Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā

    [៥៤០] ៣. សុវណ្ណសាមជាតកវណ្ណនា

    [540] 3. Suvaṇṇasāmajātakavaṇṇanā

    កោ នុ មំ ឧសុនា វិជ្ឈីតិ ឥទំ សត្ថា ជេតវនេ វិហរន្តោ ឯកំ មាតុបោសកភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ សាវត្ថិយំ កិរ អដ្ឋារសកោដិវិភវស្ស ឯកស្ស សេដ្ឋិកុលស្ស ឯកបុត្តកោ អហោសិ មាតាបិតូនំ បិយោ មនាបោ។ សោ ឯកទិវសំ បាសាទវរគតោ សីហបញ្ជរំ ឧគ្ឃាដេត្វា វីថិំ ឱលោកេន្តោ គន្ធមាលាទិហត្ថំ មហាជនំ ធម្មស្សវនត្ថាយ ជេតវនំ គច្ឆន្តំ ទិស្វា ‘‘អហម្បិ ធម្មំ សុណិស្សាមី’’តិ មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា គន្ធមាលាទីនិ គាហាបេត្វា វិហារំ គន្ត្វា វត្ថភេសជ្ជបានកាទីនិ ភិក្ខុសង្ឃស្ស ទាបេត្វា គន្ធមាលាទីហិ ច ភគវន្តំ បូជេត្វា ឯកមន្តំ និសិន្នោ ធម្មំ សុត្វា កាមេសុ អាទីនវំ ទិស្វា បព្ពជ្ជាយ ច អានិសំសំ សល្លក្ខេត្វា បរិសាយ វុដ្ឋិតាយ ភគវន្តំ បព្ពជ្ជំ យាចិត្វា ‘‘មាតាបិតូហិ អននុញ្ញាតំ បុត្តំ តថាគតា នាម ន បព្ពាជេន្តី’’តិ សុត្វា ភគវន្តំ វន្ទិត្វា បុន គេហំ គន្ត្វា សគារវេន មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា ឯវមាហ – ‘‘អម្មតាតា, អហំ តថាគតស្ស សន្តិកេ បព្ពជិស្សាមី’’តិ។ អថស្ស មាតាបិតរោ តស្ស វចនំ សុត្វា ឯកបុត្តកភាវេន សត្តធា ភិជ្ជមានហទយា វិយ បុត្តសិនេហេន កម្បមានា ឯវមាហំសុ ‘‘តាត បិយបុត្តក, តាត កុលង្កុរ, តាត នយន, តាត ហទយ, តាត បាណសទិស, តយា វិនា កថំ ជីវាម, តយិ បដិពទ្ធំ នោ ជីវិតំ។ មយញ្ហិ តាត, ជរាជិណ្ណា វុឌ្ឍា មហល្លកា, អជ្ជ វា សុវេ វា បរសុវេ វា មរណំ បាបុណិស្សាម, តស្មា មា អម្ហេ ឱហាយ គច្ឆសិ។ តាត, បព្ពជ្ជា នាម អតិទុក្ករា, សីតេន អត្ថេ សតិ ឧណ្ហំ លភតិ, ឧណ្ហេន អត្ថេ សតិ សីតំ លភតិ, តស្មា តាត, មា បព្ពជាហី’’តិ។

    Konu maṃ usunā vijjhīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mātuposakabhikkhuṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kira aṭṭhārasakoṭivibhavassa ekassa seṭṭhikulassa ekaputtako ahosi mātāpitūnaṃ piyo manāpo. So ekadivasaṃ pāsādavaragato sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā vīthiṃ olokento gandhamālādihatthaṃ mahājanaṃ dhammassavanatthāya jetavanaṃ gacchantaṃ disvā ‘‘ahampi dhammaṃ suṇissāmī’’ti mātāpitaro vanditvā gandhamālādīni gāhāpetvā vihāraṃ gantvāvatthabhesajjapānakādīni bhikkhusaṅghassa dāpetvā gandhamālādīhi ca bhagavantaṃ pūjetvā ekamantaṃ nisinno dhammaṃ sutvā kāmesu ādīnavaṃ disvā pabbajjāya ca ānisaṃsaṃ sallakkhetvā parisāya vuṭṭhitāya bhagavantaṃ pabbajjaṃ yācitvā ‘‘mātāpitūhi ananuññātaṃ puttaṃ tathāgatā nāma na pabbājentī’’ti sutvā bhagavantaṃ vanditvā puna gehaṃ gantvā sagāravena mātāpitaro vanditvā evamāha – ‘‘ammatātā, ahaṃ tathāgatassa santike pabbajissāmī’’ti. Athassa mātāpitaro tassa vacanaṃ sutvā ekaputtakabhāvena sattadhā bhijjamānahadayā viya puttasinehena kampamānā evamāhaṃsu ‘‘tāta piyaputtaka, tāta kulaṅkura, tāta nayana, tāta hadaya, tāta pāṇasadisa, tayā vinā kathaṃ jīvāma, tayi paṭibaddhaṃ no jīvitaṃ. Mayañhi tāta, jarājiṇṇā vuḍḍhā mahallakā, ajja vā suve vā parasuve vā maraṇaṃ pāpuṇissāma, tasmā mā amhe ohāya gacchasi. Tāta, pabbajjā nāma atidukkarā, sītena atthe sati uṇhaṃ labhati, uṇhena atthe sati sītaṃ labhati, tasmā tāta, mā pabbajāhī’’ti.

    តំ សុត្វា កុលបុត្តោ ទុក្ខី ទុម្មនោ ឱនតសីសោ បជ្ឈាយន្តោវ និសីទិ សត្តាហំ និរាហារោ។ អថស្ស មាតាបិតរោ ឯវំ ចិន្តេសុំ ‘‘សចេ នោ បុត្តោ អននុញ្ញាតោ, អទ្ធា មរិស្សតិ, បុន ន បស្សិស្សាម, បព្ពជ្ជាយ ជីវមានំ បុន នំ បស្សិស្សាមា’’តិ។ ចិន្តេត្វា ច បន ‘‘តាត បិយបុត្តក, តំ បព្ពជ្ជាយ អនុជានាម, បព្ពជាហី’’តិ អនុជានិំសុ។ តំ សុត្វា កុលបុត្តោ តុដ្ឋមានសោ ហុត្វា អត្តនោ សកលសរីរំ ឱណាមេត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា វិហារំ គន្ត្វា ភគវន្តំ បព្ពជ្ជំ យាចិ។ សត្ថា ឯកំ ភិក្ខុំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘ឥមំ កុមារំ បព្ពាជេហី’’តិ អាណាបេសិ។ សោ តំ បព្ពាជេសិ។ តស្ស បព្ពជិតកាលតោ បដ្ឋាយ មហាលាភសក្ការោ និព្ពត្តិ។ សោ អាចរិយុបជ្ឈាយេ អារាធេត្វា លទ្ធូបសម្បទោ បញ្ច វស្សានិ ធម្មំ បរិយាបុណិត្វា ‘‘អហំ ឥធ អាកិណ្ណោ វិហរាមិ, ន មេ ឥទំ បតិរូប’’ន្តិ វិបស្សនាធុរំ បូរេតុកាមោ ហុត្វា ឧបជ្ឈាយស្ស សន្តិកេ កម្មដ្ឋានំ គហេត្វា ឧបជ្ឈាយំ វន្ទិត្វា ជេតវនា និក្ខមិត្វា ឯកំ បច្ចន្តគាមំ និស្សាយ អរញ្ញេ វិហាសិ។ សោ តត្ថ វិបស្សនំ វឌ្ឍេត្វា ទ្វាទស វស្សានិ ឃដេន្តោ វាយមន្តោបិ វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ នាសក្ខិ។ មាតាបិតរោបិស្ស គច្ឆន្តេ គច្ឆន្តេ កាលេ ទុគ្គតា អហេសុំ។ យេ ហិ តេសំ ខេត្តំ វា វណិជ្ជំ វា បយោជេសុំ, តេ ‘‘ឥមស្មិំ កុលេ បុត្តោ វា ភាតា វា ឥណំ ចោទេត្វា គណ្ហន្តោ នាម នត្ថី’’តិ អត្តនោ អត្តនោ ហត្ថគតំ គហេត្វា យថារុចិ បលាយិំសុ។ គេហេ ទាសកម្មករាទយោបិ ហិរញ្ញសុវណ្ណាទីនិ គហេត្វា បលាយិំសុ។

    Taṃ sutvā kulaputto dukkhī dummano onatasīso pajjhāyantova nisīdi sattāhaṃ nirāhāro. Athassa mātāpitaro evaṃ cintesuṃ ‘‘sace no putto ananuññāto, addhā marissati, puna na passissāma, pabbajjāya jīvamānaṃ puna naṃ passissāmā’’ti. Cintetvā ca pana ‘‘tāta piyaputtaka, taṃ pabbajjāya anujānāma, pabbajāhī’’ti anujāniṃsu. Taṃ sutvā kulaputto tuṭṭhamānaso hutvā attano sakalasarīraṃ oṇāmetvā mātāpitaro vanditvā vihāraṃ gantvā bhagavantaṃ pabbajjaṃ yāci. Satthā ekaṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘imaṃ kumāraṃ pabbājehī’’ti āṇāpesi. So taṃ pabbājesi. Tassa pabbajitakālato paṭṭhāya mahālābhasakkāro nibbatti. So ācariyupajjhāye ārādhetvā laddhūpasampado pañca vassāni dhammaṃ pariyāpuṇitvā ‘‘ahaṃ idha ākiṇṇo viharāmi, na me idaṃ patirūpa’’nti vipassanādhuraṃ pūretukāmo hutvā upajjhāyassa santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā upajjhāyaṃ vanditvā jetavanā nikkhamitvā ekaṃ paccantagāmaṃ nissāya araññe vihāsi. So tattha vipassanaṃ vaḍḍhetvā dvādasa vassāni ghaṭento vāyamantopi visesaṃ nibbattetuṃ nāsakkhi. Mātāpitaropissa gacchante gacchante kāle duggatā ahesuṃ. Ye hi tesaṃ khettaṃ vā vaṇijjaṃ vā payojesuṃ, te ‘‘imasmiṃ kule putto vā bhātā vā iṇaṃ codetvā gaṇhanto nāma natthī’’ti attano attano hatthagataṃ gahetvā yathāruci palāyiṃsu. Gehe dāsakammakarādayopi hiraññasuvaṇṇādīni gahetvā palāyiṃsu.

    អបរភាគេ ទ្វេ ជនា កបណា ហុត្វា ហត្ថេ ឧទកសិញ្ចនម្បិ អលភិត្វា គេហំ វិក្កិណិត្វា អឃរា ហុត្វា ការុញ្ញភាវំ បត្តា បិលោតិកំ និវាសេត្វា កបាលហត្ថា ភិក្ខាយ ចរិំសុ។ តស្មិំ កាលេ ឯកោ ភិក្ខុ ជេតវនតោ និក្ខមិត្វា អនុបុព្ពេន តស្ស វសនដ្ឋានំ អគមាសិ។ សោ តស្ស អាគន្តុកវត្តំ កត្វា សុខនិសិន្នកាលេ ‘‘ភន្តេ, កុតោ អាគតត្ថា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ជេតវនា អាគតោ អាវុសោ’’តិ វុត្តេ សត្ថុនោ ចេវ មហាសាវកាទីនញ្ច អារោគ្យំ បុច្ឆិត្វា មាតាបិតូនញ្ច បវត្តិំ បុច្ឆិ ‘‘កិំ, ភន្តេ, សាវត្ថិយំ អសុកស្ស នាម សេដ្ឋិកុលស្ស អារោគ្យ’’ន្តិ? ‘‘អាវុសោ, មា តស្ស កុលស្ស បវត្តិំ បុច្ឆា’’តិ។ ‘‘កិំ ភន្តេ’’តិ។ ‘‘អាវុសោ, តស្ស កិរ កុលស្ស ឯកោ បុត្តោ អត្ថិ, សោ ពុទ្ធសាសនេ បព្ពជិតោ, តស្ស បព្ពជិតកាលតោ បដ្ឋាយ ឯតំ កុលំ បរិក្ខីណំ, ឥទានិ ទ្វេ ជនា បរមការុញ្ញភាវំ បត្តា ភិក្ខាយ ចរន្តី’’តិ។ សោ តស្ស វចនំ សុត្វា សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ រោទិតុំ អារភិ។ ‘‘អាវុសោ, កិំ រោទសី’’តិ? ‘‘ភន្តេ, តេ មយ្ហំ មាតាបិតរោ, អហំ តេសំ បុត្តោ’’តិ។ ‘‘អាវុសោ, តវ មាតាបិតរោ តំ និស្សាយ វិនាសំ បត្តា, គច្ឆ, តេ បដិជគ្គាហី’’តិ។

    Aparabhāge dve janā kapaṇā hutvā hatthe udakasiñcanampi alabhitvā gehaṃ vikkiṇitvā agharā hutvā kāruññabhāvaṃ pattā pilotikaṃ nivāsetvā kapālahatthā bhikkhāya cariṃsu. Tasmiṃ kāle eko bhikkhu jetavanato nikkhamitvā anupubbena tassa vasanaṭṭhānaṃ agamāsi. So tassa āgantukavattaṃ katvā sukhanisinnakāle ‘‘bhante, kuto āgatatthā’’ti pucchitvā ‘‘jetavanā āgato āvuso’’ti vutte satthuno ceva mahāsāvakādīnañca ārogyaṃ pucchitvā mātāpitūnañca pavattiṃ pucchi ‘‘kiṃ, bhante, sāvatthiyaṃ asukassa nāma seṭṭhikulassa ārogya’’nti? ‘‘Āvuso, mā tassa kulassa pavattiṃ pucchā’’ti. ‘‘Kiṃ bhante’’ti. ‘‘Āvuso, tassa kira kulassa eko putto atthi, so buddhasāsane pabbajito, tassa pabbajitakālato paṭṭhāya etaṃ kulaṃ parikkhīṇaṃ, idāni dve janā paramakāruññabhāvaṃ pattā bhikkhāya carantī’’ti. So tassa vacanaṃ sutvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assupuṇṇehi nettehi rodituṃ ārabhi. ‘‘Āvuso, kiṃ rodasī’’ti? ‘‘Bhante, te mayhaṃ mātāpitaro, ahaṃ tesaṃ putto’’ti. ‘‘Āvuso, tava mātāpitaro taṃ nissāya vināsaṃ pattā, gaccha, te paṭijaggāhī’’ti.

    សោ ‘‘អហំ ទ្វាទស វស្សានិ ឃដេន្តោ វាយមន្តោបិ មគ្គំ វា ផលំ វា និព្ពត្តេតុំ នាសក្ខិំ , អភព្ពោ ភវិស្សាមិ, កិំ មេ បព្ពជ្ជាយ, គិហី ហុត្វា មាតាបិតរោ បោសេត្វា ទានំ ទត្វា សគ្គបរាយណោ ភវិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា អរញ្ញាវាសំ តស្ស ថេរស្ស និយ្យាទេត្វា បុនទិវសេ អរញ្ញា និក្ខមិត្វា អនុបុព្ពេន គច្ឆន្តោ សាវត្ថិតោ អវិទូរេ ជេតវនបិដ្ឋិវិហារំ បាបុណិ។ តត្ថ ទ្វេ មគ្គា អហេសុំ។ តេសុ ឯកោ មគ្គោ ជេតវនំ គច្ឆតិ, ឯកោ សាវត្ថិំ។ សោ តត្ថេវ ឋត្វា ‘‘កិំ នុ ខោ បឋមំ មាតាបិតរោ បស្សាមិ, ឧទាហុ ទសពល’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘មយា មាតាបិតរោ ចិរំ ទិដ្ឋបុព្ពា, ឥតោ បដ្ឋាយ បន មេ ពុទ្ធទស្សនំ ទុល្លភំ ភវិស្សតិ, តស្មា អជ្ជមេវ សម្មាសម្ពុទ្ធំ ទិស្វា ធម្មំ សុត្វា ស្វេ បាតោវ មាតាបិតរោ បស្សិស្សាមី’’តិ សាវត្ថិមគ្គំ បហាយ សាយន្ហសមយេ ជេតវនំ បាវិសិ។ តំ ទិវសំ បន សត្ថា បច្ចូសកាលេ លោកំ ឱលោកេន្តោ ឥមស្ស កុលបុត្តស្ស ឧបនិស្សយសម្បត្តិំ អទ្ទស។ សោ តស្សាគមនកាលេ មាតុបោសកសុត្តេន (សំ. និ. ១.២០៥) មាតាបិតូនំ គុណំ វណ្ណេសិ។ សោ បន ភិក្ខុ បរិសបរិយន្តេ ឋត្វា សត្ថុស្ស ធម្មកថំ សុណន្តោ ចិន្តេសិ ‘‘អហំ គិហី ហុត្វា មាតាបិតរោ បដិជគ្គិតុំ សក្កោមីតិ ចិន្តេសិំ, សត្ថា បន ‘បព្ពជិតោវ សមានោ បដិជគ្គិតោ ឧបការកោ មាតាបិតូន’ន្តិ វទតិ។ សចាហំ សត្ថារំ អទិស្វា គតោ, ឯវរូបាយ បព្ពជ្ជាយ បរិហីនោ ភវេយ្យំ។ ឥទានិ បន គិហី អហុត្វា បព្ពជិតោវ សមានោ មាតាបិតរោ បោសេស្សាមី’’តិ។

    So ‘‘ahaṃ dvādasa vassāni ghaṭento vāyamantopi maggaṃ vā phalaṃ vā nibbattetuṃ nāsakkhiṃ , abhabbo bhavissāmi, kiṃ me pabbajjāya, gihī hutvā mātāpitaro posetvā dānaṃ datvā saggaparāyaṇo bhavissāmī’’ti cintetvā araññāvāsaṃ tassa therassa niyyādetvā punadivase araññā nikkhamitvā anupubbena gacchanto sāvatthito avidūre jetavanapiṭṭhivihāraṃ pāpuṇi. Tattha dve maggā ahesuṃ. Tesu eko maggo jetavanaṃ gacchati, eko sāvatthiṃ. So tattheva ṭhatvā ‘‘kiṃ nu kho paṭhamaṃ mātāpitaro passāmi, udāhu dasabala’’nti cintetvā ‘‘mayā mātāpitaro ciraṃ diṭṭhapubbā, ito paṭṭhāya pana me buddhadassanaṃ dullabhaṃ bhavissati, tasmā ajjameva sammāsambuddhaṃ disvā dhammaṃ sutvā sve pātova mātāpitaro passissāmī’’ti sāvatthimaggaṃ pahāya sāyanhasamaye jetavanaṃ pāvisi. Taṃ divasaṃ pana satthā paccūsakāle lokaṃ olokento imassa kulaputtassa upanissayasampattiṃ addasa. So tassāgamanakāle mātuposakasuttena (saṃ. ni. 1.205) mātāpitūnaṃ guṇaṃ vaṇṇesi. So pana bhikkhu parisapariyante ṭhatvā satthussa dhammakathaṃ suṇanto cintesi ‘‘ahaṃ gihī hutvā mātāpitaro paṭijaggituṃ sakkomīti cintesiṃ, satthā pana ‘pabbajitova samāno paṭijaggito upakārako mātāpitūna’nti vadati. Sacāhaṃ satthāraṃ adisvā gato, evarūpāya pabbajjāya parihīno bhaveyyaṃ. Idāni pana gihī ahutvā pabbajitova samāno mātāpitaro posessāmī’’ti.

    សោ សលាកគ្គំ គន្ត្វា សលាកភត្តញ្ចេវ សលាកយាគុញ្ច គណ្ហិត្វា ទ្វាទស វស្សានិ អរញ្ញេ វុត្ថភិក្ខុ បារាជិកប្បត្តោ វិយ អហោសិ។ សោ បាតោវ សាវត្ថិយំ បវិសិត្វា ‘‘កិំ នុ ខោ បឋមំ យាគុំ គណ្ហិស្សាមិ, ឧទាហុ មាតាបិតរោ បស្សិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ‘‘កបណានំ មាតាបិតូនំ សន្តិកំ តុច្ឆហត្ថេន គន្តុំ អយុត្ត’’ន្តិ ចិន្តេត្វា យាគុំ គហេត្វា ឯតេសំ បោរាណកគេហទ្វារំ គតោ។ មាតាបិតរោបិស្ស យាគុភិក្ខំ ចរិត្វា បរភិត្តិំ និស្សាយ វិហរន្តិ។ សោ ឧបគន្ត្វា និសិន្នកេ ទិស្វា ឧប្បន្នសោកោ អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ តេសំ អវិទូរេ អដ្ឋាសិ។ តេ តំ ទិស្វាបិ ន សញ្ជានិំសុ។ អថ មាតា ‘‘ភិក្ខត្ថាយ ឋិតោ ភវិស្សតី’’តិ សញ្ញាយ ‘‘ភន្តេ, តុម្ហាកំ ទាតព្ពយុត្តកំ នត្ថិ, អតិច្ឆថា’’តិ អាហ។ សោ តស្សា កថំ សុត្វា ហទយបូរំ សោកំ គហេត្វា អស្សុបុណ្ណេហិ នេត្តេហិ តត្ថេវ អដ្ឋាសិ។ ទុតិយម្បិ តតិយម្បិ ‘‘អតិច្ឆថា’’តិ វុច្ចមានោបិ អដ្ឋាសិយេវ។ អថស្ស បិតា មាតរំ អាហ – ‘‘គច្ឆ, ភទ្ទេ, ជានាហិ, បុត្តោ នុ ខោ នោ ឯសោ’’តិ។ សា ឧដ្ឋាយ ឧបគន្ត្វា ឱលោកេន្តី សញ្ជានិត្វា បាទមូលេ បតិត្វា បរិទេវិ, បិតាបិស្ស តថេវ អកាសិ, មហន្តំ ការុញ្ញំ អហោសិ។

    So salākaggaṃ gantvā salākabhattañceva salākayāguñca gaṇhitvā dvādasa vassāni araññe vutthabhikkhu pārājikappatto viya ahosi. So pātova sāvatthiyaṃ pavisitvā ‘‘kiṃ nu kho paṭhamaṃ yāguṃ gaṇhissāmi, udāhu mātāpitaro passissāmī’’ti cintetvā ‘‘kapaṇānaṃ mātāpitūnaṃ santikaṃ tucchahatthena gantuṃ ayutta’’nti cintetvā yāguṃ gahetvā etesaṃ porāṇakagehadvāraṃ gato. Mātāpitaropissa yāgubhikkhaṃ caritvā parabhittiṃ nissāya viharanti. So upagantvā nisinnake disvā uppannasoko assupuṇṇehi nettehi tesaṃ avidūre aṭṭhāsi. Te taṃ disvāpi na sañjāniṃsu. Atha mātā ‘‘bhikkhatthāya ṭhito bhavissatī’’ti saññāya ‘‘bhante, tumhākaṃ dātabbayuttakaṃ natthi, aticchathā’’ti āha. So tassā kathaṃ sutvā hadayapūraṃ sokaṃ gahetvā assupuṇṇehi nettehi tattheva aṭṭhāsi. Dutiyampi tatiyampi ‘‘aticchathā’’ti vuccamānopi aṭṭhāsiyeva. Athassa pitā mātaraṃ āha – ‘‘gaccha, bhadde, jānāhi, putto nu kho no eso’’ti. Sā uṭṭhāya upagantvā olokentī sañjānitvā pādamūle patitvā paridevi, pitāpissa tatheva akāsi, mahantaṃ kāruññaṃ ahosi.

    សោបិ មាតាបិតរោ ទិស្វា សកភាវេន សណ្ឋាតុំ អសក្កោន្តោ អស្សូនិ បវត្តេសិ។ សោ សោកំ អធិវាសេត្វា ‘‘អម្មតាតា, មា ចិន្តយិត្ថ, អហំ វោ បោសេស្សាមី’’តិ មាតាបិតរោ អស្សាសេត្វា យាគុំ បាយេត្វា ឯកមន្តេ និសីទាបេត្វា បុន ភិក្ខំ អាហរិត្វា តេ ភោជេត្វា អត្តនោ អត្ថាយ ភិក្ខំ បរិយេសិត្វា តេសំ សន្តិកំ គន្ត្វា បុន ភត្តេនាបុច្ឆិត្វា បច្ឆា សយំ បរិភុញ្ជតិ។ សោ តតោ បដ្ឋាយ ឥមិនា និយាមេន មាតាបិតរោ បដិជគ្គតិ។ អត្តនា លទ្ធានិ បក្ខិកភត្តាទីនិ តេសំយេវ ទត្វា សយំ បិណ្ឌាយ ចរិត្វា លភមានោ ភុញ្ជតិ, អលភមានោ ន ភុញ្ជតិ, វស្សាវាសិកម្បិ អញ្ញម្បិ យំ កិញ្ចិ លភិត្វា តេសំយេវ ទេតិ។ តេហិ បរិភុត្តំ ជិណ្ណបិលោតិកំ គហេត្វា អគ្គឡំ ទត្វា រជិត្វា សយំ បរិភុញ្ជតិ។ ភិក្ខលភនទិវសេហិ បនស្ស អលភនទិវសា ពហូ អហេសុំ។ អថស្ស និវាសនបារុបនំ អតិលូខំ ហោតិ។

    Sopi mātāpitaro disvā sakabhāvena saṇṭhātuṃ asakkonto assūni pavattesi. So sokaṃ adhivāsetvā ‘‘ammatātā, mā cintayittha, ahaṃ vo posessāmī’’ti mātāpitaro assāsetvā yāguṃ pāyetvā ekamante nisīdāpetvā puna bhikkhaṃ āharitvā te bhojetvā attano atthāya bhikkhaṃ pariyesitvā tesaṃ santikaṃ gantvā puna bhattenāpucchitvā pacchā sayaṃ paribhuñjati. So tato paṭṭhāya iminā niyāmena mātāpitaro paṭijaggati. Attanā laddhāni pakkhikabhattādīni tesaṃyeva datvā sayaṃ piṇḍāya caritvā labhamāno bhuñjati, alabhamāno na bhuñjati, vassāvāsikampi aññampi yaṃ kiñci labhitvā tesaṃyeva deti. Tehi paribhuttaṃ jiṇṇapilotikaṃ gahetvā aggaḷaṃ datvā rajitvā sayaṃ paribhuñjati. Bhikkhalabhanadivasehi panassa alabhanadivasā bahū ahesuṃ. Athassa nivāsanapārupanaṃ atilūkhaṃ hoti.

    ឥតិ សោ មាតាបិតរោ បដិជគ្គន្តោយេវ អបរភាគេ កិសោ ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតោ ធមនិសន្ថតគត្តោ អហោសិ។ អថ នំ សន្ទិដ្ឋសម្ភត្តា ភិក្ខូ បុច្ឆិំសុ ‘‘អាវុសោ, បុព្ពេ តវ សរីរវណ្ណោ សោភតិ, ឥទានិ បន កិសោ ឧប្បណ្ឌុប្បណ្ឌុកជាតោ ធមនិសន្ថតគត្តោ, ព្យាធិ តេ នុ ខោ ឧប្បន្នោ’’តិ។ សោ ‘‘នត្ថិ មេ, អាវុសោ, ព្យាធិ, អបិច បន បលិពោធោ មេ អត្ថី’’តិ តំ បវត្តិំ អារោចេសិ។ អថ នំ តេ ភិក្ខូ អាហំសុ ‘‘អាវុសោ, ភគវា សទ្ធាទេយ្យំ វិនិបាតេតុំ ន ទេតិ, ត្វំ បន សទ្ធាទេយ្យំ គហេត្វា គិហីនំ ទទមានោ អយុត្តំ ករោសី’’តិ។ សោ តេសំ កថំ សុត្វា លជ្ជិតោ ឱលីយិ។ តេ ឯត្តកេនបិ អសន្តុដ្ឋា ភគវតោ សន្តិកំ គន្ត្វា ‘‘ភន្តេ, អសុកោ នាម ភិក្ខុ សទ្ធាទេយ្យំ វិនិបាតេត្វា គិហី បោសេតី’’តិ សត្ថុ អារោចេសុំ។ សត្ថា តំ ភិក្ខុំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘សច្ចំ កិរ ត្វំ ភិក្ខុ សទ្ធាទេយ្យំ គហេត្វា គិហី បោសេសី’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘សច្ចំ, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ តំ កិរិយំ វណ្ណេតុកាមោ អត្តនោ ច បុព្ពចរិយំ បកាសេតុកាមោ ‘‘ភិក្ខុ, គិហី បោសេន្តោ កេ បោសេសី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘មាតាបិតរោ មេ, ភន្តេ’’តិ វុត្តេ សត្ថា តស្ស ឧស្សាហំ ជនេតុំ ‘‘សាធុ សាធុ, ភិក្ខូ’’តិ តិក្ខត្តុំ សាធុការំ ទត្វា ‘‘ត្វំ មម គតមគ្គេ ឋិតោ, អហម្បិ បុព្ពចរិយំ ចរន្តោ មាតាបិតរោ បោសេសិ’’ន្តិ អាហ។ សោ អស្សាសំ បដិលភិ។ សត្ថា តាយ បុព្ពចរិយាយ អាវិករណត្ថំ តេហិ ភិក្ខូហិ យាចិតោ អតីតំ អាហរិ។

    Iti so mātāpitaro paṭijaggantoyeva aparabhāge kiso uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto ahosi. Atha naṃ sandiṭṭhasambhattā bhikkhū pucchiṃsu ‘‘āvuso, pubbe tava sarīravaṇṇo sobhati, idāni pana kiso uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto, byādhi te nu kho uppanno’’ti. So ‘‘natthi me, āvuso, byādhi, apica pana palibodho me atthī’’ti taṃ pavattiṃ ārocesi. Atha naṃ te bhikkhū āhaṃsu ‘‘āvuso, bhagavā saddhādeyyaṃ vinipātetuṃ na deti, tvaṃ pana saddhādeyyaṃ gahetvā gihīnaṃ dadamāno ayuttaṃ karosī’’ti. So tesaṃ kathaṃ sutvā lajjito olīyi. Te ettakenapi asantuṭṭhā bhagavato santikaṃ gantvā ‘‘bhante, asuko nāma bhikkhu saddhādeyyaṃ vinipātetvā gihī posetī’’ti satthu ārocesuṃ. Satthā taṃ bhikkhuṃ pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ bhikkhu saddhādeyyaṃ gahetvā gihī posesī’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte taṃ kiriyaṃ vaṇṇetukāmo attano ca pubbacariyaṃ pakāsetukāmo ‘‘bhikkhu, gihī posento ke posesī’’ti pucchi. ‘‘Mātāpitaro me, bhante’’ti vutte satthā tassa ussāhaṃ janetuṃ ‘‘sādhu sādhu, bhikkhū’’ti tikkhattuṃ sādhukāraṃ datvā ‘‘tvaṃ mama gatamagge ṭhito, ahampi pubbacariyaṃ caranto mātāpitaro posesi’’nti āha. So assāsaṃ paṭilabhi. Satthā tāya pubbacariyāya āvikaraṇatthaṃ tehi bhikkhūhi yācito atītaṃ āhari.

    អតីតេ ពារាណសិនគរតោ អវិទូរេ នទិយា ឱរិមតីរេ ឯកោ នេសាទគាមោ អហោសិ, បារិមតីរេ ឯកោ នេសាទគាមោ។ ឯកេកស្មិំ គាមេ បញ្ច បញ្ច កុលសតានិ វសន្តិ។ ទ្វីសុបិ គាមេសុ ទ្វេ នេសាទជេដ្ឋកា សហាយកា អហេសុំ។ តេ ទហរកាលេយេវ កតិកវត្តំ ករិំសុ ‘‘សចេ អម្ហេសុ ឯកស្ស ធីតា ហោតិ, ឯកស្ស បុត្តោ ហោតិ, តេសំ អាវាហវិវាហំ ករិស្សាមា’’តិ។ អថ ឱរិមតីរេ គាមជេដ្ឋកស្ស គេហេ បុត្តោ ជាយិ, ជាតក្ខណេយេវ ទុកូលេន បដិគ្គហិតត្តា ‘‘ទុកូលោ’’ត្វេវស្ស នាមំ ករិំសុ។ ឥតរស្ស គេហេ ធីតា ជាយិ, តស្សា បរតីរេ ជាតត្តា ‘‘បារិកា’’តិ នាមំ ករិំសុ។ តេ ឧភោបិ អភិរូបា បាសាទិកា អហេសុំ សុវណ្ណវណ្ណា។ តេ នេសាទកុលេ ជាតាបិ បាណាតិបាតំ នាម ន ករិំសុ។

    Atīte bārāṇasinagarato avidūre nadiyā orimatīre eko nesādagāmo ahosi, pārimatīre eko nesādagāmo. Ekekasmiṃ gāme pañca pañca kulasatāni vasanti. Dvīsupi gāmesu dve nesādajeṭṭhakā sahāyakā ahesuṃ. Te daharakāleyeva katikavattaṃ kariṃsu ‘‘sace amhesu ekassa dhītā hoti, ekassa putto hoti, tesaṃ āvāhavivāhaṃ karissāmā’’ti. Atha orimatīre gāmajeṭṭhakassa gehe putto jāyi, jātakkhaṇeyeva dukūlena paṭiggahitattā ‘‘dukūlo’’tvevassa nāmaṃ kariṃsu. Itarassa gehe dhītā jāyi, tassā paratīre jātattā ‘‘pārikā’’ti nāmaṃ kariṃsu. Te ubhopi abhirūpā pāsādikā ahesuṃ suvaṇṇavaṇṇā. Te nesādakule jātāpi pāṇātipātaṃ nāma na kariṃsu.

    អបរភាគេ សោឡសវស្សុទ្ទេសិកំ ទុកូលកុមារំ មាតាបិតរោ អាហំសុ ‘‘បុត្ត, កុមារិកំ តេ អានយិស្សាមា’’តិ។ សោ បន ព្រហ្មលោកតោ អាគតោ សុទ្ធសត្តោ ឧភោ កណ្ណេ បិធាយ ‘‘ន មេ ឃរាវាសេនត្ថោ អម្មតាតា, មា ឯវរូបំ អវចុត្ថា’’តិ វត្វា យាវតតិយំ វុច្ចមានោបិ ន ឥច្ឆិយេវ។ បារិកាបិ មាតាបិតូហិ ‘‘អម្ម, អម្ហាកំ សហាយកស្ស បុត្តោ អត្ថិ, សោ អភិរូបោ សុវណ្ណវណ្ណោ, តស្ស តំ ទស្សាមា’’តិ វុត្តា តថេវ វត្វា ឧភោ កណ្ណេ បិទហិ។ សាបិ ព្រាហ្មលោកតោ អាគតា ឃរាវាសំ ន ឥច្ឆិ។ ទុកូលកុមារោ បន តស្សា រហស្សេន សាសនំ បហិណិ ‘‘សចេ បារិកេ មេថុនធម្មេន អត្ថិកា, អញ្ញស្ស គេហំ គច្ឆតុ, មយ្ហំ មេថុនធម្មេ ឆន្ទោ នត្ថី’’តិ។ សាបិ តស្ស តថេវ សាសនំ បេសេសិ។

    Aparabhāge soḷasavassuddesikaṃ dukūlakumāraṃ mātāpitaro āhaṃsu ‘‘putta, kumārikaṃ te ānayissāmā’’ti. So pana brahmalokato āgato suddhasatto ubho kaṇṇe pidhāya ‘‘na me gharāvāsenattho ammatātā, mā evarūpaṃ avacutthā’’ti vatvā yāvatatiyaṃ vuccamānopi na icchiyeva. Pārikāpi mātāpitūhi ‘‘amma, amhākaṃ sahāyakassa putto atthi, so abhirūpo suvaṇṇavaṇṇo, tassa taṃ dassāmā’’ti vuttā tatheva vatvā ubho kaṇṇe pidahi. Sāpi brāhmalokato āgatā gharāvāsaṃ na icchi. Dukūlakumāro pana tassā rahassena sāsanaṃ pahiṇi ‘‘sace pārike methunadhammena atthikā, aññassa gehaṃ gacchatu, mayhaṃ methunadhamme chando natthī’’ti. Sāpi tassa tatheva sāsanaṃ pesesi.

    អថ មាតាបិតរោ តេសំ អនិច្ឆមានានញ្ញេវ អាវាហវិវាហំ ករិំសុ។ តេ ឧភោបិ កិលេសសមុទ្ទំ អនោតរិត្វា ទ្វេ មហាព្រហ្មានោ វិយ ឯកតោវ វសិំសុ។ ទុកូលកុមារោ បន មច្ឆំ វា មិគំ វា ន មារេតិ, អន្តមសោ អាហដមំសម្បិ ន វិក្កិណាតិ។ អថ នំ មាតាបិតរោ វទិំសុ ‘‘តាត, ត្វំ នេសាទកុលេ និព្ពត្តិត្វាបិ នេវ ឃរាវាសំ ឥច្ឆសិ, ន បាណវធំ ករោសិ, កិំ នាម កម្មំ ករិស្សសី’’តិ? ‘‘អម្មតាតា, តុម្ហេសុ អនុជានន្តេសុ មយំ បព្ពជិស្សាមា’’តិ។ តំ សុត្វា មាតាបិតរោ ‘‘តេន ហិ បព្ពជថា’’តិ ទ្វេ ជនេ អនុជានិំសុ។ តេ តុដ្ឋហដ្ឋា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា គាមតោ និក្ខមិត្វា អនុបុព្ពេន គង្គាតីរេន ហិមវន្តំ បវិសិត្វា យស្មិំ ឋានេ មិគសម្មតា នាម នទី ហិមវន្តតោ ឱតរិត្វា គង្គំ បត្តា, តំ ឋានំ គន្ត្វា គង្គំ បហាយ មិគសម្មតាភិមុខា អភិរុហិំសុ។

    Atha mātāpitaro tesaṃ anicchamānānaññeva āvāhavivāhaṃ kariṃsu. Te ubhopi kilesasamuddaṃ anotaritvā dve mahābrahmāno viya ekatova vasiṃsu. Dukūlakumāro pana macchaṃ vā migaṃ vā na māreti, antamaso āhaṭamaṃsampi na vikkiṇāti. Atha naṃ mātāpitaro vadiṃsu ‘‘tāta, tvaṃ nesādakule nibbattitvāpi neva gharāvāsaṃ icchasi, na pāṇavadhaṃ karosi, kiṃ nāma kammaṃ karissasī’’ti? ‘‘Ammatātā, tumhesu anujānantesu mayaṃ pabbajissāmā’’ti. Taṃ sutvā mātāpitaro ‘‘tena hi pabbajathā’’ti dve jane anujāniṃsu. Te tuṭṭhahaṭṭhā mātāpitaro vanditvā gāmato nikkhamitvā anupubbena gaṅgātīrena himavantaṃ pavisitvā yasmiṃ ṭhāne migasammatā nāma nadī himavantato otaritvā gaṅgaṃ pattā, taṃ ṭhānaṃ gantvā gaṅgaṃ pahāya migasammatābhimukhā abhiruhiṃsu.

    តស្មិំ ខណេ សក្កស្ស ភវនំ ឧណ្ហាការំ ទស្សេសិ។ សក្កោ ឱលោកេន្តោ តំ ការណំ ញត្វា វិស្សកម្មំ អាមន្តេត្វា ‘‘តាត វិស្សកម្ម, ទ្វេ មហាបុរិសា គាមា និក្ខមិត្វា ហិមវន្តំ បវិដ្ឋា, តេសំ និវាសដ្ឋានំ លទ្ធុំ វដ្ដតិ, មិគសម្មតានទិយា អឌ្ឍកោសន្តរេ ឯតេសំ បណ្ណសាលញ្ច បព្ពជិតបរិក្ខារេ ច មាបេត្វា ឯហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា មូគបក្ខជាតកេ (ជា. ២.២២.១ អាទយោ) វុត្តនយេនេវ សព្ពំ សំវិទហិត្វា អមនាបសទ្ទេ មិគបក្ខិនោ បលាបេត្វា ឯកបទិកំ ជង្ឃមគ្គំ មាបេត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។ តេបិ តំ មគ្គំ ទិស្វា តេន មគ្គេន គន្ត្វា តំ អស្សមបទំ បាបុណិំសុ។ ទុកូលបណ្ឌិតោ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា បព្ពជិតបរិក្ខារេ ទិស្វា ‘‘សក្កេន មយ្ហំ ទិន្នា’’តិ សក្កទត្តិយភាវំ ញត្វា សាដកំ ឱមុញ្ចិត្វា រត្តវាកចីរំ និវាសេត្វា ឯកំ បារុបិត្វា អជិនចម្មំ អំសេ កត្វា ជដាមណ្ឌលំ ពន្ធិត្វា ឥសិវេសំ គហេត្វា បារិកាយបិ បព្ពជ្ជំ អទាសិ។ ឧភោបិ កាមាវចរមេត្តំ ភាវេត្វា តត្ថ វសិំសុ។ តេសំ មេត្តានុភាវេន សព្ពេបិ មិគបក្ខិនោ អញ្ញមញ្ញំ មេត្តចិត្តមេវ បដិលភិំសុ, ន កោចិ កញ្ចិ វិហេឋេសិ។ បារិកា តតោ បដ្ឋាយ បានីយំ បរិភោជនីយំ អាហរតិ, អស្សមបទំ សម្មជ្ជតិ, សព្ពកិច្ចានិ ករោតិ។ ឧភោបិ ផលាផលានិ អាហរិត្វា បរិភុញ្ជិត្វា អត្តនោ អត្តនោ បណ្ណសាលំ បវិសិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តា តត្ថ វាសំ កប្បយិំសុ។

    Tasmiṃ khaṇe sakkassa bhavanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. Sakko olokento taṃ kāraṇaṃ ñatvā vissakammaṃ āmantetvā ‘‘tāta vissakamma, dve mahāpurisā gāmā nikkhamitvā himavantaṃ paviṭṭhā, tesaṃ nivāsaṭṭhānaṃ laddhuṃ vaṭṭati, migasammatānadiyā aḍḍhakosantare etesaṃ paṇṇasālañca pabbajitaparikkhāre ca māpetvā ehī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā mūgapakkhajātake (jā. 2.22.1 ādayo) vuttanayeneva sabbaṃ saṃvidahitvā amanāpasadde migapakkhino palāpetvā ekapadikaṃ jaṅghamaggaṃ māpetvā sakaṭṭhānameva gato. Tepi taṃ maggaṃ disvā tena maggena gantvā taṃ assamapadaṃ pāpuṇiṃsu. Dukūlapaṇḍito paṇṇasālaṃ pavisitvā pabbajitaparikkhāre disvā ‘‘sakkena mayhaṃ dinnā’’ti sakkadattiyabhāvaṃ ñatvā sāṭakaṃ omuñcitvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ajinacammaṃ aṃse katvā jaṭāmaṇḍalaṃ bandhitvā isivesaṃ gahetvā pārikāyapi pabbajjaṃ adāsi. Ubhopi kāmāvacaramettaṃ bhāvetvā tattha vasiṃsu. Tesaṃ mettānubhāvena sabbepi migapakkhino aññamaññaṃ mettacittameva paṭilabhiṃsu, na koci kañci viheṭhesi. Pārikā tato paṭṭhāya pānīyaṃ paribhojanīyaṃ āharati, assamapadaṃ sammajjati, sabbakiccāni karoti. Ubhopi phalāphalāni āharitvā paribhuñjitvā attano attano paṇṇasālaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ karontā tattha vāsaṃ kappayiṃsu.

    សក្កោ តេសំ ឧបដ្ឋានំ អាគច្ឆតិ។ សោ ឯកទិវសំ អនុឱលោកេន្តោ ‘‘ឥមេសំ ចក្ខូនិ បរិហាយិស្សន្តី’’តិ អន្តរាយំ ទិស្វា ទុកូលបណ្ឌិតំ ឧបសង្កមិត្វា វន្ទិត្វា ឯកមន្តំ និសីទិត្វា ឯវមាហ – ‘‘ភន្តេ, តុម្ហាកំ អន្តរាយោ បញ្ញាយតិ, បដិជគ្គនកំ បុត្តំ លទ្ធុំ វដ្ដតិ, លោកធម្មំ បដិសេវថា’’តិ។ អថ នំ ទុកូលបណ្ឌិតោ អាហ – ‘‘សក្ក, កិន្នាមេតំ កថេសិ, មយំ អគារមជ្ឈេ វសន្តាបិ ឯតំ លោកធម្មំ បុឡវកគូថរាសិំ វិយ ជិគុច្ឆិម្ហា, ឥទានិ បន អរញ្ញំ បវិសិត្វា ឥសិបព្ពជ្ជំ បព្ពជិត្វា កថំ ឯវរូបំ ករិស្សាមា’’តិ។ អថ សក្កោ តំ អាហ – ‘‘ភន្តេ, សចេ ឯវំ ន ករោថ, បារិកាយ តាបសិយា ឧតុនិកាលេ នាភិំ ហត្ថេន បរាមសេយ្យាថា’’តិ។ ទុកូលបណ្ឌិតោ ‘‘ឥទំ សក្កា កាតុ’’ន្តិ សម្បដិច្ឆិ។ សក្កោ តំ វន្ទិត្វា សកដ្ឋានមេវ គតោ។

    Sakko tesaṃ upaṭṭhānaṃ āgacchati. So ekadivasaṃ anuolokento ‘‘imesaṃ cakkhūni parihāyissantī’’ti antarāyaṃ disvā dukūlapaṇḍitaṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ nisīditvā evamāha – ‘‘bhante, tumhākaṃ antarāyo paññāyati, paṭijagganakaṃ puttaṃ laddhuṃ vaṭṭati, lokadhammaṃ paṭisevathā’’ti. Atha naṃ dukūlapaṇḍito āha – ‘‘sakka, kinnāmetaṃ kathesi, mayaṃ agāramajjhe vasantāpi etaṃ lokadhammaṃ puḷavakagūtharāsiṃ viya jigucchimhā, idāni pana araññaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā kathaṃ evarūpaṃ karissāmā’’ti. Atha sakko taṃ āha – ‘‘bhante, sace evaṃ na karotha, pārikāya tāpasiyā utunikāle nābhiṃ hatthena parāmaseyyāthā’’ti. Dukūlapaṇḍito ‘‘idaṃ sakkā kātu’’nti sampaṭicchi. Sakko taṃ vanditvā sakaṭṭhānameva gato.

    ទុកូលបណ្ឌិតោបិ តំ ការណំ បារិកាយ អាចិក្ខិត្វា អស្សា ឧតុនិកាលេ នាភិំ ហត្ថេន បរាមសិ។ តទា ពោធិសត្តោ ទេវលោកតោ ចវិត្វា តស្សា កុច្ឆិម្ហិ បដិសន្ធិំ គណ្ហិ។ សា ទសមាសច្ចយេន សុវណ្ណវណ្ណំ បុត្តំ វិជាយិ, តេនេវស្ស ‘‘សុវណ្ណសាមោ’’តិ នាមំ ករិំសុ។ បារិកាយ ផលាផលត្ថាយ វនំ គតកាលេ បព្ពតន្តរេ កិន្នរិយោ ធាតិកិច្ចំ ករិំសុ។ តេ ឧភោបិ ពោធិសត្តំ ន្ហាបេត្វា បណ្ណសាលាយំ និបជ្ជាបេត្វា ផលាផលត្ថាយ អរញ្ញំ គច្ឆន្តិ។ តស្មិំ ខណេ កិន្នរា កុមារំ គហេត្វា គិរិកន្ទរាទីសុ ន្ហាបេត្វា បព្ពតមត្ថកំ អារុយ្ហ នានាបុប្ផេហិ អលង្ករិត្វា ហរិតាលមនោសិលាទីនិ សិលាយំ ឃំសិត្វា នលាដេ តិលកេ កត្វា បុន អានេត្វា បណ្ណសាលាយំ និបជ្ជាបេសុំ។ បារិកាបិ អាគន្ត្វា បុត្តំ ថញ្ញំ បាយេសិ។ តំ អបរភាគេ វឌ្ឍិត្វា សោឡសវស្សុទ្ទេសិកម្បិ អនុរក្ខន្តា មាតាបិតរោ បណ្ណសាលាយំ និសីទាបេត្វា សយមេវ វនមូលផលាផលត្ថាយ វនំ គច្ឆន្តិ។ មហាសត្តោ ‘‘មម មាតាបិតូនំ កទាចិ កោចិទេវ អន្តរាយោ ភវេយ្យា’’តិ ចិន្តេត្វា តេសំ គតមគ្គំ សល្លក្ខេសិ។

    Dukūlapaṇḍitopi taṃ kāraṇaṃ pārikāya ācikkhitvā assā utunikāle nābhiṃ hatthena parāmasi. Tadā bodhisatto devalokato cavitvā tassā kucchimhi paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā dasamāsaccayena suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi, tenevassa ‘‘suvaṇṇasāmo’’ti nāmaṃ kariṃsu. Pārikāya phalāphalatthāya vanaṃ gatakāle pabbatantare kinnariyo dhātikiccaṃ kariṃsu. Te ubhopi bodhisattaṃ nhāpetvā paṇṇasālāyaṃ nipajjāpetvā phalāphalatthāya araññaṃ gacchanti. Tasmiṃ khaṇe kinnarā kumāraṃ gahetvā girikandarādīsu nhāpetvā pabbatamatthakaṃ āruyha nānāpupphehi alaṅkaritvā haritālamanosilādīni silāyaṃ ghaṃsitvā nalāṭe tilake katvā puna ānetvā paṇṇasālāyaṃ nipajjāpesuṃ. Pārikāpi āgantvā puttaṃ thaññaṃ pāyesi. Taṃ aparabhāge vaḍḍhitvā soḷasavassuddesikampi anurakkhantā mātāpitaro paṇṇasālāyaṃ nisīdāpetvā sayameva vanamūlaphalāphalatthāya vanaṃ gacchanti. Mahāsatto ‘‘mama mātāpitūnaṃ kadāci kocideva antarāyo bhaveyyā’’ti cintetvā tesaṃ gatamaggaṃ sallakkhesi.

    អថេកទិវសំ តេសំ វនមូលផលាផលំ អាទាយ សាយន្ហសមយេ និវត្តន្តានំ អស្សមបទតោ អវិទូរេ មហាមេឃោ ឧដ្ឋហិ។ តេ ឯកំ រុក្ខមូលំ បវិសិត្វា វម្មិកមត្ថកេ អដ្ឋំសុ។ តស្ស ច អព្ភន្តរេ អាសីវិសោ អត្ថិ។ តេសំ សរីរតោ សេទគន្ធមិស្សកំ ឧទកំ ឱតរិត្វា តស្ស នាសាបុដំ បាវិសិ។ សោ កុជ្ឈិត្វា នាសាវាតេន បហរិ។ ទ្វេបិ អន្ធា ហុត្វា អញ្ញមញ្ញំ ន បស្សិំសុ។ ទុកូលបណ្ឌិតោ បារិកំ អាមន្តេត្វា ‘‘បារិកេ មម ចក្ខូនិ បរិហីនានិ, អហំ តំ ន បស្សាមី’’តិ អាហ។ សាបិ តថេវ អាហ។ តេ ‘‘នត្ថិ នោ ឥទានិ ជីវិត’’ន្តិ មគ្គំ អបស្សន្តា បរិទេវមានា អដ្ឋំសុ។ ‘‘កិំ បន តេសំ បុព្ពកម្ម’’ន្តិ? តេ កិរ បុព្ពេ វេជ្ជកុលេ អហេសុំ។ អថ សោ វេជ្ជោ ឯកស្ស មហាធនស្ស បុរិសស្ស អក្ខិរោគំ បដិជគ្គិ។ សោ តស្ស កិញ្ចិ ធនំ ន អទាសិ។ អថ វេជ្ជោ កុជ្ឈិត្វា អត្តនោ គេហំ គន្ត្វា ភរិយាយ អារោចេត្វា ‘‘ភទ្ទេ, អហំ តស្ស អក្ខិរោគំ បដិជគ្គាមិ, ឥទានិ មយ្ហំ ធនំ ន ទេតិ, កិំ ករោមា’’តិ អាហ ។ សាបិ កុជ្ឈិត្វា ‘‘ន នោ តស្ស សន្តកេនត្ថោ, ភេសជ្ជំ តស្ស ឯកយោគំ ទត្វា អក្ខីនិ កាណានិ ករោហី’’តិ អាហ។ សោ ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិត្វា តស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា តថា អកាសិ។ សោ នចិរស្សេវ អន្ធោ ហោតិ។ តេសំ ឧភិន្នម្បិ ឥមិនា កម្មេន ចក្ខូនិ អន្ធានិ ជាយិំសុ។

    Athekadivasaṃ tesaṃ vanamūlaphalāphalaṃ ādāya sāyanhasamaye nivattantānaṃ assamapadato avidūre mahāmegho uṭṭhahi. Te ekaṃ rukkhamūlaṃ pavisitvā vammikamatthake aṭṭhaṃsu. Tassa ca abbhantare āsīviso atthi. Tesaṃ sarīrato sedagandhamissakaṃ udakaṃ otaritvā tassa nāsāpuṭaṃ pāvisi. So kujjhitvā nāsāvātena pahari. Dvepi andhā hutvā aññamaññaṃ na passiṃsu. Dukūlapaṇḍito pārikaṃ āmantetvā ‘‘pārike mama cakkhūni parihīnāni, ahaṃ taṃ na passāmī’’ti āha. Sāpi tatheva āha. Te ‘‘natthi no idāni jīvita’’nti maggaṃ apassantā paridevamānā aṭṭhaṃsu. ‘‘Kiṃ pana tesaṃ pubbakamma’’nti? Te kira pubbe vejjakule ahesuṃ. Atha so vejjo ekassa mahādhanassa purisassa akkhirogaṃ paṭijaggi. So tassa kiñci dhanaṃ na adāsi. Atha vejjo kujjhitvā attano gehaṃ gantvā bhariyāya ārocetvā ‘‘bhadde, ahaṃ tassa akkhirogaṃ paṭijaggāmi, idāni mayhaṃ dhanaṃ na deti, kiṃ karomā’’ti āha . Sāpi kujjhitvā ‘‘na no tassa santakenattho, bhesajjaṃ tassa ekayogaṃ datvā akkhīni kāṇāni karohī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassa santikaṃ gantvā tathā akāsi. So nacirasseva andho hoti. Tesaṃ ubhinnampi iminā kammena cakkhūni andhāni jāyiṃsu.

    អថ មហាសត្តោ ‘‘មម មាតាបិតរោ អញ្ញេសុ ទិវសេសុ ឥមាយ វេលាយ អាគច្ឆន្តិ, ឥទានិ តេសំ បវត្តិំ ន ជានាមិ, បដិមគ្គំ គមិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា មគ្គំ គន្ត្វា សទ្ទមកាសិ។ តេ តស្ស សទ្ទំ សញ្ជានិត្វា បដិសទ្ទំ ករិត្វា បុត្តសិនេហេន ‘‘តាត សុវណ្ណសាម, ឥធ បរិបន្ថោ អត្ថិ, មា អាគមី’’តិ វទិំសុ។ អថ នេសំ ‘‘តេន ហិ ឥមំ លដ្ឋិកោដិំ គហេត្វា មម សន្តិកំ ឯថា’’តិ ទីឃលដ្ឋិំ អទាសិ។ តេ លដ្ឋិកោដិំ គហេត្វា តស្ស សន្តិកំ អាគមិំសុ។ អថ នេ ‘‘កេន ការណេន វោ ចក្ខូនិ វិនដ្ឋានី’’តិ បុច្ឆិ។ អថ នំ មាតាបិតរោ អាហំសុ ‘‘តាត, មយំ ទេវេ វស្សន្តេ ឥធ រុក្ខមូលេ វម្មិកមត្ថកេ ឋិតា, តេន ការណេនា’’តិ។ សោ មាតាបិតូនំ កថំ សុត្វាវ អញ្ញាសិ ‘‘តត្ថ អាសីវិសេន ភវិតព្ពំ, តេន កុទ្ធេន នាសាវាតោ វិស្សដ្ឋោ ភវិស្សតី’’តិ។ សោ មាតាបិតរោ ទិស្វា រោទិ ចេវ ហសិ ច។ អថ នំ តេ បុច្ឆិំសុ ‘‘កស្មា, តាត, រោទសិ ចេវ ហសសិ ចា’’តិ? អម្មតាតា, ‘‘តុម្ហាកំ ទហរកាលេយេវ ឯវំ ចក្ខូនិ វិនដ្ឋានី’’តិ រោទិំ, ‘‘ឥទានិ បដិជគ្គិតុំ លភិស្សាមី’’តិ ហសិំ។ អម្មតាតា, តុម្ហេ មា ចិន្តយិត្ថ, អហំ វោ បដិជគ្គិស្សាមីតិ។

    Atha mahāsatto ‘‘mama mātāpitaro aññesu divasesu imāya velāya āgacchanti, idāni tesaṃ pavattiṃ na jānāmi, paṭimaggaṃ gamissāmī’’ti cintetvā maggaṃ gantvā saddamakāsi. Te tassa saddaṃ sañjānitvā paṭisaddaṃ karitvā puttasinehena ‘‘tāta suvaṇṇasāma, idha paripantho atthi, mā āgamī’’ti vadiṃsu. Atha nesaṃ ‘‘tena hi imaṃ laṭṭhikoṭiṃ gahetvā mama santikaṃ ethā’’ti dīghalaṭṭhiṃ adāsi. Te laṭṭhikoṭiṃ gahetvā tassa santikaṃ āgamiṃsu. Atha ne ‘‘kena kāraṇena vo cakkhūni vinaṭṭhānī’’ti pucchi. Atha naṃ mātāpitaro āhaṃsu ‘‘tāta, mayaṃ deve vassante idha rukkhamūle vammikamatthake ṭhitā, tena kāraṇenā’’ti. So mātāpitūnaṃ kathaṃ sutvāva aññāsi ‘‘tattha āsīvisena bhavitabbaṃ, tena kuddhena nāsāvāto vissaṭṭho bhavissatī’’ti. So mātāpitaro disvā rodi ceva hasi ca. Atha naṃ te pucchiṃsu ‘‘kasmā, tāta, rodasi ceva hasasi cā’’ti? Ammatātā, ‘‘tumhākaṃ daharakāleyeva evaṃ cakkhūni vinaṭṭhānī’’ti rodiṃ, ‘‘idāni paṭijaggituṃ labhissāmī’’ti hasiṃ. Ammatātā, tumhe mā cintayittha, ahaṃ vo paṭijaggissāmīti.

    សោ មាតាបិតរោ អស្សាសេត្វា អស្សមបទំ អានេត្វា តេសំ រត្តិដ្ឋានទិវាដ្ឋានេសុ ចង្កមេ បណ្ណសាលាយំ វច្ចដ្ឋានេ បស្សាវដ្ឋានេ ចាតិ សព្ពដ្ឋានេសុ រជ្ជុកេ ពន្ធិ, តតោ បដ្ឋាយ តេ អស្សមបទេ ឋបេត្វា សយំ វនមូលផលាទីនិ អាហរិត្វា បណ្ណសាលាយំ ឋបេត្វា បាតោវ តេសំ វសនដ្ឋានំ សម្មជ្ជិត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា ឃដំ អាទាយ មិគសម្មតានទិំ គន្ត្វា បានីយបរិភោជនីយំ អាហរិត្វា ឧបដ្ឋាបេតិ, ទន្តកដ្ឋមុខោទកាទីនិ ទត្វា មធុរផលាផលំ ទេតិ, តេហិ ភុញ្ជិត្វា មុខេ វិក្ខាលិតេ សយំ ខាទិត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា មិគគណបរិវុតោ ផលាផលត្ថាយ អរញ្ញំ បាវិសិ។ បព្ពតបាទេ កិន្នរបរិវារោ ផលាផលំ គហេត្វា សាយន្ហសមយេ អាគន្ត្វា ឃដេន ឧទកំ អាហរិត្វា ឧណ្ហោទកេន តេសំ យថារុចិ ន្ហាបនំ បាទធោវនំ វា កត្វា អង្គារកបល្លំ ឧបនេត្វា ហត្ថបាទេ សេទេត្វា តេសំ និសិន្នានំ ផលាផលំ ទត្វា ខាទាបេត្វា បរិយោសានេ សយំ ខាទិត្វា សេសកំ ឋបេសិ។ ឥមិនា និយាមេនេវ មាតាបិតរោ បដិជគ្គិ។

    So mātāpitaro assāsetvā assamapadaṃ ānetvā tesaṃ rattiṭṭhānadivāṭṭhānesu caṅkame paṇṇasālāyaṃ vaccaṭṭhāne passāvaṭṭhāne cāti sabbaṭṭhānesu rajjuke bandhi, tato paṭṭhāya te assamapade ṭhapetvā sayaṃ vanamūlaphalādīni āharitvā paṇṇasālāyaṃ ṭhapetvā pātova tesaṃ vasanaṭṭhānaṃ sammajjitvā mātāpitaro vanditvā ghaṭaṃ ādāya migasammatānadiṃ gantvā pānīyaparibhojanīyaṃ āharitvā upaṭṭhāpeti, dantakaṭṭhamukhodakādīni datvā madhuraphalāphalaṃ deti, tehi bhuñjitvā mukhe vikkhālite sayaṃ khāditvā mātāpitaro vanditvā migagaṇaparivuto phalāphalatthāya araññaṃ pāvisi. Pabbatapāde kinnaraparivāro phalāphalaṃ gahetvā sāyanhasamaye āgantvā ghaṭena udakaṃ āharitvā uṇhodakena tesaṃ yathāruci nhāpanaṃ pādadhovanaṃ vā katvā aṅgārakapallaṃ upanetvā hatthapāde sedetvā tesaṃ nisinnānaṃ phalāphalaṃ datvā khādāpetvā pariyosāne sayaṃ khāditvā sesakaṃ ṭhapesi. Iminā niyāmeneva mātāpitaro paṭijaggi.

    តស្មិំ សមយេ ពារាណសិយំ បីឡិយក្ខោ នាម រាជា រជ្ជំ ការេសិ។ សោ មិគមំសលោភេន មាតរំ រជ្ជំ បដិច្ឆាបេត្វា សន្នទ្ធបញ្ចាវុធោ ហិមវន្តំ បវិសិត្វា មិគេ វធិត្វា មំសំ ខាទន្តោ មិគសម្មតានទិំ បត្វា អនុបុព្ពេន សាមស្ស បានីយគ្គហណតិត្ថំ សម្បត្តោ មិគបទវលញ្ជំ ទិស្វា មណិវណ្ណាហិ សាខាហិ កោដ្ឋកំ កត្វា ធនុំ អាទាយ វិសបីតំ សរំ សន្នហិត្វា និលីនោវ អច្ឆិ។ មហាសត្តោបិ សាយន្ហសមយេ ផលាផលំ អាហរិត្វា អស្សមបទេ ឋបេត្វា មាតាបិតរោ វន្ទិត្វា ‘‘បានីយំ អាហរិស្សាមី’’តិ ឃដំ គហេត្វា មិគគណបរិវុតោ ទ្វេបិ មិគេ ឯកតោ កត្វា តេសំ បិដ្ឋិយំ បានីយឃដំ ឋបេត្វា ហត្ថេន គហេត្វា នទីតិត្ថំ អគមាសិ។ រាជា កោដ្ឋកេ ឋិតោវ តំ តថា អាគច្ឆន្តំ ទិស្វា ‘‘មយា ឯត្តកំ កាលំ ឯវំ វិចរន្តេនបិ មនុស្សោ នាម ន ទិដ្ឋបុព្ពោ, ទេវោ នុ ខោ ឯស នាគោ នុ ខោ, សចេ បនាហំ ឯតំ ឧបសង្កមិត្វា បុច្ឆិស្សាមិ។ ទេវោ ចេ ភវិស្សតិ, អាកាសំ ឧប្បតិស្សតិ។ នាគោ ចេ, ភូមិយំ បវិសិស្សតិ។ ន ខោ បនាហំ សព្ពកាលំ ហិមវន្តេយេវ វិចរិស្សាមិ, ពារាណសិំ គមិស្សាមិ។ តត្រ មំ បុច្ឆិស្សន្តិ ‘អបិ នុ ខោ តេ, មហារាជ, ហិមវន្តេ វសន្តេន កិញ្ចិ អឆរិយំ ទិដ្ឋបុព្ព’ន្តិ? តត្រាហំ ‘ឯវរូបោ មេ សត្តោ ទិដ្ឋបុព្ពោ’តិ វក្ខាមិ។ ‘កោ នាមេសោ’តិ វុត្តេ សចេ ‘ន ជានាមី’តិ វក្ខាមិ , អថ គរហិស្សន្តិ មំ, តស្មា ឯតំ វិជ្ឈិត្វា ទុព្ពលំ កត្វា បុច្ឆិស្សាមី’’តិ ចិន្តេសិ។

    Tasmiṃ samaye bārāṇasiyaṃ pīḷiyakkho nāma rājā rajjaṃ kāresi. So migamaṃsalobhena mātaraṃ rajjaṃ paṭicchāpetvā sannaddhapañcāvudho himavantaṃ pavisitvā mige vadhitvā maṃsaṃ khādanto migasammatānadiṃ patvā anupubbena sāmassa pānīyaggahaṇatitthaṃ sampatto migapadavalañjaṃ disvā maṇivaṇṇāhi sākhāhi koṭṭhakaṃ katvā dhanuṃ ādāya visapītaṃ saraṃ sannahitvā nilīnova acchi. Mahāsattopi sāyanhasamaye phalāphalaṃ āharitvā assamapade ṭhapetvā mātāpitaro vanditvā ‘‘pānīyaṃ āharissāmī’’ti ghaṭaṃ gahetvā migagaṇaparivuto dvepi mige ekato katvā tesaṃ piṭṭhiyaṃ pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā hatthena gahetvā nadītitthaṃ agamāsi. Rājā koṭṭhake ṭhitova taṃ tathā āgacchantaṃ disvā ‘‘mayā ettakaṃ kālaṃ evaṃ vicarantenapi manusso nāma na diṭṭhapubbo, devo nu kho esa nāgo nu kho, sace panāhaṃ etaṃ upasaṅkamitvā pucchissāmi. Devo ce bhavissati, ākāsaṃ uppatissati. Nāgo ce, bhūmiyaṃ pavisissati. Na kho panāhaṃ sabbakālaṃ himavanteyeva vicarissāmi, bārāṇasiṃ gamissāmi. Tatra maṃ pucchissanti ‘api nu kho te, mahārāja, himavante vasantena kiñci achariyaṃ diṭṭhapubba’nti? Tatrāhaṃ ‘evarūpo me satto diṭṭhapubbo’ti vakkhāmi. ‘Ko nāmeso’ti vutte sace ‘na jānāmī’ti vakkhāmi , atha garahissanti maṃ, tasmā etaṃ vijjhitvā dubbalaṃ katvā pucchissāmī’’ti cintesi.

    អថ តេសុ មិគេសុ បឋមមេវ ឱតរិត្វា បានីយំ បិវិត្វា ឧត្តិណ្ណេសុ ពោធិសត្តោ ឧគ្គហិតវត្តោ មហាថេរោ វិយ សណិកំ ឱតរិត្វា បស្សទ្ធទរថោ បច្ចុត្តរិត្វា រត្តវាកចីរំ និវាសេត្វា ឯកំ បារុបិត្វា អជិនចម្មំ អំសេ កត្វា បានីយឃដំ ឧក្ខិបិត្វា ឧទកំ បុញ្ឆិត្វា វាមអំសកូដេ ឋបេសិ។ តស្មិំ កាលេ ‘‘ឥទានិ វិជ្ឈិតុំ សមយោ’’តិ រាជា វិសបីតំ សរំ ឧក្ខិបិត្វា មហាសត្តំ ទក្ខិណបស្សេ វិជ្ឈិ, សរោ វាមបស្សេន និក្ខមិ។ តស្ស វិទ្ធភាវំ ញត្វា មិគគណា ភីតា បលាយិំសុ។ សុវណ្ណសាមបណ្ឌិតោ បន វិទ្ធោបិ បានីយឃដំ យថា វា តថា វា អនវសុម្ភិត្វា សតិំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា សណិកំ ឱតារេត្វា វាលុកំ វិយូហិត្វា ឋបេត្វា ទិសំ វវត្ថបេត្វា មាតាបិតូនំ វសនដ្ឋានទិសាភាគេន សីសំ កត្វា រជតបដ្ដវណ្ណាយ វាលុកាយ សុវណ្ណបដិមា វិយ និបជ្ជិត្វា សតិំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា ‘‘ឥមស្មិំ ហិមវន្តប្បទេសេ មម វេរី នាម នត្ថិ, មយ្ហំ មាតាបិតូនញ្ច វេរី នាម នត្ថី’’តិ មុខេន លោហិតំ ឆឌ្ឌេត្វា រាជានំ អទិស្វាវ បឋមំ គាថមាហ –

    Atha tesu migesu paṭhamameva otaritvā pānīyaṃ pivitvā uttiṇṇesu bodhisatto uggahitavatto mahāthero viya saṇikaṃ otaritvā passaddhadaratho paccuttaritvā rattavākacīraṃ nivāsetvā ekaṃ pārupitvā ajinacammaṃ aṃse katvā pānīyaghaṭaṃ ukkhipitvā udakaṃ puñchitvā vāmaaṃsakūṭe ṭhapesi. Tasmiṃ kāle ‘‘idāni vijjhituṃ samayo’’ti rājā visapītaṃ saraṃ ukkhipitvā mahāsattaṃ dakkhiṇapasse vijjhi, saro vāmapassena nikkhami. Tassa viddhabhāvaṃ ñatvā migagaṇā bhītā palāyiṃsu. Suvaṇṇasāmapaṇḍito pana viddhopi pānīyaghaṭaṃ yathā vā tathā vā anavasumbhitvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā saṇikaṃ otāretvā vālukaṃ viyūhitvā ṭhapetvā disaṃ vavatthapetvā mātāpitūnaṃ vasanaṭṭhānadisābhāgena sīsaṃ katvā rajatapaṭṭavaṇṇāya vālukāya suvaṇṇapaṭimā viya nipajjitvā satiṃ paccupaṭṭhāpetvā ‘‘imasmiṃ himavantappadese mama verī nāma natthi, mayhaṃ mātāpitūnañca verī nāma natthī’’ti mukhena lohitaṃ chaḍḍetvā rājānaṃ adisvāva paṭhamaṃ gāthamāha –

    ២៩៦.

    296.

    ‘‘កោ នុ មំ ឧសុនា វិជ្ឈិ, បមត្តំ ឧទហារកំ;

    ‘‘Ko nu maṃ usunā vijjhi, pamattaṃ udahārakaṃ;

    ខត្តិយោ ព្រាហ្មណោ វេស្សោ, កោ មំ វិទ្ធា និលីយសី’’តិ។

    Khattiyo brāhmaṇo vesso, ko maṃ viddhā nilīyasī’’ti.

    តត្ថ បមត្តន្តិ មេត្តាភាវនាយ អនុបដ្ឋិតសតិំ។ ឥទញ្ហិ សោ សន្ធាយ តស្មិំ ខណេ អត្តានំ បមត្តំ នាម អកាសិ។ វិទ្ធាតិ វិជ្ឈិត្វា។

    Tattha pamattanti mettābhāvanāya anupaṭṭhitasatiṃ. Idañhi so sandhāya tasmiṃ khaṇe attānaṃ pamattaṃ nāma akāsi. Viddhāti vijjhitvā.

    ឯវញ្ច បន វត្វា បុន អត្តនោ សរីរមំសស្ស អភក្ខសម្មតភាវំ ទស្សេតុំ ទុតិយំ គាថមាហ –

    Evañca pana vatvā puna attano sarīramaṃsassa abhakkhasammatabhāvaṃ dassetuṃ dutiyaṃ gāthamāha –

    ២៩៧.

    297.

    ‘‘ន មេ មំសានិ ខជ្ជានិ, ចម្មេនត្ថោ ន វិជ្ជតិ;

    ‘‘Na me maṃsāni khajjāni, cammenattho na vijjati;

    អថ កេន នុ វណ្ណេន, វិទ្ធេយ្យំ មំ អមញ្ញថា’’តិ។

    Atha kena nu vaṇṇena, viddheyyaṃ maṃ amaññathā’’ti.

    ទុតិយគាថំ វត្វា តមេវ នាមាទិវសេន បុច្ឆន្តោ អាហ –

    Dutiyagāthaṃ vatvā tameva nāmādivasena pucchanto āha –

    ២៩៨.

    298.

    ‘‘កោ វា ត្វំ កស្ស វា បុត្តោ, កថំ ជានេមុ តំ មយំ;

    ‘‘Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ;

    បុដ្ឋោ មេ សម្ម អក្ខាហិ, កិំ មំ វិទ្ធា និលីយសី’’តិ។

    Puṭṭho me samma akkhāhi, kiṃ maṃ viddhā nilīyasī’’ti.

    តត្ថ អមញ្ញថាតិ អយំ បុរិសោ កេន ការណេន មំ វិជ្ឈិតព្ពន្តិ អមញ្ញិត្ថាតិ អត្ថោ។

    Tattha amaññathāti ayaṃ puriso kena kāraṇena maṃ vijjhitabbanti amaññitthāti attho.

    ឯវញ្ច បន វត្វា តុណ្ហី អហោសិ។ តំ សុត្វា រាជា ‘‘អយំ មយា វិសបីតេន សល្លេន វិជ្ឈិត្វា បាតិតោបិ នេវ មំ អក្កោសតិ ន បរិភាសតិ, មម ហទយំ សម្ពាហន្តោ វិយ បិយវចនេន សមុទាចរតិ, គច្ឆិស្សាមិស្ស សន្តិក’’ន្តិ ចិន្តេត្វា គន្ត្វា តស្ស សន្តិកេ ឋិតោវ ទ្វេ គាថា អភាសិ –

    Evañca pana vatvā tuṇhī ahosi. Taṃ sutvā rājā ‘‘ayaṃ mayā visapītena sallena vijjhitvā pātitopi neva maṃ akkosati na paribhāsati, mama hadayaṃ sambāhanto viya piyavacanena samudācarati, gacchissāmissa santika’’nti cintetvā gantvā tassa santike ṭhitova dve gāthā abhāsi –

    ២៩៩.

    299.

    ‘‘រាជាហមស្មិ កាសីនំ, បីឡិយក្ខោតិ មំ វិទូ;

    ‘‘Rājāhamasmi kāsīnaṃ, pīḷiyakkhoti maṃ vidū;

    លោភា រដ្ឋំ បហិត្វាន, មិគមេសំ ចរាមហំ។

    Lobhā raṭṭhaṃ pahitvāna, migamesaṃ carāmahaṃ.

    ៣០០.

    300.

    ‘‘ឥស្សត្ថេ ចស្មិ កុសលោ, ទឡ្ហធម្មោតិ វិស្សុតោ;

    ‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;

    នាគោបិ មេ ន មុច្ចេយ្យ, អាគតោ ឧសុបាតន’’ន្តិ។

    Nāgopi me na mucceyya, āgato usupātana’’nti.

    តត្ថ រាជាហមស្មីតិ ឯវំ កិរស្ស វិតក្កោ អហោសិ ‘‘ទេវាបិ នាគាបិ មនុស្សភាសាយ កថេន្តិយេវ, អហមេតំ ទេវោតិ វា នាគោតិ វា មនុស្សោតិ វា ន ជានាមិ។ សចេ កុជ្ឈេយ្យ, នាសេយ្យ មំ, ‘រាជា’តិ វុត្តេ បន អភាយន្តោ នាម នត្ថី’’តិ។ តស្មា អត្តនោ រាជភាវំ ជានាបេតុំ បឋមំ ‘‘រាជាហមស្មី’’តិ អាហ។ លោភាតិ មិគមំសលោភេន។ មិគមេសន្តិ មិគំ ឯសន្តោ។ ចរាមហន្តិ ចរាមិ អហំ។ ទុតិយំ គាថំ បន អត្តនោ ពលំ ទីបេតុកាមោ ឯវមាហ។ តត្ថ ឥស្សត្ថេតិ ធនុសិប្បេ។ ទឡ្ហធម្មោតិ ទឡ្ហធនុំ សហស្សត្ថាមធនុំ ឱរោបេតុញ្ច អារោបេតុញ្ច សមត្ថោ។

    Tattha rājāhamasmīti evaṃ kirassa vitakko ahosi ‘‘devāpi nāgāpi manussabhāsāya kathentiyeva, ahametaṃ devoti vā nāgoti vā manussoti vā na jānāmi. Sace kujjheyya, nāseyya maṃ, ‘rājā’ti vutte pana abhāyanto nāma natthī’’ti. Tasmā attano rājabhāvaṃ jānāpetuṃ paṭhamaṃ ‘‘rājāhamasmī’’ti āha. Lobhāti migamaṃsalobhena. Migamesanti migaṃ esanto. Carāmahanti carāmi ahaṃ. Dutiyaṃ gāthaṃ pana attano balaṃ dīpetukāmo evamāha. Tattha issattheti dhanusippe. Daḷhadhammoti daḷhadhanuṃ sahassatthāmadhanuṃ oropetuñca āropetuñca samattho.

    ឥតិ រាជា អត្តនោ ពលំ វណ្ណេត្វា តស្ស នាមគោត្តំ បុច្ឆន្តោ អាហ –

    Iti rājā attano balaṃ vaṇṇetvā tassa nāmagottaṃ pucchanto āha –

    ៣០១.

    301.

    ‘‘កោ វា ត្វំ កស្ស វា បុត្តោ, កថំ ជានេមុ តំ មយំ;

    ‘‘Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ mayaṃ;

    បិតុនោ អត្តនោ ចាបិ, នាមគោត្តំ បវេទយា’’តិ។

    Pituno attano cāpi, nāmagottaṃ pavedayā’’ti.

    តត្ថ បវេទយាតិ កថយ។

    Tattha pavedayāti kathaya.

    តំ សុត្វា មហាសត្តោ ‘‘សចាហំ ‘ទេវនាគកិន្នរខត្តិយាទីសុ អញ្ញតរោហមស្មី’តិ កថេយ្យំ, សទ្ទហេយ្យេវ ឯស, សច្ចមេវ បនស្ស កថេតុំ វដ្ដតី’’តិ ចិន្តេត្វា ឯវមាហ –

    Taṃ sutvā mahāsatto ‘‘sacāhaṃ ‘devanāgakinnarakhattiyādīsu aññatarohamasmī’ti katheyyaṃ, saddaheyyeva esa, saccameva panassa kathetuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā evamāha –

    ៣០២.

    302.

    ‘‘នេសាទបុត្តោ ភទ្ទន្តេ, សាមោ ឥតិ មំ ញាតយោ;

    ‘‘Nesādaputto bhaddante, sāmo iti maṃ ñātayo;

    អាមន្តយិំសុ ជីវន្តំ, ស្វជ្ជេវាហំ គតោ សយេ។

    Āmantayiṃsu jīvantaṃ, svajjevāhaṃ gato saye.

    ៣០៣.

    303.

    ‘‘វិទ្ធោស្មិ បុថុសល្លេន, សវិសេន យថា មិគោ;

    ‘‘Viddhosmi puthusallena, savisena yathā migo;

    សកម្ហិ លោហិតេ រាជ, បស្ស សេមិ បរិប្លុតោ។

    Sakamhi lohite rāja, passa semi paripluto.

    ៣០៤.

    304.

    ‘‘បដិវាមគតំ សល្លំ, បស្ស ធិម្ហាមិ លោហិតំ;

    ‘‘Paṭivāmagataṃ sallaṃ, passa dhimhāmi lohitaṃ;

    អាតុរោ ត្យានុបុច្ឆាមិ, កិំ មំ វិទ្ធា និលីយសិ។

    Āturo tyānupucchāmi, kiṃ maṃ viddhā nilīyasi.

    ៣០៥.

    305.

    ‘‘អជិនម្ហិ ហញ្ញតេ ទីបិ, នាគោ ទន្តេហិ ហញ្ញតេ;

    ‘‘Ajinamhi haññate dīpi, nāgo dantehi haññate;

    អថ កេន នុ វណ្ណេន, វិទ្ធេយ្យំ មំ អមញ្ញថា’’តិ។

    Atha kena nu vaṇṇena, viddheyyaṃ maṃ amaññathā’’ti.

    តត្ថ ជីវន្តន្តិ មំ ឥតោ បុព្ពេ ជីវមានំ ‘‘ឯហិ សាម, យាហិ សាមា’’តិ ញាតយោ អាមន្តយិំសុ។ ស្វជ្ជេវាហំ គតោតិ សោ អហំ អជ្ជ ឯវំ គតោ មរណមុខេ សម្បត្តោ, បវិដ្ឋោតិ អត្ថោ ។ សយេតិ សយាមិ។ បរិប្លុតោតិ និមុគ្គោ។ បដិវាមគតន្តិ ទក្ខិណបស្សេន បវិសិត្វា វាមបស្សេន និគ្គតន្តិ អត្ថោ។ បស្សាតិ ឱលោកេហិ មំ។ ធិម្ហាមីតិ និដ្ឋុភាមិ, ឥទំ សោ សតិំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា អវិកម្បមានោវ លោហិតំ មុខេន ឆឌ្ឌេត្វា អាហ។ អាតុរោ ត្យានុបុច្ឆាមី’’តិ ពាឡ្ហគិលានោ ហុត្វា អហំ តំ អនុបុច្ឆាមិ។ និលីយសីតិ ឯតស្មិំ វនគុម្ពេ និលីនោ អច្ឆសិ។ វិទ្ធេយ្យន្តិ វិជ្ឈិតព្ពំ។ អមញ្ញថាតិ អមញ្ញិត្ថ។

    Tattha jīvantanti maṃ ito pubbe jīvamānaṃ ‘‘ehi sāma, yāhi sāmā’’ti ñātayo āmantayiṃsu. Svajjevāhaṃ gatoti so ahaṃ ajja evaṃ gato maraṇamukhe sampatto, paviṭṭhoti attho . Sayeti sayāmi. Pariplutoti nimuggo. Paṭivāmagatanti dakkhiṇapassena pavisitvā vāmapassena niggatanti attho. Passāti olokehi maṃ. Dhimhāmīti niṭṭhubhāmi, idaṃ so satiṃ paccupaṭṭhāpetvā avikampamānova lohitaṃ mukhena chaḍḍetvā āha. Āturo tyānupucchāmī’’ti bāḷhagilāno hutvā ahaṃ taṃ anupucchāmi. Nilīyasīti etasmiṃ vanagumbe nilīno acchasi. Viddheyyanti vijjhitabbaṃ. Amaññathāti amaññittha.

    រាជា តស្ស វចនំ សុត្វា យថាភូតំ អនាចិក្ខិត្វា មុសាវាទំ កថេន្តោ អាហ –

    Rājā tassa vacanaṃ sutvā yathābhūtaṃ anācikkhitvā musāvādaṃ kathento āha –

    ៣០៦.

    306.

    ‘‘មិគោ ឧបដ្ឋិតោ អាសិ, អាគតោ ឧសុបាតនំ;

    ‘‘Migo upaṭṭhito āsi, āgato usupātanaṃ;

    តំ ទិស្វា ឧព្ពិជី សាម, តេន កោធោ មមាវិសី’’តិ។

    Taṃ disvā ubbijī sāma, tena kodho mamāvisī’’ti.

    តត្ថ អាវិសីតិ អជ្ឈោត្ថរិ។ តេន ការណេន មេ កោធោ ឧប្បន្នោតិ ទីបេតិ។

    Tattha āvisīti ajjhotthari. Tena kāraṇena me kodho uppannoti dīpeti.

    អថ នំ មហាសត្តោ ‘‘កិំ វទេសិ, មហារាជ, ឥមស្មិំ ហិមវន្តេ មំ ទិស្វា បលាយនមិគោ នាម នត្ថី’’តិ វត្វា អាហ –

    Atha naṃ mahāsatto ‘‘kiṃ vadesi, mahārāja, imasmiṃ himavante maṃ disvā palāyanamigo nāma natthī’’ti vatvā āha –

    ៣០៧.

    307.

    ‘‘យតោ សរាមិ អត្តានំ, យតោ បត្តោស្មិ វិញ្ញុតំ;

    ‘‘Yato sarāmi attānaṃ, yato pattosmi viññutaṃ;

    ន មំ មិគា ឧត្តសន្តិ, អរញ្ញេ សាបទានិបិ។

    Na maṃ migā uttasanti, araññe sāpadānipi.

    ៣០៨.

    308.

    ‘‘យតោ និធិំ បរិហរិំ, យតោ បត្តោស្មិ យោព្ពនំ;

    ‘‘Yato nidhiṃ parihariṃ, yato pattosmi yobbanaṃ;

    ន មំ មិគា ឧត្តសន្តិ, អរញ្ញេ សាបទានិបិ។

    Na maṃ migā uttasanti, araññe sāpadānipi.

    ៣០៩.

    309.

    ‘‘ភីរូ កិម្បុរិសា រាជ, បព្ពតេ គន្ធមាទនេ;

    ‘‘Bhīrū kimpurisā rāja, pabbate gandhamādane;

    សម្មោទមានា គច្ឆាម, បព្ពតានិ វនានិ ច។

    Sammodamānā gacchāma, pabbatāni vanāni ca.

    ៣១០.

    310.

    ‘‘ន មំ មិគា ឧត្តសន្តិ, អរញ្ញេ សាបទានិបិ;

    ‘‘Na maṃ migā uttasanti, araññe sāpadānipi;

    អថ កេន នុ វណ្ណេន, ឧត្រាសន្តិ មិគា មម’’ន្តិ។

    Atha kena nu vaṇṇena, utrāsanti migā mama’’nti.

    តត្ថ ន មំ មិគាតិ ភោ មហារាជ, យតោ កាលតោ បដ្ឋាយ អហំ អត្តានំ សរាមិ, យតោ កាលតោ បដ្ឋាយ អហំ វិញ្ញុភាវំ បត្តោ អស្មិ ភវាមិ, តតោ កាលតោ បដ្ឋាយ មំ ទិស្វា មិគា នាម ន ឧត្តសន្តិ។ សាបទានិបីតិ វាឡមិគាបិ។ យតោ និធិន្តិ យតោ កាលតោ បដ្ឋាយ អហំ វាកចីរំ បរិហរិំ។ ភីរូ កិម្បុរិសាតិ មហារាជ, មិគា តាវ តិដ្ឋន្តុ, កិម្បុរិសា នាម អតិភីរុកា ហោន្តិ។ យេ ឥមស្មិំ គន្ធមាទនបព្ពតេ វិហរន្តិ, តេបិ មំ ទិស្វា ន ឧត្តសន្តិ, អថ ខោ មយំ អញ្ញមញ្ញំ សម្មោទមានា គច្ឆាម។ ឧត្រាសន្តិ មិគា មមន្តិ មមំ ទិស្វា មិគា ឧត្រាសេយ្យុំ, កេន ការណេន ត្វំ មំ សទ្ទហាបេស្សសីតិ ទីបេតិ។

    Tattha na maṃ migāti bho mahārāja, yato kālato paṭṭhāya ahaṃ attānaṃ sarāmi, yato kālato paṭṭhāya ahaṃ viññubhāvaṃ patto asmi bhavāmi, tato kālato paṭṭhāya maṃ disvā migā nāma na uttasanti. Sāpadānipīti vāḷamigāpi. Yato nidhinti yato kālato paṭṭhāya ahaṃ vākacīraṃ parihariṃ. Bhīrū kimpurisāti mahārāja, migā tāva tiṭṭhantu, kimpurisā nāma atibhīrukā honti. Ye imasmiṃ gandhamādanapabbate viharanti, tepi maṃ disvā na uttasanti, atha kho mayaṃ aññamaññaṃ sammodamānā gacchāma. Utrāsanti migā mamanti mamaṃ disvā migā utrāseyyuṃ, kena kāraṇena tvaṃ maṃ saddahāpessasīti dīpeti.

    តំ សុត្វា រាជា ‘‘មយា ឥមំ និរបរាធំ វិជ្ឈិត្វា មុសាវាទោ កថិតោ, សច្ចមេវ កថយិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា អាហ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘mayā imaṃ niraparādhaṃ vijjhitvā musāvādo kathito, saccameva kathayissāmī’’ti cintetvā āha –

    ៣១១.

    311.

    ‘‘ន តំ តស មិគោ សាម, កិំ តាហំ អលិកំ ភណេ;

    ‘‘Na taṃ tasa migo sāma, kiṃ tāhaṃ alikaṃ bhaṇe;

    កោធលោភាភិភូតាហំ, ឧសុំ តេ តំ អវស្សជិ’’ន្តិ។

    Kodhalobhābhibhūtāhaṃ, usuṃ te taṃ avassaji’’nti.

    តត្ថ ន តំ តសាតិ ន តំ ទិស្វា មិគោ តស, ន ភីតោតិ អត្ថោ។ កិំ តាហន្តិ កិំ តេ ឯវំ កល្យាណទស្សនស្ស សន្តិកេ អហំ អលិកំ ភណិស្សាមិ ។ កោធលោភាភិភូតាហន្តិ កោធេន ច លោភេន ច អភិភូតោ ហុត្វា អហំ។ សោ ហិ បឋមមេវ មិគេសុ ឧប្បន្នេន កោធេន ‘‘មិគេ វិជ្ឈិស្សាមី’’តិ ធនុំ អារោបេត្វា ឋិតោ បច្ឆា ពោធិសត្តំ ទិស្វា តស្ស ទេវតាទីសុ អញ្ញតរភាវំ អជានន្តោ ‘‘បុច្ឆិស្សាមិ ន’’ន្តិ លោភំ ឧប្បាទេសិ, តស្មា ឯវមាហ។

    Tattha na taṃ tasāti na taṃ disvā migo tasa, na bhītoti attho. Kiṃ tāhanti kiṃ te evaṃ kalyāṇadassanassa santike ahaṃ alikaṃ bhaṇissāmi . Kodhalobhābhibhūtāhanti kodhena ca lobhena ca abhibhūto hutvā ahaṃ. So hi paṭhamameva migesu uppannena kodhena ‘‘mige vijjhissāmī’’ti dhanuṃ āropetvā ṭhito pacchā bodhisattaṃ disvā tassa devatādīsu aññatarabhāvaṃ ajānanto ‘‘pucchissāmi na’’nti lobhaṃ uppādesi, tasmā evamāha.

    ឯវញ្ច បន វត្វា ‘‘នាយំ សុវណ្ណសាមោ ឥមស្មិំ អរញ្ញេ ឯកកោវ វសិស្សតិ, ញាតកេហិបិស្ស ភវិតព្ពំ, បុច្ឆិស្សាមិ ន’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ឥតរំ គាថមាហ –

    Evañca pana vatvā ‘‘nāyaṃ suvaṇṇasāmo imasmiṃ araññe ekakova vasissati, ñātakehipissa bhavitabbaṃ, pucchissāmi na’’nti cintetvā itaraṃ gāthamāha –

    ៣១២.

    312.

    ‘‘កុតោ នុ សាម អាគម្ម, កស្ស វា បហិតោ តុវំ;

    ‘‘Kuto nu sāma āgamma, kassa vā pahito tuvaṃ;

    ‘ឧទហារោ នទិំ គច្ឆ’, អាគតោ មិគសម្មត’’ន្តិ។

    ‘Udahāro nadiṃ gaccha’, āgato migasammata’’nti.

    តត្ថ សាមាតិ មហាសត្តំ អាលបតិ។ អាគម្មាតិ កុតោ ទេសា ឥមំ វនំ អាគមិត្វា ‘‘អម្ហាកំ ឧទហារោ ឧទកំ អាហរិតុំ នទិំ គច្ឆា’’តិ កស្ស វា បហិតោកេន បុគ្គលេន បេសិតោ ហុត្វា តុវំ ឥមំ មិគសម្មតំ អាគតោតិ អត្ថោ។

    Tattha sāmāti mahāsattaṃ ālapati. Āgammāti kuto desā imaṃ vanaṃ āgamitvā ‘‘amhākaṃ udahāro udakaṃ āharituṃ nadiṃ gacchā’’ti kassa vā pahitokena puggalena pesito hutvā tuvaṃ imaṃ migasammataṃ āgatoti attho.

    សោ តស្ស កថំ សុត្វា មហន្តំ ទុក្ខវេទនំ អធិវាសេត្វា មុខេន លោហិតំ ឆឌ្ឌេត្វា គាថមាហ –

    So tassa kathaṃ sutvā mahantaṃ dukkhavedanaṃ adhivāsetvā mukhena lohitaṃ chaḍḍetvā gāthamāha –

    ៣១៣.

    313.

    ‘‘អន្ធា មាតាបិតា មយ្ហំ, តេ ភរាមិ ព្រហាវនេ;

    ‘‘Andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharāmi brahāvane;

    តេសាហំ ឧទកាហារោ, អាគតោ មិគសម្មត’’ន្តិ។

    Tesāhaṃ udakāhāro, āgato migasammata’’nti.

    តត្ថ ភរាមីតិ មូលផលាទីនិ អាហរិត្វា បោសេមិ។

    Tattha bharāmīti mūlaphalādīni āharitvā posemi.

    ឯវញ្ច បន វត្វា មហាសត្តោ មាតាបិតរោ អារព្ភ វិលបន្តោ អាហ –

    Evañca pana vatvā mahāsatto mātāpitaro ārabbha vilapanto āha –

    ៣១៤.

    314.

    ‘‘អត្ថិ នេសំ ឧសាមត្តំ, អថ សាហស្ស ជីវិតំ;

    ‘‘Atthi nesaṃ usāmattaṃ, atha sāhassa jīvitaṃ;

    ឧទកស្ស អលាភេន, មញ្ញេ អន្ធា មរិស្សរេ។

    Udakassa alābhena, maññe andhā marissare.

    ៣១៥.

    315.

    ‘‘ន មេ ឥទំ តថា ទុក្ខំ, លព្ភា ហិ បុមុនា ឥទំ;

    ‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;

    យញ្ច អម្មំ ន បស្សាមិ, តំ មេ ទុក្ខតរំ ឥតោ។

    Yañca ammaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.

    ៣១៦.

    316.

    ‘‘ន មេ ឥទំ តថា ទុក្ខំ, លព្ភា ហិ បុមុនា ឥទំ;

    ‘‘Na me idaṃ tathā dukkhaṃ, labbhā hi pumunā idaṃ;

    យញ្ច តាតំ ន បស្សាមិ, តំ មេ ទុក្ខតរំ ឥតោ។

    Yañca tātaṃ na passāmi, taṃ me dukkhataraṃ ito.

    ៣១៧.

    317.

    ‘‘សា នូន កបណា អម្មា, ចិររត្តាយ រុច្ឆតិ;

    ‘‘Sā nūna kapaṇā ammā, cirarattāya rucchati;

    អឌ្ឍរត្តេវ រត្តេ វា, នទីវ អវសុច្ឆតិ។

    Aḍḍharatteva ratte vā, nadīva avasucchati.

    ៣១៨.

    318.

    ‘‘សោ នូន កបណោ តាតោ, ចិររត្តាយ រុច្ឆតិ;

    ‘‘So nūna kapaṇo tāto, cirarattāya rucchati;

    អឌ្ឍរត្តេវ រត្តេ វា, នទីវ អវសុច្ឆតិ។

    Aḍḍharatteva ratte vā, nadīva avasucchati.

    ៣១៩.

    319.

    ‘‘ឧដ្ឋានបាទចរិយាយ, បាទសម្ពាហនស្ស ច;

    ‘‘Uṭṭhānapādacariyāya, pādasambāhanassa ca;

    សាម តាតវិលបន្តា, ហិណ្ឌិស្សន្តិ ព្រហាវនេ។

    Sāma tātavilapantā, hiṇḍissanti brahāvane.

    ៣២០.

    320.

    ឥទម្បិ ទុតិយំ សល្លំ, កម្បេតិ ហទយំ មមំ;

    Idampi dutiyaṃ sallaṃ, kampeti hadayaṃ mamaṃ;

    យញ្ច អន្ធេ ន បស្សាមិ, មញ្ញេ ហិស្សាមិ ជីវិត’’ន្តិ។

    Yañca andhe na passāmi, maññe hissāmi jīvita’’nti.

    តត្ថ ឧសាមត្តន្តិ ភោជនមត្តំ។ ‘‘ឧសា’’តិ ហិ ភោជនស្ស នាមំ តស្ស ច អត្ថិតាយ។ សាហស្ស ជីវិតន្តិ ឆទិវសមត្តំ ជីវិតន្តិ អត្ថោ។ ឥទំ អាហរិត្វា ឋបិតំ ផលាផលំ សន្ធាយាហ ។ អថ វា ឧសាតិ ឧស្មា។ តេនេតំ ទស្សេតិ – តេសំ សរីរេ ឧស្មាមត្តំ អត្ថិ, អថ មយា អាភតេន ផលាផលេន សាហស្ស ជីវិតំ អត្ថីតិ។ មរិស្សរេតិ មរិស្សន្តីតិ មញ្ញាមិ។ បុមុនាតិ បុរិសេន, ឯវរូបញ្ហិ ទុក្ខំ បុរិសេន លភិតព្ពមេវាតិ អត្ថោ។ ចិររត្តាយ រុច្ឆតីតិ ចិររត្តំ រោទិស្សតិ។ អឌ្ឍរត្តេ វាតិ មជ្ឈិមរត្តេ វា។ រត្តេ វាតិ បច្ឆិមរត្តេ វា។ អវសុច្ឆតីតិ កុន្នទី វិយ សុស្សិស្សតីតិ អត្ថោ។ ឧដ្ឋានបាទចរិយាយាតិ មហារាជ, អហំ រត្តិម្បិ ទិវាបិ ទ្វេ តយោ វារេ ឧដ្ឋាយ អត្តនោ ឧដ្ឋានវីរិយេន តេសំ បាទចរិយំ ករោមិ, ហត្ថបាទេ សម្ពាហាមិ, ឥទានិ មំ អទិស្វា មមត្ថាយ តេ បរិហីនចក្ខុកា ‘‘សាមតាតា’’តិ វិលបន្តា កណ្ដកេហិ វិជ្ឈិយមានា វិយ ឥមស្មិំ វនប្បទេសេ ហិណ្ឌិស្សន្តិ វិចរិស្សន្តីតិ អត្ថោ។ ទុតិយំ សល្លន្តិ បឋមវិទ្ធវិសបីតសល្លតោ សតគុណេន សហស្សគុណេន សតសហស្សគុណេន ទុក្ខតរំ ឥទំ ទុតិយំ តេសំ អទស្សនសោកសល្លំ។

    Tattha usāmattanti bhojanamattaṃ. ‘‘Usā’’ti hi bhojanassa nāmaṃ tassa ca atthitāya. Sāhassa jīvitanti chadivasamattaṃ jīvitanti attho. Idaṃ āharitvā ṭhapitaṃ phalāphalaṃ sandhāyāha . Atha vā usāti usmā. Tenetaṃ dasseti – tesaṃ sarīre usmāmattaṃ atthi, atha mayā ābhatena phalāphalena sāhassa jīvitaṃ atthīti. Marissareti marissantīti maññāmi. Pumunāti purisena, evarūpañhi dukkhaṃ purisena labhitabbamevāti attho. Cirarattāya rucchatīti cirarattaṃ rodissati. Aḍḍharatte vāti majjhimaratte vā. Ratte vāti pacchimaratte vā. Avasucchatīti kunnadī viya sussissatīti attho. Uṭṭhānapādacariyāyāti mahārāja, ahaṃ rattimpi divāpi dve tayo vāre uṭṭhāya attano uṭṭhānavīriyena tesaṃ pādacariyaṃ karomi, hatthapāde sambāhāmi, idāni maṃ adisvā mamatthāya te parihīnacakkhukā ‘‘sāmatātā’’ti vilapantā kaṇṭakehi vijjhiyamānā viya imasmiṃ vanappadese hiṇḍissanti vicarissantīti attho. Dutiyaṃ sallanti paṭhamaviddhavisapītasallato sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena dukkhataraṃ idaṃ dutiyaṃ tesaṃ adassanasokasallaṃ.

    រាជា តស្ស វិលាបំ សុត្វា ‘‘អយំ អច្ចន្តំ ព្រហ្មចារី ធម្មេ ឋិតោ មាតាបិតរោ ភរតិ, ឥទានិ ឯវំ ទុក្ខប្បត្តោបិ តេសំយេវ វិលបតិ, ឯវំ គុណសម្បន្នេ នាម មយា អបរាធោ កតោ, កថំ នុ ខោ ឥមំ សមស្សាសេយ្យ’’ន្តិ ចិន្តេត្វា ‘‘និរយេ បច្ចនកាលេ រជ្ជំ កិំ ករិស្សតិ, ឥមិនា បដិជគ្គិតនិយាមេនេវស្ស មាតាបិតរោ បដិជគ្គិស្សាមិ, ឥមស្ស មរណម្បិ អមរណំ វិយ ភវិស្សតី’’តិ សន្និដ្ឋានំ កត្វា អាហ –

    Rājā tassa vilāpaṃ sutvā ‘‘ayaṃ accantaṃ brahmacārī dhamme ṭhito mātāpitaro bharati, idāni evaṃ dukkhappattopi tesaṃyeva vilapati, evaṃ guṇasampanne nāma mayā aparādho kato, kathaṃ nu kho imaṃ samassāseyya’’nti cintetvā ‘‘niraye paccanakāle rajjaṃ kiṃ karissati, iminā paṭijaggitaniyāmenevassa mātāpitaro paṭijaggissāmi, imassa maraṇampi amaraṇaṃ viya bhavissatī’’ti sanniṭṭhānaṃ katvā āha –

    ៣២១.

    321.

    ‘‘មា ពាឡ្ហំ បរិទេវេសិ, សាម កល្យាណទស្សន;

    ‘‘Mā bāḷhaṃ paridevesi, sāma kalyāṇadassana;

    អហំ កម្មករោ ហុត្វា, ភរិស្សំ តេ ព្រហាវនេ។

    Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissaṃ te brahāvane.

    ៣២២.

    322.

    ‘‘ឥស្សត្ថេ ចស្មិ កុសលោ, ទឡ្ហធម្មោតិ វិស្សុតោ;

    ‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;

    អហំ កម្មករោ ហុត្វា, ភរិស្សំ តេ ព្រហាវនេ។

    Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissaṃ te brahāvane.

    ៣២៣.

    323.

    ‘‘មិគានំ វិឃាសមន្វេសំ, វនមូលផលានិ ច;

    ‘‘Migānaṃ vighāsamanvesaṃ, vanamūlaphalāni ca;

    អហំ កម្មករោ ហុត្វា, ភរិស្សំ តេ ព្រហាវនេ។

    Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissaṃ te brahāvane.

    ៣២៤.

    324.

    ‘‘កតមំ តំ វនំ សាម, យត្ថ មាតាបិតា តវ;

    ‘‘Katamaṃ taṃ vanaṃ sāma, yattha mātāpitā tava;

    អហំ តេ តថា ភរិស្សំ, យថា តេ អភរី តុវ’’ន្តិ។

    Ahaṃ te tathā bharissaṃ, yathā te abharī tuva’’nti.

    តត្ថ ភរិស្សំ តេតិ តេ តវ មាតាបិតរោ ភរិស្សាមិ។ មិគានន្តិ សីហាទីនំ មិគានំ វិឃាសំ អន្វេសន្តោ។ ឥទំ សោ ‘‘ឥស្សត្ថេ ចស្មិ កុសលោតិ ថូលថូលេ មិគេ វធិត្វា មធុរមំសេន តវ មាតាបិតរោ ភរិស្សាមី’’តិ វត្វា ‘‘មា, មហារាជ, អម្ហេ និស្សាយ បាណវធំ ករី’’តិ វុត្តេ ឯវមាហ។ យថា តេតិ យថា ត្វំ តេ អភរិ, តថេវាហម្បិ ភរិស្សាមីតិ។

    Tattha bharissaṃ teti te tava mātāpitaro bharissāmi. Migānanti sīhādīnaṃ migānaṃ vighāsaṃ anvesanto. Idaṃ so ‘‘issatthe casmi kusaloti thūlathūle mige vadhitvā madhuramaṃsena tava mātāpitaro bharissāmī’’ti vatvā ‘‘mā, mahārāja, amhe nissāya pāṇavadhaṃ karī’’ti vutte evamāha. Yathā teti yathā tvaṃ te abhari, tathevāhampi bharissāmīti.

    អថស្ស មហាសត្តោ ‘‘សាធុ, មហារាជ, តេន ហិ មេ មាតាបិតរោ ភរស្សូ’’តិ វត្វា មគ្គំ អាចិក្ខន្តោ អាហ –

    Athassa mahāsatto ‘‘sādhu, mahārāja, tena hi me mātāpitaro bharassū’’ti vatvā maggaṃ ācikkhanto āha –

    ៣២៥.

    325.

    ‘‘អយំ ឯកបទី រាជ, យោយំ ឧស្សីសកេ មម;

    ‘‘Ayaṃ ekapadī rāja, yoyaṃ ussīsake mama;

    ឥតោ គន្ត្វា អឌ្ឍកោសំ, តត្ថ នេសំ អគារកំ;

    Ito gantvā aḍḍhakosaṃ, tattha nesaṃ agārakaṃ;

    យត្ថ មាតាបិតា មយ្ហំ, តេ ភរស្សុ ឥតោ គតោ’’តិ។

    Yattha mātāpitā mayhaṃ, te bharassu ito gato’’ti.

    តត្ថ ឯកបទីតិ ឯកបទមគ្គោ។ ឧស្សីសកេតិ យោ ឯស មម មត្ថកដ្ឋានេ។ អឌ្ឍកោសន្តិ អឌ្ឍកោសន្តរេ។

    Tattha ekapadīti ekapadamaggo. Ussīsaketi yo esa mama matthakaṭṭhāne. Aḍḍhakosanti aḍḍhakosantare.

    ឯវំ សោ តស្ស មគ្គំ អាចិក្ខិត្វា មាតាបិតូសុ ពលវសិនេហេន តថារូបំ វេទនំ អធិវាសេត្វា តេសំ ភរណត្ថាយ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ យាចន្តោ បុន ឯវមាហ –

    Evaṃ so tassa maggaṃ ācikkhitvā mātāpitūsu balavasinehena tathārūpaṃ vedanaṃ adhivāsetvā tesaṃ bharaṇatthāya añjaliṃ paggayha yācanto puna evamāha –

    ៣២៦.

    326.

    ‘‘នមោ តេ កាសិរាជត្ថុ, នមោ តេ កាសិវឌ្ឍន;

    ‘‘Namo te kāsirājatthu, namo te kāsivaḍḍhana;

    អន្ធា មាតាបិតា មយ្ហំ, តេ ភរស្សុ ព្រហាវនេ។

    Andhā mātāpitā mayhaṃ, te bharassu brahāvane.

    ៣២៧.

    327.

    ‘‘អញ្ជលិំ តេ បគ្គណ្ហាមិ, កាសិរាជ នមត្ថុ តេ;

    ‘‘Añjaliṃ te paggaṇhāmi, kāsirāja namatthu te;

    មាតរំ បិតរំ មយ្ហំ, វុត្តោ វជ្ជាសិ វន្ទន’’ន្តិ។

    Mātaraṃ pitaraṃ mayhaṃ, vutto vajjāsi vandana’’nti.

    តត្ថ វុត្តោ វជ្ជាសីតិ ‘‘បុត្តោ វោ សុវណ្ណសាមោ នទីតីរេវិសបីតេន សល្លេន វិទ្ធោ រជតបដ្ដសទិសេ វាលុកាបុលិនេ ទក្ខិណបស្សេន និបន្នោ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ តុម្ហាកំ បាទេ វន្ទតី’’តិ ឯវំ មហារាជ, មយា វុត្តោ ហុត្វា មាតាបិតូនំ មេ វន្ទនំ វទេយ្យាសីតិ អត្ថោ។

    Tattha vutto vajjāsīti ‘‘putto vo suvaṇṇasāmo nadītīrevisapītena sallena viddho rajatapaṭṭasadise vālukāpuline dakkhiṇapassena nipanno añjaliṃ paggayha tumhākaṃ pāde vandatī’’ti evaṃ mahārāja, mayā vutto hutvā mātāpitūnaṃ me vandanaṃ vadeyyāsīti attho.

    រាជា ‘‘សាធូ’’តិ សម្បដិច្ឆិ។ មហាសត្តោបិ មាតាបិតូនំ វន្ទនំ បេសេត្វា វិសញ្ញិតំ បាបុណិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Rājā ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchi. Mahāsattopi mātāpitūnaṃ vandanaṃ pesetvā visaññitaṃ pāpuṇi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣២៨.

    328.

    ‘‘ឥទំ វត្វាន សោ សាមោ, យុវា កល្យាណទស្សនោ;

    ‘‘Idaṃ vatvāna so sāmo, yuvā kalyāṇadassano;

    មុច្ឆិតោ វិសវេគេន, វិសញ្ញី សមបជ្ជថា’’តិ។

    Mucchito visavegena, visaññī samapajjathā’’ti.

    តត្ថ សមបជ្ជថាតិ វិសញ្ញី ជាតោ។

    Tattha samapajjathāti visaññī jāto.

    សោ ហិ ហេដ្ឋា ឯត្តកំ កថេន្តោ និរស្សាសោ វិយ អហោសិ។ ឥទានិ បនស្ស វិសវេគេន មទ្ទិតា ភវង្គចិត្តសន្តតិ ហទយរូបំ និស្សាយ បវត្តិ, កថា បច្ឆិជ្ជិ, មុខំ បិហិតំ, អក្ខីនិ និមីលិតានិ, ហត្ថបាទា ថទ្ធភាវំ បត្តា, សកលសរីរំ លោហិតេន មក្ខិតំ។ រាជា ‘‘អយំ ឥទានេវ មយា សទ្ធិំ កថេសិ, កិំ នុ ខោ’’តិ តស្ស អស្សាសបស្សាសេ ឧបធារេសិ។ តេ បន និរុទ្ធា, សរីរំ ថទ្ធំ ជាតំ។ សោ តំ ទិស្វា ‘‘និរុទ្ធោ ទានិ សាមោ’’តិ សោកំ សទ្ធារេតុំ អសក្កោន្តោ ឧភោ ហត្ថេ មត្ថកេ ឋបេត្វា មហាសទ្ទេន បរិទេវិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    So hi heṭṭhā ettakaṃ kathento nirassāso viya ahosi. Idāni panassa visavegena madditā bhavaṅgacittasantati hadayarūpaṃ nissāya pavatti, kathā pacchijji, mukhaṃ pihitaṃ, akkhīni nimīlitāni, hatthapādā thaddhabhāvaṃ pattā, sakalasarīraṃ lohitena makkhitaṃ. Rājā ‘‘ayaṃ idāneva mayā saddhiṃ kathesi, kiṃ nu kho’’ti tassa assāsapassāse upadhāresi. Te pana niruddhā, sarīraṃ thaddhaṃ jātaṃ. So taṃ disvā ‘‘niruddho dāni sāmo’’ti sokaṃ saddhāretuṃ asakkonto ubho hatthe matthake ṭhapetvā mahāsaddena paridevi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣២៩.

    329.

    ‘‘ស រាជា បរិទេវេសិ, ពហុំ ការុញ្ញសញ្ហិតំ;

    ‘‘Sa rājā paridevesi, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;

    អជរាមរោហំ អាសិំ, អជ្ជេតំ ញាមិ នោ បុរេ;

    Ajarāmarohaṃ āsiṃ, ajjetaṃ ñāmi no pure;

    សាមំ កាលង្កតំ ទិស្វា, នត្ថិ មច្ចុស្ស នាគមោ។

    Sāmaṃ kālaṅkataṃ disvā, natthi maccussa nāgamo.

    ៣៣០.

    330.

    ‘‘យស្សុ មំ បដិមន្តេតិ, សវិសេន សមប្បិតោ;

    ‘‘Yassu maṃ paṭimanteti, savisena samappito;

    ស្វជ្ជ ឯវំ គតេ កាលេ, ន កិញ្ចិ មភិភាសតិ។

    Svajja evaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsati.

    ៣៣១.

    331.

    ‘‘និរយំ នូន គច្ឆាមិ, ឯត្ថ មេ នត្ថិ សំសយោ;

    ‘‘Nirayaṃ nūna gacchāmi, ettha me natthi saṃsayo;

    តទា ហិ បកតំ បាបំ, ចិររត្តាយ កិព្ពិសំ។

    Tadā hi pakataṃ pāpaṃ, cirarattāya kibbisaṃ.

    ៣៣២.

    332.

    ‘‘ភវន្តិ តស្ស វត្តារោ, គាមេ កិព្ពិសការកោ;

    ‘‘Bhavanti tassa vattāro, gāme kibbisakārako;

    អរញ្ញេ និម្មនុស្សម្ហិ, កោ មំ វត្តុមរហតិ។

    Araññe nimmanussamhi, ko maṃ vattumarahati.

    ៣៣៣.

    333.

    ‘‘សារយន្តិ ហិ កម្មានិ, គាមេ សំគច្ឆ មាណវា;

    ‘‘Sārayanti hi kammāni, gāme saṃgaccha māṇavā;

    អរញ្ញេ និម្មនុស្សម្ហិ, កោ នុ មំ សារយិស្សតី’’តិ។

    Araññe nimmanussamhi, ko nu maṃ sārayissatī’’ti.

    តត្ថ អាសិន្តិ អហំ ឯត្តកំ កាលំ អជរាមរោម្ហីតិ សញ្ញី អហោសិំ។ អជ្ជេតន្តិ អជ្ជ អហំ ឥមំ សាមំ កាលកតំ ទិស្វា មមញ្ចេវ អញ្ញេសញ្ច នត្ថិ មច្ចុស្ស នាគមោតិ តំ មច្ចុស្ស អាគមនំ អជ្ជ ជានាមិ, ឥតោ បុព្ពេ ន ជានាមីតិ វិលបតិ។ ស្វជ្ជ ឯវំ គតេ កាលេតិ យោ សវិសេន សល្លេន សមប្បិតោ ឥទានេវ មំ បដិមន្តេតិ, សោ អជ្ជ ឯវំ គតេ កាលេ ឯវំ មរណកាលេ សម្បត្តេ កិញ្ចិ អប្បមត្តកម្បិ ន ភាសតិ។ តទា ហីតិ តស្មិំ ខណេ សាមំ វិជ្ឈន្តេន មយា បាបំ កតំ។ ចិររត្តាយ កិព្ពិសន្តិ តំ បន ចិររត្តំ វិបច្ចនសមត្ថំ ទារុណំ ផរុសំ។

    Tattha āsinti ahaṃ ettakaṃ kālaṃ ajarāmaromhīti saññī ahosiṃ. Ajjetanti ajja ahaṃ imaṃ sāmaṃ kālakataṃ disvā mamañceva aññesañca natthi maccussa nāgamoti taṃ maccussa āgamanaṃ ajja jānāmi, ito pubbe na jānāmīti vilapati. Svajja evaṃ gate kāleti yo savisena sallena samappito idāneva maṃ paṭimanteti, so ajja evaṃ gate kāle evaṃ maraṇakāle sampatte kiñci appamattakampi na bhāsati. Tadā hīti tasmiṃ khaṇe sāmaṃ vijjhantena mayā pāpaṃ kataṃ. Cirarattāya kibbisanti taṃ pana cirarattaṃ vipaccanasamatthaṃ dāruṇaṃ pharusaṃ.

    តស្សាតិ តស្ស ឯវរូបំ បាបកម្មំ កត្វា វិចរន្តស្ស។ វត្តារោតិ និន្ទិតារោ ភវន្តិ ‘‘កុហិំ គាមេ កិន្តិ កិព្ពិសការកោ’’តិ។ ឥមស្មិំ បន អរញ្ញេ និម្មនុស្សម្ហិ កោ មំ វត្តុមរហតិ, សចេ ហិ ភវេយ្យ, វទេយ្យាតិ វិលបតិ។ សារយន្តីតិ គាមេ វា និគមាទីសុ វា សំគច្ឆ មាណវា តត្ថ តត្ថ ពហូ បុរិសា សន្និបតិត្វា ‘‘អម្ភោ បុរិសឃាតក, ទារុណំ តេ កម្មំ កតំ, អសុកទណ្ឌំ បត្តោ នាម ត្វ’’ន្តិ ឯវំ កម្មានិ សារេន្តិ ចោទេន្តិ។ ឥមស្មិំ បន និម្មនុស្សេ អរញ្ញេ មំ កោ សារយិស្សតីតិ អត្តានំ ចោទេន្តោ វិលបតិ។

    Tassāti tassa evarūpaṃ pāpakammaṃ katvā vicarantassa. Vattāroti ninditāro bhavanti ‘‘kuhiṃ gāme kinti kibbisakārako’’ti. Imasmiṃ pana araññe nimmanussamhi ko maṃ vattumarahati, sace hi bhaveyya, vadeyyāti vilapati. Sārayantīti gāme vā nigamādīsu vā saṃgaccha māṇavā tattha tattha bahū purisā sannipatitvā ‘‘ambho purisaghātaka, dāruṇaṃ te kammaṃ kataṃ, asukadaṇḍaṃ patto nāma tva’’nti evaṃ kammāni sārenti codenti. Imasmiṃ pana nimmanusse araññe maṃ ko sārayissatīti attānaṃ codento vilapati.

    តទា ពហុសុន្ទរី នាម ទេវធីតា គន្ធមាទនវាសិនី មហាសត្តស្ស សត្តមេ អត្តភាវេ មាតុភូតបុព្ពា។ សា បុត្តសិនេហេន ពោធិសត្តំ និច្ចំ អាវជ្ជេតិ, តំ ទិវសំ បន ទិព្ពសម្បត្តិំ អនុភវមានា ន តំ អាវជ្ជេតិ។ ‘‘ទេវសមាគមំ គតា’’តិបិ វទន្តិយេវ។ សា តស្ស វិសញ្ញិភូតកាលេ ‘‘កិំ នុ ខោ មេ បុត្តស្ស បវត្តី’’តិ អាវជ្ជមានា អទ្ទស ‘‘អយំ បីឡិយក្ខោ នាម រាជា មម បុត្តំ វិសបីតេន សល្លេន វិជ្ឈិត្វា មិគសម្មតានទីតីរេ វាលុកាបុលិនេ ឃាតេត្វា មហន្តេន សទ្ទេន បរិទេវតិ។ សចាហំ ន គមិស្សាមិ, មម បុត្តោ សុវណ្ណសាមោ ឯត្ថេវ មរិស្សតិ, រញ្ញោបិ ហទយំ ផលិស្សតិ, សាមស្ស មាតាបិតរោបិ និរាហារា បានីយម្បិ អលភន្តា សុស្សិត្វា មរិស្សន្តិ។ មយិ បន គតាយ រាជា បានីយឃដំ អាទាយ តស្ស មាតាបិតូនំ សន្តិកំ គមិស្សតិ, គន្ត្វា ច បន ‘‘បុត្តោ វោ មយា ហតោ’តិ កថេស្សតិ។ ឯវញ្ច វត្វា តេសំ វចនំ សុត្វា តេ បុត្តស្ស សន្តិកំ អានយិស្សតិ។ អថ ខោ តេ ច អហញ្ច សច្ចកិរិយំ ករិស្សាម, សច្ចពលេន សាមស្ស វិសំ វិនស្សិស្សតិ។ ឯវំ មេ បុត្តោ ជីវិតំ លភិស្សតិ, មាតាបិតរោ ច ចក្ខូនិ លភិស្សន្តិ, រាជា ច សាមស្ស ធម្មទេសនំ សុត្វា នគរំ គន្ត្វា មហាទានំ ទត្វា សគ្គបរាយណោ ភវិស្សតិ, តស្មា គច្ឆាមហំ តត្ថា’’តិ។ សា គន្ត្វា មិគសម្មតានទីតីរេ អទិស្សមានេន កាយេន អាកាសេ ឋត្វា រញ្ញា សទ្ធិំ កថេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Tadā bahusundarī nāma devadhītā gandhamādanavāsinī mahāsattassa sattame attabhāve mātubhūtapubbā. Sā puttasinehena bodhisattaṃ niccaṃ āvajjeti, taṃ divasaṃ pana dibbasampattiṃ anubhavamānā na taṃ āvajjeti. ‘‘Devasamāgamaṃ gatā’’tipi vadantiyeva. Sā tassa visaññibhūtakāle ‘‘kiṃ nu kho me puttassa pavattī’’ti āvajjamānā addasa ‘‘ayaṃ pīḷiyakkho nāma rājā mama puttaṃ visapītena sallena vijjhitvā migasammatānadītīre vālukāpuline ghātetvā mahantena saddena paridevati. Sacāhaṃ na gamissāmi, mama putto suvaṇṇasāmo ettheva marissati, raññopi hadayaṃ phalissati, sāmassa mātāpitaropi nirāhārā pānīyampi alabhantā sussitvā marissanti. Mayi pana gatāya rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya tassa mātāpitūnaṃ santikaṃ gamissati, gantvā ca pana ‘‘putto vo mayā hato’ti kathessati. Evañca vatvā tesaṃ vacanaṃ sutvā te puttassa santikaṃ ānayissati. Atha kho te ca ahañca saccakiriyaṃ karissāma, saccabalena sāmassa visaṃ vinassissati. Evaṃ me putto jīvitaṃ labhissati, mātāpitaro ca cakkhūni labhissanti, rājā ca sāmassa dhammadesanaṃ sutvā nagaraṃ gantvā mahādānaṃ datvā saggaparāyaṇo bhavissati, tasmā gacchāmahaṃ tatthā’’ti. Sā gantvā migasammatānadītīre adissamānena kāyena ākāse ṭhatvā raññā saddhiṃ kathesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣៣៤.

    334.

    ‘‘សា ទេវតា អន្តរហិតា, បព្ពតេ គន្ធមាទនេ;

    ‘‘Sā devatā antarahitā, pabbate gandhamādane;

    រញ្ញោវ អនុកម្បាយ, ឥមា គាថា អភាសថ។

    Raññova anukampāya, imā gāthā abhāsatha.

    ៣៣៥.

    335.

    ‘‘អាគុំ កិរ មហារាជ, អករិ កម្មទុក្កដំ;

    ‘‘Āguṃ kira mahārāja, akari kammadukkaṭaṃ;

    អទូសកា បិតាបុត្តា, តយោ ឯកូសុនា ហតា។

    Adūsakā pitāputtā, tayo ekūsunā hatā.

    ៣៣៦.

    336.

    ‘‘ឯហិ តំ អនុសិក្ខាមិ, យថា តេ សុគតី សិយា;

    ‘‘Ehi taṃ anusikkhāmi, yathā te sugatī siyā;

    ធម្មេនន្ធេ វនេ បោស, មញ្ញេហំ សុគតី តយា’’តិ។

    Dhammenandhe vane posa, maññehaṃ sugatī tayā’’ti.

    តត្ថ រញ្ញោវាតិ រញ្ញោយេវ។ អាគុំ កិរាតិ មហារាជ, ត្វំ មហាបរាធំ មហាបាបំ អករិ។ ទុក្កដន្តិ យំ កតំ ទុក្កដំ ហោតិ, តំ លាមកកម្មំ អករិ។ អទូសកាតិ និទ្ទោសា។ បិតាបុត្តាតិ មាតា ច បិតា ច បុត្តោ ច ឥមេ តយោ ជនា ឯកឧសុនា ហតា។ តស្មិញ្ហិ ហតេ តប្បដិពទ្ធា តស្ស មាតាបិតរោបិ ហតាវ ហោន្តិ។ អនុសិក្ខាមីតិ សិក្ខាបេមិ អនុសាសាមិ។ បោសាតិ សាមស្ស ឋានេ ឋត្វា សិនេហំ បច្ចុបដ្ឋាបេត្វា សាមោ វិយ តេ ឧភោ អន្ធេ បោសេហិ។ មញ្ញេហំ សុគតី តយាតិ ឯវំ តយា សុគតិយេវ គន្តព្ពា ភវិស្សតីតិ អហំ មញ្ញាមិ។

    Tattha raññovāti raññoyeva. Āguṃ kirāti mahārāja, tvaṃ mahāparādhaṃ mahāpāpaṃ akari. Dukkaṭanti yaṃ kataṃ dukkaṭaṃ hoti, taṃ lāmakakammaṃ akari. Adūsakāti niddosā. Pitāputtāti mātā ca pitā ca putto ca ime tayo janā ekausunā hatā. Tasmiñhi hate tappaṭibaddhā tassa mātāpitaropi hatāva honti. Anusikkhāmīti sikkhāpemi anusāsāmi. Posāti sāmassa ṭhāne ṭhatvā sinehaṃ paccupaṭṭhāpetvā sāmo viya te ubho andhe posehi. Maññehaṃ sugatī tayāti evaṃ tayā sugatiyeva gantabbā bhavissatīti ahaṃ maññāmi.

    សោ ទេវតាយ វចនំ សុត្វា ‘‘អហំ កិរ តស្ស មាតាបិតរោ បោសេត្វា សគ្គំ គមិស្សាមី’’តិ សទ្ទហិត្វា ‘‘កិំ មេ រជ្ជេន, តេយេវ បោសេស្សាមី’’តិ ទឡ្ហំ អធិដ្ឋាយ ពលវបរិទេវំ បរិទេវន្តោ សោកំ តនុកំ កត្វា ‘‘សុវណ្ណសាមោ មតោ ភវិស្សតី’’តិ នានាបុប្ផេហិ តស្ស សរីរំ បូជេត្វា ឧទកេន សិញ្ចិត្វា តិក្ខត្តុំ បទក្ខិណំ កត្វា ចតូសុ ឋានេសុ វន្ទិត្វា តេន បូរិតំ ឧទកឃដំ អាទាយ ទោមនស្សប្បត្តោ ទក្ខិណទិសាភិមុខោ អគមាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    So devatāya vacanaṃ sutvā ‘‘ahaṃ kira tassa mātāpitaro posetvā saggaṃ gamissāmī’’ti saddahitvā ‘‘kiṃ me rajjena, teyeva posessāmī’’ti daḷhaṃ adhiṭṭhāya balavaparidevaṃ paridevanto sokaṃ tanukaṃ katvā ‘‘suvaṇṇasāmo mato bhavissatī’’ti nānāpupphehi tassa sarīraṃ pūjetvā udakena siñcitvā tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā catūsu ṭhānesu vanditvā tena pūritaṃ udakaghaṭaṃ ādāya domanassappatto dakkhiṇadisābhimukho agamāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣៣៧.

    337.

    ‘‘ស រាជា បរិទេវិត្វា, ពហុំ ការុញ្ញសញ្ហិតំ;

    ‘‘Sa rājā paridevitvā, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;

    ឧទកកុម្ភមាទាយ, បក្កាមិ ទក្ខិណាមុខោ’’តិ។

    Udakakumbhamādāya, pakkāmi dakkhiṇāmukho’’ti.

    បកតិយាបិ មហាថាមោ រាជា បានីយឃដំ អាទាយ គច្ឆន្តោ អស្សមបទំ កោដ្ដេន្តោ វិយ បវិសិត្វា ទុកូលបណ្ឌិតស្ស បណ្ណសាលាទ្វារំ សម្បាបុណិ។ ទុកូលបណ្ឌិតោ អន្តោ និសិន្នោវ តស្ស បទសទ្ទំ សុត្វា ‘‘នាយំ សាមស្ស បទសទ្ទោ, កស្ស នុ ខោ’’តិ បុច្ឆន្តោ គាថាទ្វយមាហ –

    Pakatiyāpi mahāthāmo rājā pānīyaghaṭaṃ ādāya gacchanto assamapadaṃ koṭṭento viya pavisitvā dukūlapaṇḍitassa paṇṇasālādvāraṃ sampāpuṇi. Dukūlapaṇḍito anto nisinnova tassa padasaddaṃ sutvā ‘‘nāyaṃ sāmassa padasaddo, kassa nu kho’’ti pucchanto gāthādvayamāha –

    ៣៣៨.

    338.

    ‘‘កស្ស នុ ឯសោ បទសទ្ទោ, មនុស្សស្សេវ អាគតោ;

    ‘‘Kassa nu eso padasaddo, manussasseva āgato;

    នេសោ សាមស្ស និគ្ឃោសោ, កោ នុ ត្វមសិ មារិស។

    Neso sāmassa nigghoso, ko nu tvamasi mārisa.

    ៣៣៩.

    339.

    ‘‘សន្តញ្ហិ សាមោ វជតិ, សន្តំ បាទានិ នេយតិ;

    ‘‘Santañhi sāmo vajati, santaṃ pādāni neyati;

    នេសោ សាមស្ស និគ្ឃោសោ, កោ នុ ត្វមសិ មារិសា’’តិ។

    Neso sāmassa nigghoso, ko nu tvamasi mārisā’’ti.

    តត្ថ មនុស្សស្សេវាតិ នាយំ សីហព្យគ្ឃទីបិយក្ខនាគកិន្នរានំ, អាគច្ឆតោ បន មនុស្សស្សេវាយំ បទសទ្ទោ, នេសោ សាមស្សាតិ។ សន្តំ ហីតិ ឧបសមយុត្តំ ឯវ។ វជតីតិ ចង្កមតិ។ នេយតីតិ បតិដ្ឋាបេតិ។

    Tattha manussassevāti nāyaṃ sīhabyagghadīpiyakkhanāgakinnarānaṃ, āgacchato pana manussassevāyaṃ padasaddo, neso sāmassāti. Santaṃ hīti upasamayuttaṃ eva. Vajatīti caṅkamati. Neyatīti patiṭṭhāpeti.

    តំ សុត្វា រាជា ‘‘សចាហំ អត្តនោ រាជភាវំ អកថេត្វា ‘មយា តុម្ហាកំ បុត្តោ មារិតោ’តិ វក្ខាមិ, ឥមេ កុជ្ឈិត្វា មយា សទ្ធិំ ផរុសំ កថេស្សន្តិ។ ឯវំ មេ តេសុ កោធោ ឧប្បជ្ជិស្សតិ, អថ នេ វិហេឋេស្សាមិ, តំ មម អកុសលំ ភវិស្សតិ, ‘រាជា’តិ បន វុត្តេ អភាយន្តា នាម នត្ថិ, តស្មា រាជភាវំ តាវ កថេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា បានីយមាឡកេ បានីយឃដំ ឋបេត្វា បណ្ណសាលាទ្វារេ ឋត្វា អាហ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘sacāhaṃ attano rājabhāvaṃ akathetvā ‘mayā tumhākaṃ putto mārito’ti vakkhāmi, ime kujjhitvā mayā saddhiṃ pharusaṃ kathessanti. Evaṃ me tesu kodho uppajjissati, atha ne viheṭhessāmi, taṃ mama akusalaṃ bhavissati, ‘rājā’ti pana vutte abhāyantā nāma natthi, tasmā rājabhāvaṃ tāva kathessāmī’’ti cintetvā pānīyamāḷake pānīyaghaṭaṃ ṭhapetvā paṇṇasālādvāre ṭhatvā āha –

    ៣៤០.

    340.

    ‘‘រាជាហមស្មិ កាសីនំ, បីឡិយក្ខោតិ មំ វិទូ;

    ‘‘Rājāhamasmi kāsīnaṃ, pīḷiyakkhoti maṃ vidū;

    លោភា រដ្ឋំ បហិត្វាន, មិគមេសំ ចរាមហំ។

    Lobhā raṭṭhaṃ pahitvāna, migamesaṃ carāmahaṃ.

    ៣៤១.

    341.

    ‘‘ឥស្សត្ថេ ចស្មិ កុសលោ, ទឡ្ហធម្មោតិ វិស្សុតោ;

    ‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;

    នាគោបិ មេ ន មុច្ចេយ្យ, អាគតោ ឧសុបាតន’’ន្តិ។

    Nāgopi me na mucceyya, āgato usupātana’’nti.

    ទុកូលបណ្ឌិតោបិ តេន សទ្ធិំ បដិសន្ថារំ ករោន្តោ អាហ –

    Dukūlapaṇḍitopi tena saddhiṃ paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ៣៤២.

    342.

    ‘‘ស្វាគតំ តេ មហារាជ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    ឥស្សរោសិ អនុប្បត្តោ, យំ ឥធត្ថិ បវេទយ។

    Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.

    ៣៤៣.

    343.

    ‘‘តិន្ទុកានិ បិយាលានិ, មធុកេ កាសុមារិយោ;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ផលានិ ខុទ្ទកប្បានិ, ភុញ្ជ រាជ វរំ វរំ។

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ.

    ៣៤៤.

    344.

    ‘‘ឥទម្បិ បានីយំ សីតំ, អាភតំ គិរិគព្ភរា;

    ‘‘Idampi pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    តតោ បិវ មហារាជ, សចេ ត្វំ អភិកង្ខសី’’តិ;

    Tato piva mahārāja, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti;

    តស្សត្ថោ សត្តិគុម្ពជាតកេ (ជា. ១.១៥.១៥៩ អាទយោ) កថិតោ។ ឥធ បន ‘‘គិរិគព្ភរា’’តិ មិគសម្មតំ សន្ធាយ វុត្តំ។ សា ហិ នទី គិរិគព្ភរា និក្ខន្តត្តា ‘‘គិរិគព្ភរា’’ ត្វេវ ជាតា។

    Tassattho sattigumbajātake (jā. 1.15.159 ādayo) kathito. Idha pana ‘‘girigabbharā’’ti migasammataṃ sandhāya vuttaṃ. Sā hi nadī girigabbharā nikkhantattā ‘‘girigabbharā’’ tveva jātā.

    ឯវំ តេន បដិសន្ថារេ កតេ រាជា ‘‘បុត្តោ វោ មយា មារិតោ’’តិ បឋមមេវ វត្តុំ អយុត្តំ, អជានន្តោ វិយ កថំ សមុដ្ឋាបេត្វា កថេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា អាហ –

    Evaṃ tena paṭisanthāre kate rājā ‘‘putto vo mayā mārito’’ti paṭhamameva vattuṃ ayuttaṃ, ajānanto viya kathaṃ samuṭṭhāpetvā kathessāmī’’ti cintetvā āha –

    ៣៤៥.

    345.

    ‘‘នាលំ អន្ធា វនេ ទដ្ឋុំ, កោ នុ វោ ផលមាហរិ;

    ‘‘Nālaṃ andhā vane daṭṭhuṃ, ko nu vo phalamāhari;

    អនន្ធស្សេវយំ សម្មា, និវាបោ មយ្ហ ខាយតី’’តិ។

    Anandhassevayaṃ sammā, nivāpo mayha khāyatī’’ti.

    តត្ថ នាលន្តិ តុម្ហេ អន្ធា ឥមស្មិំ វនេ កិញ្ចិ ទដ្ឋុំ ន សមត្ថា។ កោ នុ វោ ផលមាហរីតិ កោ នុ តុម្ហាកំ ឥមានិ ផលាផលានិ អាហរិ។ និវាបោតិ អយំ សម្មា នយេន ឧបាយេន ការណេន កតោ ខាទិតព្ពយុត្តកានំ បរិសុទ្ធានំ ផលាផលានំ និវាបោ សន្និចយោ អនន្ធស្ស វិយ មយ្ហំ ខាយតិ បញ្ញាយតិ ឧបដ្ឋាតិ។

    Tattha nālanti tumhe andhā imasmiṃ vane kiñci daṭṭhuṃ na samatthā. Ko nu vo phalamāharīti ko nu tumhākaṃ imāni phalāphalāni āhari. Nivāpoti ayaṃ sammā nayena upāyena kāraṇena kato khāditabbayuttakānaṃ parisuddhānaṃ phalāphalānaṃ nivāpo sannicayo anandhassa viya mayhaṃ khāyati paññāyati upaṭṭhāti.

    តំ សុត្វា ទុកូលបណ្ឌិតោ ‘‘មហារាជ, ន មយំ ផលាផលានិ អាហរាម, បុត្តោ បន នោ អាហរតី’’តិ ទស្សេន្តោ គាថាទ្វយមាហ –

    Taṃ sutvā dukūlapaṇḍito ‘‘mahārāja, na mayaṃ phalāphalāni āharāma, putto pana no āharatī’’ti dassento gāthādvayamāha –

    ៣៤៦.

    346.

    ‘‘ទហរោ យុវា នាតិព្រហា, សាមោ កល្យាណទស្សនោ;

    ‘‘Daharo yuvā nātibrahā, sāmo kalyāṇadassano;

    ទីឃស្ស កេសា អសិតា, អថោ សូនគ្គវេល្លិតា។

    Dīghassa kesā asitā, atho sūnaggavellitā.

    ៣៤៧.

    347.

    ‘‘សោ ហវេ ផលមាហរិត្វា, ឥតោ អាទាយ កមណ្ឌលុំ;

    ‘‘So have phalamāharitvā, ito ādāya kamaṇḍaluṃ;

    នទិំ គតោ ឧទហារោ, មញ្ញេ ន ទូរមាគតោ’’តិ។

    Nadiṃ gato udahāro, maññe na dūramāgato’’ti.

    តត្ថ នាតិព្រហាតិ នាតិទីឃោ នាតិរស្សោ។ សូនគ្គវេល្លិតាតិ សូនសង្ខាតាយ មំសកោដ្ដនបោត្ថនិយា អគ្គំ វិយ វិនតា។ កមណ្ឌលុន្តិ ឃដំ។ ន ទូរមាគតោតិ ឥទានិ ន ទូរំ អាគតោ, អាសន្នដ្ឋានំ អាគតោ ភវិស្សតីតិ មញ្ញាមីតិ អត្ថោ។

    Tattha nātibrahāti nātidīgho nātirasso. Sūnaggavellitāti sūnasaṅkhātāya maṃsakoṭṭanapotthaniyā aggaṃ viya vinatā. Kamaṇḍalunti ghaṭaṃ. Na dūramāgatoti idāni na dūraṃ āgato, āsannaṭṭhānaṃ āgato bhavissatīti maññāmīti attho.

    តំ សុត្វា រាជា អាហ –

    Taṃ sutvā rājā āha –

    ៣៤៨.

    348.

    ‘‘អហំ តំ អវធិំ សាមំ, យោ តុយ្ហំ បរិចារកោ;

    ‘‘Ahaṃ taṃ avadhiṃ sāmaṃ, yo tuyhaṃ paricārako;

    យំ កុមារំ បវេទេថ, សាមំ កល្យាណទស្សនំ។

    Yaṃ kumāraṃ pavedetha, sāmaṃ kalyāṇadassanaṃ.

    ៣៤៩.

    349.

    ‘‘ទីឃស្ស កេសា អសិតា, អថោ សូនគ្គវេល្លិតា;

    ‘‘Dīghassa kesā asitā, atho sūnaggavellitā;

    តេសុ លោហិតលិត្តេសុ, សេតិ សាមោ មហា ហតោ’’តិ។

    Tesu lohitalittesu, seti sāmo mahā hato’’ti.

    តត្ថ អវធិន្តិ វិសបីតេន សរេន វិជ្ឈិត្វា មារេសិំ។ បវេទេថាតិ កថេថ។ សេតីតិ មិគសម្មតានទីតីរេ វាលុកាបុលិនេ សយតិ។

    Tattha avadhinti visapītena sarena vijjhitvā māresiṃ. Pavedethāti kathetha. Setīti migasammatānadītīre vālukāpuline sayati.

    ទុកូលបណ្ឌិតស្ស បន អវិទូរេ បារិកាយ បណ្ណសាលា ហោតិ។ សា តត្ថ និសិន្នាវ រញ្ញោ វចនំ សុត្វា តំ បវត្តិំ សោតុកាមា អត្តនោ បណ្ណសាលតោ និក្ខមិត្វា រជ្ជុកសញ្ញាយ ទុកូលបណ្ឌិតស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា អាហ –

    Dukūlapaṇḍitassa pana avidūre pārikāya paṇṇasālā hoti. Sā tattha nisinnāva rañño vacanaṃ sutvā taṃ pavattiṃ sotukāmā attano paṇṇasālato nikkhamitvā rajjukasaññāya dukūlapaṇḍitassa santikaṃ gantvā āha –

    ៣៥០.

    350.

    ‘‘កេន ទុកូល មន្តេសិ, ‘ហតោ សាមោ’តិ វាទិនា;

    ‘‘Kena dukūla mantesi, ‘hato sāmo’ti vādinā;

    ‘ហតោ សាមោ’តិ សុត្វាន, ហទយំ មេ បវេធតិ។

    ‘Hato sāmo’ti sutvāna, hadayaṃ me pavedhati.

    ៣៥១.

    351.

    ‘‘អស្សត្ថស្សេវ តរុណំ, បវាឡំ មាលុតេរិតំ;

    ‘‘Assatthasseva taruṇaṃ, pavāḷaṃ māluteritaṃ;

    ‘ហតោ សាមោ’តិ សុត្វាន, ហទយំ មេ បវេធតី’’តិ។

    ‘Hato sāmo’ti sutvāna, hadayaṃ me pavedhatī’’ti.

    តត្ថ វាទិនាតិ ‘‘មយា សាមោ ហតោ’’តិ វទន្តេន។ បវាឡន្តិ បល្លវំ។ មាលុតេរិតន្តិ វាតេន បហដំ។

    Tattha vādināti ‘‘mayā sāmo hato’’ti vadantena. Pavāḷanti pallavaṃ. Māluteritanti vātena pahaṭaṃ.

    ទុកូលបណ្ឌិតោ ឱវទន្តោ អាហ –

    Dukūlapaṇḍito ovadanto āha –

    ៣៥២.

    352.

    ‘‘បារិកេ កាសិរាជាយំ, សោ សាមំ មិគសម្មតេ;

    ‘‘Pārike kāsirājāyaṃ, so sāmaṃ migasammate;

    កោធសា ឧសុនា វិជ្ឈិ, តស្ស មា បាបមិច្ឆិម្ហា’’តិ។

    Kodhasā usunā vijjhi, tassa mā pāpamicchimhā’’ti.

    តត្ថ មិគសម្មតេតិ មិគសម្មតានទីតីរេ។ កោធសាតិ មិគេសុ ឧប្បន្នេន កោធេន។ មា បាបមិច្ឆិម្ហាតិ តស្ស មយំ ឧភោបិ បាបំ មា ឥច្ឆិម្ហា។

    Tattha migasammateti migasammatānadītīre. Kodhasāti migesu uppannena kodhena. Mā pāpamicchimhāti tassa mayaṃ ubhopi pāpaṃ mā icchimhā.

    បុន បារិកា អាហ –

    Puna pārikā āha –

    ៣៥៣.

    353.

    ‘‘កិច្ឆា លទ្ធោ បិយោ បុត្តោ, យោ អន្ធេ អភរី វនេ;

    ‘‘Kicchā laddho piyo putto, yo andhe abharī vane;

    តំ ឯកបុត្តំ ឃាតិម្ហិ, កថំ ចិត្តំ ន កោបយេ’’តិ។

    Taṃ ekaputtaṃ ghātimhi, kathaṃ cittaṃ na kopaye’’ti.

    តត្ថ ឃាតិម្ហីតិ ឃាតកេ។

    Tattha ghātimhīti ghātake.

    ទុកូលបណ្ឌិតោ អាហ –

    Dukūlapaṇḍito āha –

    ៣៥៤.

    354.

    ‘‘កិច្ឆា លទ្ធោ បិយោ បុត្តោ, យោ អន្ធេ អភរី វនេ;

    ‘‘Kicchā laddho piyo putto, yo andhe abharī vane;

    តំ ឯកបុត្តំ ឃាតិម្ហិ, អក្កោធំ អាហុ បណ្ឌិតា’’តិ។

    Taṃ ekaputtaṃ ghātimhi, akkodhaṃ āhu paṇḍitā’’ti.

    តត្ថ អក្កោធន្តិ កោធោ នាម និរយសំវត្តនិកោ, តស្មា តំ កោធំ អកត្វា បុត្តឃាតកម្ហិ អក្កោធោ ឯវ កត្តព្ពោតិ បណ្ឌិតា អាហុ កថេន្តិ។

    Tattha akkodhanti kodho nāma nirayasaṃvattaniko, tasmā taṃ kodhaṃ akatvā puttaghātakamhi akkodho eva kattabboti paṇḍitā āhu kathenti.

    ឯវញ្ច បន វត្វា តេ ឧភោហិ ហត្ថេហិ ឧរំ បហរិត្វា មហាសត្តស្ស គុណេ វណ្ណេត្វា ភុសំ បរិទេវិំសុ។ អថ នេ រាជា សមស្សាសេន្តោ អាហ –

    Evañca pana vatvā te ubhohi hatthehi uraṃ paharitvā mahāsattassa guṇe vaṇṇetvā bhusaṃ parideviṃsu. Atha ne rājā samassāsento āha –

    ៣៥៥.

    355.

    ‘‘មា ពាឡ្ហំ បរិទេវេថ, ‘ហតោ សាមោ’តិ វាទិនា;

    ‘‘Mā bāḷhaṃ paridevetha, ‘hato sāmo’ti vādinā;

    អហំ កម្មករោ ហុត្វា, ភរិស្សាមិ ព្រហាវនេ។

    Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissāmi brahāvane.

    ៣៥៦.

    356.

    ‘‘ឥស្សត្ថេ ចស្មិ កុសលោ, ទឡ្ហធម្មោតិ វិស្សុតោ;

    ‘‘Issatthe casmi kusalo, daḷhadhammoti vissuto;

    អហំ កម្មករោ ហុត្វា, ភរិស្សាមិ ព្រហាវនេ។

    Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissāmi brahāvane.

    ៣៥៧.

    357.

    ‘‘មិគានំ វិឃាសមន្វេសំ, វនមូលផលានិ ច;

    ‘‘Migānaṃ vighāsamanvesaṃ, vanamūlaphalāni ca;

    អហំ កម្មករោ ហុត្វា, ភរិស្សាមិ ព្រហាវនេ’’តិ។

    Ahaṃ kammakaro hutvā, bharissāmi brahāvane’’ti.

    តត្ថ វាទិនាតិ តុម្ហេ ‘‘សាមោ ហតោ’’តិ វទន្តេន មយា សទ្ធិំ ‘‘តយា នោ ឯវំ គុណសម្បន្នោ បុត្តោ មារិតោ, ឥទានិ កោ អម្ហេ ភរិស្សតី’’តិអាទីនិ វត្វា មា ពាឡ្ហំ បរិទេវេថ, អហំ តុម្ហាកំ កម្មករោ ហុត្វា សាមោ វិយ តុម្ហេ ភរិស្សាមីតិ។

    Tattha vādināti tumhe ‘‘sāmo hato’’ti vadantena mayā saddhiṃ ‘‘tayā no evaṃ guṇasampanno putto mārito, idāni ko amhe bharissatī’’tiādīni vatvā mā bāḷhaṃ paridevetha, ahaṃ tumhākaṃ kammakaro hutvā sāmo viya tumhe bharissāmīti.

    ឯវំ រាជា ‘‘តុម្ហេ មា ចិន្តយិត្ថ, ន មយ្ហំ រជ្ជេនត្ថោ, អហំ វោ យាវជីវំ ភរិស្សាមី’’តិ តេ អស្សាសេសិ។ តេ តេន សទ្ធិំ សល្លបន្តា អាហំសុ –

    Evaṃ rājā ‘‘tumhe mā cintayittha, na mayhaṃ rajjenattho, ahaṃ vo yāvajīvaṃ bharissāmī’’ti te assāsesi. Te tena saddhiṃ sallapantā āhaṃsu –

    ៣៥៨.

    358.

    ‘‘នេស ធម្មោ មហារាជ, នេតំ អម្ហេសុ កប្បតិ;

    ‘‘Nesa dhammo mahārāja, netaṃ amhesu kappati;

    រាជា ត្វមសិ អម្ហាកំ, បាទេ វន្ទាម តេ មយ’’ន្តិ។

    Rājā tvamasi amhākaṃ, pāde vandāma te maya’’nti.

    តត្ថ ធម្មោតិ សភាវោ ការណំ វា។ នេតំ អម្ហេសុ កប្បតីតិ ឯតំ តវ កម្មករណំ អម្ហេសុ ន កប្បតិ ន សោភតិ។ ‘‘បាទេ វន្ទាម តេ មយ’’ន្តិ ឥទំ បន តេ បព្ពជិតលិង្គេ ឋិតាបិ បុត្តសោកេន សមព្ភាហតាយ ចេវ និហតមានតាយ ច វទិំសុ។ ‘‘រញ្ញោ វិស្សាសំ ឧប្បាទេតុំ ឯវមាហំសូ’’តិបិ វទន្តិ។

    Tattha dhammoti sabhāvo kāraṇaṃ vā. Netaṃ amhesu kappatīti etaṃ tava kammakaraṇaṃ amhesu na kappati na sobhati. ‘‘Pāde vandāma te maya’’nti idaṃ pana te pabbajitaliṅge ṭhitāpi puttasokena samabbhāhatāya ceva nihatamānatāya ca vadiṃsu. ‘‘Rañño vissāsaṃ uppādetuṃ evamāhaṃsū’’tipi vadanti.

    តំ សុត្វា រាជា អតិវិយ តុស្សិត្វា ‘‘អហោ អច្ឆរិយំ, ឯវំ ទោសការកេ នាម មយិ ផរុសវចនមត្តម្បិ នត្ថិ, បគ្គណ្ហន្តិយេវ មម’’ន្តិ ចិន្តេត្វា គាថមាហ –

    Taṃ sutvā rājā ativiya tussitvā ‘‘aho acchariyaṃ, evaṃ dosakārake nāma mayi pharusavacanamattampi natthi, paggaṇhantiyeva mama’’nti cintetvā gāthamāha –

    ៣៥៩.

    359.

    ‘‘ធម្មំ នេសាទា ភណថ, កតា អបចិតី តយា;

    ‘‘Dhammaṃ nesādā bhaṇatha, katā apacitī tayā;

    បិតា ត្វមសិ អម្ហាកំ, មាតា ត្វមសិ បារិកេ’’តិ។

    Pitā tvamasi amhākaṃ, mātā tvamasi pārike’’ti.

    តត្ថ តយាតិ ឯកេកំ វទន្តោ ឯវមាហ។ បិតាតិ ទុកូលបណ្ឌិត, អជ្ជ បដ្ឋាយ ត្វំ មយ្ហំ បិតុដ្ឋានេ តិដ្ឋ, អម្ម បារិកេ, ត្វម្បិ មេ មាតុដ្ឋានេ តិដ្ឋ, អហំ បន វោ បុត្តស្ស សាមស្ស ឋានេ ឋត្វា បាទធោវនាទីនិ សព្ពកិច្ចានិ ករិស្សាមិ, មំ រាជាតិ អសល្លក្ខេត្វា សាមោតិ សល្លក្ខេថាតិ។

    Tattha tayāti ekekaṃ vadanto evamāha. Pitāti dukūlapaṇḍita, ajja paṭṭhāya tvaṃ mayhaṃ pituṭṭhāne tiṭṭha, amma pārike, tvampi me mātuṭṭhāne tiṭṭha, ahaṃ pana vo puttassa sāmassa ṭhāne ṭhatvā pādadhovanādīni sabbakiccāni karissāmi, maṃ rājāti asallakkhetvā sāmoti sallakkhethāti.

    តេ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ វន្ទិត្វា ‘‘មហារាជ, តវ អម្ហាកំ កម្មករណកិច្ចំ នត្ថិ, អបិច ខោ បន លដ្ឋិកោដិយា នោ គហេត្វា អានេត្វា សាមំ ទស្សេហី’’តិ យាចន្តា គាថាទ្វយមាហំសុ –

    Te añjaliṃ paggayha vanditvā ‘‘mahārāja, tava amhākaṃ kammakaraṇakiccaṃ natthi, apica kho pana laṭṭhikoṭiyā no gahetvā ānetvā sāmaṃ dassehī’’ti yācantā gāthādvayamāhaṃsu –

    ៣៦០.

    360.

    ‘‘នមោ តេ កាសិរាជត្ថុ, នមោ តេ កាសិវឌ្ឍន;

    ‘‘Namo te kāsirājatthu, namo te kāsivaḍḍhana;

    អញ្ជលិំ តេ បគ្គណ្ហាម, យាវ សាមានុបាបយ។

    Añjaliṃ te paggaṇhāma, yāva sāmānupāpaya.

    ៣៦១.

    361.

    ‘‘តស្ស បាទេ សមជ្ជន្តា, មុខញ្ច ភុជទស្សនំ;

    ‘‘Tassa pāde samajjantā, mukhañca bhujadassanaṃ;

    សំសុម្ភមានា អត្តានំ, កាលមាគមយាមសេ’’តិ។

    Saṃsumbhamānā attānaṃ, kālamāgamayāmase’’ti.

    តត្ថ យាវ សាមានុបាបយាតិ យាវ សាមោ យត្ថ, តត្ថ អម្ហេ អនុបាបយ។ ភុជទស្សនន្តិ កល្យាណទស្សនំ អភិរូបំ។ សំសុម្ភមានាតិ បោថេន្តា។ កាលមាគមយាមសេតិ កាលកិរិយំ អាគមេស្សាម។

    Tattha yāva sāmānupāpayāti yāva sāmo yattha, tattha amhe anupāpaya. Bhujadassananti kalyāṇadassanaṃ abhirūpaṃ. Saṃsumbhamānāti pothentā. Kālamāgamayāmaseti kālakiriyaṃ āgamessāma.

    តេសំ ឯវំ កថេន្តានញ្ញេវ សូរិយោ អត្ថង្គតោ។ អថ រាជា ‘‘សចាហំ ឥទានេវ ឥមេ តត្ថ នេស្សាមិ, តំ ទិស្វាវ នេសំ ហទយំ ផលិស្សតិ, ឥតិ តិណ្ណម្បិ ឯតេសំ មតកាលេ អហំ និរយេ ឧប្បជ្ជន្តោយេវ នាម, តស្មា តេសំ គន្តុំ ន ទស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា ចតស្សោ គាថាយោ អជ្ឈភាសិ –

    Tesaṃ evaṃ kathentānaññeva sūriyo atthaṅgato. Atha rājā ‘‘sacāhaṃ idāneva ime tattha nessāmi, taṃ disvāva nesaṃ hadayaṃ phalissati, iti tiṇṇampi etesaṃ matakāle ahaṃ niraye uppajjantoyeva nāma, tasmā tesaṃ gantuṃ na dassāmī’’ti cintetvā catasso gāthāyo ajjhabhāsi –

    ៣៦២.

    362.

    ‘‘ព្រហា វាឡមិគាកិណ្ណំ, អាកាសន្តំវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;

    យត្ថ សាមោ ហតោ សេតិ, ចន្ទោវ បតិតោ ឆមា។

    Yattha sāmo hato seti, candova patito chamā.

    ៣៦៣.

    363.

    ‘‘ព្រហា វាឡមិគាកិណ្ណំ, អាកាសន្តំវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;

    យត្ថ សាមោ ហតោ សេតិ, សូរិយោវ បតិតោ ឆមា។

    Yattha sāmo hato seti, sūriyova patito chamā.

    ៣៦៤.

    364.

    ‘‘ព្រហា វាឡមិគាកិណ្ណំ, អាកាសន្តំវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;

    យត្ថ សាមោ ហតោ សេតិ, បំសុនា បតិកុន្ថិតោ។

    Yattha sāmo hato seti, paṃsunā patikunthito.

    ៣៦៥.

    365.

    ‘‘ព្រហា វាឡមិគាកិណ្ណំ, អាកាសន្តំវ ទិស្សតិ;

    ‘‘Brahā vāḷamigākiṇṇaṃ, ākāsantaṃva dissati;

    យត្ថ សាមោ ហតោ សេតិ, ឥធេវ វសថស្សមេ’’តិ។

    Yattha sāmo hato seti, idheva vasathassame’’ti.

    តត្ថ ព្រហាតិ អច្ចុគ្គតំ។ អាកាសន្តំវាតិ ឯតំ វនំ អាកាសស្ស អន្តោ វិយ ហុត្វា ទិស្សតិ។ អថ វា អាកាសន្តន្តិ អាកាសមានំ, បកាសមានន្តិ អត្ថោ។ ឆមាតិ ឆមាយំ, បថវិយន្តិ អត្ថោ។ ‘‘ឆម’’ន្តិបិ បាឋោ, បថវិំ បតិតោ វិយាតិ អត្ថោ។ បតិកុន្ថិតោតិ បរិកិណ្ណោ, បលិវេឋិតោតិ អត្ថោ។

    Tattha brahāti accuggataṃ. Ākāsantaṃvāti etaṃ vanaṃ ākāsassa anto viya hutvā dissati. Atha vā ākāsantanti ākāsamānaṃ, pakāsamānanti attho. Chamāti chamāyaṃ, pathaviyanti attho. ‘‘Chama’’ntipi pāṭho, pathaviṃ patito viyāti attho. Patikunthitoti parikiṇṇo, paliveṭhitoti attho.

    អថ តេ អត្តនោ វាឡមិគភយាភាវំ ទស្សេតុំ គាថមាហំសុ –

    Atha te attano vāḷamigabhayābhāvaṃ dassetuṃ gāthamāhaṃsu –

    ៣៦៦.

    366.

    ‘‘យទិ តត្ថ សហស្សានិ, សតានិ និយុតានិ ច;

    ‘‘Yadi tattha sahassāni, satāni niyutāni ca;

    នេវម្ហាកំ ភយំ កោចិ, វនេ វាឡេសុ វិជ្ជតី’’តិ។

    Nevamhākaṃ bhayaṃ koci, vane vāḷesu vijjatī’’ti.

    តត្ថ កោចីតិ ឥមស្មិំ វនេ កត្ថចិ ឯកស្មិំ បទេសេបិ អម្ហាកំ វាឡេសុ ភយំ នាម នត្ថិ។

    Tattha kocīti imasmiṃ vane katthaci ekasmiṃ padesepi amhākaṃ vāḷesu bhayaṃ nāma natthi.

    រាជា តេ បដិពាហិតុំ អសក្កោន្តោ ហត្ថេសុ គហេត្វា តត្ថ នេសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Rājā te paṭibāhituṃ asakkonto hatthesu gahetvā tattha nesi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣៦៧.

    367.

    ‘‘តតោ អន្ធានមាទាយ, កាសិរាជា ព្រហាវនេ;

    ‘‘Tato andhānamādāya, kāsirājā brahāvane;

    ហត្ថេ គហេត្វា បក្កាមិ, យត្ថ សាមោ ហតោ អហូ’’តិ។

    Hatthe gahetvā pakkāmi, yattha sāmo hato ahū’’ti.

    តត្ថ តតោតិ តទា។ អន្ធានន្តិ អន្ធេ។ អហូតិ អហោសិ។ យត្ថាតិ យស្មិំ ឋានេ សោ និបន្នោ, តត្ថ នេសីតិ អត្ថោ។

    Tattha tatoti tadā. Andhānanti andhe. Ahūti ahosi. Yatthāti yasmiṃ ṭhāne so nipanno, tattha nesīti attho.

    សោ អានេត្វា ច បន សាមស្ស សន្តិកេ ឋបេត្វា ‘‘អយំ វោ បុត្តោ’’តិ អាចិក្ខិ។ អថស្ស បិតា សីសំ ឧក្ខិបិត្វា មាតា បាទេ គហេត្វា ឩរូសុ ឋបេត្វា និសីទិត្វា វិលបិំសុ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    So ānetvā ca pana sāmassa santike ṭhapetvā ‘‘ayaṃ vo putto’’ti ācikkhi. Athassa pitā sīsaṃ ukkhipitvā mātā pāde gahetvā ūrūsu ṭhapetvā nisīditvā vilapiṃsu. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣៦៨.

    368.

    ‘‘ទិស្វាន បតិតំ សាមំ, បុត្តកំ បំសុកុន្ថិតំ;

    ‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;

    អបវិទ្ធំ ព្រហារញ្ញេ, ចន្ទំវ បតិតំ ឆមា។

    Apaviddhaṃ brahāraññe, candaṃva patitaṃ chamā.

    ៣៦៩.

    369.

    ‘‘ទិស្វាន បតិតំ សាមំ, បុត្តកំ បំសុកុន្ថិតំ;

    ‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;

    អបវិទ្ធំ ព្រហារញ្ញេ, សូរិយំវ បតិតំ ឆមា។

    Apaviddhaṃ brahāraññe, sūriyaṃva patitaṃ chamā.

    ៣៧០.

    370.

    ‘‘ទិស្វាន បតិតំ សាមំ, បុត្តកំ បំសុកុន្ថិតំ;

    ‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;

    អបវិទ្ធំ ព្រហារញ្ញេ, កលូនំ បរិទេវយុំ។

    Apaviddhaṃ brahāraññe, kalūnaṃ paridevayuṃ.

    ៣៧១.

    371.

    ‘‘ទិស្វាន បតិតំ សាមំ, បុត្តកំ បំសុកុន្ថិតំ;

    ‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;

    ពាហា បគ្គយ្ហ បក្កន្ទុំ, ‘អធម្មោ កិរ ភោ’ឥតិ។

    Bāhā paggayha pakkanduṃ, ‘adhammo kira bho’iti.

    ៣៧២.

    372.

    ‘‘ពាឡ្ហំ ខោ ត្វំ បមត្តោសិ, សាម កល្យាណទស្សន;

    ‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ pamattosi, sāma kalyāṇadassana;

    យោ អជ្ជេវំ គតេ កាលេ, ន កិញ្ចិ មភិភាសសិ។

    Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.

    ៣៧៣.

    373.

    ‘‘ពាឡ្ហំ ខោ ត្វំ បទិត្តោសិ, សាម កល្យាណទស្សន;

    ‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ padittosi, sāma kalyāṇadassana;

    យោ អជ្ជេវំ គតេ កាលេ, ន កិញ្ចិ មភិភាសសិ។

    Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.

    ៣៧៤.

    374.

    ‘‘ពាឡ្ហំ ខោ ត្វំ បកុទ្ធោសិ, សាម កល្យាណទស្សន;

    ‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ pakuddhosi, sāma kalyāṇadassana;

    យោ អជ្ជេវំ គតេ កាលេ, ន កិញ្ចិ មភិភាសតិ។

    Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsati.

    ៣៧៥.

    375.

    ‘‘ពាឡ្ហំ ខោ ត្វំ បសុត្តោសិ, សាម កល្យាណទស្សន;

    ‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ pasuttosi, sāma kalyāṇadassana;

    យោ អជ្ជេវំ គតេ កាលេ, ន កិញ្ចិ មភិភាសសិ។

    Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.

    ៣៧៦.

    376.

    ‘‘ពាឡ្ហំ ខោ ត្វំ វិមនោសិ, សាម កល្យាណទស្សន;

    ‘‘Bāḷhaṃ kho tvaṃ vimanosi, sāma kalyāṇadassana;

    យោ អជ្ជេវំ គតេ កាលេ, ន កិញ្ចិ មភិភាសសិ។

    Yo ajjevaṃ gate kāle, na kiñci mabhibhāsasi.

    ៣៧៧.

    377.

    ‘‘ជដំ វលិនំ បំសុគតំ, កោទានិ សណ្ឋបេស្សតិ;

    ‘‘Jaṭaṃ valinaṃ paṃsugataṃ, kodāni saṇṭhapessati;

    សាមោ អយំ កាលកតោ, អន្ធានំ បរិចារកោ។

    Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako.

    ៣៧៨.

    378.

    ‘‘កោ មេ សម្មជ្ជមាទាយ, សម្មជ្ជិស្សតិ អស្សមំ;

    ‘‘Ko me sammajjamādāya, sammajjissati assamaṃ;

    សាមោ អយំ កាលកតោ, អន្ធានំ បរិចារកោ។

    Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako.

    ៣៧៩.

    379.

    ‘‘កោទានិ ន្ហាបយិស្សតិ, សីតេនុណ្ហោទកេន ច;

    ‘‘Kodāni nhāpayissati, sītenuṇhodakena ca;

    សាមោ អយំ កាលកតោ, អន្ធានំ បរិចារកោ។

    Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako.

    ៣៨០.

    380.

    ‘‘កោទានិ ភោជយិស្សតិ, វនមូលផលានិ ច;

    ‘‘Kodāni bhojayissati, vanamūlaphalāni ca;

    សាមោ អយំ កាលកតោ, អន្ធានំ បរិចារកោ’’តិ។

    Sāmo ayaṃ kālakato, andhānaṃ paricārako’’ti.

    តត្ថ អបវិទ្ធន្តិ រញ្ញា និរត្ថកំ ឆឌ្ឌិតំ។ អធម្មោ កិរ ភោ ឥតីតិ អយុត្តំ កិរ ភោ, អជ្ជ ឥមស្មិំ លោកេ វត្តតិ។ បមត្តោតិ តិខិណសុរំ បិវិត្វា វិយ មត្តោ បមត្តោ បមាទំ អាបន្នោ។ បទិត្តោតិ ទប្បិតោ។ ‘‘បកុទ្ធោសិ វិមនោសី’’តិ សព្ពំ វិលាបវសេន ភណន្តិ។ ជដន្តិ តាត , អម្ហាកំ ជដាមណ្ឌលំ។ វលិនំ បំសុគតន្តិ យទា អាកុលំ មលគ្គហិតំ ភវិស្សតិ។ កោទានីតិ ឥទានិ កោ សណ្ឋបេស្សតិ, សោធេត្វា ឧជុំ ករិស្សតីតិ។

    Tattha apaviddhanti raññā niratthakaṃ chaḍḍitaṃ. Adhammo kira bho itīti ayuttaṃ kira bho, ajja imasmiṃ loke vattati. Pamattoti tikhiṇasuraṃ pivitvā viya matto pamatto pamādaṃ āpanno. Padittoti dappito. ‘‘Pakuddhosi vimanosī’’ti sabbaṃ vilāpavasena bhaṇanti. Jaṭanti tāta , amhākaṃ jaṭāmaṇḍalaṃ. Valinaṃ paṃsugatanti yadā ākulaṃ malaggahitaṃ bhavissati. Kodānīti idāni ko saṇṭhapessati, sodhetvā ujuṃ karissatīti.

    អថស្ស មាតា ពហុំ វិលបិត្វា តស្ស ឧរេ ហត្ថំ ឋបេត្វា សន្តាបំ ឧបធារេន្តី ‘‘បុត្តស្ស មេ សន្តាបោ បវត្តតិយេវ, វិសវេគេន វិសញ្ញិតំ អាបន្នោ ភវិស្សតិ, និព្ពិសភាវត្ថាយ ចស្ស សច្ចកិរិយំ ករិស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា សច្ចកិរិយមកាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Athassa mātā bahuṃ vilapitvā tassa ure hatthaṃ ṭhapetvā santāpaṃ upadhārentī ‘‘puttassa me santāpo pavattatiyeva, visavegena visaññitaṃ āpanno bhavissati, nibbisabhāvatthāya cassa saccakiriyaṃ karissāmī’’ti cintetvā saccakiriyamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣៨១.

    381.

    ‘‘ទិស្វាន បតិតំ សាមំ, បុត្តកំ បំសុកុន្ថិតំ;

    ‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;

    អដ្ដិតា បុត្តសោកេន, មាតា សច្ចំ អភាសថ។

    Aṭṭitā puttasokena, mātā saccaṃ abhāsatha.

    ៣៨២.

    382.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, ធម្មចារី បុរេ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, dhammacārī pure ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៨៣.

    383.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, ព្រហ្មចារី បុរេ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, brahmacārī pure ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៨៤.

    384.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, សច្ចវាទី បុរេ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, saccavādī pure ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៨៥.

    385.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, មាតាបេត្តិភរោ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, mātāpettibharo ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៨៦.

    386.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិកោ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, kule jeṭṭhāpacāyiko;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៨៧.

    387.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, បាណា បិយតរោ មម;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, pāṇā piyataro mama;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៨៨.

    388.

    ‘‘យំ កិញ្ចិត្ថិ កតំ បុញ្ញំ, មយ្ហញ្ចេវ បិតុច្ច តេ;

    ‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva pitucca te;

    សព្ពេន តេន កុសលេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតូ’’តិ។

    Sabbena tena kusalena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti.

    តត្ថ យេន សច្ចេនាតិ យេន ភូតេន សភាវេន។ ធម្មចារីតិ ទសកុសលកម្មបថធម្មចារី។ សច្ចវាទីតិ ហសិតវសេនបិ មុសាវាទំ ន វទតិ។ មាតាបេត្តិភរោតិ អនលសោ ហុត្វា រត្តិន្ទិវំ មាតាបិតរោ ភរិ។ កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិកោតិ ជេដ្ឋានំ មាតាបិតូនំ សក្ការការកោ ហោតិ។

    Tattha yena saccenāti yena bhūtena sabhāvena. Dhammacārīti dasakusalakammapathadhammacārī. Saccavādīti hasitavasenapi musāvādaṃ na vadati. Mātāpettibharoti analaso hutvā rattindivaṃ mātāpitaro bhari. Kule jeṭṭhāpacāyikoti jeṭṭhānaṃ mātāpitūnaṃ sakkārakārako hoti.

    ឯវំ មាតរា សត្តហិ គាថាហិ សច្ចកិរិយាយ កតាយ សាមោ បរិវត្តិត្វា និបជ្ជិ។ អថស្ស បិតា ‘‘ជីវតិ មេ បុត្តោ, អហម្បិស្ស សច្ចកិរិយំ ករិស្សាមី’’តិ តថេវ សច្ចកិរិយមកាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អាហ –

    Evaṃ mātarā sattahi gāthāhi saccakiriyāya katāya sāmo parivattitvā nipajji. Athassa pitā ‘‘jīvati me putto, ahampissa saccakiriyaṃ karissāmī’’ti tatheva saccakiriyamakāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā āha –

    ៣៨៩.

    389.

    ‘‘ទិស្វាន បតិតំ សាមំ, បុត្តកំ បំសុកុន្ថិតំ;

    ‘‘Disvāna patitaṃ sāmaṃ, puttakaṃ paṃsukunthitaṃ;

    អដ្ដិតោ បុត្តសោកេន, បិតា សច្ចំ អភាសថ។

    Aṭṭito puttasokena, pitā saccaṃ abhāsatha.

    ៣៩០.

    390.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, ធម្មចារី បុរេ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, dhammacārī pure ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩១.

    391.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, ព្រហ្មចារី បុរេ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, brahmacārī pure ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩២.

    392.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, សច្ចវាទី បុរេ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, saccavādī pure ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩៣.

    393.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, មាតាបេត្តិភរោ អហុ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, mātāpettibharo ahu;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩៤.

    394.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិកោ;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, kule jeṭṭhāpacāyiko;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩៥.

    395.

    ‘‘យេន សច្ចេនយំ សាមោ, បាណា បិយតរោ មម;

    ‘‘Yena saccenayaṃ sāmo, pāṇā piyataro mama;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩៦.

    396.

    ‘‘យំ កិញ្ចិត្ថិ កតំ បុញ្ញំ, មយ្ហញ្ចេវ មាតុច្ច តេ;

    ‘‘Yaṃ kiñcitthi kataṃ puññaṃ, mayhañceva mātucca te;

    សព្ពេន តេន កុសលេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតូ’’តិ។

    Sabbena tena kusalena, visaṃ sāmassa haññatū’’ti.

    ឯវំ បិតរិ សច្ចកិរិយំ ករោន្តេ មហាសត្តោ បរិវត្តិត្វា ឥតរេន បស្សេន និបជ្ជិ។ អថស្ស តតិយំ សច្ចកិរិយំ ទេវតា អកាសិ។ តមត្ថំ បកាសេន្តោ សត្ថា អហ –

    Evaṃ pitari saccakiriyaṃ karonte mahāsatto parivattitvā itarena passena nipajji. Athassa tatiyaṃ saccakiriyaṃ devatā akāsi. Tamatthaṃ pakāsento satthā aha –

    ៣៩៧.

    397.

    ‘‘សា ទេវតា អន្តរហិតា, បព្ពតេ គន្ធមាទនេ;

    ‘‘Sā devatā antarahitā, pabbate gandhamādane;

    សាមស្ស អនុកម្បាយ, ឥមំ សច្ចំ អភាសថ។

    Sāmassa anukampāya, imaṃ saccaṃ abhāsatha.

    ៣៩៨.

    398.

    ‘‘បព្ពត្យាហំ គន្ធមាទនេ, ចិររត្តនិវាសិនី;

    ‘‘Pabbatyāhaṃ gandhamādane, cirarattanivāsinī;

    ន មេ បិយតរោ កោចិ, អញ្ញោ សាមេន វិជ្ជតិ;

    Na me piyataro koci, añño sāmena vijjati;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៣៩៩.

    399.

    ‘‘សព្ពេ វនា គន្ធមយា, បព្ពតេ គន្ធមាទនេ;

    ‘‘Sabbe vanā gandhamayā, pabbate gandhamādane;

    ឯតេន សច្ចវជ្ជេន, វិសំ សាមស្ស ហញ្ញតុ។

    Etena saccavajjena, visaṃ sāmassa haññatu.

    ៤០០.

    400.

    ‘‘តេសំ លាលប្បមានានំ, ពហុំ ការុញ្ញសញ្ហិតំ;

    ‘‘Tesaṃ lālappamānānaṃ, bahuṃ kāruññasañhitaṃ;

    ខិប្បំ សាមោ សមុដ្ឋាសិ, យុវា កល្យាណទស្សនោ’’តិ។

    Khippaṃ sāmo samuṭṭhāsi, yuvā kalyāṇadassano’’ti.

    តត្ថ បព្ពត្យាហន្តិ បព្ពតេ អហំ។ សព្ពេ វនា គន្ធមយាតិ សព្ពេ រុក្ខា គន្ធមយា។ ន ហិ តត្ថ អគន្ធោ នាម កោចិ រុក្ខោ អត្ថិ។ តេសន្តិ ភិក្ខវេ, តេសំ ឧភិន្នំ លាលប្បមានានញ្ញេវ ទេវតាយ សច្ចកិរិយាយ បរិយោសានេ ខិប្បំ សាមោ ឧដ្ឋាសិ, បទុមបត្តតោ ឧទកំ វិយស្ស វិសំ វិនិវត្តេត្វា អាពាធោ វិគតោ, ឥធ នុ ខោ វិទ្ធោ, ឯត្ថ នុ ខោ វិទ្ធោតិ វិទ្ធដ្ឋានម្បិ ន បញ្ញាយិ។

    Tattha pabbatyāhanti pabbate ahaṃ. Sabbe vanā gandhamayāti sabbe rukkhā gandhamayā. Na hi tattha agandho nāma koci rukkho atthi. Tesanti bhikkhave, tesaṃ ubhinnaṃ lālappamānānaññeva devatāya saccakiriyāya pariyosāne khippaṃ sāmo uṭṭhāsi, padumapattato udakaṃ viyassa visaṃ vinivattetvā ābādho vigato, idha nu kho viddho, ettha nu kho viddhoti viddhaṭṭhānampi na paññāyi.

    ឥតិ មហាសត្តស្ស និរោគភាវោ, មាតាបិតូនញ្ច ចក្ខុបដិលាភោ, អរុណុគ្គមនញ្ច, ទេវតានុភាវេន តេសំ ចតុន្នំ អស្សមេយេវ បាកដភាវោ ចាតិ សព្ពំ ឯកក្ខណេយេវ អហោសិ។ មាតាបិតរោ ‘‘ចក្ខូនិ នោ លទ្ធានិ, សុវណ្ណសាមោ ច អរោគោ ជាតោ’’តិ អតិរេកតរំ តុស្សិំសុ។ អថ នេ សាមបណ្ឌិតោ គាថំ អភាសិ –

    Iti mahāsattassa nirogabhāvo, mātāpitūnañca cakkhupaṭilābho, aruṇuggamanañca, devatānubhāvena tesaṃ catunnaṃ assameyeva pākaṭabhāvo cāti sabbaṃ ekakkhaṇeyeva ahosi. Mātāpitaro ‘‘cakkhūni no laddhāni, suvaṇṇasāmo ca arogo jāto’’ti atirekataraṃ tussiṃsu. Atha ne sāmapaṇḍito gāthaṃ abhāsi –

    ៤០១.

    401.

    ‘‘សាមោហមស្មិ ភទ្ទំ វោ, សោត្ថិនាម្ហិ សមុដ្ឋិតោ;

    ‘‘Sāmohamasmi bhaddaṃ vo, sotthināmhi samuṭṭhito;

    មា ពាឡ្ហំ បរិទេវេថ, មញ្ចុនាភិវទេថ ម’’ន្តិ។

    Mā bāḷhaṃ paridevetha, mañcunābhivadetha ma’’nti.

    តត្ថ សោត្ថិនាម្ហិ សមុដ្ឋិតោតិ សោត្ថិនា សុខេន ឧដ្ឋិតោ អម្ហិ ភវាមិ។ មញ្ជុនាតិ មធុរស្សរេន មំ អភិវទេថ។

    Tattha sotthināmhi samuṭṭhitoti sotthinā sukhena uṭṭhito amhi bhavāmi. Mañjunāti madhurassarena maṃ abhivadetha.

    អថ សោ រាជានំ ទិស្វា បដិសន្ថារំ ករោន្តោ អាហ –

    Atha so rājānaṃ disvā paṭisanthāraṃ karonto āha –

    ៤០២.

    402.

    ‘‘ស្វាគតំ តេ មហារាជ, អថោ តេ អទុរាគតំ;

    ‘‘Svāgataṃ te mahārāja, atho te adurāgataṃ;

    ឥស្សរោសិ អនុប្បត្តោ, យំ ឥធត្ថិ បវេទយ។

    Issarosi anuppatto, yaṃ idhatthi pavedaya.

    ៤០៣.

    403.

    ‘‘តិន្ទុកានិ បិយាលានិ, មធុកេ កាសុមារិយោ;

    ‘‘Tindukāni piyālāni, madhuke kāsumāriyo;

    ផលានិ ខុទ្ទកប្បានិ, ភុញ្ជ រាជ វរំ វរំ។

    Phalāni khuddakappāni, bhuñja rāja varaṃ varaṃ.

    ៤០៤.

    404.

    ‘‘អត្ថិ មេ បានីយំ សីតំ, អាភតំ គិរិគព្ភរា;

    ‘‘Atthi me pānīyaṃ sītaṃ, ābhataṃ girigabbharā;

    តតោ បិវ មហារាជ, សចេ ត្វំ អភិកង្ខសី’’តិ។

    Tato piva mahārāja, sace tvaṃ abhikaṅkhasī’’ti.

    រាជាបិ តំ អច្ឆរិយំ ទិស្វា អាហ –

    Rājāpi taṃ acchariyaṃ disvā āha –

    ៤០៥.

    405.

    ‘‘សម្មុយ្ហាមិ បមុយ្ហាមិ, សព្ពា មុយ្ហន្តិ មេ ទិសា;

    ‘‘Sammuyhāmi pamuyhāmi, sabbā muyhanti me disā;

    បេតំ តំ សាម មទ្ទក្ខិំ, កោ នុ ត្វំ សាម ជីវសី’’តិ។

    Petaṃ taṃ sāma maddakkhiṃ, ko nu tvaṃ sāma jīvasī’’ti.

    តត្ថ បេតន្តិ សាម អហំ តំ មតំ អទ្ទសំ។ កោ នុ ត្វន្តិ កថំ នុ ត្វំ ជីវិតំ បដិលភសីតិ បុច្ឆិ។

    Tattha petanti sāma ahaṃ taṃ mataṃ addasaṃ. Ko nu tvanti kathaṃ nu tvaṃ jīvitaṃ paṭilabhasīti pucchi.

    មហាសត្តោ ‘‘អយំ រាជា មំ ‘មតោ’តិ សល្លក្ខេសិ, អមតភាវមស្ស បកាសេស្សាមី’’តិ ចិន្តេត្វា អាហ –

    Mahāsatto ‘‘ayaṃ rājā maṃ ‘mato’ti sallakkhesi, amatabhāvamassa pakāsessāmī’’ti cintetvā āha –

    ៤០៦.

    406.

    ‘‘អបិ ជីវំ មហារាជ, បុរិសំ គាឡ្ហវេទនំ;

    ‘‘Api jīvaṃ mahārāja, purisaṃ gāḷhavedanaṃ;

    ឧបនីតមនសង្កប្បំ, ជីវន្តំ មញ្ញតេ មតំ។

    Upanītamanasaṅkappaṃ, jīvantaṃ maññate mataṃ.

    ៤០៧.

    407.

    ‘‘អបិ ជីវំ មហារាជ, បុរិសំ គាឡ្ហវេទនំ;

    ‘‘Api jīvaṃ mahārāja, purisaṃ gāḷhavedanaṃ;

    តំ និរោធគតំ សន្តំ, ជីវន្តំ មញ្ញតេ មត’’ន្តិ។

    Taṃ nirodhagataṃ santaṃ, jīvantaṃ maññate mata’’nti.

    តត្ថ អបិ ជីវន្តិ ជីវមានំ អបិ។ ឧបនីតមនសង្កប្បន្តិ ភវង្គឱតិណ្ណចិត្តាចារំ។ ជីវន្តន្តិ ជីវមានមេវ ‘‘ឯសោ មតោ’’តិ មញ្ញតិ។ និរោធគតន្តិ អស្សាសបស្សាសនិរោធំ សមាបន្នំ សន្តំ វិជ្ជមានំ មំ ឯវំ លោកោ មតំ វិយ ជីវន្តមេវ មញ្ញតិ។

    Tattha api jīvanti jīvamānaṃ api. Upanītamanasaṅkappanti bhavaṅgaotiṇṇacittācāraṃ. Jīvantanti jīvamānameva ‘‘eso mato’’ti maññati. Nirodhagatanti assāsapassāsanirodhaṃ samāpannaṃ santaṃ vijjamānaṃ maṃ evaṃ loko mataṃ viya jīvantameva maññati.

    ឯវញ្ច បន វត្វា មហាសត្តោ រាជានំ អត្ថេ យោជេតុកាមោ ធម្មំ ទេសេន្តោ បុន ទ្វេ គាថា អភាសិ –

    Evañca pana vatvā mahāsatto rājānaṃ atthe yojetukāmo dhammaṃ desento puna dve gāthā abhāsi –

    ៤០៨.

    408.

    ‘‘យោ មាតរំ បិតរំ វា, មច្ចោ ធម្មេន បោសតិ;

    ‘‘Yo mātaraṃ pitaraṃ vā, macco dhammena posati;

    ទេវាបិ នំ តិកិច្ឆន្តិ, មាតាបេត្តិភរំ នរំ។

    Devāpi naṃ tikicchanti, mātāpettibharaṃ naraṃ.

    ៤០៩.

    409.

    ‘‘យោ មាតរំ បិតរំ វា, មច្ចោ ធម្មេន បោសតិ;

    ‘‘Yo mātaraṃ pitaraṃ vā, macco dhammena posati;

    ឥធេវ នំ បសំសន្តិ, បេច្ច សគ្គេ បមោទតី’’តិ។

    Idheva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge pamodatī’’ti.

    តំ សុត្វា រាជា ‘‘អច្ឆរិយំ វត, ភោ, មាតាបេត្តិភរស្ស ជន្តុនោ ឧប្បន្នរោគំ ទេវតាបិ តិកិច្ឆន្តិ, អតិវិយ អយំ សាមោ សោភតី’’តិ អញ្ជលិំ បគ្គយ្ហ យាចន្តោ អាហ –

    Taṃ sutvā rājā ‘‘acchariyaṃ vata, bho, mātāpettibharassa jantuno uppannarogaṃ devatāpi tikicchanti, ativiya ayaṃ sāmo sobhatī’’ti añjaliṃ paggayha yācanto āha –

    ៤១០.

    410.

    ‘‘ឯស ភិយ្យោ បមុយ្ហាមិ, សព្ពា មុយ្ហន្តិ មេ ទិសា;

    ‘‘Esa bhiyyo pamuyhāmi, sabbā muyhanti me disā;

    សរណំ តំ សាម គច្ឆាមិ, ត្វញ្ច មេ សរណំ ភវា’’តិ។

    Saraṇaṃ taṃ sāma gacchāmi, tvañca me saraṇaṃ bhavā’’ti.

    តត្ថ ភិយ្យោតិ យស្មា តាទិសេ បរិសុទ្ធសីលគុណសម្បន្នេ តយិ អបរជ្ឈិំ, តស្មា អតិរេកតរំ សម្មុយ្ហាមិ។ ត្វញ្ច មេ សរណំ ភវាតិ សរណំ គច្ឆន្តស្ស មេ ត្វំ សរណំ ភវ, បតិដ្ឋា ហោហិ, ទេវលោកគាមិមគ្គំ ករោហីតិ។

    Tattha bhiyyoti yasmā tādise parisuddhasīlaguṇasampanne tayi aparajjhiṃ, tasmā atirekataraṃ sammuyhāmi. Tvañca me saraṇaṃ bhavāti saraṇaṃ gacchantassa me tvaṃ saraṇaṃ bhava, patiṭṭhā hohi, devalokagāmimaggaṃ karohīti.

    អថ នំ មហាសត្តោ ‘‘សចេបិ, មហារាជ, ទេវលោកំ គន្តុកាមោសិ, មហន្តំ ទិព្ពសម្បត្តិំ បរិភុញ្ជិតុកាមោសិ, ឥមាសុ ទសរាជធម្មចរិយាសុ វត្តស្សូ’’តិ តស្ស ធម្មំ ទេសេន្តោ ទស រាជធម្មចរិយគាថា អភាសិ –

    Atha naṃ mahāsatto ‘‘sacepi, mahārāja, devalokaṃ gantukāmosi, mahantaṃ dibbasampattiṃ paribhuñjitukāmosi, imāsu dasarājadhammacariyāsu vattassū’’ti tassa dhammaṃ desento dasa rājadhammacariyagāthā abhāsi –

    ៤១១.

    411.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, មាតាបិតូសុ ខត្តិយ;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mātāpitūsu khattiya;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១២.

    412.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, បុត្តទារេសុ ខត្តិយ;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, puttadāresu khattiya;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៣.

    413.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, មិត្តាមច្ចេសុ ខត្តិយ;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, mittāmaccesu khattiya;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៤.

    414.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, វាហនេសុ ពលេសុ ច;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, vāhanesu balesu ca;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៥.

    415.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, គាមេសុ និគមេសុ ច;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, gāmesu nigamesu ca;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៦.

    416.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, រដ្ឋេសុ ជនបទេសុ ច;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, raṭṭhesu janapadesu ca;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៧.

    417.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, សមណព្រាហ្មណេសុ ច;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, samaṇabrāhmaṇesu ca;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៨.

    418.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, មិគបក្ខីសុ ខត្តិយ;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, migapakkhīsu khattiya;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤១៩.

    419.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, ធម្មោ ចិណ្ណោ សុខាវហោ;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, dhammo ciṇṇo sukhāvaho;

    ឥធ ធម្មំ ចរិត្វាន, រាជ សគ្គំ គមិស្សសិ។

    Idha dhammaṃ caritvāna, rāja saggaṃ gamissasi.

    ៤២០.

    420.

    ‘‘ធម្មំ ចរ មហារាជ, សឥន្ទា ទេវា សព្រហ្មកា;

    ‘‘Dhammaṃ cara mahārāja, saindā devā sabrahmakā;

    សុចិណ្ណេន ទិវំ បត្តា, មា ធម្មំ រាជ បាមទោ’’តិ។

    Suciṇṇena divaṃ pattā, mā dhammaṃ rāja pāmado’’ti.

    តាសំ អត្ថោ តេសកុណជាតកេ (ជា. ២.១៧.១ អាទយោ) វិត្ថារិតោវ។ ឯវំ មហាសត្តោ តស្ស ទស រាជធម្មេ ទេសេត្វា ឧត្តរិបិ ឱវទិត្វា បញ្ច សីលានិ អទាសិ។ សោ តស្ស ឱវាទំ សិរសា សម្បដិច្ឆិត្វា មហាសត្តំ វន្ទិត្វា ខមាបេត្វា ពារាណសិំ គន្ត្វា ទានាទីនិ បុញ្ញានិ កត្វា សគ្គបរាយណោ អហោសិ។ ពោធិសត្តោបិ យាវជីវំ មាតាបិតរោ បរិចរិត្វា មាតាបិតូហិ សទ្ធិំ បញ្ច អភិញ្ញា ច អដ្ឋ សមាបត្តិយោ ច និព្ពត្តេត្វា ព្រហ្មលោកូបគោ អហោសិ។

    Tāsaṃ attho tesakuṇajātake (jā. 2.17.1 ādayo) vitthāritova. Evaṃ mahāsatto tassa dasa rājadhamme desetvā uttaripi ovaditvā pañca sīlāni adāsi. So tassa ovādaṃ sirasā sampaṭicchitvā mahāsattaṃ vanditvā khamāpetvā bārāṇasiṃ gantvā dānādīni puññāni katvā saggaparāyaṇo ahosi. Bodhisattopi yāvajīvaṃ mātāpitaro paricaritvā mātāpitūhi saddhiṃ pañca abhiññā ca aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā brahmalokūpago ahosi.

    សត្ថា ឥទំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា ‘‘ភិក្ខវេ, មាតាបិតូនំ បោសនំ នាម បណ្ឌិតានំ វំសោ’’តិ វត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ មាតុបោសកភិក្ខុ សោតាបត្តិផលំ បាបុណិ។

    Satthā idaṃ dhammadesanaṃ āharitvā ‘‘bhikkhave, mātāpitūnaṃ posanaṃ nāma paṇḍitānaṃ vaṃso’’ti vatvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mātuposakabhikkhu sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.

    តទា រាជា អានន្ទោ អហោសិ, ទេវធីតា ឧប្បលវណ្ណា, សក្កោ អនុរុទ្ធោ, ទុកូលបណ្ឌិតោ មហាកស្សបោ, បារិកា ភទ្ទកាបិលានី ភិក្ខុនី, សុវណ្ណសាមបណ្ឌិតោ បន អហមេវ សម្មាសម្ពុទ្ធោ អហោសិន្តិ។

    Tadā rājā ānando ahosi, devadhītā uppalavaṇṇā, sakko anuruddho, dukūlapaṇḍito mahākassapo, pārikā bhaddakāpilānī bhikkhunī, suvaṇṇasāmapaṇḍito pana ahameva sammāsambuddho ahosinti.

    សុវណ្ណសាមជាតកវណ្ណនា តតិយា។

    Suvaṇṇasāmajātakavaṇṇanā tatiyā.




    Next: [៥៤១] ៤. និមិជាតកវណ្ណនា • [541] 4. Nimijātakavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៥៤០. សុវណ្ណសាមជាតកំ • 540. Suvaṇṇasāmajātakaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact