Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
[౩౬౮] ౮. తచసారజాతకవణ్ణనా
[368] 8. Tacasārajātakavaṇṇanā
అమిత్తహత్థత్థగతాతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో పఞ్ఞాపారమిం ఆరబ్భ కథేసి. తదా హి సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, ఇదానేవ, పుబ్బేపి తథాగతో పఞ్ఞవా ఉపాయకుసలోయేవా’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి.
Amittahatthatthagatāti idaṃ satthā jetavane viharanto paññāpāramiṃ ārabbha kathesi. Tadā hi satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepi tathāgato paññavā upāyakusaloyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో గామకే కుటుమ్బికకులే నిబ్బత్తిత్వాతి సబ్బం పురిమజాతకనియామేనేవ కథేతబ్బం. ఇధ పన వేజ్జే మతే గామవాసినో మనుస్సా ‘‘మనుస్సమారకా’’తి తే దారకే కుదణ్డకేహి బన్ధిత్వా ‘‘రఞ్ఞో దస్సేస్సామా’’తి బారాణసిం నయింసు. బోధిసత్తో అన్తరామగ్గేయేవ సేసదారకానం ఓవాదం అదాసి ‘‘తుమ్హే మా భాయథ, రాజానం దిస్వాపి అభీతా తుట్ఠిన్ద్రియా భవేయ్యాథ, రాజా అమ్హేహి సద్ధిం పఠమతరం కథేస్సతి, తతో పట్ఠాయ అహం జానిస్సామీ’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా తథా కరింసు. రాజా తే అభీతే తుట్ఠిన్ద్రియే దిస్వా ‘‘ఇమే ‘మనుస్సమారకా’తి కుదణ్డకబద్ధా ఆనీతా, ఏవరూపం దుక్ఖం పత్తాపి న భాయన్తి, తుట్ఠిన్ద్రియాయేవ, కిం ను ఖో ఏతేసం అసోచనకారణం, పుచ్ఛిస్సామి నే’’తి పుచ్ఛన్తో పఠమం గాథమాహ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto gāmake kuṭumbikakule nibbattitvāti sabbaṃ purimajātakaniyāmeneva kathetabbaṃ. Idha pana vejje mate gāmavāsino manussā ‘‘manussamārakā’’ti te dārake kudaṇḍakehi bandhitvā ‘‘rañño dassessāmā’’ti bārāṇasiṃ nayiṃsu. Bodhisatto antarāmaggeyeva sesadārakānaṃ ovādaṃ adāsi ‘‘tumhe mā bhāyatha, rājānaṃ disvāpi abhītā tuṭṭhindriyā bhaveyyātha, rājā amhehi saddhiṃ paṭhamataraṃ kathessati, tato paṭṭhāya ahaṃ jānissāmī’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tathā kariṃsu. Rājā te abhīte tuṭṭhindriye disvā ‘‘ime ‘manussamārakā’ti kudaṇḍakabaddhā ānītā, evarūpaṃ dukkhaṃ pattāpi na bhāyanti, tuṭṭhindriyāyeva, kiṃ nu kho etesaṃ asocanakāraṇaṃ, pucchissāmi ne’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
౯౫.
95.
‘‘అమిత్తహత్థత్థగతా, తచసారసమప్పితా;
‘‘Amittahatthatthagatā, tacasārasamappitā;
పసన్నముఖవణ్ణాత్థ, కస్మా తుమ్హే న సోచథా’’తి.
Pasannamukhavaṇṇāttha, kasmā tumhe na socathā’’ti.
తత్థ అమిత్తహత్థత్థగతాతి కుదణ్డకేహి గీవాయం బన్ధిత్వా ఆనేన్తానం అమిత్తానం హత్థగతా. తచసారసమప్పితాతి వేళుదణ్డకేహి బద్ధత్తా ఏవమాహ. కస్మాతి ‘‘ఏవరూపం బ్యసనం పత్తాపి తుమ్హే కింకారణా న సోచథా’’తి పుచ్ఛతి.
Tattha amittahatthatthagatāti kudaṇḍakehi gīvāyaṃ bandhitvā ānentānaṃ amittānaṃ hatthagatā. Tacasārasamappitāti veḷudaṇḍakehi baddhattā evamāha. Kasmāti ‘‘evarūpaṃ byasanaṃ pattāpi tumhe kiṃkāraṇā na socathā’’ti pucchati.
తం సుత్వా బోధిసత్తో సేసగాథా అభాసి –
Taṃ sutvā bodhisatto sesagāthā abhāsi –
౯౬.
96.
‘‘న సోచనాయ పరిదేవనాయ, అత్థోవ లబ్భో అపి అప్పకోపి;
‘‘Na socanāya paridevanāya, atthova labbho api appakopi;
సోచన్తమేనం దుఖితం విదిత్వా, పచ్చత్థికా అత్తమనా భవన్తి.
Socantamenaṃ dukhitaṃ viditvā, paccatthikā attamanā bhavanti.
౯౭.
97.
‘‘యతో చ ఖో పణ్డితో ఆపదాసు, న వేధతీ అత్థవినిచ్ఛయఞ్ఞూ;
‘‘Yato ca kho paṇḍito āpadāsu, na vedhatī atthavinicchayaññū;
పచ్చత్థికాస్స దుఖితా భవన్తి, దిస్వా ముఖం అవికారం పురాణం.
Paccatthikāssa dukhitā bhavanti, disvā mukhaṃ avikāraṃ purāṇaṃ.
౯౮.
98.
‘‘జప్పేన మన్తేన సుభాసితేన, అనుప్పదానేన పవేణియా వా;
‘‘Jappena mantena subhāsitena, anuppadānena paveṇiyā vā;
యథా యథా యత్థ లభేథ అత్థం, తథా తథా తత్థ పరక్కమేయ్య.
Yathā yathā yattha labhetha atthaṃ, tathā tathā tattha parakkameyya.
౯౯.
99.
‘‘యతో చ జానేయ్య అలబ్భనేయ్యో, మయావ అఞ్ఞేన వా ఏస అత్థో;
‘‘Yato ca jāneyya alabbhaneyyo, mayāva aññena vā esa attho;
అసోచమానో అధివాసయేయ్య, కమ్మం దళ్హం కిన్తి కరోమి దానీ’’తి.
Asocamāno adhivāsayeyya, kammaṃ daḷhaṃ kinti karomi dānī’’ti.
తత్థ అత్థోతి వుడ్ఢి. పచ్చత్థికా అత్తమనాతి ఏతం పురిసం సోచన్తం దుక్ఖితం విదిత్వా పచ్చామిత్తా తుట్ఠచిత్తా హోన్తి. తేసం తుస్సనకారణం నామ పణ్డితేన కాతుం న వట్టతీతి దీపేతి . యతోతి యదా. న వేధతీతి చిత్తుత్రాసభయేన న కమ్పతి. అత్థవినిచ్ఛయఞ్ఞూతి తస్స తస్స అత్థస్స వినిచ్ఛయకుసలో.
Tattha atthoti vuḍḍhi. Paccatthikā attamanāti etaṃ purisaṃ socantaṃ dukkhitaṃ viditvā paccāmittā tuṭṭhacittā honti. Tesaṃ tussanakāraṇaṃ nāma paṇḍitena kātuṃ na vaṭṭatīti dīpeti . Yatoti yadā. Na vedhatīti cittutrāsabhayena na kampati. Atthavinicchayaññūti tassa tassa atthassa vinicchayakusalo.
జప్పేనాతి మన్తపరిజప్పనేన. మన్తేనాతి పణ్డితేహి సద్ధిం మన్తగ్గహణేన. సుభాసితేనాతి పియవచనేన. అనుప్పదానేనాతి లఞ్జదానేన. పవేణియాతి కులవంసేన. ఇదం వుత్తం హోతి – మహారాజ, పణ్డితేన నామ ఆపదాసు ఉప్పన్నాసు న సోచితబ్బం న కిలమితబ్బం, ఇమేసు పన పఞ్చసు కారణేసు అఞ్ఞతరవసేన పచ్చామిత్తా జినితబ్బా. సచే హి సక్కోతి, మన్తం పరిజప్పిత్వా ముఖబన్ధనం కత్వాపి తే జినితబ్బా, తథా అసక్కోన్తేన పణ్డితేహి సద్ధిం మన్తేత్వా ఏకం ఉపాయం సల్లక్ఖేత్వా జినితబ్బా, పియవచనం వత్తుం సక్కోన్తేన పియం వత్వాపి తే జినితబ్బా, తథా అసక్కోన్తేన వినిచ్ఛయామచ్చానం లఞ్జం దత్వాపి జినితబ్బా, తథా అసక్కోన్తేన కులవంసం కథేత్వా ‘‘మయం అసుకపవేణియా ఆగతా, తుమ్హాకఞ్చ అమ్హాకఞ్చ ఏకోవ పుబ్బపురిసో’’తి ఏవం విజ్జమానఞాతికోటిం ఘటేత్వాపి జినితబ్బా ఏవాతి. యథా యథాతి ఏతేసు పఞ్చసు కారణేసు యేన యేన కారణేన యత్థ యత్థ అత్తనో వుడ్ఢిం లభేయ్య. తథా తథాతి తేన తేన కారణేన తత్థ తత్థ పరక్కమేయ్య, పరక్కమం కత్వా పచ్చత్థికే జినేయ్యాతి అధిప్పాయో.
Jappenāti mantaparijappanena. Mantenāti paṇḍitehi saddhiṃ mantaggahaṇena. Subhāsitenāti piyavacanena. Anuppadānenāti lañjadānena. Paveṇiyāti kulavaṃsena. Idaṃ vuttaṃ hoti – mahārāja, paṇḍitena nāma āpadāsu uppannāsu na socitabbaṃ na kilamitabbaṃ, imesu pana pañcasu kāraṇesu aññataravasena paccāmittā jinitabbā. Sace hi sakkoti, mantaṃ parijappitvā mukhabandhanaṃ katvāpi te jinitabbā, tathā asakkontena paṇḍitehi saddhiṃ mantetvā ekaṃ upāyaṃ sallakkhetvā jinitabbā, piyavacanaṃ vattuṃ sakkontena piyaṃ vatvāpi te jinitabbā, tathā asakkontena vinicchayāmaccānaṃ lañjaṃ datvāpi jinitabbā, tathā asakkontena kulavaṃsaṃ kathetvā ‘‘mayaṃ asukapaveṇiyā āgatā, tumhākañca amhākañca ekova pubbapuriso’’ti evaṃ vijjamānañātikoṭiṃ ghaṭetvāpi jinitabbā evāti. Yathā yathāti etesu pañcasu kāraṇesu yena yena kāraṇena yattha yattha attano vuḍḍhiṃ labheyya. Tathā tathāti tena tena kāraṇena tattha tattha parakkameyya, parakkamaṃ katvā paccatthike jineyyāti adhippāyo.
యతో చ జానేయ్యాతి యదా పన జానేయ్య, మయా వా అఞ్ఞేన వా ఏస అత్థో అలబ్భనేయ్యో నానప్పకారేన వాయమిత్వాపి న సక్కా లద్ధుం, తదా పణ్డితో పురిసో అసోచమానో అకిలమమానో ‘‘మయా పుబ్బే కతకమ్మం దళ్హం థిరం న సక్కా పటిబాహితుం, ఇదాని కిం సక్కా కాతు’’న్తి అధివాసయేయ్యాతి.
Yato ca jāneyyāti yadā pana jāneyya, mayā vā aññena vā esa attho alabbhaneyyo nānappakārena vāyamitvāpi na sakkā laddhuṃ, tadā paṇḍito puriso asocamāno akilamamāno ‘‘mayā pubbe katakammaṃ daḷhaṃ thiraṃ na sakkā paṭibāhituṃ, idāni kiṃ sakkā kātu’’nti adhivāsayeyyāti.
రాజా బోధిసత్తస్స ధమ్మకథం సుత్వా కమ్మం సోధేత్వా నిద్దోసభావం ఞత్వా కుదణ్డకే హరాపేత్వా మహాసత్తస్స మహన్తం యసం దత్వా అత్తనో అత్థధమ్మఅనుసాసకం అమచ్చరతనం అకాసి, సేసదారకానమ్పి యసం దత్వా ఠానన్తరాని అదాసి.
Rājā bodhisattassa dhammakathaṃ sutvā kammaṃ sodhetvā niddosabhāvaṃ ñatvā kudaṇḍake harāpetvā mahāsattassa mahantaṃ yasaṃ datvā attano atthadhammaanusāsakaṃ amaccaratanaṃ akāsi, sesadārakānampi yasaṃ datvā ṭhānantarāni adāsi.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా జాతకం సమోధానేసి ‘‘తదా బారాణసిరాజా ఆనన్దో అహోసి, దారకా థేరానుథేరా, పణ్డితదారకో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā bārāṇasirājā ānando ahosi, dārakā therānutherā, paṇḍitadārako pana ahameva ahosi’’nti.
తచసారజాతకవణ్ణనా అట్ఠమా.
Tacasārajātakavaṇṇanā aṭṭhamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౩౬౮. తచసారజాతకం • 368. Tacasārajātakaṃ