| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / विमानवत्थु-अट्ठकथा • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
४. सुवण्णविमानवण्णना
4. Suvaṇṇavimānavaṇṇanā
सोवण्णमये पब्बतस्मिन्ति सुवण्णविमानं। तस्स का उप्पत्ति? भगवा अन्धकविन्दे विहरति। तेन समयेन अञ्ञतरो उपासको सद्धो पसन्नो विभवसम्पन्नो तस्स गामस्स अविदूरे अञ्ञतरस्मिं मुण्डकपब्बते सब्बाकारसम्पन्नं भगवतो वसनानुच्छविकं गन्धकुटिं कारेत्वा तत्थ भगवन्तं वसापेन्तो सक्कच्चं उपट्ठहि, सयञ्च निच्चसीले पतिट्ठितो सुविसुद्धसीलसंवरो हुत्वा कालं कत्वा तावतिंसभवने निब्बत्ति। तस्स कम्मानुभावसंसूचकं नानारतनरंसिजालसमुज्जलं विचित्तवेदिकापरिक्खित्तं विविधविपुलालङ्कारोपसोभितं सुविभत्तभित्तित्थम्भसोपानं आरामरमणीयकं कञ्चनपब्बतमुद्धनि विमानं उप्पज्जि। तं आयस्मा महामोग्गल्लानो देवचारिकं चरन्तो दिस्वा इमाहि गाथाहि पटिपुच्छि –
Sovaṇṇamayepabbatasminti suvaṇṇavimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā andhakavinde viharati. Tena samayena aññataro upāsako saddho pasanno vibhavasampanno tassa gāmassa avidūre aññatarasmiṃ muṇḍakapabbate sabbākārasampannaṃ bhagavato vasanānucchavikaṃ gandhakuṭiṃ kāretvā tattha bhagavantaṃ vasāpento sakkaccaṃ upaṭṭhahi, sayañca niccasīle patiṭṭhito suvisuddhasīlasaṃvaro hutvā kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane nibbatti. Tassa kammānubhāvasaṃsūcakaṃ nānāratanaraṃsijālasamujjalaṃ vicittavedikāparikkhittaṃ vividhavipulālaṅkāropasobhitaṃ suvibhattabhittitthambhasopānaṃ ārāmaramaṇīyakaṃ kañcanapabbatamuddhani vimānaṃ uppajji. Taṃ āyasmā mahāmoggallāno devacārikaṃ caranto disvā imāhi gāthāhi paṭipucchi –
११३४.
1134.
‘‘सोवण्णमये पब्बतस्मिं, विमानं सब्बतोपभं।
‘‘Sovaṇṇamaye pabbatasmiṃ, vimānaṃ sabbatopabhaṃ;
हेमजालपटिच्छन्नं, किङ्किणिजालकप्पितं॥
Hemajālapaṭicchannaṃ, kiṅkiṇijālakappitaṃ.
११३५.
1135.
‘‘अट्ठंसा सुकता थम्भा, सब्बे वेळुरियामया।
‘‘Aṭṭhaṃsā sukatā thambhā, sabbe veḷuriyāmayā;
एकमेकाय अंसिया, रतना सत्त निम्मिता॥
Ekamekāya aṃsiyā, ratanā satta nimmitā.
११३६.
1136.
‘‘वेळूरियसुवण्णस्स, फलिका रूपियस्स च।
‘‘Veḷūriyasuvaṇṇassa, phalikā rūpiyassa ca;
मसारगल्लमुत्ताहि, लोहितङ्गमणीहि च॥
Masāragallamuttāhi, lohitaṅgamaṇīhi ca.
११३७.
1137.
‘‘चित्रा मनोरमा भूमि, न तत्थुद्धंसती रजो।
‘‘Citrā manoramā bhūmi, na tatthuddhaṃsatī rajo;
गोपानसीगणा पीता, कूटं दारेन्ति निम्मिता॥
Gopānasīgaṇā pītā, kūṭaṃ dārenti nimmitā.
११३८.
1138.
‘‘सोपानानि च चत्तारि, निम्मिता चतुरो दिसा।
‘‘Sopānāni ca cattāri, nimmitā caturo disā;
नानारतनगब्भेहि, आदिच्चोव विरोचति॥
Nānāratanagabbhehi, ādiccova virocati.
११३९.
1139.
‘‘वेदिया चतस्सो तत्थ, विभत्ता भागसो मिता।
‘‘Vediyā catasso tattha, vibhattā bhāgaso mitā;
दद्दल्लमाना आभन्ति, समन्ता चतुरो दिसा॥
Daddallamānā ābhanti, samantā caturo disā.
११४०.
1140.
‘‘तस्मिं विमाने पवरे, देवपुत्तो महप्पभो।
‘‘Tasmiṃ vimāne pavare, devaputto mahappabho;
अतिरोचसि वण्णेन, उदयन्तोव भाणुमा॥
Atirocasi vaṇṇena, udayantova bhāṇumā.
११४१.
1141.
‘‘दानस्स ते इदं फलं, अथो सीलस्स वा पन।
‘‘Dānassa te idaṃ phalaṃ, atho sīlassa vā pana;
अथो अञ्जलिकम्मस्स, तं मे अक्खाहि पुच्छितो’’ति॥
Atho añjalikammassa, taṃ me akkhāhi pucchito’’ti.
सोपिस्स इमाहि गाथाहि ब्याकासि –
Sopissa imāhi gāthāhi byākāsi –
११४२. ‘‘सो देवपुत्तो अत्तमनो…पे॰… यस्स कम्मस्सिदं फलं’’॥
1142. ‘‘So devaputto attamano…pe… yassa kammassidaṃ phalaṃ’’.
११४३.
1143.
‘‘अहं अन्धकविन्दस्मिं, बुद्धस्सादिच्चबन्धुनो।
‘‘Ahaṃ andhakavindasmiṃ, buddhassādiccabandhuno;
विहारं सत्थु कारेसिं, पसन्नो सेहि पाणिभि॥
Vihāraṃ satthu kāresiṃ, pasanno sehi pāṇibhi.
११४४.
1144.
‘‘तत्थ गन्धञ्च मालञ्च, पच्चयञ्च विलेपनं।
‘‘Tattha gandhañca mālañca, paccayañca vilepanaṃ;
विहारं सत्थु अदासिं, विप्पसन्नेन चेतसा।
Vihāraṃ satthu adāsiṃ, vippasannena cetasā;
तेन मय्हं इदं लद्धं, वसं वत्तेमि नन्दने॥
Tena mayhaṃ idaṃ laddhaṃ, vasaṃ vattemi nandane.
११४५.
1145.
‘‘नन्दने च वने रम्मे, नानादिजगणायुते।
‘‘Nandane ca vane ramme, nānādijagaṇāyute;
रमामि नच्चगीतेहि, अच्छराहि पुरक्खतो’’ति॥
Ramāmi naccagītehi, accharāhi purakkhato’’ti.
११३४. तत्थ सब्बतोपभन्ति सब्बभागेहि पभासन्तं पभामुञ्चनकं। किङ्किणिजालकप्पितन्ति कप्पितकिङ्किणिकजालं।
1134. Tattha sabbatopabhanti sabbabhāgehi pabhāsantaṃ pabhāmuñcanakaṃ. Kiṅkiṇijālakappitanti kappitakiṅkiṇikajālaṃ.
११३५. सब्बे वेळुरियामयाति सब्बे थम्भा वेळुरियमणिमया। तत्थ पन एकमेकाय अंसियाति अट्ठंसेसु थम्भेसु एकमेकस्मिं अंसभागे। रतना सत्त निम्मिताति सत्तरतनकम्मनिम्मिता, एकेको अंसो सत्तरतनमयोति अत्थो।
1135.Sabbe veḷuriyāmayāti sabbe thambhā veḷuriyamaṇimayā. Tattha pana ekamekāya aṃsiyāti aṭṭhaṃsesu thambhesu ekamekasmiṃ aṃsabhāge. Ratanā satta nimmitāti sattaratanakammanimmitā, ekeko aṃso sattaratanamayoti attho.
११३६. ‘‘वेळूरियसुवण्णस्सा’’तिआदिना नानारतनानि दस्सेति। तत्थ वेळूरियसुवण्णस्साति वेळुरियेन च सुवण्णेन च निम्मिता, चित्राति वा योजना। करणत्थे हि इदं सामिवचनं। फलिका रूपियस्स चाति एत्थापि एसेव नयो। मसारगल्लमुत्ताहीति कबरमणीहि। लोहितङ्गमणीहि चाति रत्तमणीहि।
1136.‘‘Veḷūriyasuvaṇṇassā’’tiādinā nānāratanāni dasseti. Tattha veḷūriyasuvaṇṇassāti veḷuriyena ca suvaṇṇena ca nimmitā, citrāti vā yojanā. Karaṇatthe hi idaṃ sāmivacanaṃ. Phalikā rūpiyassa cāti etthāpi eseva nayo. Masāragallamuttāhīti kabaramaṇīhi. Lohitaṅgamaṇīhi cāti rattamaṇīhi.
११३७. न तत्थुद्धंसती रजोति मणिमयभूमिकत्ता न तस्मिं विमाने रजो उग्गच्छति। गोपानसीगणाति गोपानसीसमूहा। पीताति पीतवण्णा, सुवण्णमया चेव फुस्सरागादिमणिमया चाति अत्थो। कूटं धारेन्तीति सत्तरतनमयं कण्णिकं धारेन्ति।
1137.Na tatthuddhaṃsatī rajoti maṇimayabhūmikattā na tasmiṃ vimāne rajo uggacchati. Gopānasīgaṇāti gopānasīsamūhā. Pītāti pītavaṇṇā, suvaṇṇamayā ceva phussarāgādimaṇimayā cāti attho. Kūṭaṃ dhārentīti sattaratanamayaṃ kaṇṇikaṃ dhārenti.
११३८-९. नानारतनगब्भेहीति नानारतनमयेहि ओवरकेहि। वेदियाति वेदिका। चतस्सोति चतूसु दिसासु चतस्सो। तेनाह ‘‘समन्ता चतुरो दिसा’’ति।
1138-9.Nānāratanagabbhehīti nānāratanamayehi ovarakehi. Vediyāti vedikā. Catassoti catūsu disāsu catasso. Tenāha ‘‘samantā caturo disā’’ti.
११४०. महप्पभोति महाजुतिको। उदयन्तोति उग्गच्छन्तो। भाणुमाति आदिच्चो।
1140.Mahappabhoti mahājutiko. Udayantoti uggacchanto. Bhāṇumāti ādicco.
११४३. सेहि पाणिभीति कायसारं पुञ्ञं पसवन्तो अत्तनो पाणीहि तं तं किच्चं करोन्तो विहारं सत्थु कारेसिन्ति योजना। अथ वा सेहि पाणिभीति तत्थ अन्धकविन्दस्मिं गन्धञ्च मालञ्च पच्चयञ्च विलेपनञ्च पूजावसेन। यथा कथं? विहारञ्च विप्पसन्नेन चेतसा सत्थुनो अदासिं पूजेसिं निय्यादेसिं चाति एवमेत्थ योजना वेदितब्बा।
1143.Sehi pāṇibhīti kāyasāraṃ puññaṃ pasavanto attano pāṇīhi taṃ taṃ kiccaṃ karonto vihāraṃ satthu kāresinti yojanā. Atha vā sehi pāṇibhīti tattha andhakavindasmiṃ gandhañca mālañca paccayañca vilepanañca pūjāvasena. Yathā kathaṃ? Vihārañca vippasannena cetasā satthuno adāsiṃ pūjesiṃ niyyādesiṃ cāti evamettha yojanā veditabbā.
११४४. तेनाति तेन यथावुत्तेन पुञ्ञकम्मेन कारणभूतेन। मय्हन्ति मया। इदन्ति इदं पुञ्ञफलं, इदं वा दिब्बं आधिपतेय्यं। तेनाह ‘‘वसं वत्तेमी’’ति।
1144.Tenāti tena yathāvuttena puññakammena kāraṇabhūtena. Mayhanti mayā. Idanti idaṃ puññaphalaṃ, idaṃ vā dibbaṃ ādhipateyyaṃ. Tenāha ‘‘vasaṃ vattemī’’ti.
११४५. नन्दनेति नन्दिया दिब्बसमिद्धिया उप्पज्जनट्ठाने इमस्मिं देवलोके, तत्थापि विसेसतो नन्दने वने रम्मे, एवं रमणीये इमस्मिं नन्दने वने रमामीति योजना। सेसं वुत्तनयमेव।
1145.Nandaneti nandiyā dibbasamiddhiyā uppajjanaṭṭhāne imasmiṃ devaloke, tatthāpi visesato nandane vane ramme, evaṃ ramaṇīye imasmiṃ nandane vane ramāmīti yojanā. Sesaṃ vuttanayameva.
एवं देवताय अत्तनो पुञ्ञकम्मे आविकते थेरो सपरिवारस्स तस्स देवपुत्तस्स धम्मं देसेत्वा भगवतो तमत्थं निवेदेसि। भगवा तं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि। सा देसना महाजनस्स सात्थिका अहोसीति।
Evaṃ devatāya attano puññakamme āvikate thero saparivārassa tassa devaputtassa dhammaṃ desetvā bhagavato tamatthaṃ nivedesi. Bhagavā taṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi. Sā desanā mahājanassa sātthikā ahosīti.
सुवण्णविमानवण्णना निट्ठिता।
Suvaṇṇavimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / विमानवत्थुपाळि • Vimānavatthupāḷi / ४. सुवण्णविमानवत्थु • 4. Suvaṇṇavimānavatthu
