| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[१३६] ६. सुवण्णहंसजातकवण्णना
[136] 6. Suvaṇṇahaṃsajātakavaṇṇanā
यं लद्धं तेन तुट्ठब्बन्ति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो थुल्लनन्दं भिक्खुनिं आरब्भ कथेसि। सावत्थियञ्हि अञ्ञतरो उपासको भिक्खुनिसङ्घं लसुणेन पवारेत्वा खेत्तपालं आणापेसि ‘‘सचे भिक्खुनियो आगच्छन्ति, एकेकाय भिक्खुनिया द्वे तयो भण्डिके देही’’ति। ततो पट्ठाय भिक्खुनियो तस्स गेहम्पि खेत्तम्पि लसुणत्थाय गच्छन्ति। अथेकस्मिं उस्सवदिवसे तस्स गेहे लसुणं परिक्खयं अगमासि। थुल्लनन्दा भिक्खुनी सपरिवारा गेहं गन्त्वा ‘‘लसुणेनावुसो अत्थो’’ति वत्वा ‘‘नत्थय्ये, यथाभतं लसुणं परिक्खीणं, खेत्तं गच्छथा’’ति वुत्ता खेत्तं गन्त्वा न मत्तं जानित्वा लसुणं आहरापेसि। खेत्तपालो उज्झायि ‘‘कथञ्हि नाम भिक्खुनियो न मत्तं जानित्वा लसुणं हरापेस्सन्ती’’ति? तस्स कथं सुत्वा या ता भिक्खुनियो अप्पिच्छा, तापि, तासं सुत्वा भिक्खूपि, उज्झायिंसु। उज्झायित्वा च पन भगवतो एतमत्थं आरोचेसुं। भगवा थुल्लनन्दं भिक्खनिं गरहित्वा ‘‘भिक्खवे, महिच्छो पुग्गलो नाम विजातमातुयापि अप्पियो होति अमनापो, अप्पसन्ने पसादेतुं, पसन्नानं वा भिय्योसोमत्ताय पसादं जनेतुं, अनुप्पन्नं वा लाभं उप्पादेतुं, उप्पन्नं वा पन लाभं थिरं कातुं न सक्कोति। अप्पिच्छो पन पुग्गलो अप्पसन्ने पसादेतुं, पसन्नानं वा भिय्योसोमत्ताय पसादं जनेतुं, अनुप्पन्नं वा लाभं उप्पादेतुं, उप्पन्नं वा पन लाभं थिरं कातुं सक्कोती’’तिआदिना नयेन भिक्खूनं तदनुच्छविकं धम्मं कथेत्वा ‘‘न, भिक्खवे, थुल्लनन्दा इदानेव महिच्छा, पुब्बेपि महिच्छायेवा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Yaṃ laddhaṃ tena tuṭṭhabbanti idaṃ satthā jetavane viharanto thullanandaṃ bhikkhuniṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyañhi aññataro upāsako bhikkhunisaṅghaṃ lasuṇena pavāretvā khettapālaṃ āṇāpesi ‘‘sace bhikkhuniyo āgacchanti, ekekāya bhikkhuniyā dve tayo bhaṇḍike dehī’’ti. Tato paṭṭhāya bhikkhuniyo tassa gehampi khettampi lasuṇatthāya gacchanti. Athekasmiṃ ussavadivase tassa gehe lasuṇaṃ parikkhayaṃ agamāsi. Thullanandā bhikkhunī saparivārā gehaṃ gantvā ‘‘lasuṇenāvuso attho’’ti vatvā ‘‘natthayye, yathābhataṃ lasuṇaṃ parikkhīṇaṃ, khettaṃ gacchathā’’ti vuttā khettaṃ gantvā na mattaṃ jānitvā lasuṇaṃ āharāpesi. Khettapālo ujjhāyi ‘‘kathañhi nāma bhikkhuniyo na mattaṃ jānitvā lasuṇaṃ harāpessantī’’ti? Tassa kathaṃ sutvā yā tā bhikkhuniyo appicchā, tāpi, tāsaṃ sutvā bhikkhūpi, ujjhāyiṃsu. Ujjhāyitvā ca pana bhagavato etamatthaṃ ārocesuṃ. Bhagavā thullanandaṃ bhikkhaniṃ garahitvā ‘‘bhikkhave, mahiccho puggalo nāma vijātamātuyāpi appiyo hoti amanāpo, appasanne pasādetuṃ, pasannānaṃ vā bhiyyosomattāya pasādaṃ janetuṃ, anuppannaṃ vā lābhaṃ uppādetuṃ, uppannaṃ vā pana lābhaṃ thiraṃ kātuṃ na sakkoti. Appiccho pana puggalo appasanne pasādetuṃ, pasannānaṃ vā bhiyyosomattāya pasādaṃ janetuṃ, anuppannaṃ vā lābhaṃ uppādetuṃ, uppannaṃ vā pana lābhaṃ thiraṃ kātuṃ sakkotī’’tiādinā nayena bhikkhūnaṃ tadanucchavikaṃ dhammaṃ kathetvā ‘‘na, bhikkhave, thullanandā idāneva mahicchā, pubbepi mahicchāyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो अञ्ञतरस्मिं ब्राह्मणकुले निब्बत्ति। तस्स वयप्पत्तस्स समानजातिका कुला पजापतिं आहरिंसु। तस्सा नन्दा नन्दावती सुन्दरीनन्दाति तिस्सो धीतरो अहेसुं। तासु पतिकुलं अगतासुयेव बोधिसत्तो कालं कत्वा सुवण्णहंसयोनियं निब्बत्ति, जातिस्सरञाणञ्चस्स उप्पज्जि। सो वयप्पत्तो सुवण्णसञ्छन्नं सोभग्गप्पत्तं महन्तं अत्तभावं दिस्वा ‘‘कुतो नु खो चवित्वा अहं इधूपपन्नो’’ति आवज्जेन्तो ‘‘मनुस्सलोकतो’’ति ञत्वा पुन ‘‘कथं नु खो मे ब्राह्मणी च धीतरो च जीवन्ती’’ति उपधारेन्तो ‘‘परेसं भतिं कत्वा किच्छेन जीवन्ती’’ति ञत्वा चिन्तेसि ‘‘मय्हं सरीरे सोवण्णमयानि पत्तानि कोट्टनघट्टनखमानि, इतो तासं एकेकं पत्तं दस्सामि, तेन मे पजापति च धीतरो च सुखं जीविस्सन्ती’’ति। सो तत्थ गन्त्वा पिट्ठिवंसकोटियं निलीयि, ब्राह्मणी च धीतरो च बोधिसत्तं दिस्वा ‘‘कुतो आगतोसि, सामी’’ति पुच्छिंसु। ‘‘अहं तुम्हाकं पिता कालं कत्वा सुवण्णहंसयोनियं निब्बत्तो तुम्हे दट्ठुं आगतो। इतो पट्ठाय तुम्हाकं परेसं भतिं कत्वा दुक्खजीविकाय जीवनकिच्चं नत्थि, अहं वो एकेकं पत्तं दस्सामि, तं विक्किणित्वा सुखेन जीवथा’’ति एकं पत्तं दत्वा अगमासि। सो एतेनेव नियामेन अन्तरन्तरा आगन्त्वा एकेकं पत्तं देति, ब्राह्मणी च धीतरो च अड्ढा सुखिता अहेसुं।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto aññatarasmiṃ brāhmaṇakule nibbatti. Tassa vayappattassa samānajātikā kulā pajāpatiṃ āhariṃsu. Tassā nandā nandāvatī sundarīnandāti tisso dhītaro ahesuṃ. Tāsu patikulaṃ agatāsuyeva bodhisatto kālaṃ katvā suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatti, jātissarañāṇañcassa uppajji. So vayappatto suvaṇṇasañchannaṃ sobhaggappattaṃ mahantaṃ attabhāvaṃ disvā ‘‘kuto nu kho cavitvā ahaṃ idhūpapanno’’ti āvajjento ‘‘manussalokato’’ti ñatvā puna ‘‘kathaṃ nu kho me brāhmaṇī ca dhītaro ca jīvantī’’ti upadhārento ‘‘paresaṃ bhatiṃ katvā kicchena jīvantī’’ti ñatvā cintesi ‘‘mayhaṃ sarīre sovaṇṇamayāni pattāni koṭṭanaghaṭṭanakhamāni, ito tāsaṃ ekekaṃ pattaṃ dassāmi, tena me pajāpati ca dhītaro ca sukhaṃ jīvissantī’’ti. So tattha gantvā piṭṭhivaṃsakoṭiyaṃ nilīyi, brāhmaṇī ca dhītaro ca bodhisattaṃ disvā ‘‘kuto āgatosi, sāmī’’ti pucchiṃsu. ‘‘Ahaṃ tumhākaṃ pitā kālaṃ katvā suvaṇṇahaṃsayoniyaṃ nibbatto tumhe daṭṭhuṃ āgato. Ito paṭṭhāya tumhākaṃ paresaṃ bhatiṃ katvā dukkhajīvikāya jīvanakiccaṃ natthi, ahaṃ vo ekekaṃ pattaṃ dassāmi, taṃ vikkiṇitvā sukhena jīvathā’’ti ekaṃ pattaṃ datvā agamāsi. So eteneva niyāmena antarantarā āgantvā ekekaṃ pattaṃ deti, brāhmaṇī ca dhītaro ca aḍḍhā sukhitā ahesuṃ.
अथेकदिवसं सा ब्राह्मणी धीतरो आमन्तेसि ‘‘अम्मा, तिरच्छानानं नाम चित्तं दुज्जानं। कदाचि वो पिता इध नागच्छेय्य, इदानिस्स आगतकाले सब्बानि पत्तानिपि लुञ्चित्वा गण्हामा’’ति। ता ‘‘एवं नो पिता किलमिस्सती’’ति न सम्पटिच्छिंसु। ब्राह्मणी पन महिच्छताय पुन एकदिवसं सुवण्णहंसराजस्स आगतकाले ‘‘एहि ताव, सामी’’ति वत्वा तं अत्तनो सन्तिकं उपगतं उभोहि हत्थेहि गहेत्वा सब्बपत्तानि लुञ्चि। तानि पन बोधिसत्तस्स रुचिं विना बलक्कारेन गहितत्ता सब्बानि बकपत्तसदिसानि अहेसुं। बोधिसत्तो पक्खे पसारेत्वा गन्तुं नासक्खि। अथ नं सा महाचाटियं पक्खिपित्वा पोसेसि। तस्स पुन उट्ठहन्तानि पत्तानि सेतानि सम्पज्जिंसु। सो सञ्जातपत्तो उप्पतित्वा अत्तनो वसनट्ठानमेव गन्त्वा न पुन आगमासि।
Athekadivasaṃ sā brāhmaṇī dhītaro āmantesi ‘‘ammā, tiracchānānaṃ nāma cittaṃ dujjānaṃ. Kadāci vo pitā idha nāgaccheyya, idānissa āgatakāle sabbāni pattānipi luñcitvā gaṇhāmā’’ti. Tā ‘‘evaṃ no pitā kilamissatī’’ti na sampaṭicchiṃsu. Brāhmaṇī pana mahicchatāya puna ekadivasaṃ suvaṇṇahaṃsarājassa āgatakāle ‘‘ehi tāva, sāmī’’ti vatvā taṃ attano santikaṃ upagataṃ ubhohi hatthehi gahetvā sabbapattāni luñci. Tāni pana bodhisattassa ruciṃ vinā balakkārena gahitattā sabbāni bakapattasadisāni ahesuṃ. Bodhisatto pakkhe pasāretvā gantuṃ nāsakkhi. Atha naṃ sā mahācāṭiyaṃ pakkhipitvā posesi. Tassa puna uṭṭhahantāni pattāni setāni sampajjiṃsu. So sañjātapatto uppatitvā attano vasanaṭṭhānameva gantvā na puna āgamāsi.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा ‘‘न, भिक्खवे, थुल्लनन्दा इदानेव महिच्छा, पुब्बेपि महिच्छायेव , महिच्छताय च पन सुवण्णम्हा परिहीना। इदानि पन अत्तनो महिच्छताय एव लसुणम्हापि परिहायिस्सति, तस्मा इतो पट्ठाय लसुणं खादितुं न लभिस्सति। यथा च थुल्लनन्दा, एवं तं निस्साय सेसभिक्खुनियोपि। तस्मा बहुं लभित्वापि पमाणमेव जानितब्बं, अप्पं लभित्वा पन यथालद्धेनेव सन्तोसो कातब्बो, उत्तरि न पत्थेतब्ब’’न्ति वत्वा इमं गाथमाह –
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā ‘‘na, bhikkhave, thullanandā idāneva mahicchā, pubbepi mahicchāyeva , mahicchatāya ca pana suvaṇṇamhā parihīnā. Idāni pana attano mahicchatāya eva lasuṇamhāpi parihāyissati, tasmā ito paṭṭhāya lasuṇaṃ khādituṃ na labhissati. Yathā ca thullanandā, evaṃ taṃ nissāya sesabhikkhuniyopi. Tasmā bahuṃ labhitvāpi pamāṇameva jānitabbaṃ, appaṃ labhitvā pana yathāladdheneva santoso kātabbo, uttari na patthetabba’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –
१३६.
136.
‘‘यं लद्धं तेन तुट्ठब्बं, अतिलोभो हि पापको।
‘‘Yaṃ laddhaṃ tena tuṭṭhabbaṃ, atilobho hi pāpako;
हंसराजं गहेत्वान, सुवण्णा परिहायथा’’ति॥
Haṃsarājaṃ gahetvāna, suvaṇṇā parihāyathā’’ti.
तत्थ तुट्ठब्बन्ति तुस्सितब्बं।
Tattha tuṭṭhabbanti tussitabbaṃ.
इदं पन वत्वा सत्था अनेकपरियायेन गरहित्वा ‘‘या पन भिक्खुनी लसुणं खादेय्य, पाचित्तिय’’न्ति (पाचि॰ ७९४) सिक्खापदं पञ्ञापेत्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा ब्राह्मणी अयं थुल्लनन्दा अहोसि, तिस्सो धीतरो इदानि तिस्सोयेव भगिनियो, सुवण्णहंसराजा पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Idaṃ pana vatvā satthā anekapariyāyena garahitvā ‘‘yā pana bhikkhunī lasuṇaṃ khādeyya, pācittiya’’nti (pāci. 794) sikkhāpadaṃ paññāpetvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā brāhmaṇī ayaṃ thullanandā ahosi, tisso dhītaro idāni tissoyeva bhaginiyo, suvaṇṇahaṃsarājā pana ahameva ahosi’’nti.
सुवण्णहंसजातकवण्णना छट्ठा।
Suvaṇṇahaṃsajātakavaṇṇanā chaṭṭhā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / १३६. सुवण्णहंसजातकं • 136. Suvaṇṇahaṃsajātakaṃ
