Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / జాతక-అట్ఠకథా • Jātaka-aṭṭhakathā |
౫. తణ్డులనాళిజాతకవణ్ణనా
5. Taṇḍulanāḷijātakavaṇṇanā
కిమగ్ఘతి తణ్డులనాళికాతి ఇదం సత్థా జేతవనే విహరన్తో లాలుదాయిత్థేరం ఆరబ్భ కథేసి. తస్మిం సమయే ఆయస్మా దబ్బో మల్లపుత్తో సఙ్ఘస్స భత్తుద్దేసకో హోతి. తస్మిం పాతోవ సలాకభత్తాని ఉద్దిసమానే లాలుదాయిత్థేరస్స కదాచి వరభత్తం పాపుణాతి, కదాచి లామకభత్తం. సో లామకభత్తస్స పత్తదివసే సలాకగ్గం ఆకులం కరోతి, ‘‘కిం దబ్బోవ సలాకం దాతుం జానాతి, అమ్హే న జానామా’’తి వదతి. తస్మిం సలాకగ్గం ఆకులం కరోన్తే ‘‘హన్ద దాని త్వమేవ సలాకం దేహీ’’తి సలాకపచ్ఛిం అదంసు. తతో పట్ఠాయ సో సఙ్ఘస్స సలాకం అదాసి. దేన్తో చ పన ‘‘ఇదం వరభత్త’’న్తి వా ‘‘లామకభత్త’’న్తి వా ‘‘అసుకవస్సగ్గే వరభత్త’’న్తి వా ‘‘అసుకవస్సగ్గే లామకభత్త’’న్తి వా న జానాతి, ఠితికం కరోన్తోపి ‘‘అసుకవస్సగ్గే ఠితికా’’తి న సల్లక్ఖేతి. భిక్ఖూనం ఠితవేలాయ ‘‘ఇమస్మిం ఠానే అయం ఠితికా ఠితా, ఇమస్మిం ఠానే అయ’’న్తి భూమియం వా భిత్తియం వా లేఖం కడ్ఢతి. పునదివసే సలాకగ్గే భిక్ఖూ మన్దతరా వా హోన్తి బహుతరా వా, తేసు మన్దతరేసు లేఖా హేట్ఠా హోతి, బహుతరేసు ఉపరి. సో ఠితికం అజానన్తో లేఖాసఞ్ఞాయ సలాకం దేతి.
Kimagghati taṇḍulanāḷikāti idaṃ satthā jetavane viharanto lāludāyittheraṃ ārabbha kathesi. Tasmiṃ samaye āyasmā dabbo mallaputto saṅghassa bhattuddesako hoti. Tasmiṃ pātova salākabhattāni uddisamāne lāludāyittherassa kadāci varabhattaṃ pāpuṇāti, kadāci lāmakabhattaṃ. So lāmakabhattassa pattadivase salākaggaṃ ākulaṃ karoti, ‘‘kiṃ dabbova salākaṃ dātuṃ jānāti, amhe na jānāmā’’ti vadati. Tasmiṃ salākaggaṃ ākulaṃ karonte ‘‘handa dāni tvameva salākaṃ dehī’’ti salākapacchiṃ adaṃsu. Tato paṭṭhāya so saṅghassa salākaṃ adāsi. Dento ca pana ‘‘idaṃ varabhatta’’nti vā ‘‘lāmakabhatta’’nti vā ‘‘asukavassagge varabhatta’’nti vā ‘‘asukavassagge lāmakabhatta’’nti vā na jānāti, ṭhitikaṃ karontopi ‘‘asukavassagge ṭhitikā’’ti na sallakkheti. Bhikkhūnaṃ ṭhitavelāya ‘‘imasmiṃ ṭhāne ayaṃ ṭhitikā ṭhitā, imasmiṃ ṭhāne aya’’nti bhūmiyaṃ vā bhittiyaṃ vā lekhaṃ kaḍḍhati. Punadivase salākagge bhikkhū mandatarā vā honti bahutarā vā, tesu mandataresu lekhā heṭṭhā hoti, bahutaresu upari. So ṭhitikaṃ ajānanto lekhāsaññāya salākaṃ deti.
అథ నం భిక్ఖూ ‘‘ఆవుసో, ఉదాయి, లేఖా నామ హేట్ఠా వా హోతి ఉపరి వా, వరభత్తం పన అసుకవస్సగ్గే ఠితం, లామకభత్తం అసుకవస్సగ్గే’’తి ఆహంసు. సో భిక్ఖూ పటిప్ఫరన్తో ‘‘యది ఏవం అయం లేఖా కస్మా ఏవం ఠితా, కిం అహం తుమ్హాకం సద్దహామి, ఇమిస్సా లేఖాయ సద్దహామీ’’తి వదతి. అథ నం దహరా చ సామణేరా చ ‘‘ఆవుసో లాలుదాయి తయి సలాకం దేన్తే భిక్ఖూ లాభేన పరిహాయన్తి, న త్వం దాతుం అనుచ్ఛవికో, గచ్ఛ ఇతో’’తి సలాకగ్గతో నిక్కడ్ఢింసు. తస్మిం ఖణే సలాకగ్గే మహన్తం కోలాహలం అహోసి. తం సుత్వా సత్థా ఆనన్దత్థేరం పుచ్ఛి ‘‘ఆనన్ద, సలాకగ్గే మహన్తం కోలాహలం, కిం సద్దో నామేసో’’తి. థేరో తథాగతస్స తమత్థం ఆరోచేసి. ‘‘ఆనన్ద, న ఇదానేవ లాలుదాయి అత్తనో బాలతాయ పరేసం లాభహానిం కరోతి, పుబ్బేపి అకాసియేవా’’తి ఆహ. థేరో తస్సత్థస్స ఆవిభావత్థం భగవన్తం యాచి. భగవా భవన్తరేన పటిచ్ఛన్నం కారణం పాకటం అకాసి.
Atha naṃ bhikkhū ‘‘āvuso, udāyi, lekhā nāma heṭṭhā vā hoti upari vā, varabhattaṃ pana asukavassagge ṭhitaṃ, lāmakabhattaṃ asukavassagge’’ti āhaṃsu. So bhikkhū paṭippharanto ‘‘yadi evaṃ ayaṃ lekhā kasmā evaṃ ṭhitā, kiṃ ahaṃ tumhākaṃ saddahāmi, imissā lekhāya saddahāmī’’ti vadati. Atha naṃ daharā ca sāmaṇerā ca ‘‘āvuso lāludāyi tayi salākaṃ dente bhikkhū lābhena parihāyanti, na tvaṃ dātuṃ anucchaviko, gaccha ito’’ti salākaggato nikkaḍḍhiṃsu. Tasmiṃ khaṇe salākagge mahantaṃ kolāhalaṃ ahosi. Taṃ sutvā satthā ānandattheraṃ pucchi ‘‘ānanda, salākagge mahantaṃ kolāhalaṃ, kiṃ saddo nāmeso’’ti. Thero tathāgatassa tamatthaṃ ārocesi. ‘‘Ānanda, na idāneva lāludāyi attano bālatāya paresaṃ lābhahāniṃ karoti, pubbepi akāsiyevā’’ti āha. Thero tassatthassa āvibhāvatthaṃ bhagavantaṃ yāci. Bhagavā bhavantarena paṭicchannaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
అతీతే కాసిరట్ఠే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తో రాజా అహోసి. తదా అమ్హాకం బోధిసత్తో తస్స అగ్ఘాపనికో అహోసి. హత్థిఅస్సాదీని చేవ మణిసువణ్ణాదీని చ అగ్ఘాపేసి, అగ్ఘాపేత్వా భణ్డసామికానం భణ్డానురూపమేవ మూలం దాపేసి. రాజా పన లుద్ధో హోతి, సో లోభపకతితాయ ఏవం చిన్తేసి ‘‘అయం అగ్ఘాపనికో ఏవం అగ్ఘాపేన్తో న చిరస్సేవ మమ గేహే ధనం పరిక్ఖయం గమేస్సతి, అఞ్ఞం అగ్ఘాపనికం కరిస్సామీ’’తి. సో సీహపఞ్జరం ఉగ్ఘాటేత్వా రాజఙ్గణం ఓలోకేన్తో ఏకం గామికమనుస్సం లోలబాలం రాజఙ్గణేన గచ్ఛన్తం దిస్వా ‘‘ఏస మయ్హం అగ్ఘాపనికకమ్మం కాతుం సక్ఖిస్సతీ’’తి తం పక్కోసాపేత్వా ‘‘సక్ఖిస్ససి, భణే, అమ్హాకం అగ్ఘాపనికకమ్మం కాతు’’న్తి ఆహ. సక్ఖిస్సామి, దేవాతి. రాజా అత్తనో ధనరక్ఖణత్థాయ తం బాలం అగ్ఘాపనికకమ్మే ఠపేసి. తతో పట్ఠాయ సో బాలో హత్థిఅస్సాదీని అగ్ఘాపేన్తో అగ్ఘం హాపేత్వా యథారుచియా కథేతి. తస్స ఠానన్తరే ఠితత్తా యం సో కథేతి, తమేవ మూలం హోతి.
Atīte kāsiraṭṭhe bārāṇasiyaṃ brahmadatto rājā ahosi. Tadā amhākaṃ bodhisatto tassa agghāpaniko ahosi. Hatthiassādīni ceva maṇisuvaṇṇādīni ca agghāpesi, agghāpetvā bhaṇḍasāmikānaṃ bhaṇḍānurūpameva mūlaṃ dāpesi. Rājā pana luddho hoti, so lobhapakatitāya evaṃ cintesi ‘‘ayaṃ agghāpaniko evaṃ agghāpento na cirasseva mama gehe dhanaṃ parikkhayaṃ gamessati, aññaṃ agghāpanikaṃ karissāmī’’ti. So sīhapañjaraṃ ugghāṭetvā rājaṅgaṇaṃ olokento ekaṃ gāmikamanussaṃ lolabālaṃ rājaṅgaṇena gacchantaṃ disvā ‘‘esa mayhaṃ agghāpanikakammaṃ kātuṃ sakkhissatī’’ti taṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi, bhaṇe, amhākaṃ agghāpanikakammaṃ kātu’’nti āha. Sakkhissāmi, devāti. Rājā attano dhanarakkhaṇatthāya taṃ bālaṃ agghāpanikakamme ṭhapesi. Tato paṭṭhāya so bālo hatthiassādīni agghāpento agghaṃ hāpetvā yathāruciyā katheti. Tassa ṭhānantare ṭhitattā yaṃ so katheti, tameva mūlaṃ hoti.
తస్మిం కాలే ఉత్తరాపథతో ఏకో అస్సవాణిజో పఞ్చ అస్ససతాని ఆనేసి. రాజా తం పురిసం పక్కోసాపేత్వా అస్సే అగ్ఘాపేసి. సో పఞ్చన్నం అస్ససతానం ఏకం తణ్డులనాళికం అగ్ఘమకాసి. కత్వా చ పన ‘‘అస్సవాణిజస్స ఏకం తణ్డులనాళికం దేథా’’తి వత్వా అస్సే అస్ససాలాయం సణ్ఠాపేసి. అస్సవాణిజో పోరాణఅగ్ఘాపనికస్స సన్తికం గన్త్వా తం పవత్తిం ఆరోచేత్వా ‘‘ఇదాని కిం కత్తబ్బ’’న్తి పుచ్ఛి. సో ఆహ ‘‘తస్స పురిసస్స లఞ్జం దత్వా ఏవం పుచ్ఛథ ‘అమ్హాకం తావ అస్సా ఏకం తణ్డులనాళికం అగ్ఘన్తీతి ఞాతమేతం, తుమ్హే పన నిస్సాయ తణ్డులనాళియా అగ్ఘం జానితుకామమ్హా, సక్ఖిస్సథ నో రఞ్ఞో సన్తికే ఠత్వా సా తణ్డులనాళికా ఇదం నామ అగ్ఘతీతి వత్తు’న్తి, సచే సక్కోమీతి వదతి, తం గహేత్వా రఞ్ఞో సన్తికం గచ్ఛథ, అహమ్పి తత్థ ఆగమిస్సామీ’’తి.
Tasmiṃ kāle uttarāpathato eko assavāṇijo pañca assasatāni ānesi. Rājā taṃ purisaṃ pakkosāpetvā asse agghāpesi. So pañcannaṃ assasatānaṃ ekaṃ taṇḍulanāḷikaṃ agghamakāsi. Katvā ca pana ‘‘assavāṇijassa ekaṃ taṇḍulanāḷikaṃ dethā’’ti vatvā asse assasālāyaṃ saṇṭhāpesi. Assavāṇijo porāṇaagghāpanikassa santikaṃ gantvā taṃ pavattiṃ ārocetvā ‘‘idāni kiṃ kattabba’’nti pucchi. So āha ‘‘tassa purisassa lañjaṃ datvā evaṃ pucchatha ‘amhākaṃ tāva assā ekaṃ taṇḍulanāḷikaṃ agghantīti ñātametaṃ, tumhe pana nissāya taṇḍulanāḷiyā agghaṃ jānitukāmamhā, sakkhissatha no rañño santike ṭhatvā sā taṇḍulanāḷikā idaṃ nāma agghatīti vattu’nti, sace sakkomīti vadati, taṃ gahetvā rañño santikaṃ gacchatha, ahampi tattha āgamissāmī’’ti.
అస్సవాణిజో ‘‘సాధూ’’తి బోధిసత్తస్స వచనం సమ్పటిచ్ఛిత్వా అగ్ఘాపనికస్స లఞ్జం దత్వా తమత్థం ఆరోచేసి. సో లఞ్జం లభిత్వావ ‘‘సక్ఖిస్సామి తణ్డులనాళిం అగ్ఘాపేతు’’న్తి. ‘‘తేన హి గచ్ఛామ రాజకుల’’న్తి తం ఆదాయ రఞ్ఞో సన్తికం అగమాసి. బోధిసత్తోపి అఞ్ఞేపి బహూ అమచ్చా అగమింసు. అస్సవాణిజో రాజానం వన్దిత్వా ఆహ – ‘‘దేవ, పఞ్చన్నం అస్ససతానం ఏకం తణ్డులనాళిం అగ్ఘనకభావం జానామ, సా పన తణ్డులనాళి కిం అగ్ఘతీతి అగ్ఘాపనికం పుచ్ఛథ దేవా’’తి. రాజా తం పవత్తిం అజానన్తో ‘‘అమ్భో అగ్ఘాపనిక, పఞ్చ అస్ససతాని కిం అగ్ఘన్తీ’’తి పుచ్ఛి. తణ్డులనాళిం, దేవాతి. ‘‘హోతు, భణే, అస్సా తావ తణ్డులనాళిం అగ్ఘన్తు. సా పన కిం అగ్ఘతి తణ్డులనాళికా’’తి పుచ్ఛి. సో బాలపురిసో ‘‘బారాణసిం సన్తరబాహిరం అగ్ఘతి తణ్డులనాళికా’’తి ఆహ. సో కిర పుబ్బే రాజానం అనువత్తన్తో ఏకం తణ్డులనాళిం అస్సానం అగ్ఘమకాసి. పున వాణిజస్స హత్థతో లఞ్జం లభిత్వా తస్సా తణ్డులనాళికాయ బారాణసిం సన్తరబాహిరం అగ్ఘమకాసి. తదా పన బారాణసియా పాకారపరిక్ఖేపో ద్వాదసయోజనికో హోతి. ఇదమస్స అన్తరం, బాహిరం పన తియోజనసతికం రట్ఠం. ఇతి సో బాలో ఏవం మహన్తం బారాణసిం సన్తరబాహిరం తణ్డులనాళికాయ అగ్ఘమకాసి.
Assavāṇijo ‘‘sādhū’’ti bodhisattassa vacanaṃ sampaṭicchitvā agghāpanikassa lañjaṃ datvā tamatthaṃ ārocesi. So lañjaṃ labhitvāva ‘‘sakkhissāmi taṇḍulanāḷiṃ agghāpetu’’nti. ‘‘Tena hi gacchāma rājakula’’nti taṃ ādāya rañño santikaṃ agamāsi. Bodhisattopi aññepi bahū amaccā agamiṃsu. Assavāṇijo rājānaṃ vanditvā āha – ‘‘deva, pañcannaṃ assasatānaṃ ekaṃ taṇḍulanāḷiṃ agghanakabhāvaṃ jānāma, sā pana taṇḍulanāḷi kiṃ agghatīti agghāpanikaṃ pucchatha devā’’ti. Rājā taṃ pavattiṃ ajānanto ‘‘ambho agghāpanika, pañca assasatāni kiṃ agghantī’’ti pucchi. Taṇḍulanāḷiṃ, devāti. ‘‘Hotu, bhaṇe, assā tāva taṇḍulanāḷiṃ agghantu. Sā pana kiṃ agghati taṇḍulanāḷikā’’ti pucchi. So bālapuriso ‘‘bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ agghati taṇḍulanāḷikā’’ti āha. So kira pubbe rājānaṃ anuvattanto ekaṃ taṇḍulanāḷiṃ assānaṃ agghamakāsi. Puna vāṇijassa hatthato lañjaṃ labhitvā tassā taṇḍulanāḷikāya bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ agghamakāsi. Tadā pana bārāṇasiyā pākāraparikkhepo dvādasayojaniko hoti. Idamassa antaraṃ, bāhiraṃ pana tiyojanasatikaṃ raṭṭhaṃ. Iti so bālo evaṃ mahantaṃ bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ taṇḍulanāḷikāya agghamakāsi.
తం సుత్వా అమచ్చా పాణిం పహరిత్వా హసమానా ‘‘మయం పుబ్బే పథవిఞ్చ రజ్జఞ్చ అనగ్ఘన్తి సఞ్ఞినో అహుమ్హ, ఏవం మహన్తం కిర సరాజకం బారాణసిరజ్జం తణ్డులనాళిమత్తం అగ్ఘతి, అహో అగ్ఘాపనికస్స ఞాణసమ్పదా. కహం ఏత్తకం కాలం అయం అగ్ఘాపనికో విహాసి, అమ్హాకం రఞ్ఞో ఏవ అనుచ్ఛవికో’’తి పరిహాసం అకంసు –
Taṃ sutvā amaccā pāṇiṃ paharitvā hasamānā ‘‘mayaṃ pubbe pathaviñca rajjañca anagghanti saññino ahumha, evaṃ mahantaṃ kira sarājakaṃ bārāṇasirajjaṃ taṇḍulanāḷimattaṃ agghati, aho agghāpanikassa ñāṇasampadā. Kahaṃ ettakaṃ kālaṃ ayaṃ agghāpaniko vihāsi, amhākaṃ rañño eva anucchaviko’’ti parihāsaṃ akaṃsu –
౫.
5.
‘‘కిమగ్ఘతి తణ్డులనాళికాయం, అస్సాన మూలాయ వదేహి రాజ;
‘‘Kimagghati taṇḍulanāḷikāyaṃ, assāna mūlāya vadehi rāja;
బారాణసిం సన్తరబాహిరం, అయమగ్ఘతి తణ్డులనాళికా’’తి.
Bārāṇasiṃ santarabāhiraṃ, ayamagghati taṇḍulanāḷikā’’ti.
తస్మిం కాలే రాజా లజ్జితో తం బాలం నిక్కడ్ఢాపేత్వా బోధిసత్తస్సేవ అగ్ఘాపనికట్ఠానం అదాసి. బోధిసత్తోపి యథాకమ్మం గతో.
Tasmiṃ kāle rājā lajjito taṃ bālaṃ nikkaḍḍhāpetvā bodhisattasseva agghāpanikaṭṭhānaṃ adāsi. Bodhisattopi yathākammaṃ gato.
సత్థా ఇమం ధమ్మదేసనం ఆహరిత్వా ద్వే వత్థూని కథేత్వా అనుసన్ధిం ఘటేత్వా జాతకం సమోధానేసి ‘‘తదా గామికబాలఅగ్ఘాపనికో లాలుదాయీ అహోసి, పణ్డితఅగ్ఘాపనికో పన అహమేవ అహోసి’’న్తి దేసనం నిట్ఠాపేసి.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā dve vatthūni kathetvā anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānesi ‘‘tadā gāmikabālaagghāpaniko lāludāyī ahosi, paṇḍitaagghāpaniko pana ahameva ahosi’’nti desanaṃ niṭṭhāpesi.
తణ్డులనాళిజాతకవణ్ణనా పఞ్చమా.
Taṇḍulanāḷijātakavaṇṇanā pañcamā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / జాతకపాళి • Jātakapāḷi / ౫. తణ్డులనాళిజాతకం • 5. Taṇḍulanāḷijātakaṃ