| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[५४०] ३. सुवण्णसामजातकवण्णना
[540] 3. Suvaṇṇasāmajātakavaṇṇanā
को नु मं उसुना विज्झीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं मातुपोसकभिक्खुं आरब्भ कथेसि। सावत्थियं किर अट्ठारसकोटिविभवस्स एकस्स सेट्ठिकुलस्स एकपुत्तको अहोसि मातापितूनं पियो मनापो। सो एकदिवसं पासादवरगतो सीहपञ्जरं उग्घाटेत्वा वीथिं ओलोकेन्तो गन्धमालादिहत्थं महाजनं धम्मस्सवनत्थाय जेतवनं गच्छन्तं दिस्वा ‘‘अहम्पि धम्मं सुणिस्सामी’’ति मातापितरो वन्दित्वा गन्धमालादीनि गाहापेत्वा विहारं गन्त्वा वत्थभेसज्जपानकादीनि भिक्खुसङ्घस्स दापेत्वा गन्धमालादीहि च भगवन्तं पूजेत्वा एकमन्तं निसिन्नो धम्मं सुत्वा कामेसु आदीनवं दिस्वा पब्बज्जाय च आनिसंसं सल्लक्खेत्वा परिसाय वुट्ठिताय भगवन्तं पब्बज्जं याचित्वा ‘‘मातापितूहि अननुञ्ञातं पुत्तं तथागता नाम न पब्बाजेन्ती’’ति सुत्वा भगवन्तं वन्दित्वा पुन गेहं गन्त्वा सगारवेन मातापितरो वन्दित्वा एवमाह – ‘‘अम्मताता, अहं तथागतस्स सन्तिके पब्बजिस्सामी’’ति। अथस्स मातापितरो तस्स वचनं सुत्वा एकपुत्तकभावेन सत्तधा भिज्जमानहदया विय पुत्तसिनेहेन कम्पमाना एवमाहंसु ‘‘तात पियपुत्तक, तात कुलङ्कुर, तात नयन, तात हदय, तात पाणसदिस, तया विना कथं जीवाम, तयि पटिबद्धं नो जीवितं। मयञ्हि तात, जराजिण्णा वुड्ढा महल्लका, अज्ज वा सुवे वा परसुवे वा मरणं पापुणिस्साम, तस्मा मा अम्हे ओहाय गच्छसि। तात, पब्बज्जा नाम अतिदुक्करा, सीतेन अत्थे सति उण्हं लभति, उण्हेन अत्थे सति सीतं लभति, तस्मा तात, मा पब्बजाही’’ति।
Konu maṃ usunā vijjhīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira aṭṭhārasakoṭivibhavassa ekassa seṭṭhikulassa ekaputtako ahosi mātāpitūnaṃ piyo manāpo. So ekadivasaṃ pāsādavaragato sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokento gandhamālādihatthaṃ mahājanaṃ dhammassavanatthāya jetavanaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘ahampi dhammaṃ suṇissāmī’’ti mātāpitaro vanditvā gandhamālādīni gāhāpetvā vihāraṃ gantvāvatthabhesajjapānakādīni bhikkhusaṅghassa dāpetvā gandhamālādīhi ca bhagavantaṃ pūjetvā ekamantaṃ nisinno dhammaṃ sutvā kāmesu ādīnavaṃ disvā pabbajjāya ca ānisaṃsaṃ sallakkhetvā parisāya vuṭṭhitāya bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā ‘‘mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ tathāgatā nāma na pabbājentī’’ti sutvā bhagavantaṃ vanditvā puna gehaṃ gantvā sagāravena mātāpitaro vanditvā evamāha – ‘‘ammatātā, ahaṃ tathāgatassa santike pabbajissāmī’’ti. Athassa mātāpitaro tassa vacanaṃ sutvā ekaputtakabhāvena sattadhā bhijjamānahadayā viya puttasinehena kampamānā evamāhaṃsu ‘‘tāta piyaputtaka, tāta kulaṅkura, tāta nayana, tāta hadaya, tāta pāṇasadisa, tayā vinā kathaṃ jīvāma, tayi paṭibaddhaṃ no jīvitaṃ. Mayañhi tāta, jarājiṇṇā vuḍḍhā mahallakā, ajja vā suve vā parasuve vā maraṇaṃ pāpuṇissāma, tasmā mā amhe ohāya gacchasi. Tāta, pabbajjā nāma atidukkarā, sītena atthe sati uṇhaṃ labhati, uṇhena atthe sati sītaṃ labhati, tasmā tāta, mā pabbajāhī’’ti.
तं सुत्वा कुलपुत्तो दुक्खी दुम्मनो ओनतसीसो पज्झायन्तोव निसीदि सत्ताहं निराहारो। अथस्स मातापितरो एवं चिन्तेसुं ‘‘सचे नो पुत्तो अननुञ्ञातो, अद्धा मरिस्सति, पुन न पस्सिस्साम, पब्बज्जाय जीवमानं पुन नं पस्सिस्सामा’’ति। चिन्तेत्वा च पन ‘‘तात पियपुत्तक, तं पब्बज्जाय अनुजानाम, पब्बजाही’’ति अनुजानिंसु। तं सुत्वा कुलपुत्तो तुट्ठमानसो हुत्वा अत्तनो सकलसरीरं ओणामेत्वा मातापितरो वन्दित्वा विहारं गन्त्वा भगवन्तं पब्बज्जं याचि। सत्था एकं भिक्खुं पक्कोसापेत्वा ‘‘इमं कुमारं पब्बाजेही’’ति आणापेसि। सो तं पब्बाजेसि। तस्स पब्बजितकालतो पट्ठाय महालाभसक्कारो निब्बत्ति। सो आचरियुपज्झाये आराधेत्वा लद्धूपसम्पदो पञ्च वस्सानि धम्मं परियापुणित्वा ‘‘अहं इध आकिण्णो विहरामि, न मे इदं पतिरूप’’न्ति विपस्सनाधुरं पूरेतुकामो हुत्वा उपज्झायस्स सन्तिके कम्मट्ठानं गहेत्वा उपज्झायं वन्दित्वा जेतवना निक्खमित्वा एकं पच्चन्तगामं निस्साय अरञ्ञे विहासि। सो तत्थ विपस्सनं वड्ढेत्वा द्वादस वस्सानि घटेन्तो वायमन्तोपि विसेसं निब्बत्तेतुं नासक्खि। मातापितरोपिस्स गच्छन्ते गच्छन्ते काले दुग्गता अहेसुं। ये हि तेसं खेत्तं वा वणिज्जं वा पयोजेसुं, ते ‘‘इमस्मिं कुले पुत्तो वा भाता वा इणं चोदेत्वा गण्हन्तो नाम नत्थी’’ति अत्तनो अत्तनो हत्थगतं गहेत्वा यथारुचि पलायिंसु। गेहे दासकम्मकरादयोपि हिरञ्ञसुवण्णादीनि गहेत्वा पलायिंसु।
Taṃ sutvā kulaputto dukkhī dummano onatasīso pajjhāyantova nisīdi sattāhaṃ nirāhāro. Athassa mātāpitaro evaṃ cintesuṃ ‘‘sace no putto ananuññāto, addhā marissati, puna na passissāma, pabbajjāya jīvamānaṃ puna naṃ passissāmā’’ti. Cintetvā ca pana ‘‘tāta piyaputtaka, taṃ pabbajjāya anujānāma, pabbajāhī’’ti anujāniṃsu. Taṃ sutvā kulaputto tuṭṭhamānaso hutvā attano sakalasarīraṃ oṇāmetvā mātāpitaro vanditvā vihāraṃ gantvā bhagavantaṃ pabbajjaṃ yāci. Satthā ekaṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ kumāraṃ pabbājehī’’ti āṇāpesi. So taṃ pabbājesi. Tassa pabbajitakālato paṭṭhāya mahālābhasakkāro nibbatti. So ācariyupajjhāye ārādhetvā laddhūpasampado pañca vassāni dhammaṃ pariyāpuṇitvā ‘‘ahaṃ idha ākiṇṇo viharāmi, na me idaṃ patirūpa’’nti vipassanādhuraṃ pūretukāmo hutvā upajjhāyassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā upajjhāyaṃ vanditvā jetavanā nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññe vihāsi. So tattha vipassanaṃ vaḍḍhetvā dvādasa vassāni ghaṭento vāyamantopi visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Mātāpitaropissa gacchante gacchante kāle duggatā ahesuṃ. Ye hi tesaṃ khettaṃ vā vaṇijjaṃ vā payojesuṃ, te ‘‘imasmiṃ kule putto vā bhātā vā iṇaṃ codetvā gaṇhanto nāma natthī’’ti attano attano hatthagataṃ gahetvā yathāruci palāyiṃsu. Gehe dāsakammakarādayopi hiraññasuvaṇṇādīni gahetvā palāyiṃsu.
अपरभागे द्वे जना कपणा हुत्वा हत्थे उदकसिञ्चनम्पि अलभित्वा गेहं विक्किणित्वा अघरा हुत्वा कारुञ्ञभावं पत्ता पिलोतिकं निवासेत्वा कपालहत्था भिक्खाय चरिंसु। तस्मिं काले एको भिक्खु जेतवनतो निक्खमित्वा अनुपुब्बेन तस्स वसनट्ठानं अगमासि। सो तस्स आगन्तुकवत्तं कत्वा सुखनिसिन्नकाले ‘‘भन्ते, कुतो आगतत्था’’ति पुच्छित्वा ‘‘जेतवना आगतो आवुसो’’ति वुत्ते सत्थुनो चेव महासावकादीनञ्च आरोग्यं पुच्छित्वा मातापितूनञ्च पवत्तिं पुच्छि ‘‘किं, भन्ते, सावत्थियं असुकस्स नाम सेट्ठिकुलस्स आरोग्य’’न्ति? ‘‘आवुसो, मा तस्स कुलस्स पवत्तिं पुच्छा’’ति। ‘‘किं भन्ते’’ति। ‘‘आवुसो, तस्स किर कुलस्स एको पुत्तो अत्थि, सो बुद्धसासने पब्बजितो, तस्स पब्बजितकालतो पट्ठाय एतं कुलं परिक्खीणं, इदानि द्वे जना परमकारुञ्ञभावं पत्ता भिक्खाय चरन्ती’’ति। सो तस्स वचनं सुत्वा सकभावेन सण्ठातुं असक्कोन्तो अस्सुपुण्णेहि नेत्तेहि रोदितुं आरभि। ‘‘आवुसो, किं रोदसी’’ति? ‘‘भन्ते, ते मय्हं मातापितरो, अहं तेसं पुत्तो’’ति। ‘‘आवुसो, तव मातापितरो तं निस्साय विनासं पत्ता, गच्छ, ते पटिजग्गाही’’ति।
Aparabhāge dve janā kapaṇā hutvā hatthe udakasiñcanampi alabhitvā gehaṃ vikkiṇitvā agharā hutvā kāruññabhāvaṃ pattā pilotikaṃ nivāsetvā kapālahatthā bhikkhāya cariṃsu. Tasmiṃ kāle eko bhikkhu jetavanato nikkhamitvā anupubbena tassa vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. So tassa āgantukavattaṃ katvā sukhanisinnakāle ‘‘bhante, kuto āgatatthā’’ti pucchitvā ‘‘jetavanā āgato āvuso’’ti vutte satthuno ceva mahāsāvakādīnañca ārogyaṃ pucchitvā mātāpitūnañca pavattiṃ pucchi ‘‘kiṃ, bhante, sāvatthiyaṃ asukassa nāma seṭṭhikulassa ārogya’’nti? ‘‘Āvuso, mā tassa kulassa pavattiṃ pucchā’’ti. ‘‘Kiṃ bhante’’ti. ‘‘Āvuso, tassa kira kulassa eko putto atthi, so buddhasāsane pabbajito, tassa pabbajitakālato paṭṭhāya etaṃ kulaṃ parikkhīṇaṃ, idāni dve janā paramakāruññabhāvaṃ pattā bhikkhāya carantī’’ti. So tassa vacanaṃ sutvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi rodituṃ ārabhi. ‘‘Āvuso, kiṃ rodasī’’ti? ‘‘Bhante, te mayhaṃ mātāpitaro, ahaṃ tesaṃ putto’’ti. ‘‘Āvuso, tava mātāpitaro taṃ nissāya vināsaṃ pattā, gaccha, te paṭijaggāhī’’ti.
सो ‘‘अहं द्वादस वस्सानि घटेन्तो वायमन्तोपि मग्गं वा फलं वा निब्बत्तेतुं नासक्खिं , अभब्बो भविस्सामि, किं मे पब्बज्जाय, गिही हुत्वा मातापितरो पोसेत्वा दानं दत्वा सग्गपरायणो भविस्सामी’’ति चिन्तेत्वा अरञ्ञावासं तस्स थेरस्स निय्यादेत्वा पुनदिवसे अरञ्ञा निक्खमित्वा अनुपुब्बेन गच्छन्तो सावत्थितो अविदूरे जेतवनपिट्ठिविहारं पापुणि। तत्थ द्वे मग्गा अहेसुं। तेसु एको मग्गो जेतवनं गच्छति, एको सावत्थिं। सो तत्थेव ठत्वा ‘‘किं नु खो पठमं मातापितरो पस्सामि, उदाहु दसबल’’न्ति चिन्तेत्वा ‘‘मया मातापितरो चिरं दिट्ठपुब्बा, इतो पट्ठाय पन मे बुद्धदस्सनं दुल्लभं भविस्सति, तस्मा अज्जमेव सम्मासम्बुद्धं दिस्वा धम्मं सुत्वा स्वे पातोव मातापितरो पस्सिस्सामी’’ति सावत्थिमग्गं पहाय सायन्हसमये जेतवनं पाविसि। तं दिवसं पन सत्था पच्चूसकाले लोकं ओलोकेन्तो इमस्स कुलपुत्तस्स उपनिस्सयसम्पत्तिं अद्दस। सो तस्सागमनकाले मातुपोसकसुत्तेन (सं॰ नि॰ १.२०५) मातापितूनं गुणं वण्णेसि। सो पन भिक्खु परिसपरियन्ते ठत्वा सत्थुस्स धम्मकथं सुणन्तो चिन्तेसि ‘‘अहं गिही हुत्वा मातापितरो पटिजग्गितुं सक्कोमीति चिन्तेसिं, सत्था पन ‘पब्बजितोव समानो पटिजग्गितो उपकारको मातापितून’न्ति वदति। सचाहं सत्थारं अदिस्वा गतो, एवरूपाय पब्बज्जाय परिहीनो भवेय्यं। इदानि पन गिही अहुत्वा पब्बजितोव समानो मातापितरो पोसेस्सामी’’ति।
So ‘‘ahaṃ dvādasa vassāni ghaṭento vāyamantopi maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ nāsakkhiṃ , abhabbo bhavissāmi, kiṃ me pabbajjāya, gihī hutvā mātāpitaro posetvā dānaṃ datvā saggaparāyaṇo bhavissāmī’’ti cintetvā araññāvāsaṃ tassa therassa niyyādetvā punadivase araññā nikkhamitvā anupubbena gacchanto sāvatthito avidūre jetavanapiṭṭhivihāraṃ pāpuṇi. Tattha dve maggā ahesuṃ. Tesu eko maggo jetavanaṃ gacchati, eko sāvatthiṃ. So tattheva ṭhatvā ‘‘kiṃ nu kho paṭhamaṃ mātāpitaro passāmi, udāhu dasabala’’nti cintetvā ‘‘mayā mātāpitaro ciraṃ diṭṭhapubbā, ito paṭṭhāya pana me buddhadassanaṃ dullabhaṃ bhavissati, tasmā ajjameva sammāsambuddhaṃ disvā dhammaṃ sutvā sve pātova mātāpitaro passissāmī’’ti sāvatthimaggaṃ pahāya sāyanhasamaye jetavanaṃ pāvisi. Taṃ divasaṃ pana satthā paccūsakāle lokaṃ olokento imassa kulaputtassa upanissayasampattiṃ addasa. So tassāgamanakāle mātuposakasuttena (saṃ. ni. 1.205) mātāpitūnaṃ guṇaṃ vaṇṇesi. So pana bhikkhu parisapariyante ṭhatvā satthussa dhammakathaṃ suṇanto cintesi ‘‘ahaṃ gihī hutvā mātāpitaro paṭijaggituṃ sakkomīti cintesiṃ, satthā pana ‘pabbajitova samāno paṭijaggito upakārako mātāpitūna’nti vadati. Sacāhaṃ satthāraṃ adisvā gato, evarūpāya pabbajjāya parihīno bhaveyyaṃ. Idāni pana gihī ahutvā pabbajitova samāno mātāpitaro posessāmī’’ti.
सो सलाकग्गं गन्त्वा सलाकभत्तञ्चेव सलाकयागुञ्च गण्हित्वा द्वादस वस्सानि अरञ्ञे वुत्थभिक्खु पाराजिकप्पत्तो विय अहोसि। सो पातोव सावत्थियं पविसित्वा ‘‘किं नु खो पठमं यागुं गण्हिस्सामि, उदाहु मातापितरो पस्सिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा ‘‘कपणानं मातापितूनं सन्तिकं तुच्छहत्थेन गन्तुं अयुत्त’’न्ति चिन्तेत्वा यागुं गहेत्वा एतेसं पोराणकगेहद्वारं गतो। मातापितरोपिस्स यागुभिक्खं चरित्वा परभित्तिं निस्साय विहरन्ति। सो उपगन्त्वा निसिन्नके दिस्वा उप्पन्नसोको अस्सुपुण्णेहि नेत्तेहि तेसं अविदूरे अट्ठासि। ते तं दिस्वापि न सञ्जानिंसु। अथ माता ‘‘भिक्खत्थाय ठितो भविस्सती’’ति सञ्ञाय ‘‘भन्ते, तुम्हाकं दातब्बयुत्तकं नत्थि, अतिच्छथा’’ति आह। सो तस्सा कथं सुत्वा हदयपूरं सोकं गहेत्वा अस्सुपुण्णेहि नेत्तेहि तत्थेव अट्ठासि। दुतियम्पि ततियम्पि ‘‘अतिच्छथा’’ति वुच्चमानोपि अट्ठासियेव। अथस्स पिता मातरं आह – ‘‘गच्छ, भद्दे, जानाहि, पुत्तो नु खो नो एसो’’ति। सा उट्ठाय उपगन्त्वा ओलोकेन्ती सञ्जानित्वा पादमूले पतित्वा परिदेवि, पितापिस्स तथेव अकासि, महन्तं कारुञ्ञं अहोसि।
So salākaggaṃ gantvā salākabhattañceva salākayāguñca gaṇhitvā dvādasa vassāni araññe vutthabhikkhu pārājikappatto viya ahosi. So pātova sāvatthiyaṃ pavisitvā ‘‘kiṃ nu kho paṭhamaṃ yāguṃ gaṇhissāmi, udāhu mātāpitaro passissāmī’’ti cintetvā ‘‘kapaṇānaṃ mātāpitūnaṃ santikaṃ tucchahatthena gantuṃ ayutta’’nti cintetvā yāguṃ gahetvā etesaṃ porāṇakagehadvāraṃ gato. Mātāpitaropissa yāgubhikkhaṃ caritvā parabhittiṃ nissāya viharanti. So upagantvā nisinnake disvā uppannasoko assupuṇṇehi nettehi tesaṃ avidūre aṭṭhāsi. Te taṃ disvāpi na sañjāniṃsu. Atha mātā ‘‘bhikkhatthāya ṭhito bhavissatī’’ti saññāya ‘‘bhante, tumhākaṃ dātabbayuttakaṃ natthi, aticchathā’’ti āha. So tassā kathaṃ sutvā hadayapūraṃ sokaṃ gahetvā assupuṇṇehi nettehi tattheva aṭṭhāsi. Dutiyampi tatiyampi ‘‘aticchathā’’ti vuccamānopi aṭṭhāsiyeva. Athassa pitā mātaraṃ āha – ‘‘gaccha, bhadde, jānāhi, putto nu kho no eso’’ti. Sā uṭṭhāya upagantvā olokentī sañjānitvā pādamūle patitvā paridevi, pitāpissa tatheva akāsi, mahantaṃ kāruññaṃ ahosi.
सोपि मातापितरो दिस्वा सकभावेन सण्ठातुं असक्कोन्तो अस्सूनि पवत्तेसि। सो सोकं अधिवासेत्वा ‘‘अम्मताता, मा चिन्तयित्थ, अहं वो पोसेस्सामी’’ति मातापितरो अस्सासेत्वा यागुं पायेत्वा एकमन्ते निसीदापेत्वा पुन भिक्खं आहरित्वा ते भोजेत्वा अत्तनो अत्थाय भिक्खं परियेसित्वा तेसं सन्तिकं गन्त्वा पुन भत्तेनापुच्छित्वा पच्छा सयं परिभुञ्जति। सो ततो पट्ठाय इमिना नियामेन मातापितरो पटिजग्गति। अत्तना लद्धानि पक्खिकभत्तादीनि तेसंयेव दत्वा सयं पिण्डाय चरित्वा लभमानो भुञ्जति, अलभमानो न भुञ्जति, वस्सावासिकम्पि अञ्ञम्पि यं किञ्चि लभित्वा तेसंयेव देति। तेहि परिभुत्तं जिण्णपिलोतिकं गहेत्वा अग्गळं दत्वा रजित्वा सयं परिभुञ्जति। भिक्खलभनदिवसेहि पनस्स अलभनदिवसा बहू अहेसुं। अथस्स निवासनपारुपनं अतिलूखं होति।
Sopi mātāpitaro disvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assūni pavattesi. So sokaṃ adhivāsetvā ‘‘ammatātā, mā cintayittha, ahaṃ vo posessāmī’’ti mātāpitaro assāsetvā yāguṃ pāyetvā ekamante nisīdāpetvā puna bhikkhaṃ āharitvā te bhojetvā attano atthāya bhikkhaṃ pariyesitvā tesaṃ santikaṃ gantvā puna bhattenāpucchitvā pacchā sayaṃ paribhuñjati. So tato paṭṭhāya iminā niyāmena mātāpitaro paṭijaggati. Attanā laddhāni pakkhikabhattādīni tesaṃyeva datvā sayaṃ piṇḍāya caritvā labhamāno bhuñjati, alabhamāno na bhuñjati, vassāvāsikampi aññampi yaṃ kiñci labhitvā tesaṃyeva deti. Tehi paribhuttaṃ jiṇṇapilotikaṃ gahetvā aggaḷaṃ datvā rajitvā sayaṃ paribhuñjati. Bhikkhalabhanadivasehi panassa alabhanadivasā bahū ahesuṃ. Athassa nivāsanapārupanaṃ atilūkhaṃ hoti.
इति सो मातापितरो पटिजग्गन्तोयेव अपरभागे किसो उप्पण्डुप्पण्डुकजातो धमनिसन्थतगत्तो अहोसि। अथ नं सन्दिट्ठसम्भत्ता भिक्खू पुच्छिंसु ‘‘आवुसो, पुब्बे तव सरीरवण्णो सोभति, इदानि पन किसो उप्पण्डुप्पण्डुकजातो धमनिसन्थतगत्तो, ब्याधि ते नु खो उप्पन्नो’’ति। सो ‘‘नत्थि मे, आवुसो, ब्याधि, अपिच पन पलिबोधो मे अत्थी’’ति तं पवत्तिं आरोचेसि। अथ नं ते भिक्खू आहंसु ‘‘आवुसो, भगवा सद्धादेय्यं विनिपातेतुं न देति, त्वं पन सद्धादेय्यं गहेत्वा गिहीनं ददमानो अयुत्तं करोसी’’ति। सो तेसं कथं सुत्वा लज्जितो ओलीयि। ते एत्तकेनपि असन्तुट्ठा भगवतो सन्तिकं गन्त्वा ‘‘भन्ते, असुको नाम भिक्खु सद्धादेय्यं विनिपातेत्वा गिही पोसेती’’ति सत्थु आरोचेसुं। सत्था तं भिक्खुं पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर त्वं भिक्खु सद्धादेय्यं गहेत्वा गिही पोसेसी’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते तं किरियं वण्णेतुकामो अत्तनो च पुब्बचरियं पकासेतुकामो ‘‘भिक्खु, गिही पोसेन्तो के पोसेसी’’ति पुच्छि। ‘‘मातापितरो मे, भन्ते’’ति वुत्ते सत्था तस्स उस्साहं जनेतुं ‘‘साधु साधु, भिक्खू’’ति तिक्खत्तुं साधुकारं दत्वा ‘‘त्वं मम गतमग्गे ठितो, अहम्पि पुब्बचरियं चरन्तो मातापितरो पोसेसि’’न्ति आह। सो अस्सासं पटिलभि। सत्था ताय पुब्बचरियाय आविकरणत्थं तेहि भिक्खूहि याचितो अतीतं आहरि।
Iti so mātāpitaro paṭijaggantoyeva aparabhāge kiso uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto ahosi. Atha naṃ sandiṭṭhasambhattā bhikkhū pucchiṃsu ‘‘āvuso, pubbe tava sarīravaṇṇo sobhati, idāni pana kiso uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto, byādhi te nu kho uppanno’’ti. So ‘‘natthi me, āvuso, byādhi, apica pana palibodho me atthī’’ti taṃ pavattiṃ ārocesi. Atha naṃ te bhikkhū āhaṃsu ‘‘āvuso, bhagavā saddhādeyyaṃ vinipātetuṃ na deti, tvaṃ pana saddhādeyyaṃ gahetvā gihīnaṃ dadamāno ayuttaṃ karosī’’ti. So tesaṃ kathaṃ sutvā lajjito olīyi. Te ettakenapi asantuṭṭhā bhagavato santikaṃ gantvā ‘‘bhante, asuko nāma bhikkhu saddhādeyyaṃ vinipātetvā gihī posetī’’ti satthu ārocesuṃ. Satthā taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu saddhādeyyaṃ gahetvā gihī posesī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte taṃ kiriyaṃ vaṇṇetukāmo attano ca pubbacariyaṃ pakāsetukāmo ‘‘bhikkhu, gihī posento ke posesī’’ti pucchi. ‘‘Mātāpitaro me, bhante’’ti vutte satthā tassa ussāhaṃ janetuṃ ‘‘sādhu sādhu, bhikkhū’’ti tikkhattuṃ sādhukāraṃ datvā ‘‘tvaṃ mama gatamagge ṭhito, ahampi pubbacariyaṃ caranto mātāpitaro posesi’’nti āha. So assāsaṃ paṭilabhi. Satthā tāya pubbacariyāya āvikaraṇatthaṃ tehi bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसिनगरतो अविदूरे नदिया ओरिमतीरे एको नेसादगामो अहोसि, पारिमतीरे एको नेसादगामो। एकेकस्मिं गामे पञ्च पञ्च कुलसतानि वसन्ति। द्वीसुपि गामेसु द्वे नेसादजेट्ठका सहायका अहेसुं। ते दहरकालेयेव कतिकवत्तं करिंसु ‘‘सचे अम्हेसु एकस्स धीता होति, एकस्स पुत्तो होति, तेसं आवाहविवाहं करिस्सामा’’ति। अथ ओरिमतीरे गामजेट्ठकस्स गेहे पुत्तो जायि, जातक्खणेयेव दुकूलेन पटिग्गहितत्ता ‘‘दुकूलो’’त्वेवस्स नामं करिंसु। इतरस्स गेहे धीता जायि, तस्सा परतीरे जातत्ता ‘‘पारिका’’ति नामं करिंसु। ते उभोपि अभिरूपा पासादिका अहेसुं सुवण्णवण्णा। ते नेसादकुले जातापि पाणातिपातं नाम न करिंसु।
Atīte bārāṇasinagarato avidūre nadiyā orimatīre eko nesādagāmo ahosi, pārimatīre eko nesādagāmo. Ekekasmiṃ gāme pañca pañca kulasatāni vasanti. Dvīsupi gāmesu dve nesādajeṭṭhakā sahāyakā ahesuṃ. Te daharakāleyeva katikavattaṃ kariṃsu ‘‘sace amhesu ekassa dhītā hoti, ekassa putto hoti, tesaṃ āvāhavivāhaṃ karissāmā’’ti. Atha orimatīre gāmajeṭṭhakassa gehe putto jāyi, jātakkhaṇeyeva dukūlena paṭiggahitattā ‘‘dukūlo’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Itarassa gehe dhītā jāyi, tassā paratīre jātattā ‘‘pārikā’’ti nāmaṃ kariṃsu. Te ubhopi abhirūpā pāsādikā ahesuṃ suvaṇṇavaṇṇā. Te nesādakule jātāpi pāṇātipātaṃ nāma na kariṃsu.
अपरभागे सोळसवस्सुद्देसिकं दुकूलकुमारं मातापितरो आहंसु ‘‘पुत्त, कुमारिकं ते आनयिस्सामा’’ति। सो पन ब्रह्मलोकतो आगतो सुद्धसत्तो उभो कण्णे पिधाय ‘‘न मे घरावासेनत्थो अम्मताता, मा एवरूपं अवचुत्था’’ति वत्वा यावततियं वुच्चमानोपि न इच्छियेव। पारिकापि मातापितूहि ‘‘अम्म, अम्हाकं सहायकस्स पुत्तो अत्थि, सो अभिरूपो सुवण्णवण्णो, तस्स तं दस्सामा’’ति वुत्ता तथेव वत्वा उभो कण्णे पिदहि। सापि ब्राह्मलोकतो आगता घरावासं न इच्छि। दुकूलकुमारो पन तस्सा रहस्सेन सासनं पहिणि ‘‘सचे पारिके मेथुनधम्मेन अत्थिका, अञ्ञस्स गेहं गच्छतु, मय्हं मेथुनधम्मे छन्दो नत्थी’’ति। सापि तस्स तथेव सासनं पेसेसि।
Aparabhāge soḷasavassuddesikaṃ dukūlakumāraṃ mātāpitaro āhaṃsu ‘‘putta, kumārikaṃ te ānayissāmā’’ti. So pana brahmalokato āgato suddhasatto ubho kaṇṇe pidhāya ‘‘na me gharāvāsenattho ammatātā, mā evarūpaṃ avacutthā’’ti vatvā yāvatatiyaṃ vuccamānopi na icchiyeva. Pārikāpi mātāpitūhi ‘‘amma, amhākaṃ sahāyakassa putto atthi, so abhirūpo suvaṇṇavaṇṇo, tassa taṃ dassāmā’’ti vuttā tatheva vatvā ubho kaṇṇe pidahi. Sāpi brāhmalokato āgatā gharāvāsaṃ na icchi. Dukūlakumāro pana tassā rahassena sāsanaṃ pahiṇi ‘‘sace pārike methunadhammena atthikā, aññassa gehaṃ gacchatu, mayhaṃ methunadhamme chando natthī’’ti. Sāpi tassa tatheva sāsanaṃ pesesi.
अथ मातापितरो तेसं अनिच्छमानानञ्ञेव आवाहविवाहं करिंसु। ते उभोपि किलेससमुद्दं अनोतरित्वा द्वे महाब्रह्मानो विय एकतोव वसिंसु। दुकूलकुमारो पन मच्छं वा मिगं वा न मारेति, अन्तमसो आहटमंसम्पि न विक्किणाति। अथ नं मातापितरो वदिंसु ‘‘तात, त्वं नेसादकुले निब्बत्तित्वापि नेव घरावासं इच्छसि, न पाणवधं करोसि, किं नाम कम्मं करिस्ससी’’ति? ‘‘अम्मताता, तुम्हेसु अनुजानन्तेसु मयं पब्बजिस्सामा’’ति। तं सुत्वा मातापितरो ‘‘तेन हि पब्बजथा’’ति द्वे जने अनुजानिंसु। ते तुट्ठहट्ठा मातापितरो वन्दित्वा गामतो निक्खमित्वा अनुपुब्बेन गङ्गातीरेन हिमवन्तं पविसित्वा यस्मिं ठाने मिगसम्मता नाम नदी हिमवन्ततो ओतरित्वा गङ्गं पत्ता, तं ठानं गन्त्वा गङ्गं पहाय मिगसम्मताभिमुखा अभिरुहिंसु।
Atha mātāpitaro tesaṃ anicchamānānaññeva āvāhavivāhaṃ kariṃsu. Te ubhopi kilesasamuddaṃ anotaritvā dve mahābrahmāno viya ekatova vasiṃsu. Dukūlakumāro pana macchaṃ vā migaṃ vā na māreti, antamaso āhaṭamaṃsampi na vikkiṇāti. Atha naṃ mātāpitaro vadiṃsu ‘‘tāta, tvaṃ nesādakule nibbattitvāpi neva gharāvāsaṃ icchasi, na pāṇavadhaṃ karosi, kiṃ nāma kammaṃ karissasī’’ti? ‘‘Ammatātā, tumhesu anujānantesu mayaṃ pabbajissāmā’’ti. Taṃ sutvā mātāpitaro ‘‘tena hi pabbajathā’’ti dve jane anujāniṃsu. Te tuṭṭhahaṭṭhā mātāpitaro vanditvā gāmato nikkhamitvā anupubbena gaṅgātīrena himavantaṃ pavisitvā yasmiṃ ṭhāne migasammatā nāma nadī himavantato otaritvā gaṅgaṃ pattā, taṃ ṭhānaṃ gantvā gaṅgaṃ pahāya migasammatābhimukhā abhiruhiṃsu.
तस्मिं खणे सक्कस्स भवनं उण्हाकारं दस्सेसि। सक्को ओलोकेन्तो तं कारणं ञत्वा विस्सकम्मं आमन्तेत्वा ‘‘तात विस्सकम्म, द्वे महापुरिसा गामा निक्खमित्वा हिमवन्तं पविट्ठा, तेसं निवासट्ठानं लद्धुं वट्टति, मिगसम्मतानदिया अड्ढकोसन्तरे एतेसं पण्णसालञ्च पब्बजितपरिक्खारे च मापेत्वा एही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा मूगपक्खजातके (जा॰ २.२२.१ आदयो) वुत्तनयेनेव सब्बं संविदहित्वा अमनापसद्दे मिगपक्खिनो पलापेत्वा एकपदिकं जङ्घमग्गं मापेत्वा सकट्ठानमेव गतो। तेपि तं मग्गं दिस्वा तेन मग्गेन गन्त्वा तं अस्समपदं पापुणिंसु। दुकूलपण्डितो पण्णसालं पविसित्वा पब्बजितपरिक्खारे दिस्वा ‘‘सक्केन मय्हं दिन्ना’’ति सक्कदत्तियभावं ञत्वा साटकं ओमुञ्चित्वा रत्तवाकचीरं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा अजिनचम्मं अंसे कत्वा जटामण्डलं बन्धित्वा इसिवेसं गहेत्वा पारिकायपि पब्बज्जं अदासि। उभोपि कामावचरमेत्तं भावेत्वा तत्थ वसिंसु। तेसं मेत्तानुभावेन सब्बेपि मिगपक्खिनो अञ्ञमञ्ञं मेत्तचित्तमेव पटिलभिंसु, न कोचि कञ्चि विहेठेसि। पारिका ततो पट्ठाय पानीयं परिभोजनीयं आहरति, अस्समपदं सम्मज्जति, सब्बकिच्चानि करोति। उभोपि फलाफलानि आहरित्वा परिभुञ्जित्वा अत्तनो अत्तनो पण्णसालं पविसित्वा समणधम्मं करोन्ता तत्थ वासं कप्पयिंसु।
Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko olokento taṃ kāraṇaṃ ñatvā vissakammaṃ āmantetvā ‘‘tāta vissakamma, dve mahāpurisā gāmā nikkhamitvā himavantaṃ paviṭṭhā, tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭati, migasammatānadiyā aḍḍhakosantare etesaṃ paṇṇasālañca pabbajitaparikkhāre ca māpetvā ehī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā mūgapakkhajātake (jā. 2.22.1 ādayo) vuttanayeneva sabbaṃ saṃvidahitvā amanāpasadde migapakkhino palāpetvā ekapadikaṃ jaṅghamaggaṃ māpetvā sakaṭṭhānameva gato. Tepi taṃ maggaṃ disvā tena maggena gantvā taṃ assamapadaṃ pāpuṇiṃsu. Dukūlapaṇḍito paṇṇasālaṃ pavisitvā pabbajitaparikkhāre disvā ‘‘sakkena mayhaṃ dinnā’’ti sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā sāṭakaṃ omuñcitvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ajinacammaṃ aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā isivesaṃ gahetvā pārikāyapi pabbajjaṃ adāsi. Ubhopi kāmāvacaramettaṃ bhāvetvā tattha vasiṃsu. Tesaṃ mettānubhāvena sabbepi migapakkhino aññamaññaṃ mettacittameva paṭilabhiṃsu, na koci kañci viheṭhesi. Pārikā tato paṭṭhāya pānīyaṃ paribhojanīyaṃ āharati, assamapadaṃ sammajjati, sabbakiccāni karoti. Ubhopi phalāphalāni āharitvā paribhuñjitvā attano attano paṇṇasālaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karontā tattha vāsaṃ kappayiṃsu.
सक्को तेसं उपट्ठानं आगच्छति। सो एकदिवसं अनुओलोकेन्तो ‘‘इमेसं चक्खूनि परिहायिस्सन्ती’’ति अन्तरायं दिस्वा दुकूलपण्डितं उपसङ्कमित्वा वन्दित्वा एकमन्तं निसीदित्वा एवमाह – ‘‘भन्ते, तुम्हाकं अन्तरायो पञ्ञायति, पटिजग्गनकं पुत्तं लद्धुं वट्टति, लोकधम्मं पटिसेवथा’’ति। अथ नं दुकूलपण्डितो आह – ‘‘सक्क, किन्नामेतं कथेसि, मयं अगारमज्झे वसन्तापि एतं लोकधम्मं पुळवकगूथरासिं विय जिगुच्छिम्हा, इदानि पन अरञ्ञं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा कथं एवरूपं करिस्सामा’’ति। अथ सक्को तं आह – ‘‘भन्ते, सचे एवं न करोथ, पारिकाय तापसिया उतुनिकाले नाभिं हत्थेन परामसेय्याथा’’ति। दुकूलपण्डितो ‘‘इदं सक्का कातु’’न्ति सम्पटिच्छि। सक्को तं वन्दित्वा सकट्ठानमेव गतो।
Sakko tesaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchati. So ekadivasaṃ anuolokento ‘‘imesaṃ cakkhūni parihāyissantī’’ti antarāyaṃ disvā dukūlapaṇḍitaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā evamāha – ‘‘bhante, tumhākaṃ antarāyo paññāyati, paṭijagganakaṃ puttaṃ laddhuṃ vaṭṭati, lokadhammaṃ paṭisevathā’’ti. Atha naṃ dukūlapaṇḍito āha – ‘‘sakka, kinnāmetaṃ kathesi, mayaṃ agāramajjhe vasantāpi etaṃ lokadhammaṃ puḷavakagūtharāsiṃ viya jigucchimhā, idāni pana araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kathaṃ evarūpaṃ karissāmā’’ti. Atha sakko taṃ āha – ‘‘bhante, sace evaṃ na karotha, pārikāya tāpasiyā utunikāle nābhiṃ hatthena parāmaseyyāthā’’ti. Dukūlapaṇḍito ‘‘idaṃ sakkā kātu’’nti sampaṭicchi. Sakko taṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gato.
दुकूलपण्डितोपि तं कारणं पारिकाय आचिक्खित्वा अस्सा उतुनिकाले नाभिं हत्थेन परामसि। तदा बोधिसत्तो देवलोकतो चवित्वा तस्सा कुच्छिम्हि पटिसन्धिं गण्हि। सा दसमासच्चयेन सुवण्णवण्णं पुत्तं विजायि, तेनेवस्स ‘‘सुवण्णसामो’’ति नामं करिंसु। पारिकाय फलाफलत्थाय वनं गतकाले पब्बतन्तरे किन्नरियो धातिकिच्चं करिंसु। ते उभोपि बोधिसत्तं न्हापेत्वा पण्णसालायं निपज्जापेत्वा फलाफलत्थाय अरञ्ञं गच्छन्ति। तस्मिं खणे किन्नरा कुमारं गहेत्वा गिरिकन्दरादीसु न्हापेत्वा पब्बतमत्थकं आरुय्ह नानापुप्फेहि अलङ्करित्वा हरितालमनोसिलादीनि सिलायं घंसित्वा नलाटे तिलके कत्वा पुन आनेत्वा पण्णसालायं निपज्जापेसुं। पारिकापि आगन्त्वा पुत्तं थञ्ञं पायेसि। तं अपरभागे वड्ढित्वा सोळसवस्सुद्देसिकम्पि अनुरक्खन्ता मातापितरो पण्णसालायं निसीदापेत्वा सयमेव वनमूलफलाफलत्थाय वनं गच्छन्ति। महासत्तो ‘‘मम मातापितूनं कदाचि कोचिदेव अन्तरायो भवेय्या’’ति चिन्तेत्वा तेसं गतमग्गं सल्लक्खेसि।
Dukūlapaṇḍitopi taṃ kāraṇaṃ pārikāya ācikkhitvā assā utunikāle nābhiṃ hatthena parāmasi. Tadā bodhisatto devalokato cavitvā tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi, tenevassa ‘‘suvaṇṇasāmo’’ti nāmaṃ kariṃsu. Pārikāya phalāphalatthāya vanaṃ gatakāle pabbatantare kinnariyo dhātikiccaṃ kariṃsu. Te ubhopi bodhisattaṃ nhāpetvā paṇṇasālāyaṃ nipajjāpetvā phalāphalatthāya araññaṃ gacchanti. Tasmiṃ khaṇe kinnarā kumāraṃ gahetvā girikandarādīsu nhāpetvā pabbatamatthakaṃ āruyha nānāpupphehi alaṅkaritvā haritālamanosilādīni silāyaṃ ghaṃsitvā nalāṭe tilake katvā puna ānetvā paṇṇasālāyaṃ nipajjāpesuṃ. Pārikāpi āgantvā puttaṃ thaññaṃ pāyesi. Taṃ aparabhāge vaḍḍhitvā soḷasavassuddesikampi anurakkhantā mātāpitaro paṇṇasālāyaṃ nisīdāpetvā sayameva vanamūlaphalāphalatthāya vanaṃ gacchanti. Mahāsatto ‘‘mama mātāpitūnaṃ kadāci kocideva antarāyo bhaveyyā’’ti cintetvā tesaṃ gatamaggaṃ sallakkhesi.
अथेकदिवसं तेसं वनमूलफलाफलं आदाय सायन्हसमये निवत्तन्तानं अस्समपदतो अविदूरे महामेघो उट्ठहि। ते एकं रुक्खमूलं पविसित्वा वम्मिकमत्थके अट्ठंसु। तस्स च अब्भन्तरे आसीविसो अत्थि। तेसं सरीरतो सेदगन्धमिस्सकं उदकं ओतरित्वा तस्स नासापुटं पाविसि। सो कुज्झित्वा नासावातेन पहरि। द्वेपि अन्धा हुत्वा अञ्ञमञ्ञं न पस्सिंसु। दुकूलपण्डितो पारिकं आमन्तेत्वा ‘‘पारिके मम चक्खूनि परिहीनानि, अहं तं न पस्सामी’’ति आह। सापि तथेव आह। ते ‘‘नत्थि नो इदानि जीवित’’न्ति मग्गं अपस्सन्ता परिदेवमाना अट्ठंसु। ‘‘किं पन तेसं पुब्बकम्म’’न्ति? ते किर पुब्बे वेज्जकुले अहेसुं। अथ सो वेज्जो एकस्स महाधनस्स पुरिसस्स अक्खिरोगं पटिजग्गि। सो तस्स किञ्चि धनं न अदासि। अथ वेज्जो कुज्झित्वा अत्तनो गेहं गन्त्वा भरियाय आरोचेत्वा ‘‘भद्दे, अहं तस्स अक्खिरोगं पटिजग्गामि, इदानि मय्हं धनं न देति, किं करोमा’’ति आह । सापि कुज्झित्वा ‘‘न नो तस्स सन्तकेनत्थो, भेसज्जं तस्स एकयोगं दत्वा अक्खीनि काणानि करोही’’ति आह। सो ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छित्वा तस्स सन्तिकं गन्त्वा तथा अकासि। सो नचिरस्सेव अन्धो होति। तेसं उभिन्नम्पि इमिना कम्मेन चक्खूनि अन्धानि जायिंसु।
Athekadivasaṃ tesaṃ vanamūlaphalāphalaṃ ādāya sāyanhasamaye nivattantānaṃ assamapadato avidūre mahāmegho uṭṭhahi. Te ekaṃ rukkhamūlaṃ pavisitvā vammikamatthake aṭṭhaṃsu. Tassa ca abbhantare āsīviso atthi. Tesaṃ sarīrato sedagandhamissakaṃ udakaṃ otaritvā tassa nāsāpuṭaṃ pāvisi. So kujjhitvā nāsāvātena pahari. Dvepi andhā hutvā aññamaññaṃ na passiṃsu. Dukūlapaṇḍito pārikaṃ āmantetvā ‘‘pārike mama cakkhūni parihīnāni, ahaṃ taṃ na passāmī’’ti āha. Sāpi tatheva āha. Te ‘‘natthi no idāni jīvita’’nti maggaṃ apassantā paridevamānā aṭṭhaṃsu. ‘‘Kiṃ pana tesaṃ pubbakamma’’nti? Te kira pubbe vejjakule ahesuṃ. Atha so vejjo ekassa mahādhanassa purisassa akkhirogaṃ paṭijaggi. So tassa kiñci dhanaṃ na adāsi. Atha vejjo kujjhitvā attano gehaṃ gantvā bhariyāya ārocetvā ‘‘bhadde, ahaṃ tassa akkhirogaṃ paṭijaggāmi, idāni mayhaṃ dhanaṃ na deti, kiṃ karomā’’ti āha . Sāpi kujjhitvā ‘‘na no tassa santakenattho, bhesajjaṃ tassa ekayogaṃ datvā akkhīni kāṇāni karohī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassa santikaṃ gantvā tathā akāsi. So nacirasseva andho hoti. Tesaṃ ubhinnampi iminā kammena cakkhūni andhāni jāyiṃsu.
अथ महासत्तो ‘‘मम मातापितरो अञ्ञेसु दिवसेसु इमाय वेलाय आगच्छन्ति, इदानि तेसं पवत्तिं न जानामि, पटिमग्गं गमिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा मग्गं गन्त्वा सद्दमकासि। ते तस्स सद्दं सञ्जानित्वा पटिसद्दं करित्वा पुत्तसिनेहेन ‘‘तात सुवण्णसाम, इध परिपन्थो अत्थि, मा आगमी’’ति वदिंसु। अथ नेसं ‘‘तेन हि इमं लट्ठिकोटिं गहेत्वा मम सन्तिकं एथा’’ति दीघलट्ठिं अदासि। ते लट्ठिकोटिं गहेत्वा तस्स सन्तिकं आगमिंसु। अथ ने ‘‘केन कारणेन वो चक्खूनि विनट्ठानी’’ति पुच्छि। अथ नं मातापितरो आहंसु ‘‘तात, मयं देवे वस्सन्ते इध रुक्खमूले वम्मिकमत्थके ठिता, तेन कारणेना’’ति। सो मातापितूनं कथं सुत्वाव अञ्ञासि ‘‘तत्थ आसीविसेन भवितब्बं, तेन कुद्धेन नासावातो विस्सट्ठो भविस्सती’’ति। सो मातापितरो दिस्वा रोदि चेव हसि च। अथ नं ते पुच्छिंसु ‘‘कस्मा, तात, रोदसि चेव हससि चा’’ति? अम्मताता, ‘‘तुम्हाकं दहरकालेयेव एवं चक्खूनि विनट्ठानी’’ति रोदिं, ‘‘इदानि पटिजग्गितुं लभिस्सामी’’ति हसिं। अम्मताता, तुम्हे मा चिन्तयित्थ, अहं वो पटिजग्गिस्सामीति।
Atha mahāsatto ‘‘mama mātāpitaro aññesu divasesu imāya velāya āgacchanti, idāni tesaṃ pavattiṃ na jānāmi, paṭimaggaṃ gamissāmī’’ti cintetvā maggaṃ gantvā saddamakāsi. Te tassa saddaṃ sañjānitvā paṭisaddaṃ karitvā puttasinehena ‘‘tāta suvaṇṇasāma, idha paripantho atthi, mā āgamī’’ti vadiṃsu. Atha nesaṃ ‘‘tena hi imaṃ laṭṭhikoṭiṃ gahetvā mama santikaṃ ethā’’ti dīghalaṭṭhiṃ adāsi. Te laṭṭhikoṭiṃ gahetvā tassa santikaṃ āgamiṃsu. Atha ne ‘‘kena kāraṇena vo cakkhūni vinaṭṭhānī’’ti pucchi. Atha naṃ mātāpitaro āhaṃsu ‘‘tāta, mayaṃ deve vassante idha rukkhamūle vammikamatthake ṭhitā, tena kāraṇenā’’ti. So mātāpitūnaṃ kathaṃ sutvāva aññāsi ‘‘tattha āsīvisena bhavitabbaṃ, tena kuddhena nāsāvāto vissaṭṭho bhavissatī’’ti. So mātāpitaro disvā rodi ceva hasi ca. Atha naṃ te pucchiṃsu ‘‘kasmā, tāta, rodasi ceva hasasi cā’’ti? Ammatātā, ‘‘tumhākaṃ daharakāleyeva evaṃ cakkhūni vinaṭṭhānī’’ti rodiṃ, ‘‘idāni paṭijaggituṃ labhissāmī’’ti hasiṃ. Ammatātā, tumhe mā cintayittha, ahaṃ vo paṭijaggissāmīti.
सो मातापितरो अस्सासेत्वा अस्समपदं आनेत्वा तेसं रत्तिट्ठानदिवाट्ठानेसु चङ्कमे पण्णसालायं वच्चट्ठाने पस्सावट्ठाने चाति सब्बट्ठानेसु रज्जुके बन्धि, ततो पट्ठाय ते अस्समपदे ठपेत्वा सयं वनमूलफलादीनि आहरित्वा पण्णसालायं ठपेत्वा पातोव तेसं वसनट्ठानं सम्मज्जित्वा मातापितरो वन्दित्वा घटं आदाय मिगसम्मतानदिं गन्त्वा पानीयपरिभोजनीयं आहरित्वा उपट्ठापेति, दन्तकट्ठमुखोदकादीनि दत्वा मधुरफलाफलं देति, तेहि भुञ्जित्वा मुखे विक्खालिते सयं खादित्वा मातापितरो वन्दित्वा मिगगणपरिवुतो फलाफलत्थाय अरञ्ञं पाविसि। पब्बतपादे किन्नरपरिवारो फलाफलं गहेत्वा सायन्हसमये आगन्त्वा घटेन उदकं आहरित्वा उण्होदकेन तेसं यथारुचि न्हापनं पादधोवनं वा कत्वा अङ्गारकपल्लं उपनेत्वा हत्थपादे सेदेत्वा तेसं निसिन्नानं फलाफलं दत्वा खादापेत्वा परियोसाने सयं खादित्वा सेसकं ठपेसि। इमिना नियामेनेव मातापितरो पटिजग्गि।
So mātāpitaro assāsetvā assamapadaṃ ānetvā tesaṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu caṅkame paṇṇasālāyaṃ vaccaṭṭhāne passāvaṭṭhāne cāti sabbaṭṭhānesu rajjuke bandhi, tato paṭṭhāya te assamapade ṭhapetvā sayaṃ vanamūlaphalādīni āharitvā paṇṇasālāyaṃ ṭhapetvā pātova tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ sammajjitvā mātāpitaro vanditvā ghaṭaṃ ādāya migasammatānadiṃ gantvā pānīyaparibhojanīyaṃ āharitvā upaṭṭhāpeti, dantakaṭṭhamukhodakādīni datvā madhuraphalāphalaṃ deti, tehi bhuñjitvā mukhe vikkhālite sayaṃ khāditvā mātāpitaro vanditvā migagaṇaparivuto phalāphalatthāya araññaṃ pāvisi. Pabbatapāde kinnaraparivāro phalāphalaṃ gahetvā sāyanhasamaye āgantvā ghaṭena udakaṃ āharitvā uṇhodakena tesaṃ yathāruci nhāpanaṃ pādadhovanaṃ vā katvā aṅgārakapallaṃ upanetvā hatthapāde sedetvā tesaṃ nisinnānaṃ phalāphalaṃ datvā khādāpetvā pariyosāne sayaṃ khāditvā sesakaṃ ṭhapesi. Iminā niyāmeneva mātāpitaro paṭijaggi.
तस्मिं समये बाराणसियं पीळियक्खो नाम राजा रज्जं कारेसि। सो मिगमंसलोभेन मातरं रज्जं पटिच्छापेत्वा सन्नद्धपञ्चावुधो हिमवन्तं पविसित्वा मिगे वधित्वा मंसं खादन्तो मिगसम्मतानदिं पत्वा अनुपुब्बेन सामस्स पानीयग्गहणतित्थं सम्पत्तो मिगपदवलञ्जं दिस्वा मणिवण्णाहि साखाहि कोट्ठकं कत्वा धनुं आदाय विसपीतं सरं सन्नहित्वा निलीनोव अच्छि। महासत्तोपि सायन्हसमये फलाफलं आहरित्वा अस्समपदे ठपेत्वा मातापितरो वन्दित्वा ‘‘पानीयं आहरिस्सामी’’ति घटं गहेत्वा मिगगणपरिवुतो द्वेपि मिगे एकतो कत्वा तेसं पिट्ठियं पानीयघटं ठपेत्वा हत्थेन गहेत्वा नदीतित्थं अगमासि। राजा कोट्ठके ठितोव तं तथा आगच्छन्तं दिस्वा ‘‘मया एत्तकं कालं एवं विचरन्तेनपि मनुस्सो नाम न दिट्ठपुब्बो, देवो नु खो एस नागो नु खो, सचे पनाहं एतं उपसङ्कमित्वा पुच्छिस्सामि। देवो चे भविस्सति, आकासं उप्पतिस्सति। नागो चे, भूमियं पविसिस्सति। न खो पनाहं सब्बकालं हिमवन्तेयेव विचरिस्सामि, बाराणसिं गमिस्सामि। तत्र मं पुच्छिस्सन्ति ‘अपि नु खो ते, महाराज, हिमवन्ते वसन्तेन किञ्चि अछरियं दिट्ठपुब्ब’न्ति? तत्राहं ‘एवरूपो मे सत्तो दिट्ठपुब्बो’ति वक्खामि। ‘को नामेसो’ति वुत्ते सचे ‘न जानामी’ति वक्खामि , अथ गरहिस्सन्ति मं, तस्मा एतं विज्झित्वा दुब्बलं कत्वा पुच्छिस्सामी’’ति चिन्तेसि।
Tasmiṃ samaye bārāṇasiyaṃ pīḷiyakkho nāma rājā rajjaṃ kāresi. So migamaṃsalobhena mātaraṃ rajjaṃ paṭicchāpetvā sannaddhapañcāvudho himavantaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ khādanto migasammatānadiṃ patvā anupubbena sāmassa pānīyaggahaṇatitthaṃ sampatto migapadavalañjaṃ disvā maṇivaṇṇāhi sākhāhi koṭṭhakaṃ katvā dhanuṃ ādāya visapītaṃ saraṃ sannahitvā nilīnova acchi. Mahāsattopi sāyanhasamaye phalāphalaṃ āharitvā assamapade ṭhapetvā mātāpitaro vanditvā ‘‘pānīyaṃ āharissāmī’’ti ghaṭaṃ gahetvā migagaṇaparivuto dvepi mige ekato katvā tesaṃ piṭṭhiyaṃ pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā hatthena gahetvā nadītitthaṃ agamāsi. Rājā koṭṭhake ṭhitova taṃ tathā āgacchantaṃ disvā ‘‘mayā ettakaṃ kālaṃ evaṃ vicarantenapi manusso nāma na diṭṭhapubbo, devo nu kho esa nāgo nu kho, sace panāhaṃ etaṃ upasaṅkamitvā pucchissāmi. Devo ce bhavissati, ākāsaṃ uppatissati. Nāgo ce, bhūmiyaṃ pavisissati. Na kho panāhaṃ sabbakālaṃ himavanteyeva vicarissāmi, bārāṇasiṃ gamissāmi. Tatra maṃ pucchissanti ‘api nu kho te, mahārāja, himavante vasantena kiñci achariyaṃ diṭṭhapubba’nti? Tatrāhaṃ ‘evarūpo me satto diṭṭhapubbo’ti vakkhāmi. ‘Ko nāmeso’ti vutte sace ‘na jānāmī’ti vakkhāmi , atha garahissanti maṃ, tasmā etaṃ vijjhitvā dubbalaṃ katvā pucchissāmī’’ti cintesi.
अथ तेसु मिगेसु पठममेव ओतरित्वा पानीयं पिवित्वा उत्तिण्णेसु बोधिसत्तो उग्गहितवत्तो महाथेरो विय सणिकं ओतरित्वा पस्सद्धदरथो पच्चुत्तरित्वा रत्तवाकचीरं निवासेत्वा एकं पारुपित्वा अजिनचम्मं अंसे कत्वा पानीयघटं उक्खिपित्वा उदकं पुञ्छित्वा वामअंसकूटे ठपेसि। तस्मिं काले ‘‘इदानि विज्झितुं समयो’’ति राजा विसपीतं सरं उक्खिपित्वा महासत्तं दक्खिणपस्से विज्झि, सरो वामपस्सेन निक्खमि। तस्स विद्धभावं ञत्वा मिगगणा भीता पलायिंसु। सुवण्णसामपण्डितो पन विद्धोपि पानीयघटं यथा वा तथा वा अनवसुम्भित्वा सतिं पच्चुपट्ठापेत्वा सणिकं ओतारेत्वा वालुकं वियूहित्वा ठपेत्वा दिसं ववत्थपेत्वा मातापितूनं वसनट्ठानदिसाभागेन सीसं कत्वा रजतपट्टवण्णाय वालुकाय सुवण्णपटिमा विय निपज्जित्वा सतिं पच्चुपट्ठापेत्वा ‘‘इमस्मिं हिमवन्तप्पदेसे मम वेरी नाम नत्थि, मय्हं मातापितूनञ्च वेरी नाम नत्थी’’ति मुखेन लोहितं छड्डेत्वा राजानं अदिस्वाव पठमं गाथमाह –
Atha tesu migesu paṭhamameva otaritvā pānīyaṃ pivitvā uttiṇṇesu bodhisatto uggahitavatto mahāthero viya saṇikaṃ otaritvā passaddhadaratho paccuttaritvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ajinacammaṃ aṃse katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakaṃ puñchitvā vāmaaṃsakūṭe ṭhapesi. Tasmiṃ kāle ‘‘idāni vijjhituṃ samayo’’ti rājā visapītaṃ saraṃ ukkhipitvā mahāsattaṃ dakkhiṇapasse vijjhi, saro vāmapassena nikkhami. Tassa viddhabhāvaṃ ñatvā migagaṇā bhītā palāyiṃsu. Suvaṇṇasāmapaṇḍito pana viddhopi pānīyaghaṭaṃ yathā vā tathā vā anavasumbhitvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā saṇikaṃ otāretvā vālukaṃ viyūhitvā ṭhapetvā disaṃ vavatthapetvā mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānadisābhāgena sīsaṃ katvā rajatapaṭṭavaṇṇāya vālukāya suvaṇṇapaṭimā viya nipajjitvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā ‘‘imasmiṃ himavantappadese mama verī nāma natthi, mayhaṃ mātāpitūnañca verī nāma natthī’’ti mukhena lohitaṃ chaḍḍetvā rājānaṃ adisvāva paṭhamaṃ gāthamāha –
२९६.
296.
‘‘को नु मं उसुना विज्झि, पमत्तं उदहारकं।
‘‘Ko nu maṃ usunā vijjhi, pamattaṃ udahārakaṃ;
खत्तियो ब्राह्मणो वेस्सो, को मं विद्धा निलीयसी’’ति॥
Khattiyo brāhmaṇo vesso, ko maṃ viddhā nilīyasī’’ti.
तत्थ पमत्तन्ति मेत्ताभावनाय अनुपट्ठितसतिं। इदञ्हि सो सन्धाय तस्मिं खणे अत्तानं पमत्तं नाम अकासि। विद्धाति विज्झित्वा।
Tattha pamattanti mettābhāvanāya anupaṭṭhitasatiṃ. Idañhi so sandhāya tasmiṃ khaṇe attānaṃ pamattaṃ nāma akāsi. Viddhāti vijjhitvā.
एवञ्च पन वत्वा पुन अत्तनो सरीरमंसस्स अभक्खसम्मतभावं दस्सेतुं दुतियं गाथमाह –
Evañca pana vatvā puna attano sarīramaṃsassa abhakkhasammatabhāvaṃ dassetuṃ dutiyaṃ gāthamāha –
२९७.
297.
‘‘न मे मंसानि खज्जानि, चम्मेनत्थो न विज्जति।
‘‘Na me maṃsāni khajjāni, cammenattho na vijjati;
अथ केन नु वण्णेन, विद्धेय्यं मं अमञ्ञथा’’ति॥
Atha kena nu vaṇṇena, viddheyyaṃ maṃ amaññathā’’ti.
दुतियगाथं वत्वा तमेव नामादिवसेन पुच्छन्तो आह –
Dutiyagāthaṃ vatvā tameva nāmādivasena pucchanto āha –
२९८.
298.
‘‘को वा त्वं कस्स वा पुत्तो, कथं जानेमु तं मयं।
‘‘Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ;
पुट्ठो मे सम्म अक्खाहि, किं मं विद्धा निलीयसी’’ति॥
Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ maṃ viddhā nilīyasī’’ti.
तत्थ अमञ्ञथाति अयं पुरिसो केन कारणेन मं विज्झितब्बन्ति अमञ्ञित्थाति अत्थो।
Tattha amaññathāti ayaṃ puriso kena kāraṇena maṃ vijjhitabbanti amaññitthāti attho.
एवञ्च पन वत्वा तुण्ही अहोसि। तं सुत्वा राजा ‘‘अयं मया विसपीतेन सल्लेन विज्झित्वा पातितोपि नेव मं अक्कोसति न परिभासति, मम हदयं सम्बाहन्तो विय पियवचनेन समुदाचरति, गच्छिस्सामिस्स सन्तिक’’न्ति चिन्तेत्वा गन्त्वा तस्स सन्तिके ठितोव द्वे गाथा अभासि –
Evañca pana vatvā tuṇhī ahosi. Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ mayā visapītena sallena vijjhitvā pātitopi neva maṃ akkosati na paribhāsati, mama hadayaṃ sambāhanto viya piyavacanena samudācarati, gacchissāmissa santika’’nti cintetvā gantvā tassa santike ṭhitova dve gāthā abhāsi –
२९९.
299.
‘‘राजाहमस्मि कासीनं, पीळियक्खोति मं विदू।
‘‘Rājāhamasmi kāsīnaṃ, pīḷiyakkhoti maṃ vidū;
लोभा रट्ठं पहित्वान, मिगमेसं चरामहं॥
Lobhā raṭṭhaṃ pahitvāna, migamesaṃ carāmahaṃ.
३००.
300.
‘‘इस्सत्थे चस्मि कुसलो, दळ्हधम्मोति विस्सुतो।
‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;
नागोपि मे न मुच्चेय्य, आगतो उसुपातन’’न्ति॥
Nāgopi me na mucceyya, āgato usupātana’’nti.
तत्थ राजाहमस्मीति एवं किरस्स वितक्को अहोसि ‘‘देवापि नागापि मनुस्सभासाय कथेन्तियेव, अहमेतं देवोति वा नागोति वा मनुस्सोति वा न जानामि। सचे कुज्झेय्य, नासेय्य मं, ‘राजा’ति वुत्ते पन अभायन्तो नाम नत्थी’’ति। तस्मा अत्तनो राजभावं जानापेतुं पठमं ‘‘राजाहमस्मी’’ति आह। लोभाति मिगमंसलोभेन। मिगमेसन्ति मिगं एसन्तो। चरामहन्ति चरामि अहं। दुतियं गाथं पन अत्तनो बलं दीपेतुकामो एवमाह। तत्थ इस्सत्थेति धनुसिप्पे। दळ्हधम्मोति दळ्हधनुं सहस्सत्थामधनुं ओरोपेतुञ्च आरोपेतुञ्च समत्थो।
Tattha rājāhamasmīti evaṃ kirassa vitakko ahosi ‘‘devāpi nāgāpi manussabhāsāya kathentiyeva, ahametaṃ devoti vā nāgoti vā manussoti vā na jānāmi. Sace kujjheyya, nāseyya maṃ, ‘rājā’ti vutte pana abhāyanto nāma natthī’’ti. Tasmā attano rājabhāvaṃ jānāpetuṃ paṭhamaṃ ‘‘rājāhamasmī’’ti āha. Lobhāti migamaṃsalobhena. Migamesanti migaṃ esanto. Carāmahanti carāmi ahaṃ. Dutiyaṃ gāthaṃ pana attano balaṃ dīpetukāmo evamāha. Tattha issattheti dhanusippe. Daḷhadhammoti daḷhadhanuṃ sahassatthāmadhanuṃ oropetuñca āropetuñca samattho.
इति राजा अत्तनो बलं वण्णेत्वा तस्स नामगोत्तं पुच्छन्तो आह –
Iti rājā attano balaṃ vaṇṇetvā tassa nāmagottaṃ pucchanto āha –
३०१.
301.
‘‘को वा त्वं कस्स वा पुत्तो, कथं जानेमु तं मयं।
‘‘Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ;
पितुनो अत्तनो चापि, नामगोत्तं पवेदया’’ति॥
Pituno attano cāpi, nāmagottaṃ pavedayā’’ti.
तत्थ पवेदयाति कथय।
Tattha pavedayāti kathaya.
तं सुत्वा महासत्तो ‘‘सचाहं ‘देवनागकिन्नरखत्तियादीसु अञ्ञतरोहमस्मी’ति कथेय्यं, सद्दहेय्येव एस, सच्चमेव पनस्स कथेतुं वट्टती’’ति चिन्तेत्वा एवमाह –
Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sacāhaṃ ‘devanāgakinnarakhattiyādīsu aññatarohamasmī’ti katheyyaṃ, saddaheyyeva esa, saccameva panassa kathetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā evamāha –
३०२.
302.
‘‘नेसादपुत्तो भद्दन्ते, सामो इति मं ञातयो।
‘‘Nesādaputto bhaddante, sāmo iti maṃ ñātayo;
आमन्तयिंसु जीवन्तं, स्वज्जेवाहं गतो सये॥
Āmantayiṃsu jīvantaṃ, svajjevāhaṃ gato saye.
३०३.
303.
‘‘विद्धोस्मि पुथुसल्लेन, सविसेन यथा मिगो।
‘‘Viddhosmi puthusallena, savisena yathā migo;
सकम्हि लोहिते राज, पस्स सेमि परिप्लुतो॥
Sakamhi lohite rāja, passa semi paripluto.
३०४.
304.
‘‘पटिवामगतं सल्लं, पस्स धिम्हामि लोहितं।
‘‘Paṭivāmagataṃ sallaṃ, passa dhimhāmi lohitaṃ;
आतुरो त्यानुपुच्छामि, किं मं विद्धा निलीयसि॥
Āturo tyānupucchāmi, kiṃ maṃ viddhā nilīyasi.
३०५.
305.
‘‘अजिनम्हि हञ्ञते दीपि, नागो दन्तेहि हञ्ञते।
‘‘Ajinamhi haññate dīpi, nāgo dantehi haññate;
अथ केन नु वण्णेन, विद्धेय्यं मं अमञ्ञथा’’ति॥
Atha kena nu vaṇṇena, viddheyyaṃ maṃ amaññathā’’ti.
तत्थ जीवन्तन्ति मं इतो पुब्बे जीवमानं ‘‘एहि साम, याहि सामा’’ति ञातयो आमन्तयिंसु। स्वज्जेवाहं गतोति सो अहं अज्ज एवं गतो मरणमुखे सम्पत्तो, पविट्ठोति अत्थो । सयेति सयामि। परिप्लुतोति निमुग्गो। पटिवामगतन्ति दक्खिणपस्सेन पविसित्वा वामपस्सेन निग्गतन्ति अत्थो। पस्साति ओलोकेहि मं। धिम्हामीति निट्ठुभामि, इदं सो सतिं पच्चुपट्ठापेत्वा अविकम्पमानोव लोहितं मुखेन छड्डेत्वा आह। आतुरो त्यानुपुच्छामी’’ति बाळ्हगिलानो हुत्वा अहं तं अनुपुच्छामि। निलीयसीति एतस्मिं वनगुम्बे निलीनो अच्छसि। विद्धेय्यन्ति विज्झितब्बं। अमञ्ञथाति अमञ्ञित्थ।
Tattha jīvantanti maṃ ito pubbe jīvamānaṃ ‘‘ehi sāma, yāhi sāmā’’ti ñātayo āmantayiṃsu. Svajjevāhaṃ gatoti so ahaṃ ajja evaṃ gato maraṇamukhe sampatto, paviṭṭhoti attho . Sayeti sayāmi. Pariplutoti nimuggo. Paṭivāmagatanti dakkhiṇapassena pavisitvā vāmapassena niggatanti attho. Passāti olokehi maṃ. Dhimhāmīti niṭṭhubhāmi, idaṃ so satiṃ paccupaṭṭhāpetvā avikampamānova lohitaṃ mukhena chaḍḍetvā āha. Āturo tyānupucchāmī’’ti bāḷhagilāno hutvā ahaṃ taṃ anupucchāmi. Nilīyasīti etasmiṃ vanagumbe nilīno acchasi. Viddheyyanti vijjhitabbaṃ. Amaññathāti amaññittha.
राजा तस्स वचनं सुत्वा यथाभूतं अनाचिक्खित्वा मुसावादं कथेन्तो आह –
Rājā tassa vacanaṃ sutvā yathābhūtaṃ anācikkhitvā musāvādaṃ kathento āha –
३०६.
306.
‘‘मिगो उपट्ठितो आसि, आगतो उसुपातनं।
‘‘Migo upaṭṭhito āsi, āgato usupātanaṃ;
तं दिस्वा उब्बिजी साम, तेन कोधो ममाविसी’’ति॥
Taṃ disvā ubbijī sāma, tena kodho mamāvisī’’ti.
तत्थ आविसीति अज्झोत्थरि। तेन कारणेन मे कोधो उप्पन्नोति दीपेति।
Tattha āvisīti ajjhotthari. Tena kāraṇena me kodho uppannoti dīpeti.
अथ नं महासत्तो ‘‘किं वदेसि, महाराज, इमस्मिं हिमवन्ते मं दिस्वा पलायनमिगो नाम नत्थी’’ति वत्वा आह –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘kiṃ vadesi, mahārāja, imasmiṃ himavante maṃ disvā palāyanamigo nāma natthī’’ti vatvā āha –
३०७.
307.
‘‘यतो सरामि अत्तानं, यतो पत्तोस्मि विञ्ञुतं।
‘‘Yato sarāmi attānaṃ, yato pattosmi viññutaṃ;
न मं मिगा उत्तसन्ति, अरञ्ञे सापदानिपि॥
Na maṃ migā uttasanti, araññe sāpadānipi.
३०८.
308.
‘‘यतो निधिं परिहरिं, यतो पत्तोस्मि योब्बनं।
‘‘Yato nidhiṃ parihariṃ, yato pattosmi yobbanaṃ;
न मं मिगा उत्तसन्ति, अरञ्ञे सापदानिपि॥
Na maṃ migā uttasanti, araññe sāpadānipi.
३०९.
309.
‘‘भीरू किम्पुरिसा राज, पब्बते गन्धमादने।
‘‘Bhīrū kimpurisā rāja, pabbate gandhamādane;
सम्मोदमाना गच्छाम, पब्बतानि वनानि च॥
Sammodamānā gacchāma, pabbatāni vanāni ca.
३१०.
310.
‘‘न मं मिगा उत्तसन्ति, अरञ्ञे सापदानिपि।
‘‘Na maṃ migā uttasanti, araññe sāpadānipi;
अथ केन नु वण्णेन, उत्रासन्ति मिगा मम’’न्ति॥
Atha kena nu vaṇṇena, utrāsanti migā mama’’nti.
तत्थ न मं मिगाति भो महाराज, यतो कालतो पट्ठाय अहं अत्तानं सरामि, यतो कालतो पट्ठाय अहं विञ्ञुभावं पत्तो अस्मि भवामि, ततो कालतो पट्ठाय मं दिस्वा मिगा नाम न उत्तसन्ति। सापदानिपीति वाळमिगापि। यतो निधिन्ति यतो कालतो पट्ठाय अहं वाकचीरं परिहरिं। भीरू किम्पुरिसाति महाराज, मिगा ताव तिट्ठन्तु, किम्पुरिसा नाम अतिभीरुका होन्ति। ये इमस्मिं गन्धमादनपब्बते विहरन्ति, तेपि मं दिस्वा न उत्तसन्ति, अथ खो मयं अञ्ञमञ्ञं सम्मोदमाना गच्छाम। उत्रासन्ति मिगा ममन्ति ममं दिस्वा मिगा उत्रासेय्युं, केन कारणेन त्वं मं सद्दहापेस्ससीति दीपेति।
Tattha na maṃ migāti bho mahārāja, yato kālato paṭṭhāya ahaṃ attānaṃ sarāmi, yato kālato paṭṭhāya ahaṃ viññubhāvaṃ patto asmi bhavāmi, tato kālato paṭṭhāya maṃ disvā migā nāma na uttasanti. Sāpadānipīti vāḷamigāpi. Yato nidhinti yato kālato paṭṭhāya ahaṃ vākacīraṃ parihariṃ. Bhīrū kimpurisāti mahārāja, migā tāva tiṭṭhantu, kimpurisā nāma atibhīrukā honti. Ye imasmiṃ gandhamādanapabbate viharanti, tepi maṃ disvā na uttasanti, atha kho mayaṃ aññamaññaṃ sammodamānā gacchāma. Utrāsanti migā mamanti mamaṃ disvā migā utrāseyyuṃ, kena kāraṇena tvaṃ maṃ saddahāpessasīti dīpeti.
तं सुत्वा राजा ‘‘मया इमं निरपराधं विज्झित्वा मुसावादो कथितो, सच्चमेव कथयिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा आह –
Taṃ sutvā rājā ‘‘mayā imaṃ niraparādhaṃ vijjhitvā musāvādo kathito, saccameva kathayissāmī’’ti cintetvā āha –
३११.
311.
‘‘न तं तस मिगो साम, किं ताहं अलिकं भणे।
‘‘Na taṃ tasa migo sāma, kiṃ tāhaṃ alikaṃ bhaṇe;
कोधलोभाभिभूताहं, उसुं ते तं अवस्सजि’’न्ति॥
Kodhalobhābhibhūtāhaṃ, usuṃ te taṃ avassaji’’nti.
तत्थ न तं तसाति न तं दिस्वा मिगो तस, न भीतोति अत्थो। किं ताहन्ति किं ते एवं कल्याणदस्सनस्स सन्तिके अहं अलिकं भणिस्सामि । कोधलोभाभिभूताहन्ति कोधेन च लोभेन च अभिभूतो हुत्वा अहं। सो हि पठममेव मिगेसु उप्पन्नेन कोधेन ‘‘मिगे विज्झिस्सामी’’ति धनुं आरोपेत्वा ठितो पच्छा बोधिसत्तं दिस्वा तस्स देवतादीसु अञ्ञतरभावं अजानन्तो ‘‘पुच्छिस्सामि न’’न्ति लोभं उप्पादेसि, तस्मा एवमाह।
Tattha na taṃ tasāti na taṃ disvā migo tasa, na bhītoti attho. Kiṃ tāhanti kiṃ te evaṃ kalyāṇadassanassa santike ahaṃ alikaṃ bhaṇissāmi . Kodhalobhābhibhūtāhanti kodhena ca lobhena ca abhibhūto hutvā ahaṃ. So hi paṭhamameva migesu uppannena kodhena ‘‘mige vijjhissāmī’’ti dhanuṃ āropetvā ṭhito pacchā bodhisattaṃ disvā tassa devatādīsu aññatarabhāvaṃ ajānanto ‘‘pucchissāmi na’’nti lobhaṃ uppādesi, tasmā evamāha.
एवञ्च पन वत्वा ‘‘नायं सुवण्णसामो इमस्मिं अरञ्ञे एककोव वसिस्सति, ञातकेहिपिस्स भवितब्बं, पुच्छिस्सामि न’’न्ति चिन्तेत्वा इतरं गाथमाह –
Evañca pana vatvā ‘‘nāyaṃ suvaṇṇasāmo imasmiṃ araññe ekakova vasissati, ñātakehipissa bhavitabbaṃ, pucchissāmi na’’nti cintetvā itaraṃ gāthamāha –
३१२.
312.
‘‘कुतो नु साम आगम्म, कस्स वा पहितो तुवं।
‘‘Kuto nu sāma āgamma, kassa vā pahito tuvaṃ;
‘उदहारो नदिं गच्छ’, आगतो मिगसम्मत’’न्ति॥
‘Udahāro nadiṃ gaccha’, āgato migasammata’’nti.
तत्थ सामाति महासत्तं आलपति। आगम्माति कुतो देसा इमं वनं आगमित्वा ‘‘अम्हाकं उदहारो उदकं आहरितुं नदिं गच्छा’’ति कस्स वा पहितोकेन पुग्गलेन पेसितो हुत्वा तुवं इमं मिगसम्मतं आगतोति अत्थो।
Tattha sāmāti mahāsattaṃ ālapati. Āgammāti kuto desā imaṃ vanaṃ āgamitvā ‘‘amhākaṃ udahāro udakaṃ āharituṃ nadiṃ gacchā’’ti kassa vā pahitokena puggalena pesito hutvā tuvaṃ imaṃ migasammataṃ āgatoti attho.
सो तस्स कथं सुत्वा महन्तं दुक्खवेदनं अधिवासेत्वा मुखेन लोहितं छड्डेत्वा गाथमाह –
So tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ dukkhavedanaṃ adhivāsetvā mukhena lohitaṃ chaḍḍetvā gāthamāha –
३१३.
313.
‘‘अन्धा मातापिता मय्हं, ते भरामि ब्रहावने।
‘‘Andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharāmi brahāvane;
तेसाहं उदकाहारो, आगतो मिगसम्मत’’न्ति॥
Tesāhaṃ udakāhāro, āgato migasammata’’nti.
तत्थ भरामीति मूलफलादीनि आहरित्वा पोसेमि।
Tattha bharāmīti mūlaphalādīni āharitvā posemi.
एवञ्च पन वत्वा महासत्तो मातापितरो आरब्भ विलपन्तो आह –
Evañca pana vatvā mahāsatto mātāpitaro ārabbha vilapanto āha –
३१४.
314.
‘‘अत्थि नेसं उसामत्तं, अथ साहस्स जीवितं।
‘‘Atthi nesaṃ usāmattaṃ, atha sāhassa jīvitaṃ;
उदकस्स अलाभेन, मञ्ञे अन्धा मरिस्सरे॥
Udakassa alābhena, maññe andhā marissare.
३१५.
315.
‘‘न मे इदं तथा दुक्खं, लब्भा हि पुमुना इदं।
‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;
यञ्च अम्मं न पस्सामि, तं मे दुक्खतरं इतो॥
Yañca ammaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.
३१६.
316.
‘‘न मे इदं तथा दुक्खं, लब्भा हि पुमुना इदं।
‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;
यञ्च तातं न पस्सामि, तं मे दुक्खतरं इतो॥
Yañca tātaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.
३१७.
317.
‘‘सा नून कपणा अम्मा, चिररत्ताय रुच्छति।
‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, cirarattāya rucchati;
अड्ढरत्तेव रत्ते वा, नदीव अवसुच्छति॥
Aḍḍharatteva ratte vā, nadīva avasucchati.
३१८.
318.
‘‘सो नून कपणो तातो, चिररत्ताय रुच्छति।
‘‘So nūna kapaṇo tāto, cirarattāya rucchati;
अड्ढरत्तेव रत्ते वा, नदीव अवसुच्छति॥
Aḍḍharatteva ratte vā, nadīva avasucchati.
३१९.
319.
‘‘उट्ठानपादचरियाय, पादसम्बाहनस्स च।
‘‘Uṭṭhānapādacariyāya, pādasambāhanassa ca;
साम तातविलपन्ता, हिण्डिस्सन्ति ब्रहावने॥
Sāma tātavilapantā, hiṇḍissanti brahāvane.
३२०.
320.
इदम्पि दुतियं सल्लं, कम्पेति हदयं ममं।
Idampi dutiyaṃ sallaṃ, kampeti hadayaṃ mamaṃ;
यञ्च अन्धे न पस्सामि, मञ्ञे हिस्सामि जीवित’’न्ति॥
Yañca andhe na passāmi, maññe hissāmi jīvita’’nti.
तत्थ उसामत्तन्ति भोजनमत्तं। ‘‘उसा’’ति हि भोजनस्स नामं तस्स च अत्थिताय। साहस्स जीवितन्ति छदिवसमत्तं जीवितन्ति अत्थो। इदं आहरित्वा ठपितं फलाफलं सन्धायाह । अथ वा उसाति उस्मा। तेनेतं दस्सेति – तेसं सरीरे उस्मामत्तं अत्थि, अथ मया आभतेन फलाफलेन साहस्स जीवितं अत्थीति। मरिस्सरेति मरिस्सन्तीति मञ्ञामि। पुमुनाति पुरिसेन, एवरूपञ्हि दुक्खं पुरिसेन लभितब्बमेवाति अत्थो। चिररत्ताय रुच्छतीति चिररत्तं रोदिस्सति। अड्ढरत्ते वाति मज्झिमरत्ते वा। रत्ते वाति पच्छिमरत्ते वा। अवसुच्छतीति कुन्नदी विय सुस्सिस्सतीति अत्थो। उट्ठानपादचरियायाति महाराज, अहं रत्तिम्पि दिवापि द्वे तयो वारे उट्ठाय अत्तनो उट्ठानवीरियेन तेसं पादचरियं करोमि, हत्थपादे सम्बाहामि, इदानि मं अदिस्वा ममत्थाय ते परिहीनचक्खुका ‘‘सामताता’’ति विलपन्ता कण्टकेहि विज्झियमाना विय इमस्मिं वनप्पदेसे हिण्डिस्सन्ति विचरिस्सन्तीति अत्थो। दुतियं सल्लन्ति पठमविद्धविसपीतसल्लतो सतगुणेन सहस्सगुणेन सतसहस्सगुणेन दुक्खतरं इदं दुतियं तेसं अदस्सनसोकसल्लं।
Tattha usāmattanti bhojanamattaṃ. ‘‘Usā’’ti hi bhojanassa nāmaṃ tassa ca atthitāya. Sāhassa jīvitanti chadivasamattaṃ jīvitanti attho. Idaṃ āharitvā ṭhapitaṃ phalāphalaṃ sandhāyāha . Atha vā usāti usmā. Tenetaṃ dasseti – tesaṃ sarīre usmāmattaṃ atthi, atha mayā ābhatena phalāphalena sāhassa jīvitaṃ atthīti. Marissareti marissantīti maññāmi. Pumunāti purisena, evarūpañhi dukkhaṃ purisena labhitabbamevāti attho. Cirarattāya rucchatīti cirarattaṃ rodissati. Aḍḍharatte vāti majjhimaratte vā. Ratte vāti pacchimaratte vā. Avasucchatīti kunnadī viya sussissatīti attho. Uṭṭhānapādacariyāyāti mahārāja, ahaṃ rattimpi divāpi dve tayo vāre uṭṭhāya attano uṭṭhānavīriyena tesaṃ pādacariyaṃ karomi, hatthapāde sambāhāmi, idāni maṃ adisvā mamatthāya te parihīnacakkhukā ‘‘sāmatātā’’ti vilapantā kaṇṭakehi vijjhiyamānā viya imasmiṃ vanappadese hiṇḍissanti vicarissantīti attho. Dutiyaṃ sallanti paṭhamaviddhavisapītasallato sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena dukkhataraṃ idaṃ dutiyaṃ tesaṃ adassanasokasallaṃ.
राजा तस्स विलापं सुत्वा ‘‘अयं अच्चन्तं ब्रह्मचारी धम्मे ठितो मातापितरो भरति, इदानि एवं दुक्खप्पत्तोपि तेसंयेव विलपति, एवं गुणसम्पन्ने नाम मया अपराधो कतो, कथं नु खो इमं समस्सासेय्य’’न्ति चिन्तेत्वा ‘‘निरये पच्चनकाले रज्जं किं करिस्सति, इमिना पटिजग्गितनियामेनेवस्स मातापितरो पटिजग्गिस्सामि, इमस्स मरणम्पि अमरणं विय भविस्सती’’ति सन्निट्ठानं कत्वा आह –
Rājā tassa vilāpaṃ sutvā ‘‘ayaṃ accantaṃ brahmacārī dhamme ṭhito mātāpitaro bharati, idāni evaṃ dukkhappattopi tesaṃyeva vilapati, evaṃ guṇasampanne nāma mayā aparādho kato, kathaṃ nu kho imaṃ samassāseyya’’nti cintetvā ‘‘niraye paccanakāle rajjaṃ kiṃ karissati, iminā paṭijaggitaniyāmenevassa mātāpitaro paṭijaggissāmi, imassa maraṇampi amaraṇaṃ viya bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā āha –
३२१.
321.
‘‘मा बाळ्हं परिदेवेसि, साम कल्याणदस्सन।
‘‘Mā bāḷhaṃ paridevesi, sāma kalyāṇadassana;
अहं कम्मकरो हुत्वा, भरिस्सं ते ब्रहावने॥
Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissaṃ te brahāvane.
३२२.
322.
‘‘इस्सत्थे चस्मि कुसलो, दळ्हधम्मोति विस्सुतो।
‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;
अहं कम्मकरो हुत्वा, भरिस्सं ते ब्रहावने॥
Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissaṃ te brahāvane.
३२३.
323.
‘‘मिगानं विघासमन्वेसं, वनमूलफलानि च।
‘‘Migānaṃ vighāsamanvesaṃ, vanamūlaphalāni ca;
अहं कम्मकरो हुत्वा, भरिस्सं ते ब्रहावने॥
Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissaṃ te brahāvane.
३२४.
324.
‘‘कतमं तं वनं साम, यत्थ मातापिता तव।
‘‘Katamaṃ taṃ vanaṃ sāma, yattha mātāpitā tava;
अहं ते तथा भरिस्सं, यथा ते अभरी तुव’’न्ति॥
Ahaṃ te tathā bharissaṃ, yathā te abharī tuva’’nti.
तत्थ भरिस्सं तेति ते तव मातापितरो भरिस्सामि। मिगानन्ति सीहादीनं मिगानं विघासं अन्वेसन्तो। इदं सो ‘‘इस्सत्थे चस्मि कुसलोति थूलथूले मिगे वधित्वा मधुरमंसेन तव मातापितरो भरिस्सामी’’ति वत्वा ‘‘मा, महाराज, अम्हे निस्साय पाणवधं करी’’ति वुत्ते एवमाह। यथा तेति यथा त्वं ते अभरि, तथेवाहम्पि भरिस्सामीति।
Tattha bharissaṃ teti te tava mātāpitaro bharissāmi. Migānanti sīhādīnaṃ migānaṃ vighāsaṃ anvesanto. Idaṃ so ‘‘issatthe casmi kusaloti thūlathūle mige vadhitvā madhuramaṃsena tava mātāpitaro bharissāmī’’ti vatvā ‘‘mā, mahārāja, amhe nissāya pāṇavadhaṃ karī’’ti vutte evamāha. Yathā teti yathā tvaṃ te abhari, tathevāhampi bharissāmīti.
अथस्स महासत्तो ‘‘साधु, महाराज, तेन हि मे मातापितरो भरस्सू’’ति वत्वा मग्गं आचिक्खन्तो आह –
Athassa mahāsatto ‘‘sādhu, mahārāja, tena hi me mātāpitaro bharassū’’ti vatvā maggaṃ ācikkhanto āha –
३२५.
325.
‘‘अयं एकपदी राज, योयं उस्सीसके मम।
‘‘Ayaṃ ekapadī rāja, yoyaṃ ussīsake mama;
इतो गन्त्वा अड्ढकोसं, तत्थ नेसं अगारकं।
Ito gantvā aḍḍhakosaṃ, tattha nesaṃ agārakaṃ;
यत्थ मातापिता मय्हं, ते भरस्सु इतो गतो’’ति॥
Yattha mātāpitā mayhaṃ, te bharassu ito gato’’ti.
तत्थ एकपदीति एकपदमग्गो। उस्सीसकेति यो एस मम मत्थकट्ठाने। अड्ढकोसन्ति अड्ढकोसन्तरे।
Tattha ekapadīti ekapadamaggo. Ussīsaketi yo esa mama matthakaṭṭhāne. Aḍḍhakosanti aḍḍhakosantare.
एवं सो तस्स मग्गं आचिक्खित्वा मातापितूसु बलवसिनेहेन तथारूपं वेदनं अधिवासेत्वा तेसं भरणत्थाय अञ्जलिं पग्गय्ह याचन्तो पुन एवमाह –
Evaṃ so tassa maggaṃ ācikkhitvā mātāpitūsu balavasinehena tathārūpaṃ vedanaṃ adhivāsetvā tesaṃ bharaṇatthāya añjaliṃ paggayha yācanto puna evamāha –
३२६.
326.
‘‘नमो ते कासिराजत्थु, नमो ते कासिवड्ढन।
‘‘Namo te kāsirājatthu, namo te kāsivaḍḍhana;
अन्धा मातापिता मय्हं, ते भरस्सु ब्रहावने॥
Andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharassu brahāvane.
३२७.
327.
‘‘अञ्जलिं ते पग्गण्हामि, कासिराज नमत्थु ते।
‘‘Añjaliṃ te paggaṇhāmi, kāsirāja namatthu te;
मातरं पितरं मय्हं, वुत्तो वज्जासि वन्दन’’न्ति॥
Mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ, vutto vajjāsi vandana’’nti.
तत्थ वुत्तो वज्जासीति ‘‘पुत्तो वो सुवण्णसामो नदीतीरेविसपीतेन सल्लेन विद्धो रजतपट्टसदिसे वालुकापुलिने दक्खिणपस्सेन निपन्नो अञ्जलिं पग्गय्ह तुम्हाकं पादे वन्दती’’ति एवं महाराज, मया वुत्तो हुत्वा मातापितूनं मे वन्दनं वदेय्यासीति अत्थो।
Tattha vutto vajjāsīti ‘‘putto vo suvaṇṇasāmo nadītīrevisapītena sallena viddho rajatapaṭṭasadise vālukāpuline dakkhiṇapassena nipanno añjaliṃ paggayha tumhākaṃ pāde vandatī’’ti evaṃ mahārāja, mayā vutto hutvā mātāpitūnaṃ me vandanaṃ vadeyyāsīti attho.
राजा ‘‘साधू’’ति सम्पटिच्छि। महासत्तोपि मातापितूनं वन्दनं पेसेत्वा विसञ्ञितं पापुणि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Mahāsattopi mātāpitūnaṃ vandanaṃ pesetvā visaññitaṃ pāpuṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३२८.
328.
‘‘इदं वत्वान सो सामो, युवा कल्याणदस्सनो।
‘‘Idaṃ vatvāna so sāmo, yuvā kalyāṇadassano;
मुच्छितो विसवेगेन, विसञ्ञी समपज्जथा’’ति॥
Mucchito visavegena, visaññī samapajjathā’’ti.
तत्थ समपज्जथाति विसञ्ञी जातो।
Tattha samapajjathāti visaññī jāto.
सो हि हेट्ठा एत्तकं कथेन्तो निरस्सासो विय अहोसि। इदानि पनस्स विसवेगेन मद्दिता भवङ्गचित्तसन्तति हदयरूपं निस्साय पवत्ति, कथा पच्छिज्जि, मुखं पिहितं, अक्खीनि निमीलितानि, हत्थपादा थद्धभावं पत्ता, सकलसरीरं लोहितेन मक्खितं। राजा ‘‘अयं इदानेव मया सद्धिं कथेसि, किं नु खो’’ति तस्स अस्सासपस्सासे उपधारेसि। ते पन निरुद्धा, सरीरं थद्धं जातं। सो तं दिस्वा ‘‘निरुद्धो दानि सामो’’ति सोकं सद्धारेतुं असक्कोन्तो उभो हत्थे मत्थके ठपेत्वा महासद्देन परिदेवि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
So hi heṭṭhā ettakaṃ kathento nirassāso viya ahosi. Idāni panassa visavegena madditā bhavaṅgacittasantati hadayarūpaṃ nissāya pavatti, kathā pacchijji, mukhaṃ pihitaṃ, akkhīni nimīlitāni, hatthapādā thaddhabhāvaṃ pattā, sakalasarīraṃ lohitena makkhitaṃ. Rājā ‘‘ayaṃ idāneva mayā saddhiṃ kathesi, kiṃ nu kho’’ti tassa assāsapassāse upadhāresi. Te pana niruddhā, sarīraṃ thaddhaṃ jātaṃ. So taṃ disvā ‘‘niruddho dāni sāmo’’ti sokaṃ saddhāretuṃ asakkonto ubho hatthe matthake ṭhapetvā mahāsaddena paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३२९.
329.
‘‘स राजा परिदेवेसि, बहुं कारुञ्ञसञ्हितं।
‘‘Sa rājā paridevesi, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;
अजरामरोहं आसिं, अज्जेतं ञामि नो पुरे।
Ajarāmarohaṃ āsiṃ, ajjetaṃ ñāmi no pure;
सामं कालङ्कतं दिस्वा, नत्थि मच्चुस्स नागमो॥
Sāmaṃ kālaṅkataṃ disvā, natthi maccussa nāgamo.
३३०.
330.
‘‘यस्सु मं पटिमन्तेति, सविसेन समप्पितो।
‘‘Yassu maṃ paṭimanteti, savisena samappito;
स्वज्ज एवं गते काले, न किञ्चि मभिभासति॥
Svajja evaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsati.
३३१.
331.
‘‘निरयं नून गच्छामि, एत्थ मे नत्थि संसयो।
‘‘Nirayaṃ nūna gacchāmi, ettha me natthi saṃsayo;
तदा हि पकतं पापं, चिररत्ताय किब्बिसं॥
Tadā hi pakataṃ pāpaṃ, cirarattāya kibbisaṃ.
३३२.
332.
‘‘भवन्ति तस्स वत्तारो, गामे किब्बिसकारको।
‘‘Bhavanti tassa vattāro, gāme kibbisakārako;
अरञ्ञे निम्मनुस्सम्हि, को मं वत्तुमरहति॥
Araññe nimmanussamhi, ko maṃ vattumarahati.
३३३.
333.
‘‘सारयन्ति हि कम्मानि, गामे संगच्छ माणवा।
‘‘Sārayanti hi kammāni, gāme saṃgaccha māṇavā;
अरञ्ञे निम्मनुस्सम्हि, को नु मं सारयिस्सती’’ति॥
Araññe nimmanussamhi, ko nu maṃ sārayissatī’’ti.
तत्थ आसिन्ति अहं एत्तकं कालं अजरामरोम्हीति सञ्ञी अहोसिं। अज्जेतन्ति अज्ज अहं इमं सामं कालकतं दिस्वा ममञ्चेव अञ्ञेसञ्च नत्थि मच्चुस्स नागमोति तं मच्चुस्स आगमनं अज्ज जानामि, इतो पुब्बे न जानामीति विलपति। स्वज्ज एवं गते कालेति यो सविसेन सल्लेन समप्पितो इदानेव मं पटिमन्तेति, सो अज्ज एवं गते काले एवं मरणकाले सम्पत्ते किञ्चि अप्पमत्तकम्पि न भासति। तदा हीति तस्मिं खणे सामं विज्झन्तेन मया पापं कतं। चिररत्ताय किब्बिसन्ति तं पन चिररत्तं विपच्चनसमत्थं दारुणं फरुसं।
Tattha āsinti ahaṃ ettakaṃ kālaṃ ajarāmaromhīti saññī ahosiṃ. Ajjetanti ajja ahaṃ imaṃ sāmaṃ kālakataṃ disvā mamañceva aññesañca natthi maccussa nāgamoti taṃ maccussa āgamanaṃ ajja jānāmi, ito pubbe na jānāmīti vilapati. Svajja evaṃ gate kāleti yo savisena sallena samappito idāneva maṃ paṭimanteti, so ajja evaṃ gate kāle evaṃ maraṇakāle sampatte kiñci appamattakampi na bhāsati. Tadā hīti tasmiṃ khaṇe sāmaṃ vijjhantena mayā pāpaṃ kataṃ. Cirarattāya kibbisanti taṃ pana cirarattaṃ vipaccanasamatthaṃ dāruṇaṃ pharusaṃ.
तस्साति तस्स एवरूपं पापकम्मं कत्वा विचरन्तस्स। वत्तारोति निन्दितारो भवन्ति ‘‘कुहिं गामे किन्ति किब्बिसकारको’’ति। इमस्मिं पन अरञ्ञे निम्मनुस्सम्हि को मं वत्तुमरहति, सचे हि भवेय्य, वदेय्याति विलपति। सारयन्तीति गामे वा निगमादीसु वा संगच्छ माणवा तत्थ तत्थ बहू पुरिसा सन्निपतित्वा ‘‘अम्भो पुरिसघातक, दारुणं ते कम्मं कतं, असुकदण्डं पत्तो नाम त्व’’न्ति एवं कम्मानि सारेन्ति चोदेन्ति। इमस्मिं पन निम्मनुस्से अरञ्ञे मं को सारयिस्सतीति अत्तानं चोदेन्तो विलपति।
Tassāti tassa evarūpaṃ pāpakammaṃ katvā vicarantassa. Vattāroti ninditāro bhavanti ‘‘kuhiṃ gāme kinti kibbisakārako’’ti. Imasmiṃ pana araññe nimmanussamhi ko maṃ vattumarahati, sace hi bhaveyya, vadeyyāti vilapati. Sārayantīti gāme vā nigamādīsu vā saṃgaccha māṇavā tattha tattha bahū purisā sannipatitvā ‘‘ambho purisaghātaka, dāruṇaṃ te kammaṃ kataṃ, asukadaṇḍaṃ patto nāma tva’’nti evaṃ kammāni sārenti codenti. Imasmiṃ pana nimmanusse araññe maṃ ko sārayissatīti attānaṃ codento vilapati.
तदा बहुसुन्दरी नाम देवधीता गन्धमादनवासिनी महासत्तस्स सत्तमे अत्तभावे मातुभूतपुब्बा। सा पुत्तसिनेहेन बोधिसत्तं निच्चं आवज्जेति, तं दिवसं पन दिब्बसम्पत्तिं अनुभवमाना न तं आवज्जेति। ‘‘देवसमागमं गता’’तिपि वदन्तियेव। सा तस्स विसञ्ञिभूतकाले ‘‘किं नु खो मे पुत्तस्स पवत्ती’’ति आवज्जमाना अद्दस ‘‘अयं पीळियक्खो नाम राजा मम पुत्तं विसपीतेन सल्लेन विज्झित्वा मिगसम्मतानदीतीरे वालुकापुलिने घातेत्वा महन्तेन सद्देन परिदेवति। सचाहं न गमिस्सामि, मम पुत्तो सुवण्णसामो एत्थेव मरिस्सति, रञ्ञोपि हदयं फलिस्सति, सामस्स मातापितरोपि निराहारा पानीयम्पि अलभन्ता सुस्सित्वा मरिस्सन्ति। मयि पन गताय राजा पानीयघटं आदाय तस्स मातापितूनं सन्तिकं गमिस्सति, गन्त्वा च पन ‘‘पुत्तो वो मया हतो’ति कथेस्सति। एवञ्च वत्वा तेसं वचनं सुत्वा ते पुत्तस्स सन्तिकं आनयिस्सति। अथ खो ते च अहञ्च सच्चकिरियं करिस्साम, सच्चबलेन सामस्स विसं विनस्सिस्सति। एवं मे पुत्तो जीवितं लभिस्सति, मातापितरो च चक्खूनि लभिस्सन्ति, राजा च सामस्स धम्मदेसनं सुत्वा नगरं गन्त्वा महादानं दत्वा सग्गपरायणो भविस्सति, तस्मा गच्छामहं तत्था’’ति। सा गन्त्वा मिगसम्मतानदीतीरे अदिस्समानेन कायेन आकासे ठत्वा रञ्ञा सद्धिं कथेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Tadā bahusundarī nāma devadhītā gandhamādanavāsinī mahāsattassa sattame attabhāve mātubhūtapubbā. Sā puttasinehena bodhisattaṃ niccaṃ āvajjeti, taṃ divasaṃ pana dibbasampattiṃ anubhavamānā na taṃ āvajjeti. ‘‘Devasamāgamaṃ gatā’’tipi vadantiyeva. Sā tassa visaññibhūtakāle ‘‘kiṃ nu kho me puttassa pavattī’’ti āvajjamānā addasa ‘‘ayaṃ pīḷiyakkho nāma rājā mama puttaṃ visapītena sallena vijjhitvā migasammatānadītīre vālukāpuline ghātetvā mahantena saddena paridevati. Sacāhaṃ na gamissāmi, mama putto suvaṇṇasāmo ettheva marissati, raññopi hadayaṃ phalissati, sāmassa mātāpitaropi nirāhārā pānīyampi alabhantā sussitvā marissanti. Mayi pana gatāya rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya tassa mātāpitūnaṃ santikaṃ gamissati, gantvā ca pana ‘‘putto vo mayā hato’ti kathessati. Evañca vatvā tesaṃ vacanaṃ sutvā te puttassa santikaṃ ānayissati. Atha kho te ca ahañca saccakiriyaṃ karissāma, saccabalena sāmassa visaṃ vinassissati. Evaṃ me putto jīvitaṃ labhissati, mātāpitaro ca cakkhūni labhissanti, rājā ca sāmassa dhammadesanaṃ sutvā nagaraṃ gantvā mahādānaṃ datvā saggaparāyaṇo bhavissati, tasmā gacchāmahaṃ tatthā’’ti. Sā gantvā migasammatānadītīre adissamānena kāyena ākāse ṭhatvā raññā saddhiṃ kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३३४.
334.
‘‘सा देवता अन्तरहिता, पब्बते गन्धमादने।
‘‘Sā devatā antarahitā, pabbate gandhamādane;
रञ्ञोव अनुकम्पाय, इमा गाथा अभासथ॥
Raññova anukampāya, imā gāthā abhāsatha.
३३५.
335.
‘‘आगुं किर महाराज, अकरि कम्मदुक्कटं।
‘‘Āguṃ kira mahārāja, akari kammadukkaṭaṃ;
अदूसका पितापुत्ता, तयो एकूसुना हता॥
Adūsakā pitāputtā, tayo ekūsunā hatā.
३३६.
336.
‘‘एहि तं अनुसिक्खामि, यथा ते सुगती सिया।
‘‘Ehi taṃ anusikkhāmi, yathā te sugatī siyā;
धम्मेनन्धे वने पोस, मञ्ञेहं सुगती तया’’ति॥
Dhammenandhe vane posa, maññehaṃ sugatī tayā’’ti.
तत्थ रञ्ञोवाति रञ्ञोयेव। आगुं किराति महाराज, त्वं महापराधं महापापं अकरि। दुक्कटन्ति यं कतं दुक्कटं होति, तं लामककम्मं अकरि। अदूसकाति निद्दोसा। पितापुत्ताति माता च पिता च पुत्तो च इमे तयो जना एकउसुना हता। तस्मिञ्हि हते तप्पटिबद्धा तस्स मातापितरोपि हताव होन्ति। अनुसिक्खामीति सिक्खापेमि अनुसासामि। पोसाति सामस्स ठाने ठत्वा सिनेहं पच्चुपट्ठापेत्वा सामो विय ते उभो अन्धे पोसेहि। मञ्ञेहं सुगती तयाति एवं तया सुगतियेव गन्तब्बा भविस्सतीति अहं मञ्ञामि।
Tattha raññovāti raññoyeva. Āguṃ kirāti mahārāja, tvaṃ mahāparādhaṃ mahāpāpaṃ akari. Dukkaṭanti yaṃ kataṃ dukkaṭaṃ hoti, taṃ lāmakakammaṃ akari. Adūsakāti niddosā. Pitāputtāti mātā ca pitā ca putto ca ime tayo janā ekausunā hatā. Tasmiñhi hate tappaṭibaddhā tassa mātāpitaropi hatāva honti. Anusikkhāmīti sikkhāpemi anusāsāmi. Posāti sāmassa ṭhāne ṭhatvā sinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā sāmo viya te ubho andhe posehi. Maññehaṃ sugatī tayāti evaṃ tayā sugatiyeva gantabbā bhavissatīti ahaṃ maññāmi.
सो देवताय वचनं सुत्वा ‘‘अहं किर तस्स मातापितरो पोसेत्वा सग्गं गमिस्सामी’’ति सद्दहित्वा ‘‘किं मे रज्जेन, तेयेव पोसेस्सामी’’ति दळ्हं अधिट्ठाय बलवपरिदेवं परिदेवन्तो सोकं तनुकं कत्वा ‘‘सुवण्णसामो मतो भविस्सती’’ति नानापुप्फेहि तस्स सरीरं पूजेत्वा उदकेन सिञ्चित्वा तिक्खत्तुं पदक्खिणं कत्वा चतूसु ठानेसु वन्दित्वा तेन पूरितं उदकघटं आदाय दोमनस्सप्पत्तो दक्खिणदिसाभिमुखो अगमासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
So devatāya vacanaṃ sutvā ‘‘ahaṃ kira tassa mātāpitaro posetvā saggaṃ gamissāmī’’ti saddahitvā ‘‘kiṃ me rajjena, teyeva posessāmī’’ti daḷhaṃ adhiṭṭhāya balavaparidevaṃ paridevanto sokaṃ tanukaṃ katvā ‘‘suvaṇṇasāmo mato bhavissatī’’ti nānāpupphehi tassa sarīraṃ pūjetvā udakena siñcitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā tena pūritaṃ udakaghaṭaṃ ādāya domanassappatto dakkhiṇadisābhimukho agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३३७.
337.
‘‘स राजा परिदेवित्वा, बहुं कारुञ्ञसञ्हितं।
‘‘Sa rājā paridevitvā, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;
उदककुम्भमादाय, पक्कामि दक्खिणामुखो’’ति॥
Udakakumbhamādāya, pakkāmi dakkhiṇāmukho’’ti.
पकतियापि महाथामो राजा पानीयघटं आदाय गच्छन्तो अस्समपदं कोट्टेन्तो विय पविसित्वा दुकूलपण्डितस्स पण्णसालाद्वारं सम्पापुणि। दुकूलपण्डितो अन्तो निसिन्नोव तस्स पदसद्दं सुत्वा ‘‘नायं सामस्स पदसद्दो, कस्स नु खो’’ति पुच्छन्तो गाथाद्वयमाह –
Pakatiyāpi mahāthāmo rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya gacchanto assamapadaṃ koṭṭento viya pavisitvā dukūlapaṇḍitassa paṇṇasālādvāraṃ sampāpuṇi. Dukūlapaṇḍito anto nisinnova tassa padasaddaṃ sutvā ‘‘nāyaṃ sāmassa padasaddo, kassa nu kho’’ti pucchanto gāthādvayamāha –
३३८.
338.
‘‘कस्स नु एसो पदसद्दो, मनुस्सस्सेव आगतो।
‘‘Kassa nu eso padasaddo, manussasseva āgato;
नेसो सामस्स निग्घोसो, को नु त्वमसि मारिस॥
Neso sāmassa nigghoso, ko nu tvamasi mārisa.
३३९.
339.
‘‘सन्तञ्हि सामो वजति, सन्तं पादानि नेयति।
‘‘Santañhi sāmo vajati, santaṃ pādāni neyati;
नेसो सामस्स निग्घोसो, को नु त्वमसि मारिसा’’ति॥
Neso sāmassa nigghoso, ko nu tvamasi mārisā’’ti.
तत्थ मनुस्सस्सेवाति नायं सीहब्यग्घदीपियक्खनागकिन्नरानं, आगच्छतो पन मनुस्सस्सेवायं पदसद्दो, नेसो सामस्साति। सन्तं हीति उपसमयुत्तं एव। वजतीति चङ्कमति। नेयतीति पतिट्ठापेति।
Tattha manussassevāti nāyaṃ sīhabyagghadīpiyakkhanāgakinnarānaṃ, āgacchato pana manussassevāyaṃ padasaddo, neso sāmassāti. Santaṃ hīti upasamayuttaṃ eva. Vajatīti caṅkamati. Neyatīti patiṭṭhāpeti.
तं सुत्वा राजा ‘‘सचाहं अत्तनो राजभावं अकथेत्वा ‘मया तुम्हाकं पुत्तो मारितो’ति वक्खामि, इमे कुज्झित्वा मया सद्धिं फरुसं कथेस्सन्ति। एवं मे तेसु कोधो उप्पज्जिस्सति, अथ ने विहेठेस्सामि, तं मम अकुसलं भविस्सति, ‘राजा’ति पन वुत्ते अभायन्ता नाम नत्थि, तस्मा राजभावं ताव कथेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा पानीयमाळके पानीयघटं ठपेत्वा पण्णसालाद्वारे ठत्वा आह –
Taṃ sutvā rājā ‘‘sacāhaṃ attano rājabhāvaṃ akathetvā ‘mayā tumhākaṃ putto mārito’ti vakkhāmi, ime kujjhitvā mayā saddhiṃ pharusaṃ kathessanti. Evaṃ me tesu kodho uppajjissati, atha ne viheṭhessāmi, taṃ mama akusalaṃ bhavissati, ‘rājā’ti pana vutte abhāyantā nāma natthi, tasmā rājabhāvaṃ tāva kathessāmī’’ti cintetvā pānīyamāḷake pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā paṇṇasālādvāre ṭhatvā āha –
३४०.
340.
‘‘राजाहमस्मि कासीनं, पीळियक्खोति मं विदू।
‘‘Rājāhamasmi kāsīnaṃ, pīḷiyakkhoti maṃ vidū;
लोभा रट्ठं पहित्वान, मिगमेसं चरामहं॥
Lobhā raṭṭhaṃ pahitvāna, migamesaṃ carāmahaṃ.
३४१.
341.
‘‘इस्सत्थे चस्मि कुसलो, दळ्हधम्मोति विस्सुतो।
‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;
नागोपि मे न मुच्चेय्य, आगतो उसुपातन’’न्ति॥
Nāgopi me na mucceyya, āgato usupātana’’nti.
दुकूलपण्डितोपि तेन सद्धिं पटिसन्थारं करोन्तो आह –
Dukūlapaṇḍitopi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha –
३४२.
342.
‘‘स्वागतं ते महाराज, अथो ते अदुरागतं।
‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;
इस्सरोसि अनुप्पत्तो, यं इधत्थि पवेदय॥
Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.
३४३.
343.
‘‘तिन्दुकानि पियालानि, मधुके कासुमारियो।
‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;
फलानि खुद्दकप्पानि, भुञ्ज राज वरं वरं॥
Phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ.
३४४.
344.
‘‘इदम्पि पानीयं सीतं, आभतं गिरिगब्भरा।
‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;
ततो पिव महाराज, सचे त्वं अभिकङ्खसी’’ति।
Tato piva mahārāja, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti;
तस्सत्थो सत्तिगुम्बजातके (जा॰ १.१५.१५९ आदयो) कथितो। इध पन ‘‘गिरिगब्भरा’’ति मिगसम्मतं सन्धाय वुत्तं। सा हि नदी गिरिगब्भरा निक्खन्तत्ता ‘‘गिरिगब्भरा’’ त्वेव जाता।
Tassattho sattigumbajātake (jā. 1.15.159 ādayo) kathito. Idha pana ‘‘girigabbharā’’ti migasammataṃ sandhāya vuttaṃ. Sā hi nadī girigabbharā nikkhantattā ‘‘girigabbharā’’ tveva jātā.
एवं तेन पटिसन्थारे कते राजा ‘‘पुत्तो वो मया मारितो’’ति पठममेव वत्तुं अयुत्तं, अजानन्तो विय कथं समुट्ठापेत्वा कथेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा आह –
Evaṃ tena paṭisanthāre kate rājā ‘‘putto vo mayā mārito’’ti paṭhamameva vattuṃ ayuttaṃ, ajānanto viya kathaṃ samuṭṭhāpetvā kathessāmī’’ti cintetvā āha –
३४५.
345.
‘‘नालं अन्धा वने दट्ठुं, को नु वो फलमाहरि।
‘‘Nālaṃ andhā vane daṭṭhuṃ, ko nu vo phalamāhari;
अनन्धस्सेवयं सम्मा, निवापो मय्ह खायती’’ति॥
Anandhassevayaṃ sammā, nivāpo mayha khāyatī’’ti.
तत्थ नालन्ति तुम्हे अन्धा इमस्मिं वने किञ्चि दट्ठुं न समत्था। को नु वो फलमाहरीति को नु तुम्हाकं इमानि फलाफलानि आहरि। निवापोति अयं सम्मा नयेन उपायेन कारणेन कतो खादितब्बयुत्तकानं परिसुद्धानं फलाफलानं निवापो सन्निचयो अनन्धस्स विय मय्हं खायति पञ्ञायति उपट्ठाति।
Tattha nālanti tumhe andhā imasmiṃ vane kiñci daṭṭhuṃ na samatthā. Ko nu vo phalamāharīti ko nu tumhākaṃ imāni phalāphalāni āhari. Nivāpoti ayaṃ sammā nayena upāyena kāraṇena kato khāditabbayuttakānaṃ parisuddhānaṃ phalāphalānaṃ nivāpo sannicayo anandhassa viya mayhaṃ khāyati paññāyati upaṭṭhāti.
तं सुत्वा दुकूलपण्डितो ‘‘महाराज, न मयं फलाफलानि आहराम, पुत्तो पन नो आहरती’’ति दस्सेन्तो गाथाद्वयमाह –
Taṃ sutvā dukūlapaṇḍito ‘‘mahārāja, na mayaṃ phalāphalāni āharāma, putto pana no āharatī’’ti dassento gāthādvayamāha –
३४६.
346.
‘‘दहरो युवा नातिब्रहा, सामो कल्याणदस्सनो।
‘‘Daharo yuvā nātibrahā, sāmo kalyāṇadassano;
दीघस्स केसा असिता, अथो सूनग्गवेल्लिता॥
Dīghassa kesā asitā, atho sūnaggavellitā.
३४७.
347.
‘‘सो हवे फलमाहरित्वा, इतो आदाय कमण्डलुं।
‘‘So have phalamāharitvā, ito ādāya kamaṇḍaluṃ;
नदिं गतो उदहारो, मञ्ञे न दूरमागतो’’ति॥
Nadiṃ gato udahāro, maññe na dūramāgato’’ti.
तत्थ नातिब्रहाति नातिदीघो नातिरस्सो। सूनग्गवेल्लिताति सूनसङ्खाताय मंसकोट्टनपोत्थनिया अग्गं विय विनता। कमण्डलुन्ति घटं। न दूरमागतोति इदानि न दूरं आगतो, आसन्नट्ठानं आगतो भविस्सतीति मञ्ञामीति अत्थो।
Tattha nātibrahāti nātidīgho nātirasso. Sūnaggavellitāti sūnasaṅkhātāya maṃsakoṭṭanapotthaniyā aggaṃ viya vinatā. Kamaṇḍalunti ghaṭaṃ. Na dūramāgatoti idāni na dūraṃ āgato, āsannaṭṭhānaṃ āgato bhavissatīti maññāmīti attho.
तं सुत्वा राजा आह –
Taṃ sutvā rājā āha –
३४८.
348.
‘‘अहं तं अवधिं सामं, यो तुय्हं परिचारको।
‘‘Ahaṃ taṃ avadhiṃ sāmaṃ, yo tuyhaṃ paricārako;
यं कुमारं पवेदेथ, सामं कल्याणदस्सनं॥
Yaṃ kumāraṃ pavedetha, sāmaṃ kalyāṇadassanaṃ.
३४९.
349.
‘‘दीघस्स केसा असिता, अथो सूनग्गवेल्लिता।
‘‘Dīghassa kesā asitā, atho sūnaggavellitā;
तेसु लोहितलित्तेसु, सेति सामो महा हतो’’ति॥
Tesu lohitalittesu, seti sāmo mahā hato’’ti.
तत्थ अवधिन्ति विसपीतेन सरेन विज्झित्वा मारेसिं। पवेदेथाति कथेथ। सेतीति मिगसम्मतानदीतीरे वालुकापुलिने सयति।
Tattha avadhinti visapītena sarena vijjhitvā māresiṃ. Pavedethāti kathetha. Setīti migasammatānadītīre vālukāpuline sayati.
दुकूलपण्डितस्स पन अविदूरे पारिकाय पण्णसाला होति। सा तत्थ निसिन्नाव रञ्ञो वचनं सुत्वा तं पवत्तिं सोतुकामा अत्तनो पण्णसालतो निक्खमित्वा रज्जुकसञ्ञाय दुकूलपण्डितस्स सन्तिकं गन्त्वा आह –
Dukūlapaṇḍitassa pana avidūre pārikāya paṇṇasālā hoti. Sā tattha nisinnāva rañño vacanaṃ sutvā taṃ pavattiṃ sotukāmā attano paṇṇasālato nikkhamitvā rajjukasaññāya dukūlapaṇḍitassa santikaṃ gantvā āha –
३५०.
350.
‘‘केन दुकूल मन्तेसि, ‘हतो सामो’ति वादिना।
‘‘Kena dukūla mantesi, ‘hato sāmo’ti vādinā;
‘हतो सामो’ति सुत्वान, हदयं मे पवेधति॥
‘Hato sāmo’ti sutvāna, hadayaṃ me pavedhati.
३५१.
351.
‘‘अस्सत्थस्सेव तरुणं, पवाळं मालुतेरितं।
‘‘Assatthasseva taruṇaṃ, pavāḷaṃ māluteritaṃ;
‘हतो सामो’ति सुत्वान, हदयं मे पवेधती’’ति॥
‘Hato sāmo’ti sutvāna, hadayaṃ me pavedhatī’’ti.
तत्थ वादिनाति ‘‘मया सामो हतो’’ति वदन्तेन। पवाळन्ति पल्लवं। मालुतेरितन्ति वातेन पहटं।
Tattha vādināti ‘‘mayā sāmo hato’’ti vadantena. Pavāḷanti pallavaṃ. Māluteritanti vātena pahaṭaṃ.
दुकूलपण्डितो ओवदन्तो आह –
Dukūlapaṇḍito ovadanto āha –
३५२.
352.
‘‘पारिके कासिराजायं, सो सामं मिगसम्मते।
‘‘Pārike kāsirājāyaṃ, so sāmaṃ migasammate;
कोधसा उसुना विज्झि, तस्स मा पापमिच्छिम्हा’’ति॥
Kodhasā usunā vijjhi, tassa mā pāpamicchimhā’’ti.
तत्थ मिगसम्मतेति मिगसम्मतानदीतीरे। कोधसाति मिगेसु उप्पन्नेन कोधेन। मा पापमिच्छिम्हाति तस्स मयं उभोपि पापं मा इच्छिम्हा।
Tattha migasammateti migasammatānadītīre. Kodhasāti migesu uppannena kodhena. Mā pāpamicchimhāti tassa mayaṃ ubhopi pāpaṃ mā icchimhā.
पुन पारिका आह –
Puna pārikā āha –
३५३.
353.
‘‘किच्छा लद्धो पियो पुत्तो, यो अन्धे अभरी वने।
‘‘Kicchā laddho piyo putto, yo andhe abharī vane;
तं एकपुत्तं घातिम्हि, कथं चित्तं न कोपये’’ति॥
Taṃ ekaputtaṃ ghātimhi, kathaṃ cittaṃ na kopaye’’ti.
तत्थ घातिम्हीति घातके।
Tattha ghātimhīti ghātake.
दुकूलपण्डितो आह –
Dukūlapaṇḍito āha –
३५४.
354.
‘‘किच्छा लद्धो पियो पुत्तो, यो अन्धे अभरी वने।
‘‘Kicchā laddho piyo putto, yo andhe abharī vane;
तं एकपुत्तं घातिम्हि, अक्कोधं आहु पण्डिता’’ति॥
Taṃ ekaputtaṃ ghātimhi, akkodhaṃ āhu paṇḍitā’’ti.
तत्थ अक्कोधन्ति कोधो नाम निरयसंवत्तनिको, तस्मा तं कोधं अकत्वा पुत्तघातकम्हि अक्कोधो एव कत्तब्बोति पण्डिता आहु कथेन्ति।
Tattha akkodhanti kodho nāma nirayasaṃvattaniko, tasmā taṃ kodhaṃ akatvā puttaghātakamhi akkodho eva kattabboti paṇḍitā āhu kathenti.
एवञ्च पन वत्वा ते उभोहि हत्थेहि उरं पहरित्वा महासत्तस्स गुणे वण्णेत्वा भुसं परिदेविंसु। अथ ने राजा समस्सासेन्तो आह –
Evañca pana vatvā te ubhohi hatthehi uraṃ paharitvā mahāsattassa guṇe vaṇṇetvā bhusaṃ parideviṃsu. Atha ne rājā samassāsento āha –
३५५.
355.
‘‘मा बाळ्हं परिदेवेथ, ‘हतो सामो’ति वादिना।
‘‘Mā bāḷhaṃ paridevetha, ‘hato sāmo’ti vādinā;
अहं कम्मकरो हुत्वा, भरिस्सामि ब्रहावने॥
Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissāmi brahāvane.
३५६.
356.
‘‘इस्सत्थे चस्मि कुसलो, दळ्हधम्मोति विस्सुतो।
‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;
अहं कम्मकरो हुत्वा, भरिस्सामि ब्रहावने॥
Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissāmi brahāvane.
३५७.
357.
‘‘मिगानं विघासमन्वेसं, वनमूलफलानि च।
‘‘Migānaṃ vighāsamanvesaṃ, vanamūlaphalāni ca;
अहं कम्मकरो हुत्वा, भरिस्सामि ब्रहावने’’ति॥
Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissāmi brahāvane’’ti.
तत्थ वादिनाति तुम्हे ‘‘सामो हतो’’ति वदन्तेन मया सद्धिं ‘‘तया नो एवं गुणसम्पन्नो पुत्तो मारितो, इदानि को अम्हे भरिस्सती’’तिआदीनि वत्वा मा बाळ्हं परिदेवेथ, अहं तुम्हाकं कम्मकरो हुत्वा सामो विय तुम्हे भरिस्सामीति।
Tattha vādināti tumhe ‘‘sāmo hato’’ti vadantena mayā saddhiṃ ‘‘tayā no evaṃ guṇasampanno putto mārito, idāni ko amhe bharissatī’’tiādīni vatvā mā bāḷhaṃ paridevetha, ahaṃ tumhākaṃ kammakaro hutvā sāmo viya tumhe bharissāmīti.
एवं राजा ‘‘तुम्हे मा चिन्तयित्थ, न मय्हं रज्जेनत्थो, अहं वो यावजीवं भरिस्सामी’’ति ते अस्सासेसि। ते तेन सद्धिं सल्लपन्ता आहंसु –
Evaṃ rājā ‘‘tumhe mā cintayittha, na mayhaṃ rajjenattho, ahaṃ vo yāvajīvaṃ bharissāmī’’ti te assāsesi. Te tena saddhiṃ sallapantā āhaṃsu –
३५८.
358.
‘‘नेस धम्मो महाराज, नेतं अम्हेसु कप्पति।
‘‘Nesa dhammo mahārāja, netaṃ amhesu kappati;
राजा त्वमसि अम्हाकं, पादे वन्दाम ते मय’’न्ति॥
Rājā tvamasi amhākaṃ, pāde vandāma te maya’’nti.
तत्थ धम्मोति सभावो कारणं वा। नेतं अम्हेसु कप्पतीति एतं तव कम्मकरणं अम्हेसु न कप्पति न सोभति। ‘‘पादे वन्दाम ते मय’’न्ति इदं पन ते पब्बजितलिङ्गे ठितापि पुत्तसोकेन समब्भाहताय चेव निहतमानताय च वदिंसु। ‘‘रञ्ञो विस्सासं उप्पादेतुं एवमाहंसू’’तिपि वदन्ति।
Tattha dhammoti sabhāvo kāraṇaṃ vā. Netaṃ amhesu kappatīti etaṃ tava kammakaraṇaṃ amhesu na kappati na sobhati. ‘‘Pāde vandāma te maya’’nti idaṃ pana te pabbajitaliṅge ṭhitāpi puttasokena samabbhāhatāya ceva nihatamānatāya ca vadiṃsu. ‘‘Rañño vissāsaṃ uppādetuṃ evamāhaṃsū’’tipi vadanti.
तं सुत्वा राजा अतिविय तुस्सित्वा ‘‘अहो अच्छरियं, एवं दोसकारके नाम मयि फरुसवचनमत्तम्पि नत्थि, पग्गण्हन्तियेव मम’’न्ति चिन्तेत्वा गाथमाह –
Taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā ‘‘aho acchariyaṃ, evaṃ dosakārake nāma mayi pharusavacanamattampi natthi, paggaṇhantiyeva mama’’nti cintetvā gāthamāha –
३५९.
359.
‘‘धम्मं नेसादा भणथ, कता अपचिती तया।
‘‘Dhammaṃ nesādā bhaṇatha, katā apacitī tayā;
पिता त्वमसि अम्हाकं, माता त्वमसि पारिके’’ति॥
Pitā tvamasi amhākaṃ, mātā tvamasi pārike’’ti.
तत्थ तयाति एकेकं वदन्तो एवमाह। पिताति दुकूलपण्डित, अज्ज पट्ठाय त्वं मय्हं पितुट्ठाने तिट्ठ, अम्म पारिके, त्वम्पि मे मातुट्ठाने तिट्ठ, अहं पन वो पुत्तस्स सामस्स ठाने ठत्वा पादधोवनादीनि सब्बकिच्चानि करिस्सामि, मं राजाति असल्लक्खेत्वा सामोति सल्लक्खेथाति।
Tattha tayāti ekekaṃ vadanto evamāha. Pitāti dukūlapaṇḍita, ajja paṭṭhāya tvaṃ mayhaṃ pituṭṭhāne tiṭṭha, amma pārike, tvampi me mātuṭṭhāne tiṭṭha, ahaṃ pana vo puttassa sāmassa ṭhāne ṭhatvā pādadhovanādīni sabbakiccāni karissāmi, maṃ rājāti asallakkhetvā sāmoti sallakkhethāti.
ते अञ्जलिं पग्गय्ह वन्दित्वा ‘‘महाराज, तव अम्हाकं कम्मकरणकिच्चं नत्थि, अपिच खो पन लट्ठिकोटिया नो गहेत्वा आनेत्वा सामं दस्सेही’’ति याचन्ता गाथाद्वयमाहंसु –
Te añjaliṃ paggayha vanditvā ‘‘mahārāja, tava amhākaṃ kammakaraṇakiccaṃ natthi, apica kho pana laṭṭhikoṭiyā no gahetvā ānetvā sāmaṃ dassehī’’ti yācantā gāthādvayamāhaṃsu –
३६०.
360.
‘‘नमो ते कासिराजत्थु, नमो ते कासिवड्ढन।
‘‘Namo te kāsirājatthu, namo te kāsivaḍḍhana;
अञ्जलिं ते पग्गण्हाम, याव सामानुपापय॥
Añjaliṃ te paggaṇhāma, yāva sāmānupāpaya.
३६१.
361.
‘‘तस्स पादे समज्जन्ता, मुखञ्च भुजदस्सनं।
‘‘Tassa pāde samajjantā, mukhañca bhujadassanaṃ;
संसुम्भमाना अत्तानं, कालमागमयामसे’’ति॥
Saṃsumbhamānā attānaṃ, kālamāgamayāmase’’ti.
तत्थ याव सामानुपापयाति याव सामो यत्थ, तत्थ अम्हे अनुपापय। भुजदस्सनन्ति कल्याणदस्सनं अभिरूपं। संसुम्भमानाति पोथेन्ता। कालमागमयामसेति कालकिरियं आगमेस्साम।
Tattha yāva sāmānupāpayāti yāva sāmo yattha, tattha amhe anupāpaya. Bhujadassananti kalyāṇadassanaṃ abhirūpaṃ. Saṃsumbhamānāti pothentā. Kālamāgamayāmaseti kālakiriyaṃ āgamessāma.
तेसं एवं कथेन्तानञ्ञेव सूरियो अत्थङ्गतो। अथ राजा ‘‘सचाहं इदानेव इमे तत्थ नेस्सामि, तं दिस्वाव नेसं हदयं फलिस्सति, इति तिण्णम्पि एतेसं मतकाले अहं निरये उप्पज्जन्तोयेव नाम, तस्मा तेसं गन्तुं न दस्सामी’’ति चिन्तेत्वा चतस्सो गाथायो अज्झभासि –
Tesaṃ evaṃ kathentānaññeva sūriyo atthaṅgato. Atha rājā ‘‘sacāhaṃ idāneva ime tattha nessāmi, taṃ disvāva nesaṃ hadayaṃ phalissati, iti tiṇṇampi etesaṃ matakāle ahaṃ niraye uppajjantoyeva nāma, tasmā tesaṃ gantuṃ na dassāmī’’ti cintetvā catasso gāthāyo ajjhabhāsi –
३६२.
362.
‘‘ब्रहा वाळमिगाकिण्णं, आकासन्तंव दिस्सति।
‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;
यत्थ सामो हतो सेति, चन्दोव पतितो छमा॥
Yattha sāmo hato seti, candova patito chamā.
३६३.
363.
‘‘ब्रहा वाळमिगाकिण्णं, आकासन्तंव दिस्सति।
‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;
यत्थ सामो हतो सेति, सूरियोव पतितो छमा॥
Yattha sāmo hato seti, sūriyova patito chamā.
३६४.
364.
‘‘ब्रहा वाळमिगाकिण्णं, आकासन्तंव दिस्सति।
‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;
यत्थ सामो हतो सेति, पंसुना पतिकुन्थितो॥
Yattha sāmo hato seti, paṃsunā patikunthito.
३६५.
365.
‘‘ब्रहा वाळमिगाकिण्णं, आकासन्तंव दिस्सति।
‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;
यत्थ सामो हतो सेति, इधेव वसथस्समे’’ति॥
Yattha sāmo hato seti, idheva vasathassame’’ti.
तत्थ ब्रहाति अच्चुग्गतं। आकासन्तंवाति एतं वनं आकासस्स अन्तो विय हुत्वा दिस्सति। अथ वा आकासन्तन्ति आकासमानं, पकासमानन्ति अत्थो। छमाति छमायं, पथवियन्ति अत्थो। ‘‘छम’’न्तिपि पाठो, पथविं पतितो वियाति अत्थो। पतिकुन्थितोति परिकिण्णो, पलिवेठितोति अत्थो।
Tattha brahāti accuggataṃ. Ākāsantaṃvāti etaṃ vanaṃ ākāsassa anto viya hutvā dissati. Atha vā ākāsantanti ākāsamānaṃ, pakāsamānanti attho. Chamāti chamāyaṃ, pathaviyanti attho. ‘‘Chama’’ntipi pāṭho, pathaviṃ patito viyāti attho. Patikunthitoti parikiṇṇo, paliveṭhitoti attho.
अथ ते अत्तनो वाळमिगभयाभावं दस्सेतुं गाथमाहंसु –
Atha te attano vāḷamigabhayābhāvaṃ dassetuṃ gāthamāhaṃsu –
३६६.
366.
‘‘यदि तत्थ सहस्सानि, सतानि नियुतानि च।
‘‘Yadi tattha sahassāni, satāni niyutāni ca;
नेवम्हाकं भयं कोचि, वने वाळेसु विज्जती’’ति॥
Nevamhākaṃ bhayaṃ koci, vane vāḷesu vijjatī’’ti.
तत्थ कोचीति इमस्मिं वने कत्थचि एकस्मिं पदेसेपि अम्हाकं वाळेसु भयं नाम नत्थि।
Tattha kocīti imasmiṃ vane katthaci ekasmiṃ padesepi amhākaṃ vāḷesu bhayaṃ nāma natthi.
राजा ते पटिबाहितुं असक्कोन्तो हत्थेसु गहेत्वा तत्थ नेसि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Rājā te paṭibāhituṃ asakkonto hatthesu gahetvā tattha nesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३६७.
367.
‘‘ततो अन्धानमादाय, कासिराजा ब्रहावने।
‘‘Tato andhānamādāya, kāsirājā brahāvane;
हत्थे गहेत्वा पक्कामि, यत्थ सामो हतो अहू’’ति॥
Hatthe gahetvā pakkāmi, yattha sāmo hato ahū’’ti.
तत्थ ततोति तदा। अन्धानन्ति अन्धे। अहूति अहोसि। यत्थाति यस्मिं ठाने सो निपन्नो, तत्थ नेसीति अत्थो।
Tattha tatoti tadā. Andhānanti andhe. Ahūti ahosi. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne so nipanno, tattha nesīti attho.
सो आनेत्वा च पन सामस्स सन्तिके ठपेत्वा ‘‘अयं वो पुत्तो’’ति आचिक्खि। अथस्स पिता सीसं उक्खिपित्वा माता पादे गहेत्वा ऊरूसु ठपेत्वा निसीदित्वा विलपिंसु। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
So ānetvā ca pana sāmassa santike ṭhapetvā ‘‘ayaṃ vo putto’’ti ācikkhi. Athassa pitā sīsaṃ ukkhipitvā mātā pāde gahetvā ūrūsu ṭhapetvā nisīditvā vilapiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३६८.
368.
‘‘दिस्वान पतितं सामं, पुत्तकं पंसुकुन्थितं।
‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;
अपविद्धं ब्रहारञ्ञे, चन्दंव पतितं छमा॥
Apaviddhaṃ brahāraññe, candaṃva patitaṃ chamā.
३६९.
369.
‘‘दिस्वान पतितं सामं, पुत्तकं पंसुकुन्थितं।
‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;
अपविद्धं ब्रहारञ्ञे, सूरियंव पतितं छमा॥
Apaviddhaṃ brahāraññe, sūriyaṃva patitaṃ chamā.
३७०.
370.
‘‘दिस्वान पतितं सामं, पुत्तकं पंसुकुन्थितं।
‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;
अपविद्धं ब्रहारञ्ञे, कलूनं परिदेवयुं॥
Apaviddhaṃ brahāraññe, kalūnaṃ paridevayuṃ.
३७१.
371.
‘‘दिस्वान पतितं सामं, पुत्तकं पंसुकुन्थितं।
‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;
बाहा पग्गय्ह पक्कन्दुं, ‘अधम्मो किर भो’इति॥
Bāhā paggayha pakkanduṃ, ‘adhammo kira bho’iti.
३७२.
372.
‘‘बाळ्हं खो त्वं पमत्तोसि, साम कल्याणदस्सन।
‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ pamattosi, sāma kalyāṇadassana;
यो अज्जेवं गते काले, न किञ्चि मभिभाससि॥
Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.
३७३.
373.
‘‘बाळ्हं खो त्वं पदित्तोसि, साम कल्याणदस्सन।
‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ padittosi, sāma kalyāṇadassana;
यो अज्जेवं गते काले, न किञ्चि मभिभाससि॥
Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.
३७४.
374.
‘‘बाळ्हं खो त्वं पकुद्धोसि, साम कल्याणदस्सन।
‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ pakuddhosi, sāma kalyāṇadassana;
यो अज्जेवं गते काले, न किञ्चि मभिभासति॥
Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsati.
३७५.
375.
‘‘बाळ्हं खो त्वं पसुत्तोसि, साम कल्याणदस्सन।
‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ pasuttosi, sāma kalyāṇadassana;
यो अज्जेवं गते काले, न किञ्चि मभिभाससि॥
Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.
३७६.
376.
‘‘बाळ्हं खो त्वं विमनोसि, साम कल्याणदस्सन।
‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ vimanosi, sāma kalyāṇadassana;
यो अज्जेवं गते काले, न किञ्चि मभिभाससि॥
Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.
३७७.
377.
‘‘जटं वलिनं पंसुगतं, कोदानि सण्ठपेस्सति।
‘‘Jaṭaṃ valinaṃ paṃsugataṃ, kodāni saṇṭhapessati;
सामो अयं कालकतो, अन्धानं परिचारको॥
Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako.
३७८.
378.
‘‘को मे सम्मज्जमादाय, सम्मज्जिस्सति अस्समं।
‘‘Ko me sammajjamādāya, sammajjissati assamaṃ;
सामो अयं कालकतो, अन्धानं परिचारको॥
Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako.
३७९.
379.
‘‘कोदानि न्हापयिस्सति, सीतेनुण्होदकेन च।
‘‘Kodāni nhāpayissati, sītenuṇhodakena ca;
सामो अयं कालकतो, अन्धानं परिचारको॥
Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako.
३८०.
380.
‘‘कोदानि भोजयिस्सति, वनमूलफलानि च।
‘‘Kodāni bhojayissati, vanamūlaphalāni ca;
सामो अयं कालकतो, अन्धानं परिचारको’’ति॥
Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako’’ti.
तत्थ अपविद्धन्ति रञ्ञा निरत्थकं छड्डितं। अधम्मो किर भो इतीति अयुत्तं किर भो, अज्ज इमस्मिं लोके वत्तति। पमत्तोति तिखिणसुरं पिवित्वा विय मत्तो पमत्तो पमादं आपन्नो। पदित्तोति दप्पितो। ‘‘पकुद्धोसि विमनोसी’’ति सब्बं विलापवसेन भणन्ति। जटन्ति तात , अम्हाकं जटामण्डलं। वलिनं पंसुगतन्ति यदा आकुलं मलग्गहितं भविस्सति। कोदानीति इदानि को सण्ठपेस्सति, सोधेत्वा उजुं करिस्सतीति।
Tattha apaviddhanti raññā niratthakaṃ chaḍḍitaṃ. Adhammo kira bho itīti ayuttaṃ kira bho, ajja imasmiṃ loke vattati. Pamattoti tikhiṇasuraṃ pivitvā viya matto pamatto pamādaṃ āpanno. Padittoti dappito. ‘‘Pakuddhosi vimanosī’’ti sabbaṃ vilāpavasena bhaṇanti. Jaṭanti tāta , amhākaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ. Valinaṃ paṃsugatanti yadā ākulaṃ malaggahitaṃ bhavissati. Kodānīti idāni ko saṇṭhapessati, sodhetvā ujuṃ karissatīti.
अथस्स माता बहुं विलपित्वा तस्स उरे हत्थं ठपेत्वा सन्तापं उपधारेन्ती ‘‘पुत्तस्स मे सन्तापो पवत्ततियेव, विसवेगेन विसञ्ञितं आपन्नो भविस्सति, निब्बिसभावत्थाय चस्स सच्चकिरियं करिस्सामी’’ति चिन्तेत्वा सच्चकिरियमकासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Athassa mātā bahuṃ vilapitvā tassa ure hatthaṃ ṭhapetvā santāpaṃ upadhārentī ‘‘puttassa me santāpo pavattatiyeva, visavegena visaññitaṃ āpanno bhavissati, nibbisabhāvatthāya cassa saccakiriyaṃ karissāmī’’ti cintetvā saccakiriyamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३८१.
381.
‘‘दिस्वान पतितं सामं, पुत्तकं पंसुकुन्थितं।
‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;
अट्टिता पुत्तसोकेन, माता सच्चं अभासथ॥
Aṭṭitā puttasokena, mātā saccaṃ abhāsatha.
३८२.
382.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, धम्मचारी पुरे अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, dhammacārī pure ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३८३.
383.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, ब्रह्मचारी पुरे अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, brahmacārī pure ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३८४.
384.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, सच्चवादी पुरे अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, saccavādī pure ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३८५.
385.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, मातापेत्तिभरो अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, mātāpettibharo ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३८६.
386.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, कुले जेट्ठापचायिको।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, kule jeṭṭhāpacāyiko;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३८७.
387.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, पाणा पियतरो मम।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, pāṇā piyataro mama;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३८८.
388.
‘‘यं किञ्चित्थि कतं पुञ्ञं, मय्हञ्चेव पितुच्च ते।
‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva pitucca te;
सब्बेन तेन कुसलेन, विसं सामस्स हञ्ञतू’’ति॥
Sabbena tena kusalena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti.
तत्थ येन सच्चेनाति येन भूतेन सभावेन। धम्मचारीति दसकुसलकम्मपथधम्मचारी। सच्चवादीति हसितवसेनपि मुसावादं न वदति। मातापेत्तिभरोति अनलसो हुत्वा रत्तिन्दिवं मातापितरो भरि। कुले जेट्ठापचायिकोति जेट्ठानं मातापितूनं सक्कारकारको होति।
Tattha yena saccenāti yena bhūtena sabhāvena. Dhammacārīti dasakusalakammapathadhammacārī. Saccavādīti hasitavasenapi musāvādaṃ na vadati. Mātāpettibharoti analaso hutvā rattindivaṃ mātāpitaro bhari. Kule jeṭṭhāpacāyikoti jeṭṭhānaṃ mātāpitūnaṃ sakkārakārako hoti.
एवं मातरा सत्तहि गाथाहि सच्चकिरियाय कताय सामो परिवत्तित्वा निपज्जि। अथस्स पिता ‘‘जीवति मे पुत्तो, अहम्पिस्स सच्चकिरियं करिस्सामी’’ति तथेव सच्चकिरियमकासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था आह –
Evaṃ mātarā sattahi gāthāhi saccakiriyāya katāya sāmo parivattitvā nipajji. Athassa pitā ‘‘jīvati me putto, ahampissa saccakiriyaṃ karissāmī’’ti tatheva saccakiriyamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –
३८९.
389.
‘‘दिस्वान पतितं सामं, पुत्तकं पंसुकुन्थितं।
‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;
अट्टितो पुत्तसोकेन, पिता सच्चं अभासथ॥
Aṭṭito puttasokena, pitā saccaṃ abhāsatha.
३९०.
390.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, धम्मचारी पुरे अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, dhammacārī pure ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९१.
391.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, ब्रह्मचारी पुरे अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, brahmacārī pure ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९२.
392.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, सच्चवादी पुरे अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, saccavādī pure ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९३.
393.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, मातापेत्तिभरो अहु।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, mātāpettibharo ahu;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९४.
394.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, कुले जेट्ठापचायिको।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, kule jeṭṭhāpacāyiko;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९५.
395.
‘‘येन सच्चेनयं सामो, पाणा पियतरो मम।
‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, pāṇā piyataro mama;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९६.
396.
‘‘यं किञ्चित्थि कतं पुञ्ञं, मय्हञ्चेव मातुच्च ते।
‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva mātucca te;
सब्बेन तेन कुसलेन, विसं सामस्स हञ्ञतू’’ति॥
Sabbena tena kusalena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti.
एवं पितरि सच्चकिरियं करोन्ते महासत्तो परिवत्तित्वा इतरेन पस्सेन निपज्जि। अथस्स ततियं सच्चकिरियं देवता अकासि। तमत्थं पकासेन्तो सत्था अह –
Evaṃ pitari saccakiriyaṃ karonte mahāsatto parivattitvā itarena passena nipajji. Athassa tatiyaṃ saccakiriyaṃ devatā akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā aha –
३९७.
397.
‘‘सा देवता अन्तरहिता, पब्बते गन्धमादने।
‘‘Sā devatā antarahitā, pabbate gandhamādane;
सामस्स अनुकम्पाय, इमं सच्चं अभासथ॥
Sāmassa anukampāya, imaṃ saccaṃ abhāsatha.
३९८.
398.
‘‘पब्बत्याहं गन्धमादने, चिररत्तनिवासिनी।
‘‘Pabbatyāhaṃ gandhamādane, cirarattanivāsinī;
न मे पियतरो कोचि, अञ्ञो सामेन विज्जति।
Na me piyataro koci, añño sāmena vijjati;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
३९९.
399.
‘‘सब्बे वना गन्धमया, पब्बते गन्धमादने।
‘‘Sabbe vanā gandhamayā, pabbate gandhamādane;
एतेन सच्चवज्जेन, विसं सामस्स हञ्ञतु॥
Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.
४००.
400.
‘‘तेसं लालप्पमानानं, बहुं कारुञ्ञसञ्हितं।
‘‘Tesaṃ lālappamānānaṃ, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;
खिप्पं सामो समुट्ठासि, युवा कल्याणदस्सनो’’ति॥
Khippaṃ sāmo samuṭṭhāsi, yuvā kalyāṇadassano’’ti.
तत्थ पब्बत्याहन्ति पब्बते अहं। सब्बे वना गन्धमयाति सब्बे रुक्खा गन्धमया। न हि तत्थ अगन्धो नाम कोचि रुक्खो अत्थि। तेसन्ति भिक्खवे, तेसं उभिन्नं लालप्पमानानञ्ञेव देवताय सच्चकिरियाय परियोसाने खिप्पं सामो उट्ठासि, पदुमपत्ततो उदकं वियस्स विसं विनिवत्तेत्वा आबाधो विगतो, इध नु खो विद्धो, एत्थ नु खो विद्धोति विद्धट्ठानम्पि न पञ्ञायि।
Tattha pabbatyāhanti pabbate ahaṃ. Sabbe vanā gandhamayāti sabbe rukkhā gandhamayā. Na hi tattha agandho nāma koci rukkho atthi. Tesanti bhikkhave, tesaṃ ubhinnaṃ lālappamānānaññeva devatāya saccakiriyāya pariyosāne khippaṃ sāmo uṭṭhāsi, padumapattato udakaṃ viyassa visaṃ vinivattetvā ābādho vigato, idha nu kho viddho, ettha nu kho viddhoti viddhaṭṭhānampi na paññāyi.
इति महासत्तस्स निरोगभावो, मातापितूनञ्च चक्खुपटिलाभो, अरुणुग्गमनञ्च, देवतानुभावेन तेसं चतुन्नं अस्समेयेव पाकटभावो चाति सब्बं एकक्खणेयेव अहोसि। मातापितरो ‘‘चक्खूनि नो लद्धानि, सुवण्णसामो च अरोगो जातो’’ति अतिरेकतरं तुस्सिंसु। अथ ने सामपण्डितो गाथं अभासि –
Iti mahāsattassa nirogabhāvo, mātāpitūnañca cakkhupaṭilābho, aruṇuggamanañca, devatānubhāvena tesaṃ catunnaṃ assameyeva pākaṭabhāvo cāti sabbaṃ ekakkhaṇeyeva ahosi. Mātāpitaro ‘‘cakkhūni no laddhāni, suvaṇṇasāmo ca arogo jāto’’ti atirekataraṃ tussiṃsu. Atha ne sāmapaṇḍito gāthaṃ abhāsi –
४०१.
401.
‘‘सामोहमस्मि भद्दं वो, सोत्थिनाम्हि समुट्ठितो।
‘‘Sāmohamasmi bhaddaṃ vo, sotthināmhi samuṭṭhito;
मा बाळ्हं परिदेवेथ, मञ्चुनाभिवदेथ म’’न्ति॥
Mā bāḷhaṃ paridevetha, mañcunābhivadetha ma’’nti.
तत्थ सोत्थिनाम्हि समुट्ठितोति सोत्थिना सुखेन उट्ठितो अम्हि भवामि। मञ्जुनाति मधुरस्सरेन मं अभिवदेथ।
Tattha sotthināmhi samuṭṭhitoti sotthinā sukhena uṭṭhito amhi bhavāmi. Mañjunāti madhurassarena maṃ abhivadetha.
अथ सो राजानं दिस्वा पटिसन्थारं करोन्तो आह –
Atha so rājānaṃ disvā paṭisanthāraṃ karonto āha –
४०२.
402.
‘‘स्वागतं ते महाराज, अथो ते अदुरागतं।
‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;
इस्सरोसि अनुप्पत्तो, यं इधत्थि पवेदय॥
Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.
४०३.
403.
‘‘तिन्दुकानि पियालानि, मधुके कासुमारियो।
‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;
फलानि खुद्दकप्पानि, भुञ्ज राज वरं वरं॥
Phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ.
४०४.
404.
‘‘अत्थि मे पानीयं सीतं, आभतं गिरिगब्भरा।
‘‘Atthi me pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;
ततो पिव महाराज, सचे त्वं अभिकङ्खसी’’ति॥
Tato piva mahārāja, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.
राजापि तं अच्छरियं दिस्वा आह –
Rājāpi taṃ acchariyaṃ disvā āha –
४०५.
405.
‘‘सम्मुय्हामि पमुय्हामि, सब्बा मुय्हन्ति मे दिसा।
‘‘Sammuyhāmi pamuyhāmi, sabbā muyhanti me disā;
पेतं तं साम मद्दक्खिं, को नु त्वं साम जीवसी’’ति॥
Petaṃ taṃ sāma maddakkhiṃ, ko nu tvaṃ sāma jīvasī’’ti.
तत्थ पेतन्ति साम अहं तं मतं अद्दसं। को नु त्वन्ति कथं नु त्वं जीवितं पटिलभसीति पुच्छि।
Tattha petanti sāma ahaṃ taṃ mataṃ addasaṃ. Ko nu tvanti kathaṃ nu tvaṃ jīvitaṃ paṭilabhasīti pucchi.
महासत्तो ‘‘अयं राजा मं ‘मतो’ति सल्लक्खेसि, अमतभावमस्स पकासेस्सामी’’ति चिन्तेत्वा आह –
Mahāsatto ‘‘ayaṃ rājā maṃ ‘mato’ti sallakkhesi, amatabhāvamassa pakāsessāmī’’ti cintetvā āha –
४०६.
406.
‘‘अपि जीवं महाराज, पुरिसं गाळ्हवेदनं।
‘‘Api jīvaṃ mahārāja, purisaṃ gāḷhavedanaṃ;
उपनीतमनसङ्कप्पं, जीवन्तं मञ्ञते मतं॥
Upanītamanasaṅkappaṃ, jīvantaṃ maññate mataṃ.
४०७.
407.
‘‘अपि जीवं महाराज, पुरिसं गाळ्हवेदनं।
‘‘Api jīvaṃ mahārāja, purisaṃ gāḷhavedanaṃ;
तं निरोधगतं सन्तं, जीवन्तं मञ्ञते मत’’न्ति॥
Taṃ nirodhagataṃ santaṃ, jīvantaṃ maññate mata’’nti.
तत्थ अपि जीवन्ति जीवमानं अपि। उपनीतमनसङ्कप्पन्ति भवङ्गओतिण्णचित्ताचारं। जीवन्तन्ति जीवमानमेव ‘‘एसो मतो’’ति मञ्ञति। निरोधगतन्ति अस्सासपस्सासनिरोधं समापन्नं सन्तं विज्जमानं मं एवं लोको मतं विय जीवन्तमेव मञ्ञति।
Tattha api jīvanti jīvamānaṃ api. Upanītamanasaṅkappanti bhavaṅgaotiṇṇacittācāraṃ. Jīvantanti jīvamānameva ‘‘eso mato’’ti maññati. Nirodhagatanti assāsapassāsanirodhaṃ samāpannaṃ santaṃ vijjamānaṃ maṃ evaṃ loko mataṃ viya jīvantameva maññati.
एवञ्च पन वत्वा महासत्तो राजानं अत्थे योजेतुकामो धम्मं देसेन्तो पुन द्वे गाथा अभासि –
Evañca pana vatvā mahāsatto rājānaṃ atthe yojetukāmo dhammaṃ desento puna dve gāthā abhāsi –
४०८.
408.
‘‘यो मातरं पितरं वा, मच्चो धम्मेन पोसति।
‘‘Yo mātaraṃ pitaraṃ vā, macco dhammena posati;
देवापि नं तिकिच्छन्ति, मातापेत्तिभरं नरं॥
Devāpi naṃ tikicchanti, mātāpettibharaṃ naraṃ.
४०९.
409.
‘‘यो मातरं पितरं वा, मच्चो धम्मेन पोसति।
‘‘Yo mātaraṃ pitaraṃ vā, macco dhammena posati;
इधेव नं पसंसन्ति, पेच्च सग्गे पमोदती’’ति॥
Idheva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge pamodatī’’ti.
तं सुत्वा राजा ‘‘अच्छरियं वत, भो, मातापेत्तिभरस्स जन्तुनो उप्पन्नरोगं देवतापि तिकिच्छन्ति, अतिविय अयं सामो सोभती’’ति अञ्जलिं पग्गय्ह याचन्तो आह –
Taṃ sutvā rājā ‘‘acchariyaṃ vata, bho, mātāpettibharassa jantuno uppannarogaṃ devatāpi tikicchanti, ativiya ayaṃ sāmo sobhatī’’ti añjaliṃ paggayha yācanto āha –
४१०.
410.
‘‘एस भिय्यो पमुय्हामि, सब्बा मुय्हन्ति मे दिसा।
‘‘Esa bhiyyo pamuyhāmi, sabbā muyhanti me disā;
सरणं तं साम गच्छामि, त्वञ्च मे सरणं भवा’’ति॥
Saraṇaṃ taṃ sāma gacchāmi, tvañca me saraṇaṃ bhavā’’ti.
तत्थ भिय्योति यस्मा तादिसे परिसुद्धसीलगुणसम्पन्ने तयि अपरज्झिं, तस्मा अतिरेकतरं सम्मुय्हामि। त्वञ्च मे सरणं भवाति सरणं गच्छन्तस्स मे त्वं सरणं भव, पतिट्ठा होहि, देवलोकगामिमग्गं करोहीति।
Tattha bhiyyoti yasmā tādise parisuddhasīlaguṇasampanne tayi aparajjhiṃ, tasmā atirekataraṃ sammuyhāmi. Tvañca me saraṇaṃ bhavāti saraṇaṃ gacchantassa me tvaṃ saraṇaṃ bhava, patiṭṭhā hohi, devalokagāmimaggaṃ karohīti.
अथ नं महासत्तो ‘‘सचेपि, महाराज, देवलोकं गन्तुकामोसि, महन्तं दिब्बसम्पत्तिं परिभुञ्जितुकामोसि, इमासु दसराजधम्मचरियासु वत्तस्सू’’ति तस्स धम्मं देसेन्तो दस राजधम्मचरियगाथा अभासि –
Atha naṃ mahāsatto ‘‘sacepi, mahārāja, devalokaṃ gantukāmosi, mahantaṃ dibbasampattiṃ paribhuñjitukāmosi, imāsu dasarājadhammacariyāsu vattassū’’ti tassa dhammaṃ desento dasa rājadhammacariyagāthā abhāsi –
४११.
411.
‘‘धम्मं चर महाराज, मातापितूसु खत्तिय।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१२.
412.
‘‘धम्मं चर महाराज, पुत्तदारेसु खत्तिय।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, puttadāresu khattiya;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१३.
413.
‘‘धम्मं चर महाराज, मित्तामच्चेसु खत्तिय।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mittāmaccesu khattiya;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१४.
414.
‘‘धम्मं चर महाराज, वाहनेसु बलेसु च।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, vāhanesu balesu ca;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१५.
415.
‘‘धम्मं चर महाराज, गामेसु निगमेसु च।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, gāmesu nigamesu ca;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१६.
416.
‘‘धम्मं चर महाराज, रट्ठेसु जनपदेसु च।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, raṭṭhesu janapadesu ca;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१७.
417.
‘‘धम्मं चर महाराज, समणब्राह्मणेसु च।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, samaṇabrāhmaṇesu ca;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१८.
418.
‘‘धम्मं चर महाराज, मिगपक्खीसु खत्तिय।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, migapakkhīsu khattiya;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४१९.
419.
‘‘धम्मं चर महाराज, धम्मो चिण्णो सुखावहो।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo sukhāvaho;
इध धम्मं चरित्वान, राज सग्गं गमिस्ससि॥
Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.
४२०.
420.
‘‘धम्मं चर महाराज, सइन्दा देवा सब्रह्मका।
‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, saindā devā sabrahmakā;
सुचिण्णेन दिवं पत्ता, मा धम्मं राज पामदो’’ति॥
Suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pāmado’’ti.
तासं अत्थो तेसकुणजातके (जा॰ २.१७.१ आदयो) वित्थारितोव। एवं महासत्तो तस्स दस राजधम्मे देसेत्वा उत्तरिपि ओवदित्वा पञ्च सीलानि अदासि। सो तस्स ओवादं सिरसा सम्पटिच्छित्वा महासत्तं वन्दित्वा खमापेत्वा बाराणसिं गन्त्वा दानादीनि पुञ्ञानि कत्वा सग्गपरायणो अहोसि। बोधिसत्तोपि यावजीवं मातापितरो परिचरित्वा मातापितूहि सद्धिं पञ्च अभिञ्ञा च अट्ठ समापत्तियो च निब्बत्तेत्वा ब्रह्मलोकूपगो अहोसि।
Tāsaṃ attho tesakuṇajātake (jā. 2.17.1 ādayo) vitthāritova. Evaṃ mahāsatto tassa dasa rājadhamme desetvā uttaripi ovaditvā pañca sīlāni adāsi. So tassa ovādaṃ sirasā sampaṭicchitvā mahāsattaṃ vanditvā khamāpetvā bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi. Bodhisattopi yāvajīvaṃ mātāpitaro paricaritvā mātāpitūhi saddhiṃ pañca abhiññā ca aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokūpago ahosi.
सत्था इदं धम्मदेसनं आहरित्वा ‘‘भिक्खवे, मातापितूनं पोसनं नाम पण्डितानं वंसो’’ति वत्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने मातुपोसकभिक्खु सोतापत्तिफलं पापुणि।
Satthā idaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, mātāpitūnaṃ posanaṃ nāma paṇḍitānaṃ vaṃso’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
तदा राजा आनन्दो अहोसि, देवधीता उप्पलवण्णा, सक्को अनुरुद्धो, दुकूलपण्डितो महाकस्सपो, पारिका भद्दकापिलानी भिक्खुनी, सुवण्णसामपण्डितो पन अहमेव सम्मासम्बुद्धो अहोसिन्ति।
Tadā rājā ānando ahosi, devadhītā uppalavaṇṇā, sakko anuruddho, dukūlapaṇḍito mahākassapo, pārikā bhaddakāpilānī bhikkhunī, suvaṇṇasāmapaṇḍito pana ahameva sammāsambuddho ahosinti.
सुवण्णसामजातकवण्णना ततिया।
Suvaṇṇasāmajātakavaṇṇanā tatiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ५४०. सुवण्णसामजातकं • 540. Suvaṇṇasāmajātakaṃ
