| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
९. तण्हासुत्तवण्णना
9. Taṇhāsuttavaṇṇanā
५८. नवमे तण्हायनट्ठेन तण्हा, रूपादिविसयं तसतीति वा तण्हा। इदानि तं विभजित्वा दस्सेतुं ‘‘कामतण्हा’’तिआदि वुत्तं। तत्थ पञ्चकामगुणिको रागो कामतण्हा। रूपारूपभवेसु छन्दरागो झाननिकन्ति सस्सतदिट्ठिसहगतो रागो भववसेन पत्थना च भवतण्हा। उच्छेददिट्ठिसहगतो रागो विभवतण्हा। अपिच पच्छिमतण्हाद्वयं ठपेत्वा सेसा सब्बापि तण्हा कामतण्हा एव। यथाह –
58. Navame taṇhāyanaṭṭhena taṇhā, rūpādivisayaṃ tasatīti vā taṇhā. Idāni taṃ vibhajitvā dassetuṃ ‘‘kāmataṇhā’’tiādi vuttaṃ. Tattha pañcakāmaguṇiko rāgo kāmataṇhā. Rūpārūpabhavesu chandarāgo jhānanikanti sassatadiṭṭhisahagato rāgo bhavavasena patthanā ca bhavataṇhā. Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo vibhavataṇhā. Apica pacchimataṇhādvayaṃ ṭhapetvā sesā sabbāpi taṇhā kāmataṇhā eva. Yathāha –
‘‘तत्थ कतमा भवतण्हा? सस्सतदिट्ठिसहगतो रागो सारागो चित्तस्स सारागो – अयं वुच्चति भवतण्हा। तत्थ कतमा विभवतण्हा? उच्छेददिट्ठिसहगतो रागो सारागो चित्तस्स सारागो, अयं वुच्चति विभवतण्हा । अवसेसा तण्हा कामतण्हा’’ति (विभ॰ ९१६)।
‘‘Tattha katamā bhavataṇhā? Sassatadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo – ayaṃ vuccati bhavataṇhā. Tattha katamā vibhavataṇhā? Ucchedadiṭṭhisahagato rāgo sārāgo cittassa sārāgo, ayaṃ vuccati vibhavataṇhā . Avasesā taṇhā kāmataṇhā’’ti (vibha. 916).
इमा च तिस्सो तण्हा रूपतण्हा…पे॰… धम्मतण्हाति विसयभेदतो पच्चेकं छब्बिधाति कत्वा अट्ठारस होन्ति। ता अज्झत्तरूपादीसु अट्ठारस, बहिद्धारूपादीसु अट्ठारसाति छत्तिंस, इति अतीता छत्तिंस, अनागता छत्तिंस, पच्चुप्पन्ना छत्तिंसाति विभागतो अट्ठसतं होन्ति। पुन सङ्गहे करियमाने कालभेदं अनामसित्वा गय्हमाना छत्तिंसेव होन्ति, रूपादीनं अज्झत्तिकबाहिरविभागे अकरियमाने अट्ठारसेव, रूपादिआरम्मणविभागमत्ते गय्हमाने छळेव, आरम्मणविभागम्पि अकत्वा गय्हमाना तिस्सोयेव होन्तीति।
Imā ca tisso taṇhā rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti visayabhedato paccekaṃ chabbidhāti katvā aṭṭhārasa honti. Tā ajjhattarūpādīsu aṭṭhārasa, bahiddhārūpādīsu aṭṭhārasāti chattiṃsa, iti atītā chattiṃsa, anāgatā chattiṃsa, paccuppannā chattiṃsāti vibhāgato aṭṭhasataṃ honti. Puna saṅgahe kariyamāne kālabhedaṃ anāmasitvā gayhamānā chattiṃseva honti, rūpādīnaṃ ajjhattikabāhiravibhāge akariyamāne aṭṭhāraseva, rūpādiārammaṇavibhāgamatte gayhamāne chaḷeva, ārammaṇavibhāgampi akatvā gayhamānā tissoyeva hontīti.
गाथासु तण्हायोगेनाति तण्हासङ्खातेन योगेन, कामयोगेन, भवयोगेन च। संयुत्ताति सम्बन्धा, भवादीसु संयोजिता वा। तेनेवाह ‘‘रत्तचित्ता भवाभवे’’ति। खुद्दके चेव महन्ते च भवे लग्गचित्ताति अत्थो। अथ वा भवोति सस्सतदिट्ठि, अभवोति उच्छेददिट्ठि। तस्मा भवाभवे सस्सतुच्छेददिट्ठीसु सत्तविसत्तचित्ताति। एतेन भवतण्हा, विभवतण्हा च दस्सिता। इमस्मिं पक्खे ‘‘तण्हायोगेना’’ति इमिना कामतण्हाव दस्सिताति वेदितब्बा। ते योगयुत्ता मारस्साति ते एवंभूता पुग्गला मारस्स पाससङ्खातेन योगेन युत्ता बद्धा। रागो हि मारयोगो मारपासोति वुच्चति। यथाह –
Gāthāsu taṇhāyogenāti taṇhāsaṅkhātena yogena, kāmayogena, bhavayogena ca. Saṃyuttāti sambandhā, bhavādīsu saṃyojitā vā. Tenevāha ‘‘rattacittā bhavābhave’’ti. Khuddake ceva mahante ca bhave laggacittāti attho. Atha vā bhavoti sassatadiṭṭhi, abhavoti ucchedadiṭṭhi. Tasmā bhavābhave sassatucchedadiṭṭhīsu sattavisattacittāti. Etena bhavataṇhā, vibhavataṇhā ca dassitā. Imasmiṃ pakkhe ‘‘taṇhāyogenā’’ti iminā kāmataṇhāva dassitāti veditabbā. Te yogayuttā mārassāti te evaṃbhūtā puggalā mārassa pāsasaṅkhātena yogena yuttā baddhā. Rāgo hi mārayogo mārapāsoti vuccati. Yathāha –
‘‘अन्तलिक्खचरो पासो, य्वायं चरति मानसो।
‘‘Antalikkhacaro pāso, yvāyaṃ carati mānaso;
तेन तं बाधयिस्सामि, न मे समण मोक्खसी’’ति॥ (सं॰ नि॰ १.१५१; महाव॰ ३३)।
Tena taṃ bādhayissāmi, na me samaṇa mokkhasī’’ti. (saṃ. ni. 1.151; mahāva. 33);
चतूहि योगेहि अनुपद्दुतत्ता योगक्खेमं, निब्बानं अरहत्तञ्च, तस्स अनधिगमेन अयोगक्खेमिनो। उपरूपरि किलेसाभिसङ्खारानं जननतो जना, पाणिनो। रूपादीसु सत्ता विसत्ताति सत्ता।
Catūhi yogehi anupaddutattā yogakkhemaṃ, nibbānaṃ arahattañca, tassa anadhigamena ayogakkhemino. Uparūpari kilesābhisaṅkhārānaṃ jananato janā, pāṇino. Rūpādīsu sattā visattāti sattā.
‘‘खन्धानञ्च पटिपाटि, धातुआयतनान च।
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
अब्बोच्छिन्नं वत्तमाना, संसारोति पवुच्चती’’ति॥ –
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccatī’’ti. –
एवं वुत्तं खन्धादीनं अपरापरुप्पत्तिसङ्खातं संसारं गच्छन्ति, ततो न मुच्चन्ति। कस्मा? तण्हायोगयुत्तत्ता । जातिमरणगामिनो पुनप्पुनं जननमरणस्सेव उपगमनसीलाति। एत्तावता वट्टं दस्सेत्वा इदानि विवट्टं दस्सेतुं ‘‘ये च तण्हं पहन्त्वाना’’ति गाथमाह। सा हेट्ठा वुत्तनयत्ता सुविञ्ञेय्याव।
Evaṃ vuttaṃ khandhādīnaṃ aparāparuppattisaṅkhātaṃ saṃsāraṃ gacchanti, tato na muccanti. Kasmā? Taṇhāyogayuttattā . Jātimaraṇagāmino punappunaṃ jananamaraṇasseva upagamanasīlāti. Ettāvatā vaṭṭaṃ dassetvā idāni vivaṭṭaṃ dassetuṃ ‘‘ye ca taṇhaṃ pahantvānā’’ti gāthamāha. Sā heṭṭhā vuttanayattā suviññeyyāva.
नवमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Navamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / ९. तण्हासुत्तं • 9. Taṇhāsuttaṃ
