Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / థేరగాథా-అట్ఠకథా • Theragāthā-aṭṭhakathā |
౪. సుయామనత్థేరగాథావణ్ణనా
4. Suyāmanattheragāthāvaṇṇanā
కామచ్ఛన్దో చ బ్యాపాదోతి ఆయస్మతో సుయామనత్థేరస్స గాథా. కా ఉప్పత్తి? అయమ్పి పురిమబుద్ధేసు కతాధికారో తత్థ తత్థ భవే పుఞ్ఞాని ఉపచినన్తో ఇతో ఏకనవుతే కప్పే విపస్సిస్స భగవతో కాలే ధఞ్ఞవతీనగరే బ్రాహ్మణకులే నిబ్బత్తిత్వా వయప్పత్తో బ్రాహ్మణసిప్పేసు నిప్ఫత్తిం పత్వా బ్రాహ్మణమన్తే వాచేతి. తేన చ సమయేన విపస్సీ భగవా మహతా భిక్ఖుసఙ్ఘేన సద్ధిం ధఞ్ఞవతీనగరం పిణ్డాయ పవిట్ఠో హోతి. తం దిస్వా బ్రాహ్మణో పసన్నచిత్తో అత్తనో గేహం నేత్వా ఆసనం పఞ్ఞాపేత్వా తస్సూపరి పుప్ఫసన్థారం సన్థరిత్వా అదాసి, సత్థరి తత్థ నిసిన్నే పణీతేన ఆహారేన సన్తప్పేసి, భుత్తావిఞ్చ పుప్ఫగన్ధేన పూజేసి. సత్థా అనుమోదనం వత్వా పక్కామి. సో తేన పుఞ్ఞకమ్మేన దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా అపరాపరం పుఞ్ఞాని కత్వా దేవమనుస్సేసు సంసరన్తో ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే వేసాలియం అఞ్ఞతరస్స బ్రాహ్మణస్స పుత్తో హుత్వా నిబ్బత్తి, సుయామనోతిస్స నామం అహోసి. సో వయప్పత్తో తిణ్ణం వేదానం పారగూ పరమనిస్సమయుత్తో హుత్వా గేహవాసీనం కామూపభోగం జిగుచ్ఛిత్వా ఝాననిన్నో భగవతో వేసాలిగమనే పటిలద్ధసద్ధో పబ్బజిత్వా ఖురగ్గేయేవ అరహత్తం పాపుణి. తేన వుత్తం అపదానే (అప॰ థేర ౧.౧౩.౬౫-౭౪) –
Kāmacchando ca byāpādoti āyasmato suyāmanattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto ito ekanavute kappe vipassissa bhagavato kāle dhaññavatīnagare brāhmaṇakule nibbattitvā vayappatto brāhmaṇasippesu nipphattiṃ patvā brāhmaṇamante vāceti. Tena ca samayena vipassī bhagavā mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ dhaññavatīnagaraṃ piṇḍāya paviṭṭho hoti. Taṃ disvā brāhmaṇo pasannacitto attano gehaṃ netvā āsanaṃ paññāpetvā tassūpari pupphasanthāraṃ santharitvā adāsi, satthari tattha nisinne paṇītena āhārena santappesi, bhuttāviñca pupphagandhena pūjesi. Satthā anumodanaṃ vatvā pakkāmi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde vesāliyaṃ aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, suyāmanotissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū paramanissamayutto hutvā gehavāsīnaṃ kāmūpabhogaṃ jigucchitvā jhānaninno bhagavato vesāligamane paṭiladdhasaddho pabbajitvā khuraggeyeva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.13.65-74) –
‘‘నగరే ధఞ్ఞవతియా, అహోసిం బ్రాహ్మణో తదా;
‘‘Nagare dhaññavatiyā, ahosiṃ brāhmaṇo tadā;
లక్ఖణే ఇతిహాసే చ, సనిఘణ్డుసకేటుభే.
Lakkhaṇe itihāse ca, sanighaṇḍusakeṭubhe.
‘‘పదకో వేయ్యాకరణో, నిమిత్తకోవిదో అహం;
‘‘Padako veyyākaraṇo, nimittakovido ahaṃ;
మన్తే చ సిస్సే వాచేసిం, తిణ్ణం వేదాన పారగూ.
Mante ca sisse vācesiṃ, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
‘‘పఞ్చ ఉప్పలహత్థాని, పిట్ఠియం ఠపితాని మే;
‘‘Pañca uppalahatthāni, piṭṭhiyaṃ ṭhapitāni me;
ఆహుతిం యిట్ఠుకామోహం, పితుమాతుసమాగమే.
Āhutiṃ yiṭṭhukāmohaṃ, pitumātusamāgame.
‘‘తదా విపస్సీ భగవా, భిక్ఖుసఙ్ఘపురక్ఖతో;
‘‘Tadā vipassī bhagavā, bhikkhusaṅghapurakkhato;
ఓభాసేన్తో దిసా సబ్బా, ఆగచ్ఛతి నరాసభో.
Obhāsento disā sabbā, āgacchati narāsabho.
‘‘ఆసనం పఞ్ఞపేత్వాన, నిమన్తేత్వా మహామునిం;
‘‘Āsanaṃ paññapetvāna, nimantetvā mahāmuniṃ;
సన్థరిత్వాన తం పుప్ఫం, అభినేసిం సకం ఘరం.
Santharitvāna taṃ pupphaṃ, abhinesiṃ sakaṃ gharaṃ.
‘‘యం మే అత్థి సకే గేహే, ఆమిసం పచ్చుపట్ఠితం;
‘‘Yaṃ me atthi sake gehe, āmisaṃ paccupaṭṭhitaṃ;
తాహం బుద్ధస్స పాదాసిం, పసన్నో సేహి పాణిభి.
Tāhaṃ buddhassa pādāsiṃ, pasanno sehi pāṇibhi.
‘‘భుత్తావిం కాలమఞ్ఞాయ పుప్ఫహత్థమదాసహం;
‘‘Bhuttāviṃ kālamaññāya pupphahatthamadāsahaṃ;
అనుమోదిత్వాన సబ్బఞ్ఞూ, పక్కామి ఉత్తరాముఖో.
Anumoditvāna sabbaññū, pakkāmi uttarāmukho.
‘‘ఏకనవుతితో కప్పే, యం పుప్ఫమదదిం తదా;
‘‘Ekanavutito kappe, yaṃ pupphamadadiṃ tadā;
దుగ్గతిం నాభిజానామి, పుప్ఫదానస్సిదం ఫలం.
Duggatiṃ nābhijānāmi, pupphadānassidaṃ phalaṃ.
‘‘అనన్తరం ఇతో కప్పే, రాజాహుం వరదస్సనో;
‘‘Anantaraṃ ito kappe, rājāhuṃ varadassano;
సత్తరతనసమ్పన్నో, చక్కవత్తీ మహబ్బలో.
Sattaratanasampanno, cakkavattī mahabbalo.
‘‘కిలేసా ఝాపితా మయ్హం…పే॰… కతం బుద్ధస్స సాసన’’న్తి.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
అరహత్తం పన పత్వా నీవరణప్పహానకిత్తనముఖేన అఞ్ఞం బ్యాకరోన్తో –
Arahattaṃ pana patvā nīvaraṇappahānakittanamukhena aññaṃ byākaronto –
౭౪.
74.
‘‘కామచ్ఛన్దో చ బ్యాపాదో, థినమిద్ధఞ్చ భిక్ఖునో;
‘‘Kāmacchando ca byāpādo, thinamiddhañca bhikkhuno;
ఉద్ధచ్చం విచికిచ్ఛా చ, సబ్బసోవ న విజ్జతీ’’తి. – గాథం అభాసి;
Uddhaccaṃ vicikicchā ca, sabbasova na vijjatī’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
తత్థ కామచ్ఛన్దోతి కామేసు ఛన్దో, కామో చ సో ఛన్దో చాతిపి కామచ్ఛన్దో, కామరాగో. ఇధ పన సబ్బోపి రాగో కామచ్ఛన్దో అగ్గమగ్గవజ్ఝస్సాపి అధిప్పేతత్తా, తేనాహ ‘‘సబ్బసోవ న విజ్జతీ’’తి. సబ్బేపి హి తేభూమకధమ్మా కామనీయట్ఠేన కామా, తత్థ పవత్తో రాగో కామచ్ఛన్దో, తేనాహ భగవా – ‘‘ఆరుప్పే కామచ్ఛన్దనీవరణం పటిచ్చ థినమిద్ధనీవరణం ఉద్ధచ్చనీవరణం అవిజ్జానీవరణం ఉప్పజ్జతీ’’తి (పట్ఠా॰ ౩.౮.౮) బ్యాపజ్జతి చిత్తం పూతిభావం గచ్ఛతి ఏతేనాతి బ్యాపాదో, ‘‘అనత్థం మే అచరీ’’తిఆదినయప్పవత్తో (ధ॰ స॰ ౧౦౬౬; విభ॰ ౯౦౯) ఆఘాతో. థినం చిత్తస్స అకల్యతా అనుస్సాహసంహననం, మిద్ధం కాయస్స అకల్యతా అసత్తివిఘాతో, తదుభయమ్పి థినఞ్చ మిద్ధఞ్చ థినమిద్ధం, కిచ్చాహారపటిపక్ఖానం ఏకతాయ ఏకం కత్వా వుత్తం. ఉద్ధతభావో ఉద్ధచ్చం, యేన ధమ్మేన చిత్తం ఉద్ధతం హోతి అవూపసన్తం, సో చేతసో విక్ఖేపో ఉద్ధచ్చం. ఉద్ధచ్చగ్గహణేనేవ చేత్థ కిచ్చాహారపటిపక్ఖానం సమానతాయ కుక్కుచ్చమ్పి గహితమేవాతి దట్ఠబ్బం. తం పచ్ఛానుతాపలక్ఖణం. యో హి కతాకతకుసలాకుసలూపనిస్సయో విప్పటిసారో, తం కుక్కుచ్చం. విచికిచ్ఛాతి, ‘‘ఏవం ను ఖో న ను ఖో’’తి సంసయం ఆపజ్జతి, ధమ్మసభావం వా విచినన్తో కిచ్ఛతి కిలమతి ఏతాయాతి విచికిచ్ఛా, బుద్ధాదివత్థుకో సంసయో. సబ్బసోతి అనవసేసతో. న విజ్జతీతి నత్థి, మగ్గేన సముచ్ఛిన్నత్తా న ఉపలబ్భతి. ఇదఞ్చ పదద్వయం పచ్చేకం యోజేతబ్బం అయఞ్హేత్థ యోజనా – యస్స భిక్ఖునో తేన తేన అరియమగ్గేన సముచ్ఛిన్నత్తా కామచ్ఛన్దో చ బ్యాపాదో చ థినమిద్ధఞ్చ ఉద్ధచ్చకుక్కుచ్చఞ్చ విచికిచ్ఛా చ సబ్బసోవ న విజ్జతి, తస్స న కిఞ్చి కరణీయం, కతస్స వా పతిచయోతి అఞ్ఞాపదేసేన అఞ్ఞం బ్యాకరోతి. పఞ్చసు హి నీవరణేసు మగ్గేన సముచ్ఛిన్నేసు తదేకట్ఠతాయ సబ్బేపి కిలేసా సముచ్ఛిన్నాయేవ హోన్తి. తేనాహ – ‘‘సబ్బేతే భగవన్తో పఞ్చ నీవరణే పహాయ చేతసో ఉపక్కిలేసే’’తి (దీ॰ ని॰ ౨.౧౪౬).
Tattha kāmacchandoti kāmesu chando, kāmo ca so chando cātipi kāmacchando, kāmarāgo. Idha pana sabbopi rāgo kāmacchando aggamaggavajjhassāpi adhippetattā, tenāha ‘‘sabbasova na vijjatī’’ti. Sabbepi hi tebhūmakadhammā kāmanīyaṭṭhena kāmā, tattha pavatto rāgo kāmacchando, tenāha bhagavā – ‘‘āruppe kāmacchandanīvaraṇaṃ paṭicca thinamiddhanīvaraṇaṃ uddhaccanīvaraṇaṃ avijjānīvaraṇaṃ uppajjatī’’ti (paṭṭhā. 3.8.8) byāpajjati cittaṃ pūtibhāvaṃ gacchati etenāti byāpādo, ‘‘anatthaṃ me acarī’’tiādinayappavatto (dha. sa. 1066; vibha. 909) āghāto. Thinaṃ cittassa akalyatā anussāhasaṃhananaṃ, middhaṃ kāyassa akalyatā asattivighāto, tadubhayampi thinañca middhañca thinamiddhaṃ, kiccāhārapaṭipakkhānaṃ ekatāya ekaṃ katvā vuttaṃ. Uddhatabhāvo uddhaccaṃ, yena dhammena cittaṃ uddhataṃ hoti avūpasantaṃ, so cetaso vikkhepo uddhaccaṃ. Uddhaccaggahaṇeneva cettha kiccāhārapaṭipakkhānaṃ samānatāya kukkuccampi gahitamevāti daṭṭhabbaṃ. Taṃ pacchānutāpalakkhaṇaṃ. Yo hi katākatakusalākusalūpanissayo vippaṭisāro, taṃ kukkuccaṃ. Vicikicchāti, ‘‘evaṃ nu kho na nu kho’’ti saṃsayaṃ āpajjati, dhammasabhāvaṃ vā vicinanto kicchati kilamati etāyāti vicikicchā, buddhādivatthuko saṃsayo. Sabbasoti anavasesato. Na vijjatīti natthi, maggena samucchinnattā na upalabbhati. Idañca padadvayaṃ paccekaṃ yojetabbaṃ ayañhettha yojanā – yassa bhikkhuno tena tena ariyamaggena samucchinnattā kāmacchando ca byāpādo ca thinamiddhañca uddhaccakukkuccañca vicikicchā ca sabbasova na vijjati, tassa na kiñci karaṇīyaṃ, katassa vā paticayoti aññāpadesena aññaṃ byākaroti. Pañcasu hi nīvaraṇesu maggena samucchinnesu tadekaṭṭhatāya sabbepi kilesā samucchinnāyeva honti. Tenāha – ‘‘sabbete bhagavanto pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese’’ti (dī. ni. 2.146).
సుయామనత్థేరగాథావణ్ణనా నిట్ఠితా.
Suyāmanattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / థేరగాథాపాళి • Theragāthāpāḷi / ౪. సుయామనత్థేరగాథా • 4. Suyāmanattheragāthā