā pantasenāsanesu adhikusalānaṃ dhammānaṃ bhāvanāya ukkaṇṭhamāno padhānaṃ paṭivāseti nāma , anukkaṇṭhamāno no paṭivāseti nāma, tasmā taṃ nayaṃ dassetuṃ yā kusalānaṃ dhammānantiādi vuttaṃ. Tattha sakkaccakiriyatāti kusalānaṃ karaṇe sakkaccakāritā. Sātaccakiriyatāti satatameva karaṇaṃ. Aṭṭhitakiriyatāti khaṇḍaṃ akatvā aṭṭhapetvā karaṇaṃ. Anolīnavuttitāti alīnajīvitā, alīnapavattitā vā. Anikkhittachandatāti kusalacchandassa anikkhipanaṃ. Anikkhittadhuratāti kusalakaraṇe vīriyadhurassa anikkhipanaṃ.
១៣៨០. ‘បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណំ វិជ្ជា’តិ ឯត្ថ បុព្ពេនិវាសោតិ បុព្ពេ និវុត្ថក្ខន្ធា ច ខន្ធបដិពទ្ធញ្ច។ បុព្ពេនិវាសស្ស អនុស្សតិ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិ។ តាយ សម្បយុត្តំ ញាណំ បុព្ពេនិវាសានុស្សតិញាណំ។ តយិទំ បុព្ពេ និវុត្ថក្ខន្ធបដិច្ឆាទកំ តមំ វិជ្ឈតីតិ វិជ្ជា។ តំ តមំ វិជ្ឈិត្វា តេ ខន្ធេ វិទិតេ បាកដេ ករោតីតិ វិទិតករណដ្ឋេនាបិ វិជ្ជា។
1380. ‘Pubbenivāsānussatiñāṇaṃvijjā’ti ettha pubbenivāsoti pubbe nivutthakkhandhā ca khandhapaṭibaddhañca. Pubbenivāsassa anussati pubbenivāsānussati. Tāya sampayuttaṃ ñāṇaṃ pubbenivāsānussatiñāṇaṃ. Tayidaṃ pubbe nivutthakkhandhapaṭicchādakaṃ tamaṃ vijjhatīti vijjā. Taṃ tamaṃ vijjhitvā te khandhe vidite pākaṭe karotīti viditakaraṇaṭṭhenāpi vijjā.
ចុតូបបាតេ ញាណន្តិ ចុតិយញ្ច ឧបបាតេ ច ញាណំ។ ឥទម្បិ សត្តានំ ចុតិបដិសន្ធិច្ឆាទកំ តមំ វិជ្ឈតីតិ វិជ្ជា។ តំ តមំ វិជ្ឈិត្វា សត្តានំ ចុតិបដិសន្ធិយោ វិទិតា បាកដា ករោតីតិ វិទិតករណដ្ឋេនាបិ វិជ្ជា។ អាសវានំ ខយេ ញាណន្តិ សព្ពកិលេសានំ ខយសមយេ ញាណំ។ តយិទំ ចតុសច្ចច្ឆាទកតមំ វិជ្ឈតីតិ វិជ្ជា។ តំ តមំ វិជ្ឈិត្វា ចត្តារិ សច្ចានិ វិទិតានិ បាកដានិ ករោតីតិ វិទិតករណដ្ឋេនាបិ វិជ្ជា។
Cutūpapāte ñāṇanti cutiyañca upapāte ca ñāṇaṃ. Idampi sattānaṃ cutipaṭisandhicchādakaṃ tamaṃ vijjhatīti vijjā. Taṃ tamaṃ vijjhitvā sattānaṃ cutipaṭisandhiyo viditā pākaṭā karotīti viditakaraṇaṭṭhenāpi vijjā. Āsavānaṃ khaye ñāṇanti sabbakilesānaṃ khayasamaye ñāṇaṃ. Tayidaṃ catusaccacchādakatamaṃ vijjhatīti vijjā. Taṃ tamaṃ vijjhitvā cattāri saccāni viditāni pākaṭāni karotīti viditakaraṇaṭṭhenāpi vijjā.
១៣៨១. ‘ចិត្តស្ស ច អធិមុត្តិ និព្ពានញ្ចា’តិ ឯត្ថ អារម្មណេ អធិមុច្ចនដ្ឋេន, បច្ចនីកធម្មេហិ ច សុដ្ឋុមុត្តដ្ឋេន អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ចិត្តស្ស អធិមុត្តិ នាម។ ឥតរំ បន ‘នត្ថិ ឯត្ថ តណ្ហាសង្ខាតំ វានំ’, ‘និគ្គតំ វា តស្មា វានា’តិ និព្ពានំ។ តត្ថ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ សយំ វិក្ខម្ភិតកិលេសេហិ វិមុត្តត្តា វិមុត្តីតិ វុត្តា, និព្ពានំ បន សព្ពកិលេសេហិ អច្ចន្តំ វិមុត្តត្តា វិមុត្តីតិ។
1381. ‘Cittassaca adhimutti nibbānañcā’ti ettha ārammaṇe adhimuccanaṭṭhena, paccanīkadhammehi ca suṭṭhumuttaṭṭhena aṭṭha samāpattiyo cittassa adhimutti nāma. Itaraṃ pana ‘natthi ettha taṇhāsaṅkhātaṃ vānaṃ’, ‘niggataṃ vā tasmā vānā’ti nibbānaṃ. Tattha aṭṭha samāpattiyo sayaṃ vikkhambhitakilesehi vimuttattā vimuttīti vuttā, nibbānaṃ pana sabbakilesehi accantaṃ vimuttattā vimuttīti.
១៣៨២. មគ្គសមង្គិស្ស ញាណន្តិ ចត្តារិ មគ្គញាណានិ។ ផលសមង្គិស្ស ញាណន្តិ ចត្តារិ ផលញាណានិ។ តត្ថ បឋមមគ្គញាណំ បញ្ច កិលេសេ ខេបេន្តំ និរោធេន្តំ វូបសមេន្តំ បដិប្បស្សម្ភេន្តំ ឧប្បជ្ជតីតិ ខយេ ញាណំ នាម ជាតំ។ ទុតិយមគ្គញាណំ ចត្តារោ កិលេសេ។ តថា តតិយមគ្គញាណំ។ ចតុត្ថមគ្គញាណំ បន អដ្ឋ កិលេសេ ខេបេន្តំ និរោធេន្តំ វូបសមេន្តំ បដិប្បស្សម្ភេន្តំ ឧប្បជ្ជតីតិ ‘ខយេ ញាណំ’ នាម ជាតំ។ តំ តំ មគ្គផលញាណំ បន តេសំ តេសំ កិលេសានំ ខីណន្តេ និរុទ្ធន្តេ វូបសមន្តេ បដិប្បស្សម្ភន្តេ អនុប្បាទន្តេ អប្បវត្តន្តេ ឧប្បន្នន្តិ អនុប្បាទេ ញាណំ នាម ជាតន្តិ។
1382. Maggasamaṅgissañāṇanti cattāri maggañāṇāni. Phalasamaṅgissa ñāṇanti cattāri phalañāṇāni. Tattha paṭhamamaggañāṇaṃ pañca kilese khepentaṃ nirodhentaṃ vūpasamentaṃ paṭippassambhentaṃ uppajjatīti khaye ñāṇaṃ nāma jātaṃ. Dutiyamaggañāṇaṃ cattāro kilese. Tathā tatiyamaggañāṇaṃ. Catutthamaggañāṇaṃ pana aṭṭha kilese khepentaṃ nirodhentaṃ vūpasamentaṃ paṭippassambhentaṃ uppajjatīti ‘khaye ñāṇaṃ’ nāma jātaṃ. Taṃ taṃ maggaphalañāṇaṃ pana tesaṃ tesaṃ kilesānaṃ khīṇante niruddhante vūpasamante paṭippassambhante anuppādante appavattante uppannanti anuppāde ñāṇaṃ nāma jātanti.
អដ្ឋសាលិនិយា ធម្មសង្គហអដ្ឋកថាយ
Aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaaṭṭhakathāya
និក្ខេបកណ្ឌវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Nikkhepakaṇḍavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / សុត្តន្តិកទុកនិក្ខេបំ • Suttantikadukanikkhepaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / សុត្តន្តិកទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Suttantikadukanikkhepakathāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / សុត្តន្តិកទុកនិក្ខេបកថាវណ្ណនា • Suttantikadukanikkhepakathāvaṇṇanā
