| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
२. तालपुटसुत्तवण्णना
2. Tālapuṭasuttavaṇṇanā
३५४. वालोति वुच्चति तालो, तस्स तालपुटं नाम। यथा आमलकीफलसमानकं, सो पन तालसदिसमुखवण्णत्ता तालपुटोति एवंनामको। तेनाह ‘‘तस्स किरा’’तिआदि। अभिनीहारसम्पन्नो अनेकेसु कप्पेसु सम्भतसावकबोधिसम्भारो। तथा हेस असीतिया महासावकेसु अब्भन्तरो जातो। सहस्सं देन्ति नच्चं पस्सितुकामा। समज्जवेसन्ति नेपच्चवेसं। कीळं कत्वाति नच्चकीळितं कीळित्वा, नच्चित्वाति अत्थो।
354. Vāloti vuccati tālo, tassa tālapuṭaṃ nāma. Yathā āmalakīphalasamānakaṃ, so pana tālasadisamukhavaṇṇattā tālapuṭoti evaṃnāmako. Tenāha ‘‘tassa kirā’’tiādi. Abhinīhārasampanno anekesu kappesu sambhatasāvakabodhisambhāro. Tathā hesa asītiyā mahāsāvakesu abbhantaro jāto. Sahassaṃ denti naccaṃ passitukāmā. Samajjavesanti nepaccavesaṃ. Kīḷaṃ katvāti naccakīḷitaṃ kīḷitvā, naccitvāti attho.
पुब्बे तथापवत्तवुत्तन्तदस्सने सच्चेन, तब्बिपरियाये अलिकेन। रागपच्चयाति रागुप्पत्तिया कारणभूता। मुखतो…पे॰… दस्सनादयोति आदि-सद्देन मुखतो अग्गिजालनिक्खमदस्सनादिके सङ्गण्हाति। अञ्ञे च…पे॰… अभिनयाति कामस्सादसंयुत्तानं सिङ्गारहस्सअब्भुतरसानञ्चेव ‘‘अञ्ञे चा’’ति वुत्तसन्तबीभच्छरसानञ्च दस्सनका अभिनया। दोसपच्चयाति दोसुप्पत्तिया कारणभूता। हत्थपादच्छेदादीति आदि-सद्देन सङ्गहितानं रुद्दवीरभयानकरसानं दस्सनका अभिनया। मोहपच्चयाति मोहुप्पत्तिया कारणभूता। एवमादयोति आदि-सद्देन सङ्गहितानं करुणासन्तभयानकरसानं दस्सनका अभिनया। ते हि रसे सन्धाय पाळियं ‘‘ये धम्मा रजनीया, ये धम्मा दोसनीया, ये धम्मा मोहनीया’’ति च वुत्तं।
Pubbe tathāpavattavuttantadassane saccena, tabbipariyāye alikena. Rāgapaccayāti rāguppattiyā kāraṇabhūtā. Mukhato…pe… dassanādayoti ādi-saddena mukhato aggijālanikkhamadassanādike saṅgaṇhāti. Aññe ca…pe… abhinayāti kāmassādasaṃyuttānaṃ siṅgārahassaabbhutarasānañceva ‘‘aññe cā’’ti vuttasantabībhaccharasānañca dassanakā abhinayā. Dosapaccayāti dosuppattiyā kāraṇabhūtā. Hatthapādacchedādīti ādi-saddena saṅgahitānaṃ ruddavīrabhayānakarasānaṃ dassanakā abhinayā. Mohapaccayāti mohuppattiyā kāraṇabhūtā. Evamādayoti ādi-saddena saṅgahitānaṃ karuṇāsantabhayānakarasānaṃ dassanakā abhinayā. Te hi rase sandhāya pāḷiyaṃ ‘‘ye dhammā rajanīyā, ye dhammā dosanīyā, ye dhammā mohanīyā’’ti ca vuttaṃ.
नटवेसं गहेत्वाव पच्चन्ति कम्मसरिक्खविपाकवसेन। तं सन्धायाति तं यथावुत्तं निरये पच्चनं सन्धाय। एतं ‘‘पहासो नाम निरयो, तत्थ उपपज्जती’’ति वुत्तं। यथा लोके अत्थविसेसवसेन सकम्मकानिपि पदानि अकम्मकानि भवन्ति ‘‘विमुच्चति पुरिसो’’ति, एवं इध अत्थविसेसवसेन अकम्मकं सकम्मकं कत्वा वुत्तं – ‘‘नाहं, भन्ते, एतं रोदामी’’ति। को पन सो अत्थविसेसो? असहनं अक्खमनं, तस्मा न रोदामि न सहामि, न अक्खमामीति अत्थो। रोदनकारणञ्हि असहन्तो तेन अभिभूतो रोदति। तमेवस्स सकम्मकभावस्स कारणभूतं अत्थविसेसं ‘‘न अस्सुविमोचनमत्तेना’’ति वुत्तं। मतं वा, अम्म, रोदन्तीति एत्थापि मतं रोदन्ति, तस्स मरणं न सहन्ति, नक्खमन्तीति पाकटोयमत्थोति।
Naṭavesaṃgahetvāva paccanti kammasarikkhavipākavasena. Taṃ sandhāyāti taṃ yathāvuttaṃ niraye paccanaṃ sandhāya. Etaṃ ‘‘pahāso nāma nirayo, tattha upapajjatī’’ti vuttaṃ. Yathā loke atthavisesavasena sakammakānipi padāni akammakāni bhavanti ‘‘vimuccati puriso’’ti, evaṃ idha atthavisesavasena akammakaṃ sakammakaṃ katvā vuttaṃ – ‘‘nāhaṃ, bhante, etaṃ rodāmī’’ti. Ko pana so atthaviseso? Asahanaṃ akkhamanaṃ, tasmā na rodāmi na sahāmi, na akkhamāmīti attho. Rodanakāraṇañhi asahanto tena abhibhūto rodati. Tamevassa sakammakabhāvassa kāraṇabhūtaṃ atthavisesaṃ ‘‘na assuvimocanamattenā’’ti vuttaṃ. Mataṃ vā, amma, rodantīti etthāpi mataṃ rodanti, tassa maraṇaṃ na sahanti, nakkhamantīti pākaṭoyamatthoti.
तालपुटसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Tālapuṭasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / २. तालपुटसुत्तं • 2. Tālapuṭasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / २. तालपुटसुत्तवण्णना • 2. Tālapuṭasuttavaṇṇanā
