Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ధమ్మపద-అట్ఠకథా • Dhammapada-aṭṭhakathā

    ౨౪. తణ్హావగ్గో

    24. Taṇhāvaggo

    ౧. కపిలమచ్ఛవత్థు

    1. Kapilamacchavatthu

    మనుజస్సాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో కపిలమచ్ఛం ఆరబ్భ కథేసి.

    Manujassāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto kapilamacchaṃ ārabbha kathesi.

    అతీతే కిర కస్సపభగవతో పరినిబ్బుతకాలే ద్వే కులభాతరో నిక్ఖమిత్వా సావకానం సన్తికే పబ్బజింసు. తేసు జేట్ఠో సాగతో నామ అహోసి, కనిట్ఠో కపిలో నామ. మాతా పన నేసం సాధినీ నామ, కనిట్ఠభగినీ తాపనా నామ. తాపి భిక్ఖునీసు పబ్బజింసు. ఏవం తేసు పబ్బజితేసు ఉభో భాతరో ఆచరియుపజ్ఝాయానం వత్తపటివత్తం కత్వా విహరన్తా ఏకదివసం, ‘‘భన్తే, ఇమస్మిం సాసనే కతి ధురానీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘గన్థధురం విపస్సనాధురఞ్చాతి ద్వే ధురానీ’’తి సుత్వా జేట్ఠో ‘‘విపస్సనాధురం పూరేస్సామీ’’తి పఞ్చ వస్సాని ఆచరియుపజ్ఝాయానం సన్తికే వసిత్వా యావ అరహత్తా కమ్మట్ఠానం గహేత్వా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా వాయమన్తో అరహత్తం పాపుణి. కనిట్ఠో ‘‘అహం తావ తరుణో, వుడ్ఢకాలే విపస్సనాధురం పూరేస్సామీ’’తి గన్థధురం పట్ఠపేత్వా తీణి పిటకాని ఉగ్గణ్హి. తస్స పరియత్తిం నిస్సాయ మహాపరివారో, పరివారం నిస్సాయ లాభో ఉదపాది. సో బాహుసచ్చమదేన మత్తో లాభతణ్హాయ అభిభూతో అతిపణ్డితమానితాయ పరేహి వుత్తం కప్పియమ్పి ‘‘అకప్పియ’’న్తి వదేతి, అకప్పియమ్పి ‘‘కప్పియ’’న్తి వదేతి, సావజ్జమ్పి ‘‘అనవజ్జ’’న్తి, అనవజ్జమ్పి ‘‘సావజ్జ’’న్తి. సో పేసలేహి భిక్ఖూహి ‘‘మా, ఆవుసో కపిల, ఏవం అవచా’’తి వత్వా ధమ్మఞ్చ వినయఞ్చ దస్సేత్వా ఓవదియమానోపి ‘‘తుమ్హే కిం జానాథ, రిత్తముట్ఠిసదిసా’’తిఆదీని వత్వా ఖుంసేన్తో వమ్భేన్తో చరతి. అథస్స భాతు సాగతత్థేరస్సాపి భిక్ఖూ తమత్థం ఆరోచేసుం. సోపి నం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘ఆవుసో కపిల, తుమ్హాదిసానఞ్హి సమ్మాపటిపత్తి సాసనస్స ఆయు నామ, తస్మా పటిపత్తిం పహాయ కప్పియాదీని పటిబాహన్తో మా ఏవం అవచా’’తి ఓవది. సో తస్సపి వచనం నాదియి. ఏవం సన్తేపి థేరో ద్వత్తిక్ఖత్తుం ఓవదిత్వా ఓవాదం అగణ్హన్తం ‘‘నాయం మమ వచనం కరోతీ’’తి ఞత్వా ‘‘తేన, ఆవుసో, పఞ్ఞాయిస్ససి సకేన కమ్మేనా’’తి వత్వా పక్కామి . తతో పట్ఠాయ నం అఞ్ఞే పేసలా భిక్ఖూ ఛడ్డయింసు.

    Atīte kira kassapabhagavato parinibbutakāle dve kulabhātaro nikkhamitvā sāvakānaṃ santike pabbajiṃsu. Tesu jeṭṭho sāgato nāma ahosi, kaniṭṭho kapilo nāma. Mātā pana nesaṃ sādhinī nāma, kaniṭṭhabhaginī tāpanā nāma. Tāpi bhikkhunīsu pabbajiṃsu. Evaṃ tesu pabbajitesu ubho bhātaro ācariyupajjhāyānaṃ vattapaṭivattaṃ katvā viharantā ekadivasaṃ, ‘‘bhante, imasmiṃ sāsane kati dhurānī’’ti pucchitvā ‘‘ganthadhuraṃ vipassanādhurañcāti dve dhurānī’’ti sutvā jeṭṭho ‘‘vipassanādhuraṃ pūressāmī’’ti pañca vassāni ācariyupajjhāyānaṃ santike vasitvā yāva arahattā kammaṭṭhānaṃ gahetvā araññaṃ pavisitvā vāyamanto arahattaṃ pāpuṇi. Kaniṭṭho ‘‘ahaṃ tāva taruṇo, vuḍḍhakāle vipassanādhuraṃ pūressāmī’’ti ganthadhuraṃ paṭṭhapetvā tīṇi piṭakāni uggaṇhi. Tassa pariyattiṃ nissāya mahāparivāro, parivāraṃ nissāya lābho udapādi. So bāhusaccamadena matto lābhataṇhāya abhibhūto atipaṇḍitamānitāya parehi vuttaṃ kappiyampi ‘‘akappiya’’nti vadeti, akappiyampi ‘‘kappiya’’nti vadeti, sāvajjampi ‘‘anavajja’’nti, anavajjampi ‘‘sāvajja’’nti. So pesalehi bhikkhūhi ‘‘mā, āvuso kapila, evaṃ avacā’’ti vatvā dhammañca vinayañca dassetvā ovadiyamānopi ‘‘tumhe kiṃ jānātha, rittamuṭṭhisadisā’’tiādīni vatvā khuṃsento vambhento carati. Athassa bhātu sāgatattherassāpi bhikkhū tamatthaṃ ārocesuṃ. Sopi naṃ upasaṅkamitvā, ‘‘āvuso kapila, tumhādisānañhi sammāpaṭipatti sāsanassa āyu nāma, tasmā paṭipattiṃ pahāya kappiyādīni paṭibāhanto mā evaṃ avacā’’ti ovadi. So tassapi vacanaṃ nādiyi. Evaṃ santepi thero dvattikkhattuṃ ovaditvā ovādaṃ agaṇhantaṃ ‘‘nāyaṃ mama vacanaṃ karotī’’ti ñatvā ‘‘tena, āvuso, paññāyissasi sakena kammenā’’ti vatvā pakkāmi . Tato paṭṭhāya naṃ aññe pesalā bhikkhū chaḍḍayiṃsu.

    సో దురాచారో హుత్వా దురాచారపరివుతో విహరన్తో ఏకదివసం ఉపోసథగ్గే ‘‘పాతిమోక్ఖం ఉద్దిసిస్సామీ’’తి బీజనిం ఆదాయ ధమ్మాసనే నిసీదిత్వా ‘‘వత్తతి, ఆవుసో, ఏత్థ సన్నిపతితానం భిక్ఖూనం పాతిమోక్ఖ’’న్తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘కో అత్థో ఇమస్స పటివచనేన దిన్నేనా’’తి తుణ్హీభూతే భిక్ఖూ దిస్వా, ‘‘ఆవుసో, ధమ్మో వా వినయో వా నత్థి, పాతిమోక్ఖేన సుతేన వా అసుతేన వా కో అత్థో’’తి వత్వా ఆసనా వుట్ఠహి. ఏవం సో కస్సపస్స భగవతో పరియత్తిసాసనం ఓసక్కాపేసి. సాగతత్థేరోపి తదహేవ పరినిబ్బాయి. కపిలో ఆయుపరియోసానే అవీచిమ్హి మహానిరయే నిబ్బత్తి. సాపిస్స మాతా చ భగినీ చ తస్సేవ దిట్ఠానుగతిం ఆపజ్జిత్వా పేసలే భిక్ఖూ అక్కోసిత్వా పరిభాసిత్వా తత్థేవ నిబ్బత్తింసు.

    So durācāro hutvā durācāraparivuto viharanto ekadivasaṃ uposathagge ‘‘pātimokkhaṃ uddisissāmī’’ti bījaniṃ ādāya dhammāsane nisīditvā ‘‘vattati, āvuso, ettha sannipatitānaṃ bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti pucchitvā ‘‘ko attho imassa paṭivacanena dinnenā’’ti tuṇhībhūte bhikkhū disvā, ‘‘āvuso, dhammo vā vinayo vā natthi, pātimokkhena sutena vā asutena vā ko attho’’ti vatvā āsanā vuṭṭhahi. Evaṃ so kassapassa bhagavato pariyattisāsanaṃ osakkāpesi. Sāgatattheropi tadaheva parinibbāyi. Kapilo āyupariyosāne avīcimhi mahāniraye nibbatti. Sāpissa mātā ca bhaginī ca tasseva diṭṭhānugatiṃ āpajjitvā pesale bhikkhū akkositvā paribhāsitvā tattheva nibbattiṃsu.

    తస్మిం పన కాలే పఞ్చసతా పురిసా గామఘాతకాదీని కత్వా చోరికాయ జీవన్తా జనపదమనుస్సేహి అనుబద్ధా పలాయమానా అరఞ్ఞం పవిసిత్వా తత్థ కిఞ్చి పటిసరణం అపస్సన్తా అఞ్ఞతరం ఆరఞ్ఞికం భిక్ఖుం దిస్వా వన్దిత్వా ‘‘పటిసరణం నో, భన్తే, హోథా’’తి వదింసు. థేరో ‘‘తుమ్హాకం సీలసదిసం పటిసరణం నామ నత్థి, సబ్బేపి పఞ్చసీలాని సమాదియథా’’తి ఆహ. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా సీలాని సమాదియింసు. అథ నే థేరో ఓవది – ‘‘ఇదాని తుమ్హే సీలవన్తా, జీవితహేతుపి వో నేవ సీలం అతిక్కమితబ్బం, న మనోపదోసో కాతబ్బో’’తి. తే ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛింసు. అథ నే జనపదమనుస్సా తం ఠానం పత్వా ఇతో చితో చ పరియేసమానా తే చోరే దిస్వా సబ్బే తే జీవితా వోరోపేసుం. తే కాలం కత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తింసు, చోరజేట్ఠకో జేట్ఠకదేవపుత్తో అహోసి.

    Tasmiṃ pana kāle pañcasatā purisā gāmaghātakādīni katvā corikāya jīvantā janapadamanussehi anubaddhā palāyamānā araññaṃ pavisitvā tattha kiñci paṭisaraṇaṃ apassantā aññataraṃ āraññikaṃ bhikkhuṃ disvā vanditvā ‘‘paṭisaraṇaṃ no, bhante, hothā’’ti vadiṃsu. Thero ‘‘tumhākaṃ sīlasadisaṃ paṭisaraṇaṃ nāma natthi, sabbepi pañcasīlāni samādiyathā’’ti āha. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā sīlāni samādiyiṃsu. Atha ne thero ovadi – ‘‘idāni tumhe sīlavantā, jīvitahetupi vo neva sīlaṃ atikkamitabbaṃ, na manopadoso kātabbo’’ti. Te ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchiṃsu. Atha ne janapadamanussā taṃ ṭhānaṃ patvā ito cito ca pariyesamānā te core disvā sabbe te jīvitā voropesuṃ. Te kālaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu, corajeṭṭhako jeṭṭhakadevaputto ahosi.

    తే అనులోమపటిలోమవసేన ఏకం బుద్ధన్తరం దేవలోకే సంసరిత్వా ఇమస్మిం బుద్ధుప్పాదే సావత్థినగరద్వారే పఞ్చసతకులికే కేవట్టగామే నిబ్బత్తింసు. జేట్ఠకదేవపుత్తో కేవట్టజేట్ఠకస్స గేహే పటిసన్ధిం గణ్హి, ఇతరే ఇతరేసు. ఏవం తేసం ఏకదివసేయేవ పటిసన్ధిగహణఞ్చ మాతుకుచ్ఛితో నిక్ఖమనఞ్చ అహోసి. కేవట్టజేట్ఠకో ‘‘అత్థి ను ఖో ఇమస్మిం గామే అఞ్ఞేపి దారకా అజ్జ జాతా’’తి పరియేసాపేత్వా తేసం జాతభావం ఞత్వా ‘‘ఏతే మమ పుత్తస్స సహాయకా భవిస్సన్తీ’’తి సబ్బేసం పోసావనికం దాపేసి. తే సబ్బేపి సహపంసుకీళకా సహాయకా హుత్వా అనుపుబ్బేన వయప్పత్తా అహేసుం. తేసం కేవట్టజేట్ఠకపుత్తోవ యసతో చ తేజతో చ అగ్గపురిసో అహోసి.

    Te anulomapaṭilomavasena ekaṃ buddhantaraṃ devaloke saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthinagaradvāre pañcasatakulike kevaṭṭagāme nibbattiṃsu. Jeṭṭhakadevaputto kevaṭṭajeṭṭhakassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, itare itaresu. Evaṃ tesaṃ ekadivaseyeva paṭisandhigahaṇañca mātukucchito nikkhamanañca ahosi. Kevaṭṭajeṭṭhako ‘‘atthi nu kho imasmiṃ gāme aññepi dārakā ajja jātā’’ti pariyesāpetvā tesaṃ jātabhāvaṃ ñatvā ‘‘ete mama puttassa sahāyakā bhavissantī’’ti sabbesaṃ posāvanikaṃ dāpesi. Te sabbepi sahapaṃsukīḷakā sahāyakā hutvā anupubbena vayappattā ahesuṃ. Tesaṃ kevaṭṭajeṭṭhakaputtova yasato ca tejato ca aggapuriso ahosi.

    కపిలోపి ఏకం బుద్ధన్తరం నిరయే పచ్చిత్వా విపాకావసేసేన తస్మిం కాలే అచిరవతియా సువణ్ణవణ్ణో దుగ్గన్ధముఖో మచ్ఛో హుత్వా నిబ్బత్తి. అథేకదివసం తే సహాయకా ‘‘మచ్ఛే బన్ధిస్సామా’’తి జాలాదీని గహేత్వా నదియా ఖిపింసు. అథ నేసం అన్తోజాలం సో మచ్ఛో పావిసి . తం దిస్వా సబ్బే కేవట్టగామవాసినో ఉచ్చాసద్దమకంసు – ‘‘పుత్తా నో పఠమం మచ్ఛే బన్ధన్తా సువణ్ణమచ్ఛం బన్ధింసు, ఇదాని నో రాజా బహుధనం దస్సతీ’’తి. తేపి ఖో సహాయకా మచ్ఛం నావాయ పక్ఖిపిత్వా నావం ఉక్ఖిపిత్వా రఞ్ఞో సన్తికం అగమంసు. రఞ్ఞాపి తం దిస్వావ ‘‘కిం ఏత’’న్తి వుత్తే ‘‘మచ్ఛో, దేవా’’తి ఆహంసు. రాజా సువణ్ణవణ్ణం మచ్ఛం దిస్వా ‘‘సత్థా ఏతస్స సువణ్ణవణ్ణకారణం జానిస్సతీ’’తి మచ్ఛం గాహాపేత్వా భగవతో సన్తికం అగమాసి. మచ్ఛేన ముఖే వివటమత్తేయేవ సకలజేతవనం అతివియ దుగ్గన్ధం అహోసి. రాజా సత్థారం పుచ్ఛి – ‘‘కస్మా, భన్తే, మచ్ఛో సువణ్ణవణ్ణో జాతో, కస్మా చస్స ముఖతో దుగ్గన్ధో వాయతీ’’తి?

    Kapilopi ekaṃ buddhantaraṃ niraye paccitvā vipākāvasesena tasmiṃ kāle aciravatiyā suvaṇṇavaṇṇo duggandhamukho maccho hutvā nibbatti. Athekadivasaṃ te sahāyakā ‘‘macche bandhissāmā’’ti jālādīni gahetvā nadiyā khipiṃsu. Atha nesaṃ antojālaṃ so maccho pāvisi . Taṃ disvā sabbe kevaṭṭagāmavāsino uccāsaddamakaṃsu – ‘‘puttā no paṭhamaṃ macche bandhantā suvaṇṇamacchaṃ bandhiṃsu, idāni no rājā bahudhanaṃ dassatī’’ti. Tepi kho sahāyakā macchaṃ nāvāya pakkhipitvā nāvaṃ ukkhipitvā rañño santikaṃ agamaṃsu. Raññāpi taṃ disvāva ‘‘kiṃ eta’’nti vutte ‘‘maccho, devā’’ti āhaṃsu. Rājā suvaṇṇavaṇṇaṃ macchaṃ disvā ‘‘satthā etassa suvaṇṇavaṇṇakāraṇaṃ jānissatī’’ti macchaṃ gāhāpetvā bhagavato santikaṃ agamāsi. Macchena mukhe vivaṭamatteyeva sakalajetavanaṃ ativiya duggandhaṃ ahosi. Rājā satthāraṃ pucchi – ‘‘kasmā, bhante, maccho suvaṇṇavaṇṇo jāto, kasmā cassa mukhato duggandho vāyatī’’ti?

    అయం, మహారాజ, కస్సపభగవతో పావచనే కపిలో నామ భిక్ఖు అహోసి బహుస్సుతో మహాపరివారో లాభతణ్హాయ అభిభూతో అత్తనో వచనం అగణ్హన్తానం అక్కోసకపరిభాసకో, తస్స చ భగవతో సాసనం ఓసక్కాపేసి, సో తేన కమ్మేన అవీచిమ్హి నిబ్బత్తిత్వా విపాకావసేసేన ఇదాని మచ్ఛో హుత్వా జాతో. యం పన సో దీఘరత్తం బుద్ధవచనం వాచేసి, బుద్ధస్స చ గుణం కథేసి, తస్స నిస్సన్దేన ఇమం సువణ్ణవణ్ణం పటిలభి. యం భిక్ఖూనం అక్కోసకపరిభాసకో అహోసి, తేనస్స ముఖతో దుగ్గన్ధో వాయతి. ‘‘కథాపేమి నం, మహారాజా’’తి? ‘‘కథాపేథ, భన్తే’’తి. అథ నం సత్థా పుచ్ఛి – ‘‘త్వంసి కపిలో’’తి? ‘‘ఆమ, భన్తే, అహం కపిలో’’తి. ‘‘కుతో ఆగతోసీ’’తి? ‘‘అవీచిమహానిరయతో, భన్తే’’తి. ‘‘జేట్ఠభాతికో తే సాగతో కుహిం గతో’’తి? ‘‘పరినిబ్బుతో, భన్తే’’తి. ‘‘మాతా పన తే సాధినీ కహ’’న్తి? ‘‘మహానిరయే నిబ్బత్తా, భన్తే’’తి. ‘‘కనిట్ఠభగినీ చ తే తాపనా కహ’’న్తి? ‘‘మహానిరయే నిబ్బత్తా, భన్తే’’తి. ‘‘ఇదాని త్వం కహం గమిస్ససీ’’తి? ‘‘అవీచిమహానిరయమేవ, భన్తే’’తి వత్వా విప్పటిసారాభిభూతో నావం సీసేన పహరిత్వా తావదేవ కాలం కత్వా నిరయే నిబ్బత్తి. మహాజనో సంవిగ్గో అహోసి లోమహట్ఠజాతో.

    Ayaṃ, mahārāja, kassapabhagavato pāvacane kapilo nāma bhikkhu ahosi bahussuto mahāparivāro lābhataṇhāya abhibhūto attano vacanaṃ agaṇhantānaṃ akkosakaparibhāsako, tassa ca bhagavato sāsanaṃ osakkāpesi, so tena kammena avīcimhi nibbattitvā vipākāvasesena idāni maccho hutvā jāto. Yaṃ pana so dīgharattaṃ buddhavacanaṃ vācesi, buddhassa ca guṇaṃ kathesi, tassa nissandena imaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ paṭilabhi. Yaṃ bhikkhūnaṃ akkosakaparibhāsako ahosi, tenassa mukhato duggandho vāyati. ‘‘Kathāpemi naṃ, mahārājā’’ti? ‘‘Kathāpetha, bhante’’ti. Atha naṃ satthā pucchi – ‘‘tvaṃsi kapilo’’ti? ‘‘Āma, bhante, ahaṃ kapilo’’ti. ‘‘Kuto āgatosī’’ti? ‘‘Avīcimahānirayato, bhante’’ti. ‘‘Jeṭṭhabhātiko te sāgato kuhiṃ gato’’ti? ‘‘Parinibbuto, bhante’’ti. ‘‘Mātā pana te sādhinī kaha’’nti? ‘‘Mahāniraye nibbattā, bhante’’ti. ‘‘Kaniṭṭhabhaginī ca te tāpanā kaha’’nti? ‘‘Mahāniraye nibbattā, bhante’’ti. ‘‘Idāni tvaṃ kahaṃ gamissasī’’ti? ‘‘Avīcimahānirayameva, bhante’’ti vatvā vippaṭisārābhibhūto nāvaṃ sīsena paharitvā tāvadeva kālaṃ katvā niraye nibbatti. Mahājano saṃviggo ahosi lomahaṭṭhajāto.

    అథ భగవా తస్మిం ఖణే సన్నిపతితాయ పరిసాయ చిత్తాచారం ఓలోకేత్వా తఙ్ఖణానురూపం ధమ్మం దేసేతుం ‘‘ధమ్మచరియం బ్రహ్మచరియం, ఏతదాహు వసుత్తమ’’న్తి సుత్తనిపాతే (సు॰ ని॰ ౨౭౬) కపిలసుత్తం కథేత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Atha bhagavā tasmiṃ khaṇe sannipatitāya parisāya cittācāraṃ oloketvā taṅkhaṇānurūpaṃ dhammaṃ desetuṃ ‘‘dhammacariyaṃ brahmacariyaṃ, etadāhu vasuttama’’nti suttanipāte (su. ni. 276) kapilasuttaṃ kathetvā imā gāthā abhāsi –

    ౩౩౪.

    334.

    ‘‘మనుజస్స పమత్తచారినో, తణ్హా వడ్ఢతి మాలువా వియ;

    ‘‘Manujassa pamattacārino, taṇhā vaḍḍhati māluvā viya;

    సో ప్లవతీ హురా హురం, ఫలమిచ్ఛంవ వనస్మి వానరో.

    So plavatī hurā huraṃ, phalamicchaṃva vanasmi vānaro.

    ౩౩౫.

    335.

    ‘‘యం ఏసా సహతే జమ్మీ, తణ్హా లోకే విసత్తికా;

    ‘‘Yaṃ esā sahate jammī, taṇhā loke visattikā;

    సోకా తస్స పవడ్ఢన్తి, అభివట్ఠంవ బీరణం.

    Sokā tassa pavaḍḍhanti, abhivaṭṭhaṃva bīraṇaṃ.

    ౩౩౬.

    336.

    ‘‘యో చేతం సహతే జమ్మిం, తణ్హం లోకే దురచ్చయం;

    ‘‘Yo cetaṃ sahate jammiṃ, taṇhaṃ loke duraccayaṃ;

    సోకా తమ్హా పపతన్తి, ఉదబిన్దువ పోక్ఖరా.

    Sokā tamhā papatanti, udabinduva pokkharā.

    ౩౩౭.

    337.

    ‘‘తం వో వదామి భద్దం వో, యావన్తేత్థ సమాగతా;

    ‘‘Taṃ vo vadāmi bhaddaṃ vo, yāvantettha samāgatā;

    తణ్హాయ మూలం ఖణథ, ఉసీరత్థోవ బీరణం;

    Taṇhāya mūlaṃ khaṇatha, usīratthova bīraṇaṃ;

    మా వో నళంవ సోతోవ, మారో భఞ్జి పునప్పున’’న్తి.

    Mā vo naḷaṃva sotova, māro bhañji punappuna’’nti.

    తత్థ పమత్తచారినోతి సతివోస్సగ్గలక్ఖణేన పమాదేన పమత్తచారిస్స పుగ్గలస్స నేవ ఝానం న విపస్సనా న మగ్గఫలాని వడ్ఢన్తి. యథా పన రుక్ఖం సంసిబ్బన్తీ పరియోనన్ధన్తీ తస్స వినాసాయ మాలువాలతా వడ్ఢతి , ఏవమస్స ఛ ద్వారాని నిస్సాయ పునప్పునం ఉప్పజ్జనతో తణ్హా వడ్ఢతీతి అత్థో. సో ప్లవతీ హురా హురన్తి సో తణ్హావసికో పుగ్గలో భవే భవే ఉప్లవతి ధావతి. యథా కిం వియాతి? ఫలమిచ్ఛంవ వనస్మి వానరో, యథా రుక్ఖఫలం ఇచ్ఛన్తో వానరో వనస్మిం ధావతి, తస్స తస్స రుక్ఖస్స సాఖం గణ్హాతి, తం ముఞ్చిత్వా అఞ్ఞం గణ్హాతి, తమ్పి ముఞ్చిత్వా అఞ్ఞం గణ్హాతి, ‘‘సాఖం అలభిత్వా సన్నిసిన్నో’’తి వత్తబ్బతం నాపజ్జతి, ఏవమేవ తణ్హావసికో పుగ్గలో హురా హురం ధావన్తో ‘‘ఆరమ్మణం అలభిత్వా తణ్హాయ అపవత్తం పత్తో’’తి వత్తబ్బతం నాపజ్జతి.

    Tattha pamattacārinoti sativossaggalakkhaṇena pamādena pamattacārissa puggalassa neva jhānaṃ na vipassanā na maggaphalāni vaḍḍhanti. Yathā pana rukkhaṃ saṃsibbantī pariyonandhantī tassa vināsāya māluvālatā vaḍḍhati , evamassa cha dvārāni nissāya punappunaṃ uppajjanato taṇhā vaḍḍhatīti attho. So plavatī hurā huranti so taṇhāvasiko puggalo bhave bhave uplavati dhāvati. Yathā kiṃ viyāti? Phalamicchaṃva vanasmi vānaro, yathā rukkhaphalaṃ icchanto vānaro vanasmiṃ dhāvati, tassa tassa rukkhassa sākhaṃ gaṇhāti, taṃ muñcitvā aññaṃ gaṇhāti, tampi muñcitvā aññaṃ gaṇhāti, ‘‘sākhaṃ alabhitvā sannisinno’’ti vattabbataṃ nāpajjati, evameva taṇhāvasiko puggalo hurā huraṃ dhāvanto ‘‘ārammaṇaṃ alabhitvā taṇhāya apavattaṃ patto’’ti vattabbataṃ nāpajjati.

    న్తి యం పుగ్గలం ఏసా లామకభావేన జమ్మీ విసాహారతాయ విసపుప్ఫతాయ విసఫలతాయ విసపరిభోగతాయ రూపాదీసు విసత్తతాయ ఆసత్తతాయ విసత్తికాతి సఙ్ఖ్యం గతా ఛద్వారికతణ్హా అభిభవతి. యథా నామ వస్సానే పునప్పునం వస్సన్తేన దేవేన అభివట్ఠం బీరణతిణం వడ్ఢతి, ఏవం తస్స పుగ్గలస్స అన్తో వట్టమూలకా సోకా అభివడ్ఢన్తీతి అత్థో.

    Yanti yaṃ puggalaṃ esā lāmakabhāvena jammī visāhāratāya visapupphatāya visaphalatāya visaparibhogatāya rūpādīsu visattatāya āsattatāya visattikāti saṅkhyaṃ gatā chadvārikataṇhā abhibhavati. Yathā nāma vassāne punappunaṃ vassantena devena abhivaṭṭhaṃ bīraṇatiṇaṃ vaḍḍhati, evaṃ tassa puggalassa anto vaṭṭamūlakā sokā abhivaḍḍhantīti attho.

    దురచ్చయన్తి యో పన పుగ్గలో ఏవం వుత్తప్పకారం అతిక్కమితుం పజహితుం దుక్కరతాయ దురచ్చయం తణ్హం సహతి అభిభవతి, తమ్హా పుగ్గలా వట్టమూలకా సోకా పపతన్తి. యథా నామ పోక్ఖరే పదుమపత్తే పతితం ఉదకబిన్దు న పతిట్ఠాతి, ఏవం న పతిట్ఠహన్తీతి అత్థో.

    Duraccayanti yo pana puggalo evaṃ vuttappakāraṃ atikkamituṃ pajahituṃ dukkaratāya duraccayaṃ taṇhaṃ sahati abhibhavati, tamhā puggalā vaṭṭamūlakā sokā papatanti. Yathā nāma pokkhare padumapatte patitaṃ udakabindu na patiṭṭhāti, evaṃ na patiṭṭhahantīti attho.

    తం వో వదామీతి తేన కారణేన అహం తుమ్హే వదామి. భద్దం వోతి భద్దం తుమ్హాకం హోతు, మా అహం కపిలో వియ వినాసం పాపుణథాతి అత్థో. మూలన్తి ఇమిస్సా ఛద్వారికతణ్హాయ అరహత్తమగ్గఞాణేన మూలం ఖణథ. కిం వియాతి? ఉసీరత్థోవ బీరణం, యథా ఉసీరేన అత్థికో పురిసో మహన్తేన కుదాలేన బీరణం ఖణతి, ఏవమస్సా మూలం ఖణథాతి అత్థో. మా వో నళంవ సోతోవ, మారో భఞ్జి పునప్పునన్తి మా తుమ్హే నదీసోతే జాతం నళం మహావేగేన ఆగతో నదీసోతో వియ కిలేసమారో మరణమారో దేవపుత్తమారో చ పునప్పునం భఞ్జతూతి అత్థో.

    Taṃ vo vadāmīti tena kāraṇena ahaṃ tumhe vadāmi. Bhaddaṃ voti bhaddaṃ tumhākaṃ hotu, mā ahaṃ kapilo viya vināsaṃ pāpuṇathāti attho. Mūlanti imissā chadvārikataṇhāya arahattamaggañāṇena mūlaṃ khaṇatha. Kiṃ viyāti? Usīratthova bīraṇaṃ, yathā usīrena atthiko puriso mahantena kudālena bīraṇaṃ khaṇati, evamassā mūlaṃ khaṇathāti attho. Mā vo naḷaṃva sotova, māro bhañji punappunanti mā tumhe nadīsote jātaṃ naḷaṃ mahāvegena āgato nadīsoto viya kilesamāro maraṇamāro devaputtamāro ca punappunaṃ bhañjatūti attho.

    దేసనావసానే పఞ్చసతాపి కేవట్టపుత్తా సంవేగం ఆపజ్జిత్వా దుక్ఖస్సన్తకిరియం పత్థయమానా సత్థు సన్తికే పబ్బజిత్వా న చిరస్సేవ దుక్ఖస్సన్తం కత్వా సత్థారా సద్ధిం ఆనేఞ్జవిహారసమాపత్తిధమ్మపరిభోగేన ఏకపరిభోగా అహేసున్తి.

    Desanāvasāne pañcasatāpi kevaṭṭaputtā saṃvegaṃ āpajjitvā dukkhassantakiriyaṃ patthayamānā satthu santike pabbajitvā na cirasseva dukkhassantaṃ katvā satthārā saddhiṃ āneñjavihārasamāpattidhammaparibhogena ekaparibhogā ahesunti.

    కపిలమచ్ఛవత్థు పఠమం.

    Kapilamacchavatthu paṭhamaṃ.

    ౨. సూకరపోతికావత్థు

    2. Sūkarapotikāvatthu

    యథాపి మూలేతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో గూథసూకరపోతికం ఆరబ్భ కథేసి.

    Yathāpi mūleti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto gūthasūkarapotikaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిం కిర సమయే సత్థా రాజగహం పిణ్డాయ పవిసన్తో ఏకం సూకరపోతికం దిస్వా సితం పాత్వాకాసి. తస్స సితం కరోన్తస్స ముఖవివరనిగ్గతం దన్తోభాసమణ్డలం దిస్వా ఆనన్దత్థేరో ‘‘కో ను ఖో, భన్తే, హేతు సితస్స పాతుకమ్మాయా’’తి సితకారణం పుచ్ఛి. అథ నం సత్థా ఆహ – ‘‘పస్ససేతం, ఆనన్ద, సూకరపోతిక’’న్తి? ‘‘ఆమ, భన్తే’’తి. ఏసా కకుసన్ధస్స భగవతో సాసనే ఏకాయ ఆసనసాలాయ సామన్తా కుక్కుటీ అహోసి. సా ఏకస్స యోగావచరస్స విపస్సనాకమ్మట్ఠానం సజ్ఝాయన్తస్స ధమ్మఘోసం సుత్వా తతో చుతా రాజకులే నిబ్బత్తిత్వా ఉబ్బరీ నామ రాజధీతా అహోసి. సా అపరభాగే సరీరవలఞ్జట్ఠానం పవిట్ఠా పుళవకరాసిం దిస్వా తత్థ పుళవకసఞ్ఞం ఉప్పాదేత్వా పఠమం ఝానం పటిలభి. సా తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా తతో చుతా బ్రహ్మలోకే నిబ్బత్తి. తతో చవిత్వా పున గతివసేన ఆలులమానా ఇదాని సూకరయోనియం నిబ్బత్తి, ఇదం కారణం దిస్వా మయా సితం పాతుకతన్తి. తం సుత్వా ఆనన్దత్థేరప్పముఖా భిక్ఖూ మహన్తం సంవేగం పటిలభింసు. సత్థా తేసం సంవేగం ఉప్పాదేత్వా భవతణ్హాయ ఆదీనవం పకాసేన్తో అన్తరవీథియం ఠితకోవ ఇమా గాథా అభాసి –

    Ekasmiṃ kira samaye satthā rājagahaṃ piṇḍāya pavisanto ekaṃ sūkarapotikaṃ disvā sitaṃ pātvākāsi. Tassa sitaṃ karontassa mukhavivaraniggataṃ dantobhāsamaṇḍalaṃ disvā ānandatthero ‘‘ko nu kho, bhante, hetu sitassa pātukammāyā’’ti sitakāraṇaṃ pucchi. Atha naṃ satthā āha – ‘‘passasetaṃ, ānanda, sūkarapotika’’nti? ‘‘Āma, bhante’’ti. Esā kakusandhassa bhagavato sāsane ekāya āsanasālāya sāmantā kukkuṭī ahosi. Sā ekassa yogāvacarassa vipassanākammaṭṭhānaṃ sajjhāyantassa dhammaghosaṃ sutvā tato cutā rājakule nibbattitvā ubbarī nāma rājadhītā ahosi. Sā aparabhāge sarīravalañjaṭṭhānaṃ paviṭṭhā puḷavakarāsiṃ disvā tattha puḷavakasaññaṃ uppādetvā paṭhamaṃ jhānaṃ paṭilabhi. Sā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā tato cutā brahmaloke nibbatti. Tato cavitvā puna gativasena ālulamānā idāni sūkarayoniyaṃ nibbatti, idaṃ kāraṇaṃ disvā mayā sitaṃ pātukatanti. Taṃ sutvā ānandattherappamukhā bhikkhū mahantaṃ saṃvegaṃ paṭilabhiṃsu. Satthā tesaṃ saṃvegaṃ uppādetvā bhavataṇhāya ādīnavaṃ pakāsento antaravīthiyaṃ ṭhitakova imā gāthā abhāsi –

    ౩౩౮.

    338.

    ‘‘యథాపి మూలే అనుపద్దవే దళ్హే,

    ‘‘Yathāpi mūle anupaddave daḷhe,

    ఛిన్నోపి రుక్ఖో పునరేవ రూహతి;

    Chinnopi rukkho punareva rūhati;

    ఏవమ్పి తణ్హానుసయే అనూహతే,

    Evampi taṇhānusaye anūhate,

    నిబ్బత్తతీ దుక్ఖమిదం పునప్పునం.

    Nibbattatī dukkhamidaṃ punappunaṃ.

    ౩౩౯.

    339.

    ‘‘యస్స ఛత్తింసతి సోతా, మనాపసవనా భుసా;

    ‘‘Yassa chattiṃsati sotā, manāpasavanā bhusā;

    మహావహన్తి దుద్దిట్ఠిం, సఙ్కప్పా రాగనిస్సితా.

    Mahāvahanti duddiṭṭhiṃ, saṅkappā rāganissitā.

    ౩౪౦.

    340.

    ‘‘సవన్తి సబ్బధి సోతా, లతా ఉప్పజ్జ తిట్ఠతి;

    ‘‘Savanti sabbadhi sotā, latā uppajja tiṭṭhati;

    తఞ్చ దిస్వా లతం జాతం, మూలం పఞ్ఞాయ ఛిన్దథ.

    Tañca disvā lataṃ jātaṃ, mūlaṃ paññāya chindatha.

    ౩౪౧.

    341.

    ‘‘సరితాని సినేహితాని చ,

    ‘‘Saritāni sinehitāni ca,

    సోమనస్సాని హోన్తి జన్తునో;

    Somanassāni honti jantuno;

    తే సాతసితా సుఖేసినో,

    Te sātasitā sukhesino,

    తే వే జాతిజరూపగా నరా.

    Te ve jātijarūpagā narā.

    ౩౪౨.

    342.

    ‘‘తసిణాయ పురక్ఖతా పజా,

    ‘‘Tasiṇāya purakkhatā pajā,

    పరిసప్పన్తి ససోవ బన్ధితో;

    Parisappanti sasova bandhito;

    సంయోజనసఙ్గసత్తకా,

    Saṃyojanasaṅgasattakā,

    దుక్ఖముపేన్తి పునప్పునం చిరాయ.

    Dukkhamupenti punappunaṃ cirāya.

    ౩౪౩.

    343.

    ‘‘తసిణాయ పురక్ఖతా పజా,

    ‘‘Tasiṇāya purakkhatā pajā,

    పరిసప్పన్తి ససోవ బన్ధితో;

    Parisappanti sasova bandhito;

    తస్మా తసిణం వినోదయే,

    Tasmā tasiṇaṃ vinodaye,

    ఆకఙ్ఖన్త విరాగమత్తనో’’తి.

    Ākaṅkhanta virāgamattano’’ti.

    తత్థ మూలేతి యస్స రుక్ఖస్స చతూసు దిసాసు చతుధా హేట్ఠా చ ఉజుకమేవ గతే పఞ్చవిధమూలే ఛేదనఫాలనపాచనవిజ్ఝనాదీనం కేనచి ఉపద్దవేన అనుపద్దవే థిరపత్తతాయ దళ్హే సో రుక్ఖో ఉపరిచ్ఛిన్నోపి సాఖానం వసేన పునదేవ రూహతి, ఏవమేవ ఛద్వారికాయ తణ్హాయ అనుసయే అరహత్తమగ్గఞాణేన అనుహతే అసముచ్ఛిన్నే తస్మిం తస్మిం భవే జాతిఆదిభేదం ఇదం దుక్ఖం పునప్పునం నిబ్బత్తతియేవాతి అత్థో.

    Tattha mūleti yassa rukkhassa catūsu disāsu catudhā heṭṭhā ca ujukameva gate pañcavidhamūle chedanaphālanapācanavijjhanādīnaṃ kenaci upaddavena anupaddave thirapattatāya daḷhe so rukkho uparicchinnopi sākhānaṃ vasena punadeva rūhati, evameva chadvārikāya taṇhāya anusaye arahattamaggañāṇena anuhate asamucchinne tasmiṃ tasmiṃ bhave jātiādibhedaṃ idaṃ dukkhaṃ punappunaṃ nibbattatiyevāti attho.

    యస్సాతి యస్స పుగ్గలస్స ‘‘ఇతి అజ్ఝత్తికస్సూపాదాయ అట్ఠారస తణ్హావిచరితాని బాహిరస్సూపాదాయ అట్ఠారస తణ్హావిచరితానీ’’తి ఇమేసం తణ్హావిచరితానం వసేన ఛత్తింసతియా సోతేహి సమన్నాగతా మనాపేసు రూపాదీసు ఆసవతి పవత్తతీతి మనాపసవనా తణ్హా భుసా బలవతీ హోతి, తం పుగ్గలం విపన్నఞాణతాయ దుద్దిట్ఠిం పునప్పునం ఉప్పజ్జనతో మహన్తభావేన మహా హుత్వా ఝానం వా విపస్సనం వా అనిస్సాయ రాగనిస్సితా సఙ్కప్పా వహన్తీతి అత్థో.

    Yassāti yassa puggalassa ‘‘iti ajjhattikassūpādāya aṭṭhārasa taṇhāvicaritāni bāhirassūpādāya aṭṭhārasa taṇhāvicaritānī’’ti imesaṃ taṇhāvicaritānaṃ vasena chattiṃsatiyā sotehi samannāgatā manāpesu rūpādīsu āsavati pavattatīti manāpasavanā taṇhā bhusā balavatī hoti, taṃ puggalaṃ vipannañāṇatāya duddiṭṭhiṃ punappunaṃ uppajjanato mahantabhāvena mahā hutvā jhānaṃ vā vipassanaṃ vā anissāya rāganissitā saṅkappā vahantīti attho.

    సవన్తి సబ్బధి సోతాతి ఇమే తణ్హాసోతా చక్ఖుద్వారాదీనం వసేన సబ్బేసు రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు సవనతో, సబ్బాపి రూపతణ్హా…పే॰… ధమ్మతణ్హాతి సబ్బభవేసు వా సవనతో సబ్బధి సవన్తి నామ. లతాతి పలివేఠనట్ఠేన సంసిబ్బనట్ఠేన చ లతా వియాతి లతా. ఉప్పజ్జ తిట్ఠతీతి ఛహి ద్వారేహి ఉప్పజ్జిత్వా రూపాదీసు ఆరమ్మణేసు తిట్ఠతి. తఞ్చ దిస్వాతి తం పన తణ్హాలతం ‘‘ఏత్థేసా తణ్హా ఉప్పజ్జమానా ఉప్పజ్జతీ’’తి జాతట్ఠానవసేన దిస్వా. పఞ్ఞాయాతి సత్థేన వనే జాతం లతం వియ మగ్గపఞ్ఞాయ మూలే ఛిన్దథాతి అత్థో.

    Savanti sabbadhi sotāti ime taṇhāsotā cakkhudvārādīnaṃ vasena sabbesu rūpādīsu ārammaṇesu savanato, sabbāpi rūpataṇhā…pe… dhammataṇhāti sabbabhavesu vā savanato sabbadhi savanti nāma. Latāti paliveṭhanaṭṭhena saṃsibbanaṭṭhena ca latā viyāti latā. Uppajja tiṭṭhatīti chahi dvārehi uppajjitvā rūpādīsu ārammaṇesu tiṭṭhati. Tañca disvāti taṃ pana taṇhālataṃ ‘‘etthesā taṇhā uppajjamānā uppajjatī’’ti jātaṭṭhānavasena disvā. Paññāyāti satthena vane jātaṃ lataṃ viya maggapaññāya mūle chindathāti attho.

    సరితానీతి అనుసటాని పయాతాని. సినేహితానీతి చీవరాదీసు పవత్తసినేహవసేన సినేహితాని చ, తణ్హాసినేహమక్ఖితానీతి అత్థో. సోమనస్సానీతి తణ్హావసికస్స జన్తునో ఏవరూపాని సోమనస్సాని భవన్తి. తే సాతసితాతి తే తణ్హావసికా పుగ్గలా సాతనిస్సితా సుఖనిస్సితా చ హుత్వా సుఖేసినో సుఖపరియేసినో భవన్తి. తే వేతి యే ఏవరూపా నరా, తే జాతిజరాబ్యాధిమరణాని ఉపగచ్ఛన్తియేవాతి జాతిజరూపగా నామ హోన్తి. పజాతి ఇమే సత్తా తాసకరణేన తసిణాతి సఙ్ఖ్యం గతాయ తణ్హాయ పురక్ఖతా పరివారితా హుత్వా.

    Saritānīti anusaṭāni payātāni. Sinehitānīti cīvarādīsu pavattasinehavasena sinehitāni ca, taṇhāsinehamakkhitānīti attho. Somanassānīti taṇhāvasikassa jantuno evarūpāni somanassāni bhavanti. Te sātasitāti te taṇhāvasikā puggalā sātanissitā sukhanissitā ca hutvā sukhesino sukhapariyesino bhavanti. Te veti ye evarūpā narā, te jātijarābyādhimaraṇāni upagacchantiyevāti jātijarūpagā nāma honti. Pajāti ime sattā tāsakaraṇena tasiṇāti saṅkhyaṃ gatāya taṇhāya purakkhatā parivāritā hutvā.

    బన్ధితోతి లుద్దేన అరఞ్ఞే బద్ధో ససో వియ పరిసప్పన్తి భాయన్తి. సంయోజనసఙ్గసత్తకాతి దసవిధేన సంయోజనసఙ్గేన చేవ సత్తవిధేన రాగసఙ్గాదినా చ సత్తా బద్ధా తస్మిం వా లగ్గా హుత్వా. చిరాయాతి చిరం దీఘమద్ధానం పునప్పునం జాతిఆదికం దుక్ఖం ఉపగచ్ఛన్తీతి అత్థో. తస్మాతి యస్మా తసిణాయ పురక్ఖతా పలివేఠితా సత్తా, తస్మా అత్తనో విరాగం రాగాదివిగమం నిబ్బానం పత్థేన్తో ఆకఙ్కమానో భిక్ఖు అరహత్తమగ్గేనేతం తసిణం వినోదయే పనుదిత్వా నీహరిత్వా ఛడ్డేయ్యాతి అత్థో.

    Bandhitoti luddena araññe baddho saso viya parisappanti bhāyanti. Saṃyojanasaṅgasattakāti dasavidhena saṃyojanasaṅgena ceva sattavidhena rāgasaṅgādinā ca sattā baddhā tasmiṃ vā laggā hutvā. Cirāyāti ciraṃ dīghamaddhānaṃ punappunaṃ jātiādikaṃ dukkhaṃ upagacchantīti attho. Tasmāti yasmā tasiṇāya purakkhatā paliveṭhitā sattā, tasmā attano virāgaṃ rāgādivigamaṃ nibbānaṃ patthento ākaṅkamāno bhikkhu arahattamaggenetaṃ tasiṇaṃ vinodaye panuditvā nīharitvā chaḍḍeyyāti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసు.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu.

    సాపి ఖో సూకరపోతికా తతో చవిత్వా సువణ్ణభూమియం రాజకులే నిబ్బత్తి, తతో చుతా బారాణసియం, తతో చుతా సుప్పారకపట్టనే అస్సవాణిజగేహే నిబ్బత్తి, తతో చుతా కావీరపట్టనే నావికస్స గేహే నిబ్బత్తి, తతో చుతా అనురాధపురే ఇస్సరకులగేహే నిబ్బత్తి, తతో చుతా తస్సేవ దక్ఖిణదిసాయ భోక్కన్తగామే సుమనస్స నామ కుటుమ్బికస్స ధీతా నామేన సుమనా ఏవ హుత్వా నిబ్బత్తి. అథస్సా పితా తస్మిం గామే ఛడ్డితే దీఘవాపిరట్ఠం గన్త్వా మహామునిగామే నామ వసి. తత్థ నం దుట్ఠగామణిరఞ్ఞో అమచ్చో లకుణ్డకఅతిమ్బరో నామ కేనచిదేవ కరణీయేన గతో దిస్వా మహన్తం మఙ్గలం కత్వా ఆదాయ మహాపుణ్ణగామం గతో. అథ నం కోటిపబ్బతమహావిహారవాసీ మహాఅనురుద్ధత్థేరో నామ తత్థ పిణ్డాయ చరిత్వా తస్సా గేహద్వారే ఠితో దిస్వా భిక్ఖూహి సద్ధిం కథేసి, ‘‘ఆవుసో, సూకరపోతికా నామ లకుణ్డకఅతిమ్బరమహామత్తస్స భరియభావం పత్తా, అహో అచ్ఛరియ’’న్తి. సా తం కథం సుత్వా అతీతభవే ఉగ్ఘాటేత్వా జాతిస్సరఞాణం పటిలభి. తఙ్ఖణఞ్ఞేవ ఉప్పన్నసంవేగా సామికం యాచిత్వా మహన్తేన ఇస్సరియేన పఞ్చబలకత్థేరీనం సన్తికే పబ్బజిత్వా తిస్సమహావిహారే మహాసతిపట్ఠానసుత్తకథం సుత్వా సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి. పచ్ఛా దమిళమద్దనే కతే ఞాతీనం వసనట్ఠానం భోక్కన్తగామమేవ గన్త్వా తత్థ వసన్తీ కల్లమహావిహారే ఆసీవిసోపమసుత్తన్తం సుత్వా అరహత్తం పాపుణి.

    Sāpi kho sūkarapotikā tato cavitvā suvaṇṇabhūmiyaṃ rājakule nibbatti, tato cutā bārāṇasiyaṃ, tato cutā suppārakapaṭṭane assavāṇijagehe nibbatti, tato cutā kāvīrapaṭṭane nāvikassa gehe nibbatti, tato cutā anurādhapure issarakulagehe nibbatti, tato cutā tasseva dakkhiṇadisāya bhokkantagāme sumanassa nāma kuṭumbikassa dhītā nāmena sumanā eva hutvā nibbatti. Athassā pitā tasmiṃ gāme chaḍḍite dīghavāpiraṭṭhaṃ gantvā mahāmunigāme nāma vasi. Tattha naṃ duṭṭhagāmaṇirañño amacco lakuṇḍakaatimbaro nāma kenacideva karaṇīyena gato disvā mahantaṃ maṅgalaṃ katvā ādāya mahāpuṇṇagāmaṃ gato. Atha naṃ koṭipabbatamahāvihāravāsī mahāanuruddhatthero nāma tattha piṇḍāya caritvā tassā gehadvāre ṭhito disvā bhikkhūhi saddhiṃ kathesi, ‘‘āvuso, sūkarapotikā nāma lakuṇḍakaatimbaramahāmattassa bhariyabhāvaṃ pattā, aho acchariya’’nti. Sā taṃ kathaṃ sutvā atītabhave ugghāṭetvā jātissarañāṇaṃ paṭilabhi. Taṅkhaṇaññeva uppannasaṃvegā sāmikaṃ yācitvā mahantena issariyena pañcabalakattherīnaṃ santike pabbajitvā tissamahāvihāre mahāsatipaṭṭhānasuttakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhahi. Pacchā damiḷamaddane kate ñātīnaṃ vasanaṭṭhānaṃ bhokkantagāmameva gantvā tattha vasantī kallamahāvihāre āsīvisopamasuttantaṃ sutvā arahattaṃ pāpuṇi.

    సా పరినిబ్బానదివసే భిక్ఖుభిక్ఖునీహి పుచ్ఛితా భిక్ఖునిసఙ్ఘస్స సబ్బం ఇమం పవత్తిం నిరన్తరం కథేత్వా సన్నిపతితస్స భిక్ఖుసఙ్ఘస్స మజ్ఝే మణ్డలారామవాసినా ధమ్మపదభాణకమహాతిస్సత్థేరేన సద్ధిం సంసన్దిత్వా ‘‘అహం పుబ్బే మనుస్సయోనియం నిబ్బత్తిత్వా తతో చుతా కుక్కుటీ హుత్వా తత్థ సేనస్స సన్తికా సీసచ్ఛేదం పత్వా రాజగహే నిబ్బత్తా, పరిబ్బాజికాసు పబ్బజిత్వా పఠమజ్ఝానభూమియం నిబ్బత్తిత్వా తతో చుతా సేట్ఠికులే నిబ్బత్తా నచిరస్సేవ చవిత్వా సూకరయోనిం గన్త్వా తతో చుతా సువణ్ణభూమిం, తతో చుతా బారాణసిం, తతో చుతా సుప్పారకపట్టనం, తతో చుతా కావీరపట్టనం, తతో చుతా అనురాధపురం, తతో చుతా భోక్కన్తగామ’’న్తి ఏవం సమవిసమే తేరస అత్తభావే పత్వా ‘‘ఇదాని ఉక్కణ్ఠిత్వా పబ్బజిత్వా అరహత్తం పత్తా, సబ్బేపి అప్పమాదేన సమ్పాదేథా’’తి వత్వా చతస్సో పరిసా సంవేజేత్వా పరినిబ్బాయీతి.

    Sā parinibbānadivase bhikkhubhikkhunīhi pucchitā bhikkhunisaṅghassa sabbaṃ imaṃ pavattiṃ nirantaraṃ kathetvā sannipatitassa bhikkhusaṅghassa majjhe maṇḍalārāmavāsinā dhammapadabhāṇakamahātissattherena saddhiṃ saṃsanditvā ‘‘ahaṃ pubbe manussayoniyaṃ nibbattitvā tato cutā kukkuṭī hutvā tattha senassa santikā sīsacchedaṃ patvā rājagahe nibbattā, paribbājikāsu pabbajitvā paṭhamajjhānabhūmiyaṃ nibbattitvā tato cutā seṭṭhikule nibbattā nacirasseva cavitvā sūkarayoniṃ gantvā tato cutā suvaṇṇabhūmiṃ, tato cutā bārāṇasiṃ, tato cutā suppārakapaṭṭanaṃ, tato cutā kāvīrapaṭṭanaṃ, tato cutā anurādhapuraṃ, tato cutā bhokkantagāma’’nti evaṃ samavisame terasa attabhāve patvā ‘‘idāni ukkaṇṭhitvā pabbajitvā arahattaṃ pattā, sabbepi appamādena sampādethā’’ti vatvā catasso parisā saṃvejetvā parinibbāyīti.

    సూకరపోతికావత్థు దుతియం.

    Sūkarapotikāvatthu dutiyaṃ.

    ౩. విబ్భన్తభిక్ఖువత్థు

    3. Vibbhantabhikkhuvatthu

    యో నిబ్బనథోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో ఏకం విబ్భన్తకం భిక్ఖుం ఆరబ్భ కథేసి.

    Yonibbanathoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto ekaṃ vibbhantakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.

    ఏకో కిర మహాకస్సపత్థేరస్స సద్ధివిహారికో హుత్వా చత్తారి ఝానాని ఉప్పాదేత్వాపి అత్తనో మాతులస్స సువణ్ణకారస్స గేహే విసభాగారమ్మణం దిస్వా తత్థ పటిబద్ధచిత్తో విబ్భమి. అథ నం మనుస్సా అలసభావేన కమ్మం కాతుం అనిచ్ఛన్తం గేహా నీహరింసు. సో పాపమిత్తసంసగ్గేన చోరకమ్మేన జీవికం కప్పేన్తో విచరి. అథ నం ఏకదివసం గహేత్వా పచ్ఛాబాహం గాళ్హబన్ధనం బన్ధిత్వా చతుక్కే చతుక్కే కసాహి తాళేన్తా ఆఘాతనం నయింసు. థేరో పిణ్డాయ చరితుం పవిసన్తో తం దక్ఖిణేన ద్వారేన నీహరియమానం దిస్వా బన్ధనం సిథిలం కారేత్వా ‘‘పుబ్బే తయా పరిచితకమ్మట్ఠానం పున ఆవజ్జేహీ’’తి ఆహ. సో తేన ఓవాదేన సతుప్పాదం లభిత్వా పున చతుత్థజ్ఝానం నిబ్బత్తేసి. అథ నం ‘‘ఆఘాతనం నేత్వా ఘాతేస్సామా’’తి సూలే ఉత్తాసేసుం. సో న భాయతి న సన్తసతి. అథస్స తస్మిం తస్మిం దిసాభాగే ఠితా మనుస్సా అసిసత్తితోమరాదీని ఆవుధాని ఉక్ఖిపిత్వాపి తం అసన్తసన్తమేవ దిస్వా ‘‘పస్సథ, భో, ఇమం పురిసం, అనేకసతానఞ్హి ఆవుధహత్థానం పురిసానం మజ్ఝే నేవ ఛమ్భతి న వేధతి, అహో అచ్ఛరియ’’న్తి అచ్ఛరియబ్భుతజాతా మహానాదం నదిత్వా రఞ్ఞో తం పవత్తిం ఆరోచేసుం. రాజా తం కారణం సుత్వా ‘‘విస్సజ్జేథ న’’న్తి ఆహ. సత్థు సన్తికమ్పి గన్త్వా తమత్థం ఆరోచయింసు. సత్థా ఓభాసం ఫరిత్వా తస్స ధమ్మం దేసేన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Eko kira mahākassapattherassa saddhivihāriko hutvā cattāri jhānāni uppādetvāpi attano mātulassa suvaṇṇakārassa gehe visabhāgārammaṇaṃ disvā tattha paṭibaddhacitto vibbhami. Atha naṃ manussā alasabhāvena kammaṃ kātuṃ anicchantaṃ gehā nīhariṃsu. So pāpamittasaṃsaggena corakammena jīvikaṃ kappento vicari. Atha naṃ ekadivasaṃ gahetvā pacchābāhaṃ gāḷhabandhanaṃ bandhitvā catukke catukke kasāhi tāḷentā āghātanaṃ nayiṃsu. Thero piṇḍāya carituṃ pavisanto taṃ dakkhiṇena dvārena nīhariyamānaṃ disvā bandhanaṃ sithilaṃ kāretvā ‘‘pubbe tayā paricitakammaṭṭhānaṃ puna āvajjehī’’ti āha. So tena ovādena satuppādaṃ labhitvā puna catutthajjhānaṃ nibbattesi. Atha naṃ ‘‘āghātanaṃ netvā ghātessāmā’’ti sūle uttāsesuṃ. So na bhāyati na santasati. Athassa tasmiṃ tasmiṃ disābhāge ṭhitā manussā asisattitomarādīni āvudhāni ukkhipitvāpi taṃ asantasantameva disvā ‘‘passatha, bho, imaṃ purisaṃ, anekasatānañhi āvudhahatthānaṃ purisānaṃ majjhe neva chambhati na vedhati, aho acchariya’’nti acchariyabbhutajātā mahānādaṃ naditvā rañño taṃ pavattiṃ ārocesuṃ. Rājā taṃ kāraṇaṃ sutvā ‘‘vissajjetha na’’nti āha. Satthu santikampi gantvā tamatthaṃ ārocayiṃsu. Satthā obhāsaṃ pharitvā tassa dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ౩౪౪.

    344.

    ‘‘యో నిబ్బనథో వనాధిముత్తో,

    ‘‘Yo nibbanatho vanādhimutto,

    వనముత్తో వనమేవ ధావతి;

    Vanamutto vanameva dhāvati;

    తం పుగ్గలమేథ పస్సథ,

    Taṃ puggalametha passatha,

    ముత్తో బన్ధనమేవ ధావతీ’’తి.

    Mutto bandhanameva dhāvatī’’ti.

    తస్సత్థో – యో పుగ్గలో గిహిభావే ఆలయసఙ్ఖాతం వనథం ఛడ్డేత్వా పబ్బజితతాయ నిబ్బనథో దిబ్బవిహారసఙ్ఖాతే తపోవనే అధిముత్తో ఘరావాసబన్ధనసఙ్ఖాతా తణ్హావనా ముత్తో హుత్వా పున ఘరావాసబన్ధనసఙ్ఖాతం తణ్హావనమేవ ధావతి, ఏథ తం పుగ్గలం పస్సథ, ఏసో ఘరావాసబన్ధనతో ముత్తో ఘరావాసబన్ధనమేవ ధావతీతి.

    Tassattho – yo puggalo gihibhāve ālayasaṅkhātaṃ vanathaṃ chaḍḍetvā pabbajitatāya nibbanatho dibbavihārasaṅkhāte tapovane adhimutto gharāvāsabandhanasaṅkhātā taṇhāvanā mutto hutvā puna gharāvāsabandhanasaṅkhātaṃ taṇhāvanameva dhāvati, etha taṃ puggalaṃ passatha, eso gharāvāsabandhanato mutto gharāvāsabandhanameva dhāvatīti.

    ఇమం పన దేసనం సుత్వా సో రాజపురిసానం అన్తరే సూలగ్గే నిసిన్నోవ ఉదయబ్బయం పట్ఠపేత్వా తిలక్ఖణం ఆరోపేత్వా సఙ్ఖారే సమ్మసన్తో సోతాపత్తిఫలం పత్వా సమాపత్తిసుఖం అనుభవన్తో వేహాసం ఉప్పతిత్వా ఆకాసేనేవ సత్థు సన్తికం గన్త్వా సత్థారం వన్దిత్వా సరాజికాయ పరిసాయ మజ్ఝేయేవ అరహత్తం పాపుణీతి.

    Imaṃ pana desanaṃ sutvā so rājapurisānaṃ antare sūlagge nisinnova udayabbayaṃ paṭṭhapetvā tilakkhaṇaṃ āropetvā saṅkhāre sammasanto sotāpattiphalaṃ patvā samāpattisukhaṃ anubhavanto vehāsaṃ uppatitvā ākāseneva satthu santikaṃ gantvā satthāraṃ vanditvā sarājikāya parisāya majjheyeva arahattaṃ pāpuṇīti.

    విబ్భన్తభిక్ఖువత్థు తతియం.

    Vibbhantabhikkhuvatthu tatiyaṃ.

    ౪. బన్ధనాగారవత్థు

    4. Bandhanāgāravatthu

    తం దళ్హన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో బన్ధనాగారం ఆరబ్భ కథేసి.

    Nataṃ daḷhanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto bandhanāgāraṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిం కిర కాలే బహూ సన్ధిచ్ఛేదకపన్థఘాతకమనుస్సఘాతకే చోరే ఆనేత్వా కోసలరఞ్ఞో దస్సయింసు. తే రాజా అన్దుబన్ధనరజ్జుబన్ధనసఙ్ఖలికబన్ధనేహి బన్ధాపేసి. తింసమత్తాపి ఖో జానపదా భిక్ఖూ సత్థారం దట్ఠుకామా ఆగన్త్వా దిస్వా వన్దిత్వా పునదివసే సావత్థిం పిణ్డాయ చరన్తా బన్ధనాగారం గన్త్వా తే చోరే దిస్వా పిణ్డపాతపటిక్కన్తా సాయన్హసమయే తథాగతం ఉపసఙ్కమిత్వా, ‘‘భన్తే, అజ్జ అమ్హేహి పిణ్డాయ చరన్తేహి బన్ధనాగారే బహూ చోరా అన్దుబన్ధనాదీహి బద్ధా మహాదుక్ఖం అనుభవన్తా దిట్ఠా, తే తాని బన్ధనాని ఛిన్దిత్వా పలాయితుం న సక్కోన్తి, అత్థి ను ఖో, భన్తే, తేహి బన్ధనేహి థిరతరం అఞ్ఞం బన్ధనం నామా’’తి పుచ్ఛింసు. సత్థా, ‘‘భిక్ఖవే, కిం బన్ధనాని నామేతాని, యం పనేతం ధనధఞ్ఞపుత్తదారాదీసు తణ్హాసఙ్ఖాతం కిలేసబన్ధనం, ఏతం ఏతేహి సతగుణేన సహస్సగుణేన సతసహస్సగుణేన థిరతరం, ఏవం మహన్తమ్పి పనేతం దుచ్ఛిన్దనియం బన్ధనం పోరాణకపణ్డితా ఛిన్దిత్వా హిమవన్తం పవిసిత్వా పబ్బజింసూ’’తి వత్వా అతీతం ఆహరి –

    Ekasmiṃ kira kāle bahū sandhicchedakapanthaghātakamanussaghātake core ānetvā kosalarañño dassayiṃsu. Te rājā andubandhanarajjubandhanasaṅkhalikabandhanehi bandhāpesi. Tiṃsamattāpi kho jānapadā bhikkhū satthāraṃ daṭṭhukāmā āgantvā disvā vanditvā punadivase sāvatthiṃ piṇḍāya carantā bandhanāgāraṃ gantvā te core disvā piṇḍapātapaṭikkantā sāyanhasamaye tathāgataṃ upasaṅkamitvā, ‘‘bhante, ajja amhehi piṇḍāya carantehi bandhanāgāre bahū corā andubandhanādīhi baddhā mahādukkhaṃ anubhavantā diṭṭhā, te tāni bandhanāni chinditvā palāyituṃ na sakkonti, atthi nu kho, bhante, tehi bandhanehi thirataraṃ aññaṃ bandhanaṃ nāmā’’ti pucchiṃsu. Satthā, ‘‘bhikkhave, kiṃ bandhanāni nāmetāni, yaṃ panetaṃ dhanadhaññaputtadārādīsu taṇhāsaṅkhātaṃ kilesabandhanaṃ, etaṃ etehi sataguṇena sahassaguṇena satasahassaguṇena thirataraṃ, evaṃ mahantampi panetaṃ ducchindaniyaṃ bandhanaṃ porāṇakapaṇḍitā chinditvā himavantaṃ pavisitvā pabbajiṃsū’’ti vatvā atītaṃ āhari –

    అతీతే బారాణసియం బ్రహ్మదత్తే రజ్జం కారేన్తే బోధిసత్తో ఏకస్మిం దుగ్గతగహపతికులే నిబ్బత్తి. తస్స వయప్పత్తస్స పితా కాలమకాసి. సో భతిం కత్వా మాతరం పోసేసి. అథస్స మాతా అనిచ్ఛమానస్సేవ ఏకం కులధీతరం గేహే కత్వా అపరభాగే కాలమకాసి. భరియాయపిస్స కుచ్ఛియం గబ్భో పతిట్ఠహి. సో గబ్భస్స పతిట్ఠితభావం అజానన్తోవ, ‘‘భద్దే, త్వం భతిం కత్వా జీవ, అహం పబ్బజిస్సామీ’’తి ఆహ. ‘‘సామి, నను గబ్భో మే పతిట్ఠితో, మయి విజాతాయ దారకం దిస్వా పబ్బజిస్ససీ’’తి ఆహ. సో ‘‘సాధూ’’తి సమ్పటిచ్ఛిత్వా తస్సా విజాతకాలే, ‘‘భద్దే, త్వం సోత్థినా విజాతా, ఇదాని అహం పబ్బజిస్సామీ’’తి ఆపుచ్ఛి. అథ నం సా ‘‘పుత్తస్స తావ థనపానతో అపగమనకాలం ఆగమేహీ’’తి వత్వా పున గబ్భం గణ్హి. సో చిన్తేసి – ‘‘ఇమం సమ్పటిచ్ఛాపేత్వా గన్తుం న సక్కా, ఇమిస్సా అనాచిక్ఖిత్వావ పలాయిత్వా పబ్బజిస్సామీ’’తి. సో తస్సా అనాచిక్ఖిత్వావ రత్తిభాగే ఉట్ఠాయ పలాయి. అథ నం నగరగుత్తికా అగ్గహేసుం. సో ‘‘అహం, సామి, మాతుపోసకో నామ, విస్సజ్జేథ మ’’న్తి అత్తానం విస్సజ్జాపేత్వా ఏకస్మిం ఠానే వసిత్వా ఇసిపబ్బజ్జం పబ్బజిత్వా అభిఞ్ఞాసమాపత్తియో లభిత్వా ఝానకీళాయ కీళన్తో విహాసి. సో తత్థ వసన్తోయేవ ‘‘ఏవరూపమ్పి నామ మే దుచ్ఛిన్దనియం పుత్తదారబన్ధనం కిలేసబన్ధనం ఛిన్న’’న్తి ఇమం ఉదానం ఉదానేసి.

    Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto ekasmiṃ duggatagahapatikule nibbatti. Tassa vayappattassa pitā kālamakāsi. So bhatiṃ katvā mātaraṃ posesi. Athassa mātā anicchamānasseva ekaṃ kuladhītaraṃ gehe katvā aparabhāge kālamakāsi. Bhariyāyapissa kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhahi. So gabbhassa patiṭṭhitabhāvaṃ ajānantova, ‘‘bhadde, tvaṃ bhatiṃ katvā jīva, ahaṃ pabbajissāmī’’ti āha. ‘‘Sāmi, nanu gabbho me patiṭṭhito, mayi vijātāya dārakaṃ disvā pabbajissasī’’ti āha. So ‘‘sādhū’’ti sampaṭicchitvā tassā vijātakāle, ‘‘bhadde, tvaṃ sotthinā vijātā, idāni ahaṃ pabbajissāmī’’ti āpucchi. Atha naṃ sā ‘‘puttassa tāva thanapānato apagamanakālaṃ āgamehī’’ti vatvā puna gabbhaṃ gaṇhi. So cintesi – ‘‘imaṃ sampaṭicchāpetvā gantuṃ na sakkā, imissā anācikkhitvāva palāyitvā pabbajissāmī’’ti. So tassā anācikkhitvāva rattibhāge uṭṭhāya palāyi. Atha naṃ nagaraguttikā aggahesuṃ. So ‘‘ahaṃ, sāmi, mātuposako nāma, vissajjetha ma’’nti attānaṃ vissajjāpetvā ekasmiṃ ṭhāne vasitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā abhiññāsamāpattiyo labhitvā jhānakīḷāya kīḷanto vihāsi. So tattha vasantoyeva ‘‘evarūpampi nāma me ducchindaniyaṃ puttadārabandhanaṃ kilesabandhanaṃ chinna’’nti imaṃ udānaṃ udānesi.

    సత్థా ఇమం అతీతం ఆహరిత్వా తేన ఉదానితం ఉదానం పకాసేన్తో ఇమా గాథా అభాసి –

    Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā tena udānitaṃ udānaṃ pakāsento imā gāthā abhāsi –

    ౩౪౫.

    345.

    ‘‘న తం దళ్హం బన్ధనమాహు ధీరా,

    ‘‘Na taṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā,

    యదాయసం దారుజపబ్బజఞ్చ;

    Yadāyasaṃ dārujapabbajañca;

    సారత్తరత్తా మణికుణ్డలేసు,

    Sārattarattā maṇikuṇḍalesu,

    పుత్తేసు దారేసు చ యా అపేక్ఖా.

    Puttesu dāresu ca yā apekkhā.

    ౩౪౬.

    346.

    ‘‘ఏతం దళ్హం బన్ధనమాహు ధీరా,

    ‘‘Etaṃ daḷhaṃ bandhanamāhu dhīrā,

    ఓహారినం సిథిలం దుప్పముఞ్చం;

    Ohārinaṃ sithilaṃ duppamuñcaṃ;

    ఏతమ్పి ఛేత్వాన పరిబ్బజన్తి,

    Etampi chetvāna paribbajanti,

    అనపేక్ఖినో కామసుఖం పహాయా’’తి.

    Anapekkhino kāmasukhaṃ pahāyā’’ti.

    తత్థ ధీరాతి బుద్ధాదయో పణ్డితపురిసా యం సఙ్ఖలికసఙ్ఖాతం అయసా నిబ్బత్తం ఆయసం, అన్దుబన్ధనసఙ్ఖాతం దారుజం, యఞ్చ పబ్బజతిణేహి వా అఞ్ఞేహి వా వాకాదీహి రజ్జుం కత్వా కతం రజ్జుబన్ధనం, తం అసిఆదీహి ఛిన్దితుం సక్కుణేయ్యభావేన థిరన్తి న వదన్తీతి అత్థో. సారత్తరత్తాతి సారత్తా హుత్వా రత్తా, బహలతరరాగరత్తాతి అత్థో. మణికుణ్డలేసూతి మణీసు చేవ కుణ్డలేసు చ, మణివిచిత్తేసు వా కుణ్డలేసు. ఏతం దళ్హన్తి యే మణికుణ్డలేసు సారత్తరత్తా, తేసం సో రాగో చ యా పుత్తదారేసు అపేక్ఖా తణ్హా, ఏతం కిలేసమయం బన్ధనఞ్చ పణ్డితపురిసా దళ్హన్తి వదన్తి. ఓహారినన్తి ఆకడ్ఢిత్వా చతూసు అపాయేసు పాతనతో అవహరతి హేట్ఠా హరతీతి ఓహారినం. సిథిలన్తి బన్ధనట్ఠానే ఛవిచమ్మమంసాని న ఛిన్దతి, లోహితం న నీహరతి, బన్ధనభావమ్పి అజానాపేత్వా థలపథజలపథాదీసు కమ్మాని కాతుం దేతీతి సిథిలం. దుప్పముఞ్చన్తి లోభవసేన హి ఏకవారమ్పి ఉప్పన్నం కిలేసబన్ధనం దట్ఠట్ఠానతో కచ్ఛపో వియ దుమ్మోచియం హోతీతి దుప్పముఞ్చం. ఏతమ్పి ఛేత్వానాతి ఏతం దళ్హమ్పి కిలేసబన్ధనం ఞాణఖగ్గేన ఛిన్దిత్వా అనపేక్ఖినో హుత్వా కామసుఖం పహాయ పరిబ్బజన్తి, పక్కమన్తి పబ్బజన్తీతి అత్థో.

    Tattha dhīrāti buddhādayo paṇḍitapurisā yaṃ saṅkhalikasaṅkhātaṃ ayasā nibbattaṃ āyasaṃ, andubandhanasaṅkhātaṃ dārujaṃ, yañca pabbajatiṇehi vā aññehi vā vākādīhi rajjuṃ katvā kataṃ rajjubandhanaṃ, taṃ asiādīhi chindituṃ sakkuṇeyyabhāvena thiranti na vadantīti attho. Sārattarattāti sārattā hutvā rattā, bahalatararāgarattāti attho. Maṇikuṇḍalesūti maṇīsu ceva kuṇḍalesu ca, maṇivicittesu vā kuṇḍalesu. Etaṃ daḷhanti ye maṇikuṇḍalesu sārattarattā, tesaṃ so rāgo ca yā puttadāresu apekkhā taṇhā, etaṃ kilesamayaṃ bandhanañca paṇḍitapurisā daḷhanti vadanti. Ohārinanti ākaḍḍhitvā catūsu apāyesu pātanato avaharati heṭṭhā haratīti ohārinaṃ. Sithilanti bandhanaṭṭhāne chavicammamaṃsāni na chindati, lohitaṃ na nīharati, bandhanabhāvampi ajānāpetvā thalapathajalapathādīsu kammāni kātuṃ detīti sithilaṃ. Duppamuñcanti lobhavasena hi ekavārampi uppannaṃ kilesabandhanaṃ daṭṭhaṭṭhānato kacchapo viya dummociyaṃ hotīti duppamuñcaṃ. Etampi chetvānāti etaṃ daḷhampi kilesabandhanaṃ ñāṇakhaggena chinditvā anapekkhino hutvā kāmasukhaṃ pahāya paribbajanti, pakkamanti pabbajantīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    బన్ధనాగారవత్థు చతుత్థం.

    Bandhanāgāravatthu catutthaṃ.

    ౫. ఖేమాథేరీవత్థు

    5. Khemātherīvatthu

    యే రాగరత్తాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో ఖేమం నామ రఞ్ఞో బిమ్బిసారస్స అగ్గమహేసిం ఆరబ్భ కథేసి.

    Ye rāgarattāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto khemaṃ nāma rañño bimbisārassa aggamahesiṃ ārabbha kathesi.

    సా కిర పదుముత్తరపాదమూలే పత్థితపత్థనా అతివియ అభిరూపా పాసాదికా అహోసి. ‘‘సత్థా కిర రూపస్స దోసం కథేతీ’’తి సుత్వా పన సత్థు సన్తికం గన్తుం న ఇచ్ఛి. రాజా తస్సా రూపమదమత్తభావం ఞత్వా వేళువనవణ్ణనాపటిసంయుత్తాని గీతాని కారేత్వా నటాదీనం దాపేసి. తేసం తాని గాయన్తానం సద్దం సుత్వా తస్సా వేళువనం అదిట్ఠపుబ్బం వియ అసుతపుబ్బం వియ చ అహోసి. సా ‘‘కతరం ఉయ్యానం సన్ధాయ గాయథా’’తి పుచ్ఛిత్వా, ‘‘దేవీ, తుమ్హాకం వేళువనుయ్యానమేవా’’తి వుత్తే ఉయ్యానం గన్తుకామా అహోసి. సత్థా తస్సా ఆగమనం ఞత్వా పరిసమజ్ఝే నిసీదిత్వా ధమ్మం దేసేన్తోవ తాలవణ్టం ఆదాయ అత్తనో పస్సే ఠత్వా బీజమానం అభిరూపం ఇత్థిం నిమ్మిని. ఖేమా, దేవీపి పవిసమానావ తం ఇత్థిం దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధో రూపస్స దోసం కథేతీతి వదన్తి, అయఞ్చస్స సన్తికే ఇత్థీ బీజయమానా ఠితా, నాహం ఇమిస్సా కలభాగమ్పి ఉపేమి, న మయా ఈదిసం ఇత్థిరూపం దిట్ఠపుబ్బం, సత్థారం అభూతేన అబ్భాచిక్ఖన్తి మఞ్ఞే’’తి చిన్తేత్వా తథాగతస్స కథాసద్దమ్పి అనిసామేత్వా తమేవ ఇత్థిం ఓలోకయమానా అట్ఠాసి. సత్థా తస్సా తస్మిం రూపే ఉప్పన్నబహుమానతం ఞత్వా తం రూపం పఠమవయాదివసేన దస్సేత్వా హేట్ఠా వుత్తనయేనేవ పరియోసానే అట్ఠిమత్తావసానం కత్వా దస్సేసి. ఖేమా తం దిస్వా ‘‘ఏవరూపమ్పి నామేతం రూపం ముహుత్తేనేవ ఖయవయం సమ్పత్తం, నత్థి వత ఇమస్మిం రూపే సారో’’తి చిన్తేసి. సత్థా తస్సా చిత్తాచారం ఓలోకేత్వా, ‘‘ఖేమే, త్వం ‘ఇమస్మిం రూపే సారో అత్థీ’తి చిన్తేసి, పస్స దానిస్స అసారభావ’’న్తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Sā kira padumuttarapādamūle patthitapatthanā ativiya abhirūpā pāsādikā ahosi. ‘‘Satthā kira rūpassa dosaṃ kathetī’’ti sutvā pana satthu santikaṃ gantuṃ na icchi. Rājā tassā rūpamadamattabhāvaṃ ñatvā veḷuvanavaṇṇanāpaṭisaṃyuttāni gītāni kāretvā naṭādīnaṃ dāpesi. Tesaṃ tāni gāyantānaṃ saddaṃ sutvā tassā veḷuvanaṃ adiṭṭhapubbaṃ viya asutapubbaṃ viya ca ahosi. Sā ‘‘kataraṃ uyyānaṃ sandhāya gāyathā’’ti pucchitvā, ‘‘devī, tumhākaṃ veḷuvanuyyānamevā’’ti vutte uyyānaṃ gantukāmā ahosi. Satthā tassā āgamanaṃ ñatvā parisamajjhe nisīditvā dhammaṃ desentova tālavaṇṭaṃ ādāya attano passe ṭhatvā bījamānaṃ abhirūpaṃ itthiṃ nimmini. Khemā, devīpi pavisamānāva taṃ itthiṃ disvā cintesi – ‘‘sammāsambuddho rūpassa dosaṃ kathetīti vadanti, ayañcassa santike itthī bījayamānā ṭhitā, nāhaṃ imissā kalabhāgampi upemi, na mayā īdisaṃ itthirūpaṃ diṭṭhapubbaṃ, satthāraṃ abhūtena abbhācikkhanti maññe’’ti cintetvā tathāgatassa kathāsaddampi anisāmetvā tameva itthiṃ olokayamānā aṭṭhāsi. Satthā tassā tasmiṃ rūpe uppannabahumānataṃ ñatvā taṃ rūpaṃ paṭhamavayādivasena dassetvā heṭṭhā vuttanayeneva pariyosāne aṭṭhimattāvasānaṃ katvā dassesi. Khemā taṃ disvā ‘‘evarūpampi nāmetaṃ rūpaṃ muhutteneva khayavayaṃ sampattaṃ, natthi vata imasmiṃ rūpe sāro’’ti cintesi. Satthā tassā cittācāraṃ oloketvā, ‘‘kheme, tvaṃ ‘imasmiṃ rūpe sāro atthī’ti cintesi, passa dānissa asārabhāva’’nti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ఆతురం అసుచిం పూతిం, పస్స ఖేమే సముస్సయం;

    ‘‘Āturaṃ asuciṃ pūtiṃ, passa kheme samussayaṃ;

    ఉగ్ఘరన్తం పగ్ఘరన్తం, బాలానం అభిపత్థిత’’న్తి. (అప॰ థేరీ ౨.౨.౩౫౪);

    Uggharantaṃ paggharantaṃ, bālānaṃ abhipatthita’’nti. (apa. therī 2.2.354);

    సా గాథాపరియోసానే సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి. అథ నం సత్థా, ‘‘ఖేమే, ఇమే సత్తా రాగరత్తా దోసపదుట్ఠా మోహమూళ్హా అత్తనో తణ్హాసోతం సమతిక్కమితుం న సక్కోన్తి, తత్థేవ లగ్గన్తీ’’తి వత్వా ధమ్మం దేసేన్తో ఇమం గాథమాహ –

    Sā gāthāpariyosāne sotāpattiphale patiṭṭhahi. Atha naṃ satthā, ‘‘kheme, ime sattā rāgarattā dosapaduṭṭhā mohamūḷhā attano taṇhāsotaṃ samatikkamituṃ na sakkonti, tattheva laggantī’’ti vatvā dhammaṃ desento imaṃ gāthamāha –

    ౩౪౭.

    347.

    ‘‘యే రాగరత్తానుపతన్తి సోతం,

    ‘‘Ye rāgarattānupatanti sotaṃ,

    సయం కతం మక్కటకోవ జాలం;

    Sayaṃ kataṃ makkaṭakova jālaṃ;

    ఏతమ్పి ఛేత్వాన వజన్తి ధీరా,

    Etampi chetvāna vajanti dhīrā,

    అనపేక్ఖినో సబ్బదుక్ఖం పహాయా’’తి.

    Anapekkhino sabbadukkhaṃ pahāyā’’ti.

    తత్థ మక్కటకోవ జాలన్తి యథా నామ మక్కటకో సుత్తజాలం కత్వా మజ్ఝే ఠానే నాభిమణ్డలే నిపన్నో పరియన్తే పతితం పటఙ్గం వా మక్ఖికం వా వేగేన గన్త్వా విజ్ఝిత్వా తస్స రసం పివిత్వా పున గన్త్వా తస్మింయేవ ఠానే నిపజ్జతి, ఏవమేవ యే సత్తా రాగరత్తా దోసపదుట్ఠా మోహమూళ్హా సయంకతం తణ్హాసోతం అనుపతన్తి, తే తం సమతిక్కమితుం న సక్కోన్తి, ఏవం దురతిక్కమం. ఏతమ్పి ఛేత్వాన వజన్తి ధీరాతి పణ్డితా ఏతం బన్ధనం ఛేత్వా అనపేక్ఖినో నిరాలయా హుత్వా అరహత్తమగ్గేన సబ్బదుక్ఖం పహాయ వజన్తి, గచ్ఛన్తీతి అత్థో.

    Tattha makkaṭakova jālanti yathā nāma makkaṭako suttajālaṃ katvā majjhe ṭhāne nābhimaṇḍale nipanno pariyante patitaṃ paṭaṅgaṃ vā makkhikaṃ vā vegena gantvā vijjhitvā tassa rasaṃ pivitvā puna gantvā tasmiṃyeva ṭhāne nipajjati, evameva ye sattā rāgarattā dosapaduṭṭhā mohamūḷhā sayaṃkataṃ taṇhāsotaṃ anupatanti, te taṃ samatikkamituṃ na sakkonti, evaṃ duratikkamaṃ. Etampi chetvāna vajanti dhīrāti paṇḍitā etaṃ bandhanaṃ chetvā anapekkhino nirālayā hutvā arahattamaggena sabbadukkhaṃ pahāya vajanti, gacchantīti attho.

    దేసనావసానే ఖేమా అరహత్తే పతిట్ఠహి, మహాజనస్సాపి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసి. సత్థా రాజానం ఆహ – ‘‘మహారాజ, ఖేమాయ పబ్బజితుం వా పరినిబ్బాయితుం వా వట్టతీ’’తి. భన్తే, పబ్బాజేథ నం, అలం పరినిబ్బానేనాతి. సా పబ్బజిత్వా అగ్గసావికా అహోసీతి.

    Desanāvasāne khemā arahatte patiṭṭhahi, mahājanassāpi sātthikā dhammadesanā ahosi. Satthā rājānaṃ āha – ‘‘mahārāja, khemāya pabbajituṃ vā parinibbāyituṃ vā vaṭṭatī’’ti. Bhante, pabbājetha naṃ, alaṃ parinibbānenāti. Sā pabbajitvā aggasāvikā ahosīti.

    ఖేమాథేరీవత్థు పఞ్చమం.

    Khemātherīvatthu pañcamaṃ.

    ౬. ఉగ్గసేనవత్థు

    6. Uggasenavatthu

    ముఞ్చ పురేతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా వేళువనే విహరన్తో ఉగ్గసేనం ఆరబ్భ కథేసి.

    Muñca pureti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane viharanto uggasenaṃ ārabbha kathesi.

    పఞ్చసతా కిర నటా సంవచ్ఛరే వా ఛమాసే వా పత్తే రాజగహం గన్త్వా రఞ్ఞో సత్తాహం సమజ్జం కత్వా బహుం హిరఞ్ఞసువణ్ణం లభన్తి, అన్తరన్తరే ఉక్ఖేపదాయానం పరియన్తో నత్థి. మహాజనో మఞ్చాతిమఞ్చాదీసు ఠత్వా సమజ్జం ఓలోకేసి. అథేకా లఙ్ఘికధీతా వంసం అభిరుయ్హ తస్స ఉపరి పరివత్తిత్వా తస్స పరియన్తే ఆకాసే చఙ్కమమానా నచ్చతి చేవ గాయతి చ. తస్మిం సమయే ఉగ్గసేనో నామ సేట్ఠిపుత్తో సహాయకేన సద్ధిం మఞ్చాతిమఞ్చే ఠితో తం ఓలోకేత్వా తస్సా హత్థపాదవిక్ఖేపాదీసు ఉప్పన్నసినేహో గేహం గన్త్వా ‘‘తం లభన్తో జీవిస్సామి, అలభన్తస్స మే ఇధేవ మరణ’’న్తి ఆహారూపచ్ఛేదం కత్వా మఞ్చకే నిపజ్జి. మాతాపితూహి, ‘‘తాత, కిం తే రుజ్జతీ’’తి పుచ్ఛితోపి ‘‘తం మే నటధీతరం లభన్తస్స జీవితం అత్థి, అలభన్తస్స మే ఇధేవ మరణ’’న్తి వత్వా, ‘‘తాత, మా ఏవం కరి, అఞ్ఞం తే అమ్హాకం కులస్స చ భోగానఞ్చ అనురూపం కుమారికం ఆనేస్సామా’’తి వుత్తేపి తథేవ వత్వా నిపజ్జి. అథస్స పితా బహుం యాచిత్వాపి తం సఞ్ఞాపేతుం అసక్కోన్తో తస్స సహాయం పక్కోసాపేత్వా కహాపణసహస్సం దత్వా ‘‘ఇమే కహాపణే గహేత్వా అత్తనో ధీతరం మయ్హం పుత్తస్స దేతూ’’తి పహిణి. సో ‘‘నాహం కహాపణే గహేత్వా దేమి, సచే పన సో ఇమం అలభిత్వా జీవితుం న సక్కోతి, తేన హి అమ్హేహి సద్ధింయేవ విచరతు, దస్సామిస్స ధీతర’’న్తి ఆహ. మాతాపితరో పుత్తస్స తమత్థం ఆరోచేసుం. సో ‘‘అహం తేహి సద్ధిం విచరిస్సామీ’’తి వత్వా యాచన్తానమ్పి తేసం కథం అనాదియిత్వా నిక్ఖమిత్వా నాటకస్స సన్తికం అగమాసి. సో తస్స ధీతరం దత్వా తేన సద్ధింయేవ గామనిగమరాజధానీసు సిప్పం దస్సేన్తో విచరి.

    Pañcasatā kira naṭā saṃvacchare vā chamāse vā patte rājagahaṃ gantvā rañño sattāhaṃ samajjaṃ katvā bahuṃ hiraññasuvaṇṇaṃ labhanti, antarantare ukkhepadāyānaṃ pariyanto natthi. Mahājano mañcātimañcādīsu ṭhatvā samajjaṃ olokesi. Athekā laṅghikadhītā vaṃsaṃ abhiruyha tassa upari parivattitvā tassa pariyante ākāse caṅkamamānā naccati ceva gāyati ca. Tasmiṃ samaye uggaseno nāma seṭṭhiputto sahāyakena saddhiṃ mañcātimañce ṭhito taṃ oloketvā tassā hatthapādavikkhepādīsu uppannasineho gehaṃ gantvā ‘‘taṃ labhanto jīvissāmi, alabhantassa me idheva maraṇa’’nti āhārūpacchedaṃ katvā mañcake nipajji. Mātāpitūhi, ‘‘tāta, kiṃ te rujjatī’’ti pucchitopi ‘‘taṃ me naṭadhītaraṃ labhantassa jīvitaṃ atthi, alabhantassa me idheva maraṇa’’nti vatvā, ‘‘tāta, mā evaṃ kari, aññaṃ te amhākaṃ kulassa ca bhogānañca anurūpaṃ kumārikaṃ ānessāmā’’ti vuttepi tatheva vatvā nipajji. Athassa pitā bahuṃ yācitvāpi taṃ saññāpetuṃ asakkonto tassa sahāyaṃ pakkosāpetvā kahāpaṇasahassaṃ datvā ‘‘ime kahāpaṇe gahetvā attano dhītaraṃ mayhaṃ puttassa detū’’ti pahiṇi. So ‘‘nāhaṃ kahāpaṇe gahetvā demi, sace pana so imaṃ alabhitvā jīvituṃ na sakkoti, tena hi amhehi saddhiṃyeva vicaratu, dassāmissa dhītara’’nti āha. Mātāpitaro puttassa tamatthaṃ ārocesuṃ. So ‘‘ahaṃ tehi saddhiṃ vicarissāmī’’ti vatvā yācantānampi tesaṃ kathaṃ anādiyitvā nikkhamitvā nāṭakassa santikaṃ agamāsi. So tassa dhītaraṃ datvā tena saddhiṃyeva gāmanigamarājadhānīsu sippaṃ dassento vicari.

    సాపి తేన సద్ధిం సంవాసమన్వాయ నచిరస్సేవ పుత్తం లభిత్వా కీళాపయమానా ‘‘సకటగోపకస్స పుత్త, భణ్డహారకస్స పుత్త, కిఞ్చి అజానకస్స పుత్తా’’తి వదతి. సోపి నేసం సకటపరివత్తకం కత్వా ఠితట్ఠానే గోణానం తిణం ఆహరతి, సిప్పదస్సనట్ఠానే లద్ధభణ్డకం ఉక్ఖిపిత్వా హరతి . తదేవ కిర సన్ధాయ సా ఇత్థీ పుత్తం కీళాపయమానా తథా వదతి. సో అత్తానం ఆరబ్భ తస్సా గాయనభావం ఞత్వా తం పుచ్ఛి – ‘‘మం సన్ధాయ కథేసీ’’తి? ‘‘ఆమ, తం సన్ధాయా’’తి. ‘‘ఏవం సన్తే అహం పలాయిస్సామీ’’తి . సా ‘‘కిం పన మయ్హం తయా పలాయితేన వా ఆగతేన వా’’తి పునప్పునం తదేవ గీతం గాయతి. సా కిర అత్తనో రూపసమ్పత్తిఞ్చేవ ధనలాభఞ్చ నిస్సాయ తం కిస్మిఞ్చి న మఞ్ఞతి. సో ‘‘కిం ను ఖో నిస్సాయ ఇమిస్సా అయం మానో’’తి చిన్తేన్తో ‘‘సిప్పం నిస్సాయా’’తి ఞత్వా ‘‘హోతు, సిప్పం ఉగ్గణ్హిస్సామీ’’తి ససురం ఉపసఙ్కమిత్వా తస్స జాననకసిప్పం ఉగ్గణ్హిత్వా గామనిగమాదీసు సిప్పం దస్సేన్తో అనుపుబ్బేన రాజగహం ఆగన్త్వా ‘‘ఇతో సత్తమే దివసే ఉగ్గసేనో సేట్ఠిపుత్తో నగరవాసీనం సిప్పం దస్సేస్సతీ’’తి ఆరోచాపేసి.

    Sāpi tena saddhiṃ saṃvāsamanvāya nacirasseva puttaṃ labhitvā kīḷāpayamānā ‘‘sakaṭagopakassa putta, bhaṇḍahārakassa putta, kiñci ajānakassa puttā’’ti vadati. Sopi nesaṃ sakaṭaparivattakaṃ katvā ṭhitaṭṭhāne goṇānaṃ tiṇaṃ āharati, sippadassanaṭṭhāne laddhabhaṇḍakaṃ ukkhipitvā harati . Tadeva kira sandhāya sā itthī puttaṃ kīḷāpayamānā tathā vadati. So attānaṃ ārabbha tassā gāyanabhāvaṃ ñatvā taṃ pucchi – ‘‘maṃ sandhāya kathesī’’ti? ‘‘Āma, taṃ sandhāyā’’ti. ‘‘Evaṃ sante ahaṃ palāyissāmī’’ti . Sā ‘‘kiṃ pana mayhaṃ tayā palāyitena vā āgatena vā’’ti punappunaṃ tadeva gītaṃ gāyati. Sā kira attano rūpasampattiñceva dhanalābhañca nissāya taṃ kismiñci na maññati. So ‘‘kiṃ nu kho nissāya imissā ayaṃ māno’’ti cintento ‘‘sippaṃ nissāyā’’ti ñatvā ‘‘hotu, sippaṃ uggaṇhissāmī’’ti sasuraṃ upasaṅkamitvā tassa jānanakasippaṃ uggaṇhitvā gāmanigamādīsu sippaṃ dassento anupubbena rājagahaṃ āgantvā ‘‘ito sattame divase uggaseno seṭṭhiputto nagaravāsīnaṃ sippaṃ dassessatī’’ti ārocāpesi.

    నగరవాసినో మఞ్చాతిమఞ్చాదయో బన్ధాపేత్వా సత్తమే దివసే సన్నిపతింసు. సోపి సట్ఠిహత్థం వంసం అభిరుయ్హ తస్స మత్థకే అట్ఠాసి. తం దివసం సత్థా పచ్చూసకాలే లోకం వోలోకేన్తో తం అత్తనో ఞాణజాలస్స అన్తో పవిట్ఠం దిస్వా ‘‘కిం ను ఖో భవిస్సతీ’’తి ఆవజ్జేన్తో ‘‘స్వే సేట్ఠిపుత్తో సిప్పం దస్సేస్సామీతి వంసమత్థకే ఠస్సతి, తస్స దస్సనత్థం మహాజనో సన్నిపతిస్సతి. తత్ర అహం చతుప్పదికం గాథం దేసేస్సామి, తం సుత్వా చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో భవిస్సతి, ఉగ్గసేనోపి అరహత్తే పతిట్ఠహిస్సతీ’’తి అఞ్ఞాసి. సత్థా పునదివసే కాలం సల్లక్ఖేత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘపరివుతో రాజగహం పిణ్డాయ పావిసి. ఉగ్గసేనోపి సత్థరి అన్తోనగరం అపవిట్ఠేయేవ ఉన్నాదనత్థాయ మహాజనస్స అఙ్గులిసఞ్ఞం దత్వా వంసమత్థకే పతిట్ఠాయ ఆకాసేయేవ సత్త వారే పరివత్తిత్వా ఓరుయ్హ వంసమత్థకే అట్ఠాసి. తస్మిం ఖణే సత్థా నగరం పవిసన్తో యథా తం పరిసా న ఓలోకేతి, ఏవం కత్వా అత్తానమేవ ఓలోకాపేసి. ఉగ్గసేనో పరిసం ఓలోకేత్వా ‘‘న మం పరిసా ఓలోకేతీ’’తి దోమనస్సప్పత్తో ‘‘ఇదం మయా సంవచ్ఛరే కత్తబ్బం సిప్పం, సత్థరి నగరం పవిసన్తే పరిసా మం అనోలోకేత్వా సత్థారమేవ ఓలోకేతి, మోఘం వత మే సిప్పదస్సనం జాత’’న్తి చిన్తేసి.

    Nagaravāsino mañcātimañcādayo bandhāpetvā sattame divase sannipatiṃsu. Sopi saṭṭhihatthaṃ vaṃsaṃ abhiruyha tassa matthake aṭṭhāsi. Taṃ divasaṃ satthā paccūsakāle lokaṃ volokento taṃ attano ñāṇajālassa anto paviṭṭhaṃ disvā ‘‘kiṃ nu kho bhavissatī’’ti āvajjento ‘‘sve seṭṭhiputto sippaṃ dassessāmīti vaṃsamatthake ṭhassati, tassa dassanatthaṃ mahājano sannipatissati. Tatra ahaṃ catuppadikaṃ gāthaṃ desessāmi, taṃ sutvā caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, uggasenopi arahatte patiṭṭhahissatī’’ti aññāsi. Satthā punadivase kālaṃ sallakkhetvā bhikkhusaṅghaparivuto rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Uggasenopi satthari antonagaraṃ apaviṭṭheyeva unnādanatthāya mahājanassa aṅgulisaññaṃ datvā vaṃsamatthake patiṭṭhāya ākāseyeva satta vāre parivattitvā oruyha vaṃsamatthake aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe satthā nagaraṃ pavisanto yathā taṃ parisā na oloketi, evaṃ katvā attānameva olokāpesi. Uggaseno parisaṃ oloketvā ‘‘na maṃ parisā oloketī’’ti domanassappatto ‘‘idaṃ mayā saṃvacchare kattabbaṃ sippaṃ, satthari nagaraṃ pavisante parisā maṃ anoloketvā satthārameva oloketi, moghaṃ vata me sippadassanaṃ jāta’’nti cintesi.

    సత్థా తస్స చిత్తం ఞత్వా మహామోగ్గల్లానం ఆమన్తేత్వా ‘‘గచ్ఛ, మోగ్గల్లాన, సేట్ఠిపుత్తం వదేహి ‘సిప్పం కిర దస్సేతూ’’’తి ఆహ. థేరో గన్త్వా వంసస్స హేట్ఠా ఠితో సేట్ఠిపుత్తం ఆమన్తేత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Satthā tassa cittaṃ ñatvā mahāmoggallānaṃ āmantetvā ‘‘gaccha, moggallāna, seṭṭhiputtaṃ vadehi ‘sippaṃ kira dassetū’’’ti āha. Thero gantvā vaṃsassa heṭṭhā ṭhito seṭṭhiputtaṃ āmantetvā imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ఇఙ్ఘ పస్స నటపుత్త, ఉగ్గసేన మహబ్బల;

    ‘‘Iṅgha passa naṭaputta, uggasena mahabbala;

    కరోహి రఙ్గం పరిసాయ, హాసయస్సు మహాజన’’న్తి.

    Karohi raṅgaṃ parisāya, hāsayassu mahājana’’nti.

    సో థేరస్స కథం సుత్వా తుట్ఠమానసో హుత్వా ‘‘సత్థా మఞ్ఞే మమ సిప్పం పస్సితుకామో’’తి వంసమత్థకే ఠితకోవ ఇమం గాథమాహ –

    So therassa kathaṃ sutvā tuṭṭhamānaso hutvā ‘‘satthā maññe mama sippaṃ passitukāmo’’ti vaṃsamatthake ṭhitakova imaṃ gāthamāha –

    ‘‘ఇఙ్ఘ పస్స మహాపఞ్ఞ, మోగ్గల్లాన మహిద్ధిక;

    ‘‘Iṅgha passa mahāpañña, moggallāna mahiddhika;

    కరోమి రఙ్గం పరిసాయ, హాసయామి మహాజన’’న్తి.

    Karomi raṅgaṃ parisāya, hāsayāmi mahājana’’nti.

    ఏవఞ్చ పన వత్వా వంసమత్థకతో వేహాసం అబ్భుగ్గన్త్వా ఆకాసేవ చుద్దసక్ఖత్తుం పరివత్తిత్వా ఓరుయ్హ వంసమత్థకేవ అట్ఠాసి. అథ నం సత్థా, ‘‘ఉగ్గసేన, పణ్డితేన నామ అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నేసు ఖన్ధేసు ఆలయం పహాయ జాతిఆదీహి ముచ్చితుం వట్టతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Evañca pana vatvā vaṃsamatthakato vehāsaṃ abbhuggantvā ākāseva cuddasakkhattuṃ parivattitvā oruyha vaṃsamatthakeva aṭṭhāsi. Atha naṃ satthā, ‘‘uggasena, paṇḍitena nāma atītānāgatapaccuppannesu khandhesu ālayaṃ pahāya jātiādīhi muccituṃ vaṭṭatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౪౮.

    348.

    ‘‘ముఞ్చ పురే ముఞ్చ పచ్ఛతో,

    ‘‘Muñca pure muñca pacchato,

    మజ్ఝే ముఞ్చ భవస్స పారగూ;

    Majjhe muñca bhavassa pāragū;

    సబ్బత్థ విముత్తమానసో,

    Sabbattha vimuttamānaso,

    న పునం జాతిజరం ఉపేహిసీ’’తి.

    Na punaṃ jātijaraṃ upehisī’’ti.

    తత్థ ముఞ్చ పురేతి అతీతేసు ఖన్ధేసు ఆలయం నికన్తిం అజ్ఝోసానం పత్థనం పరియుట్ఠానం గాహం పరామాసం తణ్హం ముఞ్చ. పచ్ఛతోతి అనాగతేసుపి ఖన్ధేసు ఆలయాదీని ముఞ్చ. మజ్ఝేతి పచ్చుప్పన్నేసుపి తాని ముఞ్చ. భవస్స పారగూతి ఏవం సన్తే తివిధస్సాపి భవస్స అభిఞ్ఞాపరిఞ్ఞాపహానభావనాసచ్ఛికిరియవసేన పారగూ పారఙ్గతో హుత్వా ఖన్ధధాతుఆయతనాదిభేదే సబ్బసఙ్ఖతే విముత్తమానసో విహరన్తో పున జాతిజరామరణాని న ఉపగచ్ఛతీతి అత్థో.

    Tattha muñca pureti atītesu khandhesu ālayaṃ nikantiṃ ajjhosānaṃ patthanaṃ pariyuṭṭhānaṃ gāhaṃ parāmāsaṃ taṇhaṃ muñca. Pacchatoti anāgatesupi khandhesu ālayādīni muñca. Majjheti paccuppannesupi tāni muñca. Bhavassa pāragūti evaṃ sante tividhassāpi bhavassa abhiññāpariññāpahānabhāvanāsacchikiriyavasena pāragū pāraṅgato hutvā khandhadhātuāyatanādibhede sabbasaṅkhate vimuttamānaso viharanto puna jātijarāmaraṇāni na upagacchatīti attho.

    దేసనావసానే చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. సేట్ఠిపుత్తోపి వంసమత్థకే ఠితకోవ సహ పటిసమ్భిదాహి అరహత్తం పత్వా వంసతో ఓరుయ్హ సత్థు సన్తికం ఆగన్త్వా పఞ్చపతిట్ఠితేన సత్థారం వన్దిత్వా పబ్బజ్జం యాచి. అథ నం సత్థా దక్ఖిణహత్థం పసారేత్వా ‘‘ఏహి భిక్ఖూ’’తి ఆహ. సో తావదేవ అట్ఠపరిక్ఖారధరో సట్ఠివస్సికత్థేరో వియ అహోసి. అథ నం భిక్ఖూ, ‘‘ఆవుసో ఉగ్గసేన, సట్ఠిహత్థస్స తే వంసస్స మత్థకతో ఓతరన్తస్స భయం నామ నాహోసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘నత్థి మే, ఆవుసో, భయ’’న్తి వుత్తే సత్థు ఆరోచేసుం, ‘‘భన్తే, ఉగ్గసేనో ‘న భాయామీ’తి వదతి, అభూతం వత్వా అఞ్ఞం బ్యాకరోతీ’’తి. సత్థా ‘‘న, భిక్ఖవే, మమ పుత్తేన ఉగ్గసేనేన సదిసా ఛిన్నసంయోజనా భిక్ఖూ భాయన్తి, న తసన్తీ’’తి వత్వా బ్రాహ్మణవగ్గే ఇమం గాథమాహ –

    Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Seṭṭhiputtopi vaṃsamatthake ṭhitakova saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā vaṃsato oruyha satthu santikaṃ āgantvā pañcapatiṭṭhitena satthāraṃ vanditvā pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ satthā dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā ‘‘ehi bhikkhū’’ti āha. So tāvadeva aṭṭhaparikkhāradharo saṭṭhivassikatthero viya ahosi. Atha naṃ bhikkhū, ‘‘āvuso uggasena, saṭṭhihatthassa te vaṃsassa matthakato otarantassa bhayaṃ nāma nāhosī’’ti pucchitvā ‘‘natthi me, āvuso, bhaya’’nti vutte satthu ārocesuṃ, ‘‘bhante, uggaseno ‘na bhāyāmī’ti vadati, abhūtaṃ vatvā aññaṃ byākarotī’’ti. Satthā ‘‘na, bhikkhave, mama puttena uggasenena sadisā chinnasaṃyojanā bhikkhū bhāyanti, na tasantī’’ti vatvā brāhmaṇavagge imaṃ gāthamāha –

    ‘‘సబ్బసంయోజనం ఛేత్వా, యో వే న పరితస్సతి;

    ‘‘Sabbasaṃyojanaṃ chetvā, yo ve na paritassati;

    సఙ్గాతిగం విసంయుత్తం, తమహం బ్రూమి బ్రాహ్మణ’’న్తి. (ధ॰ ప॰ ౩౯౭; సు॰ ని॰ ౬౨౬);

    Saṅgātigaṃ visaṃyuttaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti. (dha. pa. 397; su. ni. 626);

    దేసనావసానే బహూనం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. పునేకదివసం భిక్ఖూ ధమ్మసభాయం కథం సముట్ఠాపేసుం ‘‘కిం ను ఖో, ఆవుసో, ఏవం అరహత్తూపనిస్సయసమ్పన్నస్స భిక్ఖునో నటధీతరం నిస్సాయ నటేహి సద్ధిం విచరణకారణం, కిం అరహత్తూపనిస్సయకారణ’’న్తి? సత్థా ఆగన్త్వా ‘‘కాయ నుత్థ, భిక్ఖవే, ఏతరహి కథాయ సన్నిసిన్నా’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఇమాయ నామా’’తి వుత్తే, ‘‘భిక్ఖవే, ఉభయమ్పేతం ఇమినా ఏవ కత’’న్తి వత్వా తమత్థం పకాసేతుం అతీతం ఆహరి.

    Desanāvasāne bahūnaṃ dhammābhisamayo ahosi. Punekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘kiṃ nu kho, āvuso, evaṃ arahattūpanissayasampannassa bhikkhuno naṭadhītaraṃ nissāya naṭehi saddhiṃ vicaraṇakāraṇaṃ, kiṃ arahattūpanissayakāraṇa’’nti? Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte, ‘‘bhikkhave, ubhayampetaṃ iminā eva kata’’nti vatvā tamatthaṃ pakāsetuṃ atītaṃ āhari.

    అతీతే కిర కస్సపదసబలస్స సువణ్ణచేతియే కరియమానే బారాణసివాసినో కులపుత్తా బహుం ఖాదనీయభోజనీయం యానకేసు ఆరోపేత్వా ‘‘హత్థకమ్మం కరిస్సామా’’తి చేతియట్ఠానం గచ్ఛన్తా అన్తరామగ్గే ఏకం థేరం పిణ్డాయ పవిసన్తం పస్సింసు. అథేకా కులధీతా థేరం ఓలోకేత్వా సామికం ఆహ – ‘‘సామి, అయ్యో, పిణ్డాయ పవిసతి, యానకే చ నో బహుం ఖాదనీయం భోజనీయం, పత్తమస్స ఆహర, భిక్ఖం దస్సామా’’తి. సో తం పత్తం ఆహరిత్వా ఖాదనీయభోజనీయస్స పూరేత్వా థేరస్స హత్థే పతిట్ఠపేత్వా ఉభోపి పత్థనం కరింసు, ‘‘భన్తే, తుమ్హేహి దిట్ఠధమ్మస్సేవ భాగినో భవేయ్యామా’’తి. సోపి థేరో ఖీణాసవోవ, తస్మా ఓలోకేన్తో తేసం పత్థనాయ సమిజ్ఝనభావం ఞత్వా సితం అకాసి. తం దిస్వా సా ఇత్థీ సామికం ఆహ – ‘‘అమ్హాకం, అయ్యో, సితం కరోతి, ఏకో నటకారకో భవిస్సతీ’’తి. సామికోపిస్సా ‘‘ఏవం భవిస్సతి, భద్దే’’తి వత్వా పక్కామి. ఇదం తేసం పుబ్బకమ్మం. తే తత్థ యావతాయుకం ఠత్వా దేవలోకే నిబ్బత్తిత్వా తతో చవిత్వా సా ఇత్థీ నటగేహే నిబ్బత్తి, పురిసో సేట్ఠిగేహే. సో ‘‘ఏవం, భద్దే, భవిస్సతీ’’తి తస్సా పటివచనస్స దిన్నత్తా నటేహి సద్ధిం విచరి. ఖీణాసవత్థేరస్స దిన్నపిణ్డపాతం నిస్సాయ అరహత్తం పాపుణి. సాపి నటధీతా ‘‘యా మే సామికస్స గతి, మయ్హమ్పి సా ఏవ గతీ’’తి పబ్బజిత్వా అరహత్తే పతిట్ఠహీతి.

    Atīte kira kassapadasabalassa suvaṇṇacetiye kariyamāne bārāṇasivāsino kulaputtā bahuṃ khādanīyabhojanīyaṃ yānakesu āropetvā ‘‘hatthakammaṃ karissāmā’’ti cetiyaṭṭhānaṃ gacchantā antarāmagge ekaṃ theraṃ piṇḍāya pavisantaṃ passiṃsu. Athekā kuladhītā theraṃ oloketvā sāmikaṃ āha – ‘‘sāmi, ayyo, piṇḍāya pavisati, yānake ca no bahuṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ, pattamassa āhara, bhikkhaṃ dassāmā’’ti. So taṃ pattaṃ āharitvā khādanīyabhojanīyassa pūretvā therassa hatthe patiṭṭhapetvā ubhopi patthanaṃ kariṃsu, ‘‘bhante, tumhehi diṭṭhadhammasseva bhāgino bhaveyyāmā’’ti. Sopi thero khīṇāsavova, tasmā olokento tesaṃ patthanāya samijjhanabhāvaṃ ñatvā sitaṃ akāsi. Taṃ disvā sā itthī sāmikaṃ āha – ‘‘amhākaṃ, ayyo, sitaṃ karoti, eko naṭakārako bhavissatī’’ti. Sāmikopissā ‘‘evaṃ bhavissati, bhadde’’ti vatvā pakkāmi. Idaṃ tesaṃ pubbakammaṃ. Te tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā devaloke nibbattitvā tato cavitvā sā itthī naṭagehe nibbatti, puriso seṭṭhigehe. So ‘‘evaṃ, bhadde, bhavissatī’’ti tassā paṭivacanassa dinnattā naṭehi saddhiṃ vicari. Khīṇāsavattherassa dinnapiṇḍapātaṃ nissāya arahattaṃ pāpuṇi. Sāpi naṭadhītā ‘‘yā me sāmikassa gati, mayhampi sā eva gatī’’ti pabbajitvā arahatte patiṭṭhahīti.

    ఉగ్గసేనవత్థు ఛట్ఠం.

    Uggasenavatthu chaṭṭhaṃ.

    ౭. చూళధనుగ్గహపణ్డితవత్థు

    7. Cūḷadhanuggahapaṇḍitavatthu

    వితక్కమథితస్సాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో చూళధనుగ్గహపణ్డితం ఆరబ్భ కథేసి.

    Vitakkamathitassāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto cūḷadhanuggahapaṇḍitaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకో కిర దహరభిక్ఖు సలాకగ్గే అత్తనో పత్తసలాకం గహేత్వా సలాకయాగుం ఆదాయ ఆసనసాలం గన్త్వా పివి. తత్థ ఉదకం అలభిత్వా ఉదకత్థాయ ఏకం ఘరం అగమాసి. తత్థ తం ఏకా కుమారికా దిస్వావ ఉప్పన్నసినేహా, ‘‘భన్తే, పున పానీయేన అత్థే సతి ఇధేవ ఆగచ్ఛేయ్యాథా’’తి ఆహ. సో తతో పట్ఠాయ యదా పానీయం న లభతి, తదా తత్థేవ గచ్ఛతి. సాపిస్స పత్తం గహేత్వా పానీయం దేతి. ఏవం గచ్ఛన్తే కాలే యాగుమ్పి దత్వా పునేకదివసం తత్థేవ నిసీదాపేత్వా భత్తం అదాసి. సన్తికే చస్స నిసీదిత్వా , ‘‘భన్తే, ఇమస్మిం గేహే న కిఞ్చి నత్థి నామ, కేవలం మయం విచరణకమనుస్సమేవ న లభామా’’తి కథం సముట్ఠాపేసి. సో కథిపాహేనేవ తస్సా కథం సుత్వా ఉక్కణ్ఠి. అథ నం ఏకదివసం ఆగన్తుకా భిక్ఖూ దిస్వా ‘‘కస్మా త్వం, ఆవుసో, కిసో ఉప్పణ్డుపణ్డుకజాతోసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘ఉక్కణ్ఠితోమ్హి, ఆవుసో’’తి వుత్తే ఆచరియుపజ్ఝాయానం సన్తికం నయింసు. తేపి నం సత్థు సన్తికం నేత్వా తమత్థం ఆరోచేసుం. సత్థా ‘‘సచ్చం కిర త్వం, భిక్ఖు, ఉక్కణ్ఠితోసీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘సచ్చ’’న్తి వుత్తే ‘‘కస్మా త్వం మాదిసస్స ఆరద్ధవీరియస్స బుద్ధస్స సాసనే పబ్బజిత్వా ‘సోతాపన్నో’తి వా ‘సకదాగామీ’తి వా అత్తానం అవదాపేత్వా ‘ఉక్కణ్ఠితో’తి వదాపేసి, భారియం తే కమ్మం కత’’న్తి వత్వా ‘‘కిం కారణా ఉక్కణ్ఠితోసీ’’తి పుచ్ఛి. ‘‘భన్తే, ఏకా మం ఇత్థీ ఏవమాహా’’తి వుత్తే, ‘‘భిక్ఖు, అనచ్ఛరియం ఏతం తస్సా కిరియం. సా హి పుబ్బే సకలజమ్బుదీపే అగ్గధనుగ్గహపణ్డితం పహాయ తంముహుత్తదిట్ఠకే ఏకస్మిం సినేహం ఉప్పాదేత్వా తం జీవితక్ఖయం పాపేసీ’’తి వత్వా తస్సత్థస్స పకాసనత్థం భిక్ఖూహి యాచితో –

    Eko kira daharabhikkhu salākagge attano pattasalākaṃ gahetvā salākayāguṃ ādāya āsanasālaṃ gantvā pivi. Tattha udakaṃ alabhitvā udakatthāya ekaṃ gharaṃ agamāsi. Tattha taṃ ekā kumārikā disvāva uppannasinehā, ‘‘bhante, puna pānīyena atthe sati idheva āgaccheyyāthā’’ti āha. So tato paṭṭhāya yadā pānīyaṃ na labhati, tadā tattheva gacchati. Sāpissa pattaṃ gahetvā pānīyaṃ deti. Evaṃ gacchante kāle yāgumpi datvā punekadivasaṃ tattheva nisīdāpetvā bhattaṃ adāsi. Santike cassa nisīditvā , ‘‘bhante, imasmiṃ gehe na kiñci natthi nāma, kevalaṃ mayaṃ vicaraṇakamanussameva na labhāmā’’ti kathaṃ samuṭṭhāpesi. So kathipāheneva tassā kathaṃ sutvā ukkaṇṭhi. Atha naṃ ekadivasaṃ āgantukā bhikkhū disvā ‘‘kasmā tvaṃ, āvuso, kiso uppaṇḍupaṇḍukajātosī’’ti pucchitvā ‘‘ukkaṇṭhitomhi, āvuso’’ti vutte ācariyupajjhāyānaṃ santikaṃ nayiṃsu. Tepi naṃ satthu santikaṃ netvā tamatthaṃ ārocesuṃ. Satthā ‘‘saccaṃ kira tvaṃ, bhikkhu, ukkaṇṭhitosī’’ti pucchitvā ‘‘sacca’’nti vutte ‘‘kasmā tvaṃ mādisassa āraddhavīriyassa buddhassa sāsane pabbajitvā ‘sotāpanno’ti vā ‘sakadāgāmī’ti vā attānaṃ avadāpetvā ‘ukkaṇṭhito’ti vadāpesi, bhāriyaṃ te kammaṃ kata’’nti vatvā ‘‘kiṃ kāraṇā ukkaṇṭhitosī’’ti pucchi. ‘‘Bhante, ekā maṃ itthī evamāhā’’ti vutte, ‘‘bhikkhu, anacchariyaṃ etaṃ tassā kiriyaṃ. Sā hi pubbe sakalajambudīpe aggadhanuggahapaṇḍitaṃ pahāya taṃmuhuttadiṭṭhake ekasmiṃ sinehaṃ uppādetvā taṃ jīvitakkhayaṃ pāpesī’’ti vatvā tassatthassa pakāsanatthaṃ bhikkhūhi yācito –

    అతీతే చూళధనుగ్గహపణ్డితకాలే తక్కసిలాయం దిసాపామోక్ఖస్స ఆచరియస్స సన్తికే సిప్పం ఉగ్గహేత్వా తేన తుట్ఠేన దిన్నం ధీతరం ఆదాయ బారాణసిం గచ్ఛన్తస్స ఏకస్మిం అటవిముఖే ఏకూనపఞ్ఞాసాయ కణ్డేహి ఏకూనపఞ్ఞాసచోరే మారేత్వా కణ్డేసు ఖీణేసు చోరజేట్ఠకం గహేత్వా భూమియం పాతేత్వా, ‘‘భద్దే, అసిం ఆహరా’’తి వుత్తే తాయ తఙ్ఖణం దిట్ఠచోరే సినేహం కత్వా చోరస్స హత్థే అసిథరుం ఠపేత్వా చోరేన ధనుగ్గహపణ్డితస్స మారితభావం ఆవికత్వా చోరేన చ తం ఆదాయ గచ్ఛన్తేన ‘‘మమ్పి ఏసా అఞ్ఞం దిస్వా అత్తనో సామికం వియ మారాపేస్సతి , కిం మే ఇమాయా’’తి ఏకం నదిం దిస్వా ఓరిమతీరే తం ఠపేత్వా తస్సా భణ్డకం ఆదాయ ‘‘త్వం ఇధేవ హోహి, యావాహం భణ్డికం ఉత్తారేమీ’’తి తత్థేవ తం పహాయ గమనభావఞ్చ ఆవికత్వా –

    Atīte cūḷadhanuggahapaṇḍitakāle takkasilāyaṃ disāpāmokkhassa ācariyassa santike sippaṃ uggahetvā tena tuṭṭhena dinnaṃ dhītaraṃ ādāya bārāṇasiṃ gacchantassa ekasmiṃ aṭavimukhe ekūnapaññāsāya kaṇḍehi ekūnapaññāsacore māretvā kaṇḍesu khīṇesu corajeṭṭhakaṃ gahetvā bhūmiyaṃ pātetvā, ‘‘bhadde, asiṃ āharā’’ti vutte tāya taṅkhaṇaṃ diṭṭhacore sinehaṃ katvā corassa hatthe asitharuṃ ṭhapetvā corena dhanuggahapaṇḍitassa māritabhāvaṃ āvikatvā corena ca taṃ ādāya gacchantena ‘‘mampi esā aññaṃ disvā attano sāmikaṃ viya mārāpessati , kiṃ me imāyā’’ti ekaṃ nadiṃ disvā orimatīre taṃ ṭhapetvā tassā bhaṇḍakaṃ ādāya ‘‘tvaṃ idheva hohi, yāvāhaṃ bhaṇḍikaṃ uttāremī’’ti tattheva taṃ pahāya gamanabhāvañca āvikatvā –

    ‘‘సబ్బం భణ్డం సమాదాయ, పారం తిణ్ణోసి బ్రాహ్మణ;

    ‘‘Sabbaṃ bhaṇḍaṃ samādāya, pāraṃ tiṇṇosi brāhmaṇa;

    పచ్చాగచ్ఛ లహుం ఖిప్పం, మమ్పి తారేహి దానితో.

    Paccāgaccha lahuṃ khippaṃ, mampi tārehi dānito.

    ‘‘అసన్థుతం మం చిరసన్థుతేన,

    ‘‘Asanthutaṃ maṃ cirasanthutena,

    నిమీని భోతీ అద్ధువం ధువేన;

    Nimīni bhotī addhuvaṃ dhuvena;

    మయాపి భోతీ నిమినేయ్య అఞ్ఞం,

    Mayāpi bhotī nimineyya aññaṃ,

    ఇతో అహం దూరతరం గమిస్సం.

    Ito ahaṃ dūrataraṃ gamissaṃ.

    ‘‘కాయం ఏళగలాగుమ్బే, కరోతి అహుహాసియం;

    ‘‘Kāyaṃ eḷagalāgumbe, karoti ahuhāsiyaṃ;

    నయీధ నచ్చం వా గీతం వా, తాళం వా సుసమాహితం;

    Nayīdha naccaṃ vā gītaṃ vā, tāḷaṃ vā susamāhitaṃ;

    అనమ్హికాలే సుసోణి, కిం ను జగ్ఘసి సోభనే.

    Anamhikāle susoṇi, kiṃ nu jagghasi sobhane.

    ‘‘సిఙ్గాల బాల దుమ్మేధ, అప్పపఞ్ఞోసి జమ్బుక;

    ‘‘Siṅgāla bāla dummedha, appapaññosi jambuka;

    జీనో మచ్ఛఞ్చ పేసిఞ్చ, కపణో వియ ఝాయసి.

    Jīno macchañca pesiñca, kapaṇo viya jhāyasi.

    ‘‘సుదస్సం వజ్జమఞ్ఞేసం, అత్తనో పన దుద్దసం;

    ‘‘Sudassaṃ vajjamaññesaṃ, attano pana duddasaṃ;

    జీనా పతిఞ్చ జారఞ్చ, మఞ్ఞే త్వఞ్ఞేవ ఝాయసి.

    Jīnā patiñca jārañca, maññe tvaññeva jhāyasi.

    ‘‘ఏవమేతం మిగరాజ, యథా భాససి జమ్బుక;

    ‘‘Evametaṃ migarāja, yathā bhāsasi jambuka;

    సా నూనాహం ఇతో గన్త్వా, భత్తు హేస్సం వసానుగా.

    Sā nūnāhaṃ ito gantvā, bhattu hessaṃ vasānugā.

    ‘‘యో హరే మత్తికం థాలం, కంసథాలమ్పి సో హరే;

    ‘‘Yo hare mattikaṃ thālaṃ, kaṃsathālampi so hare;

    కతఞ్చేవ తయా పాపం, పునపేవం కరిస్ససీ’’తి. (జా॰ ౧.౫.౧౨౮-౧౩౪) –

    Katañceva tayā pāpaṃ, punapevaṃ karissasī’’ti. (jā. 1.5.128-134) –

    ఇమం పఞ్చకనిపాతే చూళధనుగ్గహజాతకం విత్థారేత్వా ‘‘తదా చూళధనుగ్గహపణ్డితో త్వం అహోసి, సా ఇత్థీ ఏతరహి అయం కుమారికా, సిఙ్గాలరూపేన ఆగన్త్వా తస్సా నిగ్గహకారకో సక్కో దేవరాజా అహమేవా’’తి వత్వా ‘‘ఏవం సా ఇత్థీ తంముహుత్తదిట్ఠకే ఏకస్మిం సినేహేన సకలజమ్బుదీపే అగ్గపణ్డితం జీవితా వోరోపేసి, తం ఇత్థిం ఆరబ్భ ఉప్పన్నం తవ తణ్హం ఛిన్దిత్వా విహరాహి భిక్ఖూ’’తి తం ఓవదిత్వా ఉత్తరిమ్పి ధమ్మం దేసేన్తో ఇమా ద్వే గాథా అభాసి –

    Imaṃ pañcakanipāte cūḷadhanuggahajātakaṃ vitthāretvā ‘‘tadā cūḷadhanuggahapaṇḍito tvaṃ ahosi, sā itthī etarahi ayaṃ kumārikā, siṅgālarūpena āgantvā tassā niggahakārako sakko devarājā ahamevā’’ti vatvā ‘‘evaṃ sā itthī taṃmuhuttadiṭṭhake ekasmiṃ sinehena sakalajambudīpe aggapaṇḍitaṃ jīvitā voropesi, taṃ itthiṃ ārabbha uppannaṃ tava taṇhaṃ chinditvā viharāhi bhikkhū’’ti taṃ ovaditvā uttarimpi dhammaṃ desento imā dve gāthā abhāsi –

    ౩౪౯.

    349.

    ‘‘వితక్కమథితస్స జన్తునో,

    ‘‘Vitakkamathitassa jantuno,

    తిబ్బరాగస్స సుభానుపస్సినో;

    Tibbarāgassa subhānupassino;

    భియ్యో తణ్హా పవడ్ఢతి,

    Bhiyyo taṇhā pavaḍḍhati,

    ఏస ఖో దళ్హం కరోతి బన్ధనం.

    Esa kho daḷhaṃ karoti bandhanaṃ.

    ౩౫౦.

    350.

    ‘‘వితక్కూపసమే చ యో రతో,

    ‘‘Vitakkūpasame ca yo rato,

    అసుభం భావయతే సదా సతో;

    Asubhaṃ bhāvayate sadā sato;

    ఏస ఖో బ్యన్తి కాహితి,

    Esa kho byanti kāhiti,

    ఏస ఛేచ్ఛతి మారబన్ధన’’న్తి.

    Esa checchati mārabandhana’’nti.

    తత్థ వితక్కమథితస్సాతి కామవితక్కాదీహి వితక్కేహి నిమ్మథితస్స. తిబ్బరాగస్సాతి బహలరాగస్స. సుభానుపస్సినోతి ఇట్ఠారమ్మణే సుభనిమిత్తగాహాదివసేన విస్సట్ఠమానసతాయ సుభన్తి అనుపస్సన్తస్స. తణ్హాతి ఏవరూపస్స ఝానాదీసు ఏకమ్పి న వడ్ఢతి, అథ ఖో ఛద్వారికా తణ్హాయేవ భియ్యో వడ్ఢతి. ఏస ఖోతి ఏసో పుగ్గలో తణ్హాబన్ధనం దళ్హం సుథిరం కరోతి. వితక్కూపసమేతి మిచ్ఛావితక్కాదీనం వూపసమసఙ్ఖాతే దససు అసుభేసు పఠమజ్ఝానే. సదా సతోతి యో ఏత్థ అభిరతో హుత్వా నిచ్చం ఉపట్ఠితసతితాయ సతో తం అసుభఝానం భావేతి. బ్యన్తి కాహితీతి ఏస భిక్ఖు తీసు భవేసు ఉప్పజ్జనకం తణ్హం విగతన్తం కరిస్సతి. మారబన్ధనన్తి ఏసో తేభూమకవట్టసఙ్ఖాతం మారబన్ధనమ్పి ఛిన్దిస్సతీతి అత్థో.

    Tattha vitakkamathitassāti kāmavitakkādīhi vitakkehi nimmathitassa. Tibbarāgassāti bahalarāgassa. Subhānupassinoti iṭṭhārammaṇe subhanimittagāhādivasena vissaṭṭhamānasatāya subhanti anupassantassa. Taṇhāti evarūpassa jhānādīsu ekampi na vaḍḍhati, atha kho chadvārikā taṇhāyeva bhiyyo vaḍḍhati. Esa khoti eso puggalo taṇhābandhanaṃ daḷhaṃ suthiraṃ karoti. Vitakkūpasameti micchāvitakkādīnaṃ vūpasamasaṅkhāte dasasu asubhesu paṭhamajjhāne. Sadā satoti yo ettha abhirato hutvā niccaṃ upaṭṭhitasatitāya sato taṃ asubhajhānaṃ bhāveti. Byanti kāhitīti esa bhikkhu tīsu bhavesu uppajjanakaṃ taṇhaṃ vigatantaṃ karissati. Mārabandhananti eso tebhūmakavaṭṭasaṅkhātaṃ mārabandhanampi chindissatīti attho.

    దేసనావసానే సో భిక్ఖు సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహి, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.

    Desanāvasāne so bhikkhu sotāpattiphale patiṭṭhahi, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    చూళధనుగ్గహపణ్డితవత్థు సత్తమం.

    Cūḷadhanuggahapaṇḍitavatthu sattamaṃ.

    ౮. మారవత్థు

    8. Māravatthu

    నిట్ఠఙ్గతోతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో మారం ఆరబ్భ కథేసి.

    Niṭṭhaṅgatoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto māraṃ ārabbha kathesi.

    ఏకదివసఞ్హి వికాలే సమ్బహులా థేరా జేతవనవిహారం పవిసిత్వా రాహులత్థేరస్స వసనట్ఠానం గన్త్వా తం ఉట్ఠాపేసుం. సో అఞ్ఞత్థ వసనట్ఠానం అపస్సన్తో తథాగతస్స గన్ధకుటియా పముఖే నిపజ్జి. తదా సో ఆయస్మా అరహత్తం పత్తో అవస్సికోవ హోతి. మారో వసవత్తిభవనే ఠితోయేవ తం ఆయస్మన్తం గన్ధకుటిపముఖే నిపన్నం దిస్వా చిన్తేసి – ‘‘సమణస్స గోతమస్స రుజనకఅఙ్గులీ బహి నిపన్నో, సయం అన్తోగన్ధకుటియం నిపన్నో, అఙ్గులియా పీళియమానాయ సయమ్పి పీళితో భవిస్సతీ’’తి. సో మహన్తం హత్థిరాజవణ్ణం అభినిమ్మినిత్వా ఆగమ్మ సోణ్డాయ థేరస్స మత్థకం పరిక్ఖిపిత్వా మహన్తేన సద్దేన కోఞ్చనాదం రవి. సత్థా గన్ధకుటియం నిసిన్నోవ తస్స మారభావం ఞత్వా, ‘‘మార, తాదిసానం సతసహస్సేనాపి మమ పుత్తస్స భయం ఉప్పాదేతుం న సక్కా. పుత్తో హి మే అసన్తాసీ వీతతణ్హో మహావీరియో మహాపఞ్ఞో’’తి వత్వా ఇమా గాథా అభాసి –

    Ekadivasañhi vikāle sambahulā therā jetavanavihāraṃ pavisitvā rāhulattherassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ uṭṭhāpesuṃ. So aññattha vasanaṭṭhānaṃ apassanto tathāgatassa gandhakuṭiyā pamukhe nipajji. Tadā so āyasmā arahattaṃ patto avassikova hoti. Māro vasavattibhavane ṭhitoyeva taṃ āyasmantaṃ gandhakuṭipamukhe nipannaṃ disvā cintesi – ‘‘samaṇassa gotamassa rujanakaaṅgulī bahi nipanno, sayaṃ antogandhakuṭiyaṃ nipanno, aṅguliyā pīḷiyamānāya sayampi pīḷito bhavissatī’’ti. So mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā āgamma soṇḍāya therassa matthakaṃ parikkhipitvā mahantena saddena koñcanādaṃ ravi. Satthā gandhakuṭiyaṃ nisinnova tassa mārabhāvaṃ ñatvā, ‘‘māra, tādisānaṃ satasahassenāpi mama puttassa bhayaṃ uppādetuṃ na sakkā. Putto hi me asantāsī vītataṇho mahāvīriyo mahāpañño’’ti vatvā imā gāthā abhāsi –

    ౩౫౧.

    351.

    ‘‘నిట్ఠఙ్గతో అసన్తాసీ, వీతతణ్హో అనఙ్గణో;

    ‘‘Niṭṭhaṅgato asantāsī, vītataṇho anaṅgaṇo;

    అచ్ఛిన్ది భవసల్లాని, అన్తిమోయం సముస్సయో.

    Acchindi bhavasallāni, antimoyaṃ samussayo.

    ౩౫౨.

    352.

    ‘‘వీతతణ్హో అనాదానో, నిరుత్తిపదకోవిదో;

    ‘‘Vītataṇho anādāno, niruttipadakovido;

    అక్ఖరానం సన్నిపాతం, జఞ్ఞా పుబ్బాపరాని చ;

    Akkharānaṃ sannipātaṃ, jaññā pubbāparāni ca;

    స వే అన్తిమసారీరో,

    Sa ve antimasārīro,

    మహాపఞ్ఞో మహాపురిసోతి వుచ్చతీ’’తి.

    Mahāpañño mahāpurisoti vuccatī’’ti.

    తత్థ నిట్ఠఙ్గతోతి ఇమస్మిం సాసనే పబ్బజితానం అరహత్తం నిట్ఠం నామ, తం గతో పత్తోతి అత్థో. అసన్తాసీతి అబ్భన్తరే రాగసన్తాసాదీనం అభావేన అసన్తసనకో. అచ్ఛిన్ది భవసల్లానీతి సబ్బానిపి భవగామీని సల్లాని అచ్ఛిన్ది. సముస్సయోతి అయం ఏతస్స అన్తిమో దేహో.

    Tattha niṭṭhaṅgatoti imasmiṃ sāsane pabbajitānaṃ arahattaṃ niṭṭhaṃ nāma, taṃ gato pattoti attho. Asantāsīti abbhantare rāgasantāsādīnaṃ abhāvena asantasanako. Acchindi bhavasallānīti sabbānipi bhavagāmīni sallāni acchindi. Samussayoti ayaṃ etassa antimo deho.

    అనాదానోతి ఖన్ధాదీసు నిగ్గహణో. నిరుత్తిపదకోవిదోతి నిరుత్తియఞ్చ సేసపదేసు చాతి చతూసుపి పటిసమ్భిదాసు ఛేకోతి అత్థో. అక్ఖరానం సన్నిపాతం, జఞ్ఞా పుబ్బాపరాని చాతి అక్ఖరానం సన్నిపాతసఙ్ఖాతం అక్ఖరపిణ్డఞ్చ జానాతి, పుబ్బక్ఖరేన అపరక్ఖరం, అపరక్ఖరేన పుబ్బక్ఖరఞ్చ జానాతి. పుబ్బక్ఖరేన అపరక్ఖరం జానాతి నామ – ఆదిమ్హి పఞ్ఞాయమానే మజ్ఝపరియోసానేసు అపఞ్ఞాయమానేసుపి ‘‘ఇమేసం అక్ఖరానం ఇదం మజ్ఝం, ఇదం పరియోసాన’’న్తి జానాతి. అపరక్ఖరేన పుబ్బక్ఖరం జానాతి నామ – అన్తే పఞ్ఞాయమానే ఆదిమజ్ఝేసు అపఞ్ఞాయమానేసు ‘‘ఇమేసం అక్ఖరానం ఇదం మజ్ఝం, అయం ఆదీ’’తి జానాతి. మజ్ఝే పఞ్ఞాయమానేపి ‘‘ఇమేసం అక్ఖరానం అయం ఆది, అయం అన్తో’’తి జానాతి. ఏవం మహాపఞ్ఞో. స వే అన్తిమసారీరోతి ఏస కోటియం ఠితసరీరో, మహన్తానం అత్థధమ్మనిరుత్తిపటిభానానం సీలక్ఖన్ధాదీనఞ్చ పరిగ్గాహికాయ పఞ్ఞాయ సమన్నాగతత్తా మహాపఞ్ఞో, ‘‘విముత్తచిత్తత్తా ఖ్వాహం, సారిపుత్త, మహాపురిసోతి వదామీ’’తి (సం॰ ని॰ ౫.౩౭౭) వచనతో విముత్తచిత్తతాయ చ మహాపురిసోతి వుచ్చతీతి అత్థో.

    Anādānoti khandhādīsu niggahaṇo. Niruttipadakovidoti niruttiyañca sesapadesu cāti catūsupi paṭisambhidāsu chekoti attho. Akkharānaṃ sannipātaṃ, jaññā pubbāparāni cāti akkharānaṃ sannipātasaṅkhātaṃ akkharapiṇḍañca jānāti, pubbakkharena aparakkharaṃ, aparakkharena pubbakkharañca jānāti. Pubbakkharena aparakkharaṃ jānāti nāma – ādimhi paññāyamāne majjhapariyosānesu apaññāyamānesupi ‘‘imesaṃ akkharānaṃ idaṃ majjhaṃ, idaṃ pariyosāna’’nti jānāti. Aparakkharena pubbakkharaṃ jānāti nāma – ante paññāyamāne ādimajjhesu apaññāyamānesu ‘‘imesaṃ akkharānaṃ idaṃ majjhaṃ, ayaṃ ādī’’ti jānāti. Majjhe paññāyamānepi ‘‘imesaṃ akkharānaṃ ayaṃ ādi, ayaṃ anto’’ti jānāti. Evaṃ mahāpañño. Sa ve antimasārīroti esa koṭiyaṃ ṭhitasarīro, mahantānaṃ atthadhammaniruttipaṭibhānānaṃ sīlakkhandhādīnañca pariggāhikāya paññāya samannāgatattā mahāpañño, ‘‘vimuttacittattā khvāhaṃ, sāriputta, mahāpurisoti vadāmī’’ti (saṃ. ni. 5.377) vacanato vimuttacittatāya ca mahāpurisoti vuccatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసు. మారోపి పాపిమా ‘‘జానాతి మం సమణో గోతమో’’తి తత్థేవన్తరధాయీతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Māropi pāpimā ‘‘jānāti maṃ samaṇo gotamo’’ti tatthevantaradhāyīti.

    మారవత్థు అట్ఠమం.

    Māravatthu aṭṭhamaṃ.

    ౯. ఉపకాజీవకవత్థు

    9. Upakājīvakavatthu

    సబ్బాభిభూతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా అన్తరామగ్గే ఉపకం ఆజీవకం ఆరబ్భ కథేసి.

    Sabbābhibhūti imaṃ dhammadesanaṃ satthā antarāmagge upakaṃ ājīvakaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిఞ్హి సమయే సత్థా పత్తసబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణో బోధిమణ్డే సత్తసత్తాహం వీతినామేత్వా అత్తనో పత్తచీవరమాదాయ ధమ్మచక్కపవత్తనత్థం బారాణసిం సన్ధాయ అట్ఠారసయోజనమగ్గం పటిపన్నో అన్తరామగ్గే ఉపకం ఆజీవకం అద్దస. సోపి సత్థారం దిస్వా ‘‘విప్పసన్నాని ఖో తే, ఆవుసో, ఇన్ద్రియాని, పరిసుద్ధో ఛవివణ్ణో పరియోదాతో, కంసి త్వం, ఆవుసో, ఉద్దిస్స పబ్బజితో, కో వా తే సత్థా, కస్స వా త్వం ధమ్మం రోచేసీ’’తి పుచ్ఛి. అథస్స సత్థా ‘‘మయ్హం ఉపజ్ఝాయో వా ఆచరియో వా నత్థీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Ekasmiñhi samaye satthā pattasabbaññutaññāṇo bodhimaṇḍe sattasattāhaṃ vītināmetvā attano pattacīvaramādāya dhammacakkapavattanatthaṃ bārāṇasiṃ sandhāya aṭṭhārasayojanamaggaṃ paṭipanno antarāmagge upakaṃ ājīvakaṃ addasa. Sopi satthāraṃ disvā ‘‘vippasannāni kho te, āvuso, indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto, kaṃsi tvaṃ, āvuso, uddissa pabbajito, ko vā te satthā, kassa vā tvaṃ dhammaṃ rocesī’’ti pucchi. Athassa satthā ‘‘mayhaṃ upajjhāyo vā ācariyo vā natthī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౫౩.

    353.

    ‘‘సబ్బాభిభూ సబ్బవిదూహమస్మి,

    ‘‘Sabbābhibhū sabbavidūhamasmi,

    సబ్బేసు ధమ్మేసు అనూపలిత్తో;

    Sabbesu dhammesu anūpalitto;

    సబ్బఞ్జహో తణ్హక్ఖయే విముత్తో,

    Sabbañjaho taṇhakkhaye vimutto,

    సయం అభిఞ్ఞాయ కముద్దిసేయ్య’’న్తి.

    Sayaṃ abhiññāya kamuddiseyya’’nti.

    తత్థ సబ్బాభిభూతి సబ్బేసం తేభూమకధమ్మానం అభిభవనతో సబ్బాభిభూ. సబ్బవిదూతి విదితసబ్బచతుభూమకధమ్మో. సబ్బేసు ధమ్మేసూతి సబ్బేసుపి తేభూమకధమ్మేసు తణ్హాదిట్ఠీహి అనూపలిత్తో. సబ్బఞ్జహోతి సబ్బే తేభూమకధమ్మే జహిత్వా ఠితో. తణ్హక్ఖయే విముత్తోతి తణ్హక్ఖయన్తే ఉప్పాదితే తణ్హక్ఖయసఙ్ఖాతే అరహత్తే అసేఖాయ విముత్తియా విముత్తో. సయం అభిఞ్ఞాయాతి అభిఞ్ఞేయ్యాదిభేదే ధమ్మే సయమేవ జానిత్వా. కముద్దిసేయ్యన్తి ‘‘అయం మే ఉపజ్ఝాయో వా ఆచరియో వా’’తి కం నామ ఉద్దిసేయ్యన్తి.

    Tattha sabbābhibhūti sabbesaṃ tebhūmakadhammānaṃ abhibhavanato sabbābhibhū. Sabbavidūti viditasabbacatubhūmakadhammo. Sabbesu dhammesūti sabbesupi tebhūmakadhammesu taṇhādiṭṭhīhi anūpalitto. Sabbañjahoti sabbe tebhūmakadhamme jahitvā ṭhito. Taṇhakkhaye vimuttoti taṇhakkhayante uppādite taṇhakkhayasaṅkhāte arahatte asekhāya vimuttiyā vimutto. Sayaṃ abhiññāyāti abhiññeyyādibhede dhamme sayameva jānitvā. Kamuddiseyyanti ‘‘ayaṃ me upajjhāyo vā ācariyo vā’’ti kaṃ nāma uddiseyyanti.

    దేసనావసానే ఉపకో ఆజీవకో తథాగతస్స వచనం నేవాభినన్ది, న పటిక్కోసి. సీసం పన చాలేత్వా జివ్హం నిల్లాళేత్వా ఏకపదికమగ్గం గహేత్వా అఞ్ఞతరం లుద్దకనివాసనట్ఠానం అగమాసీతి.

    Desanāvasāne upako ājīvako tathāgatassa vacanaṃ nevābhinandi, na paṭikkosi. Sīsaṃ pana cāletvā jivhaṃ nillāḷetvā ekapadikamaggaṃ gahetvā aññataraṃ luddakanivāsanaṭṭhānaṃ agamāsīti.

    ఉపకాజీవకవత్థు నవమం.

    Upakājīvakavatthu navamaṃ.

    ౧౦. సక్కపఞ్హవత్థు

    10. Sakkapañhavatthu

    సబ్బదానన్తి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో సక్కం దేవరాజానం ఆరబ్భ కథేసి.

    Sabbadānanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto sakkaṃ devarājānaṃ ārabbha kathesi.

    ఏకస్మిఞ్హి సమయే తావతింసదేవలోకే దేవతా సన్నిపతిత్వా చత్తారో పఞ్హే సముట్ఠాపేసుం ‘‘కతరం దానం ను ఖో దానేసు, కతరో రసో రసేసు, కతరా రతి రతీసు జేట్ఠకా, తణ్హక్ఖయోవ కస్మా జేట్ఠకోతి వుచ్చతీ’’తి? తే పఞ్హే ఏకా దేవతాపి వినిచ్ఛితుం నాసక్ఖి. ఏకో పన దేవో ఏకం దేవం, సోపి అపరన్తి ఏవం అఞ్ఞమఞ్ఞం పుచ్ఛన్తా దససు చక్కవాళసహస్సేసు ద్వాదస సంవచ్ఛరాని విచరింసు. ఏత్తకేనాపి కాలేన పఞ్హానం అత్థం అదిస్వా దససహస్సచక్కవాళదేవతా సన్నిపతిత్వా చతున్నం మహారాజానం సన్తికం గన్త్వా ‘‘కిం, తాతా, మహాదేవతాసన్నిపాతో’’తి వుత్తే ‘‘చత్తారో పఞ్హే సముట్ఠాపేత్వా వినిచ్ఛితుం అసక్కోన్తా తుమ్హాకం సన్తికం ఆగతమ్హా’’తి. ‘‘కిం పఞ్హం నామేతం, తాతా’’తి. ‘‘దానరసరతీసు కతమా దానరసరతీ ను ఖో సేట్ఠా, తణ్హక్ఖయోవ కస్మా సేట్ఠో’’తి ఇమే పఞ్హే వినిచ్ఛితుం అసక్కోన్తా ఆగతమ్హాతి. తాతా, మయమ్పి ఇమేసం అత్థే న జానామ, అమ్హాకం పన రాజా జనసహస్సేన చిన్తితే అత్థే చిన్తేత్వా తఙ్ఖణేనేవ జానాతి, సో అమ్హేహి పఞ్ఞాయ చ పుఞ్ఞేన చ విసిట్ఠో, ఏథ, తస్స సన్తికం గచ్ఛామాతి తమేవ దేవగణం ఆదాయ సక్కస్స దేవరఞ్ఞో సన్తికం గన్త్వా తేనాపి ‘‘కిం, తాతా, మహన్తో దేవసన్నిపాతో’’తి వుత్తే తమత్థం ఆరోచేసుం. ‘‘తాతా, ఇమేసం పఞ్హానం అత్థం అఞ్ఞోపి జానితుం న సక్కోతి, బుద్ధవిసయా హేతే. సత్థా పనేతరహి కహం విహరతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘జేతవనే’’తి సుత్వా ‘‘ఏథ, తస్స సన్తికం గమిస్సామా’’తి దేవగణేన సద్ధిం రత్తిభాగే సకలం జేతవనం ఓభాసేత్వా సత్థారం ఉపసఙ్కమిత్వా వన్దిత్వా ఏకమన్తం ఠితో ‘‘కిం, మహారాజ, మహతా దేవసఙ్ఘేన ఆగతోసీ’’తి వుత్తే, ‘‘భన్తే, దేవగణేన ఇమే నామ పఞ్హా సముట్ఠాపితా, అఞ్ఞో ఇమేసం అత్థం జానితుం సమత్థో నామ నత్థి, ఇమేసం నో అత్థం పకాసేథా’’తి ఆహ.

    Ekasmiñhi samaye tāvatiṃsadevaloke devatā sannipatitvā cattāro pañhe samuṭṭhāpesuṃ ‘‘kataraṃ dānaṃ nu kho dānesu, kataro raso rasesu, katarā rati ratīsu jeṭṭhakā, taṇhakkhayova kasmā jeṭṭhakoti vuccatī’’ti? Te pañhe ekā devatāpi vinicchituṃ nāsakkhi. Eko pana devo ekaṃ devaṃ, sopi aparanti evaṃ aññamaññaṃ pucchantā dasasu cakkavāḷasahassesu dvādasa saṃvaccharāni vicariṃsu. Ettakenāpi kālena pañhānaṃ atthaṃ adisvā dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā catunnaṃ mahārājānaṃ santikaṃ gantvā ‘‘kiṃ, tātā, mahādevatāsannipāto’’ti vutte ‘‘cattāro pañhe samuṭṭhāpetvā vinicchituṃ asakkontā tumhākaṃ santikaṃ āgatamhā’’ti. ‘‘Kiṃ pañhaṃ nāmetaṃ, tātā’’ti. ‘‘Dānarasaratīsu katamā dānarasaratī nu kho seṭṭhā, taṇhakkhayova kasmā seṭṭho’’ti ime pañhe vinicchituṃ asakkontā āgatamhāti. Tātā, mayampi imesaṃ atthe na jānāma, amhākaṃ pana rājā janasahassena cintite atthe cintetvā taṅkhaṇeneva jānāti, so amhehi paññāya ca puññena ca visiṭṭho, etha, tassa santikaṃ gacchāmāti tameva devagaṇaṃ ādāya sakkassa devarañño santikaṃ gantvā tenāpi ‘‘kiṃ, tātā, mahanto devasannipāto’’ti vutte tamatthaṃ ārocesuṃ. ‘‘Tātā, imesaṃ pañhānaṃ atthaṃ aññopi jānituṃ na sakkoti, buddhavisayā hete. Satthā panetarahi kahaṃ viharatī’’ti pucchitvā ‘‘jetavane’’ti sutvā ‘‘etha, tassa santikaṃ gamissāmā’’ti devagaṇena saddhiṃ rattibhāge sakalaṃ jetavanaṃ obhāsetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ ṭhito ‘‘kiṃ, mahārāja, mahatā devasaṅghena āgatosī’’ti vutte, ‘‘bhante, devagaṇena ime nāma pañhā samuṭṭhāpitā, añño imesaṃ atthaṃ jānituṃ samattho nāma natthi, imesaṃ no atthaṃ pakāsethā’’ti āha.

    సత్థా ‘‘సాధు మహారాజ, మయా హి పారమియో పూరేత్వా మహాపరిచ్చాగే పరిచ్చజిత్వా తుమ్హాదిసానం కఙ్ఖచ్ఛేదనత్థమేవ సబ్బఞ్ఞుతఞ్ఞాణం పటివిద్ధం, తయా పుచ్ఛితపఞ్హేసు హి సబ్బదానానం ధమ్మదానం సేట్ఠం, సబ్బరసానం ధమ్మరసో సేట్ఠో, సబ్బరతీనం ధమ్మరతి సేట్ఠా, తణ్హక్ఖయో పన అరహత్తం సమ్పాపకత్తా సేట్ఠోయేవా’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Satthā ‘‘sādhu mahārāja, mayā hi pāramiyo pūretvā mahāpariccāge pariccajitvā tumhādisānaṃ kaṅkhacchedanatthameva sabbaññutaññāṇaṃ paṭividdhaṃ, tayā pucchitapañhesu hi sabbadānānaṃ dhammadānaṃ seṭṭhaṃ, sabbarasānaṃ dhammaraso seṭṭho, sabbaratīnaṃ dhammarati seṭṭhā, taṇhakkhayo pana arahattaṃ sampāpakattā seṭṭhoyevā’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౫౪.

    354.

    ‘‘సబ్బదానం ధమ్మదానం జినాతి,

    ‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti,

    సబ్బరసం ధమ్మరసో జినాతి;

    Sabbarasaṃ dhammaraso jināti;

    సబ్బరతిం ధమ్మరతి జినాతి,

    Sabbaratiṃ dhammarati jināti,

    తణ్హక్ఖయో సబ్బదుక్ఖం జినాతీ’’తి.

    Taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti.

    తత్థ సబ్బదానం ధమ్మదానన్తి సచేపి హి చక్కవాళగబ్భే యావ బ్రహ్మలోకా నిరన్తరం కత్వా సన్నిసిన్నానం బుద్ధపచ్చేకబుద్ధఖీణాసవానం కదలిగబ్భసదిసాని చీవరాని దదేయ్య, తస్మిం సమాగమే చతుప్పదికాయ గాథాయ కతానుమోదనావ సేట్ఠా. తఞ్హి దానం తస్సా గాథాయ సోళసిం కలం నాగ్ఘతి. ఏవం ధమ్మస్స దేసనాపి వాచనమ్పి సవనమ్పి మహన్తం. యేన చ పుగ్గలేన బహూనం తం ధమ్మస్సవనం కారితం, తస్సేవ ఆనిసంసో మహా. తథారూపాయ ఏవ పరిసాయ పణీతపిణ్డపాతస్స పత్తే పూరేత్వా దిన్నదానతోపి సప్పితేలాదీనం పత్తే పూరేత్వా దిన్నభేసజ్జదానతోపి మహావిహారసదిసానం విహారానఞ్చ లోహపాసాదసదిసానఞ్చ పాసాదానం అనేకాని సతసహస్సాని కారేత్వా దిన్నసేనాసనదానతోపి అనాథపిణ్డికాదీహి విహారే ఆరబ్భ కతపరిచ్చాగతోపి అన్తమసో చతుప్పదికాయ గాథాయ అనుమోదనావసేనాపి పవత్తితం ధమ్మదానమేవ వరం సేట్ఠం. కిం కారణా? ఏవరూపాని హి పుఞ్ఞాని కరోన్తా ధమ్మం సుత్వావ కరోన్తి, నో అసుత్వా. సచే హి ఇమే సత్తా ధమ్మం న సుణేయ్యుం, ఉళుఙ్కమత్తం యాగుమ్పి కటచ్ఛుమత్తం భత్తమ్పి న దదేయ్యుం. ఇమినా కారణేన సబ్బదానేహి ధమ్మదానమేవ సేట్ఠం. అపిచ ఠపేత్వా బుద్ధే చ పచ్చేకబుద్ధే చ సకలకప్పం దేవే వస్సన్తే ఉదకబిన్దూని గణేతుం సమత్థాయ పఞ్ఞాయ సమన్నాగతా సారిపుత్తాదయోపి అత్తనో ధమ్మతాయ సోతాపత్తిఫలాదీని అధిగన్తుం నాసక్ఖింసు, అస్సజిత్థేరాదీహి కథితధమ్మం సుత్వా సోతాపత్తిఫలం సచ్ఛికరింసు, సత్థు ధమ్మదేసనాయ సావకపారమీఞాణం సచ్ఛికరింసు. ఇమినాపి కారణేన, మహారాజ, ధమ్మదానమేవ సేట్ఠం. తేన వుత్తం – ‘‘సబ్బదానం ధమ్మదానం జినాతీ’’తి.

    Tattha sabbadānaṃ dhammadānanti sacepi hi cakkavāḷagabbhe yāva brahmalokā nirantaraṃ katvā sannisinnānaṃ buddhapaccekabuddhakhīṇāsavānaṃ kadaligabbhasadisāni cīvarāni dadeyya, tasmiṃ samāgame catuppadikāya gāthāya katānumodanāva seṭṭhā. Tañhi dānaṃ tassā gāthāya soḷasiṃ kalaṃ nāgghati. Evaṃ dhammassa desanāpi vācanampi savanampi mahantaṃ. Yena ca puggalena bahūnaṃ taṃ dhammassavanaṃ kāritaṃ, tasseva ānisaṃso mahā. Tathārūpāya eva parisāya paṇītapiṇḍapātassa patte pūretvā dinnadānatopi sappitelādīnaṃ patte pūretvā dinnabhesajjadānatopi mahāvihārasadisānaṃ vihārānañca lohapāsādasadisānañca pāsādānaṃ anekāni satasahassāni kāretvā dinnasenāsanadānatopi anāthapiṇḍikādīhi vihāre ārabbha katapariccāgatopi antamaso catuppadikāya gāthāya anumodanāvasenāpi pavattitaṃ dhammadānameva varaṃ seṭṭhaṃ. Kiṃ kāraṇā? Evarūpāni hi puññāni karontā dhammaṃ sutvāva karonti, no asutvā. Sace hi ime sattā dhammaṃ na suṇeyyuṃ, uḷuṅkamattaṃ yāgumpi kaṭacchumattaṃ bhattampi na dadeyyuṃ. Iminā kāraṇena sabbadānehi dhammadānameva seṭṭhaṃ. Apica ṭhapetvā buddhe ca paccekabuddhe ca sakalakappaṃ deve vassante udakabindūni gaṇetuṃ samatthāya paññāya samannāgatā sāriputtādayopi attano dhammatāya sotāpattiphalādīni adhigantuṃ nāsakkhiṃsu, assajittherādīhi kathitadhammaṃ sutvā sotāpattiphalaṃ sacchikariṃsu, satthu dhammadesanāya sāvakapāramīñāṇaṃ sacchikariṃsu. Imināpi kāraṇena, mahārāja, dhammadānameva seṭṭhaṃ. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbadānaṃ dhammadānaṃ jinātī’’ti.

    సబ్బే పన గన్ధరసాదయోపి రసా ఉక్కంసతో దేవతానం సుధాభోజనరసోపి సంసారవట్టే పాతేత్వా దుక్ఖానుభవనస్సేవ పచ్చయో. యో పనేస సత్తతింసబోధిపక్ఖియధమ్మసఙ్ఖాతో చ నవలోకుత్తరధమ్మసఙ్ఖాతో చ ధమ్మరసో, అయమేవ సబ్బరసానం సేట్ఠో. తేన వుత్తం – ‘‘సబ్బరసం ధమ్మరసో జినాతీ’’తి . యాపేసా పుత్తరతిధీతురతిధనరతిఇత్థిరతినచ్చగీతవాదితాదిరతిపభేదా చ అనేకప్పభేదా రతీ, సాపి సంసారవట్టే పాతేత్వా దుక్ఖానుభవనస్సేవ పచ్చయో. యా పనేసా ధమ్మం కథేన్తస్స వా సుణన్తస్స వా వాచేన్తస్స వా అన్తో ఉప్పజ్జమానా పీతి ఉదగ్గభావం జనేతి, అస్సూని పవత్తేతి, లోమహంసం జనేతి, సాయం సంసారవట్టస్స అన్తం కత్వా అరహత్తపరియోసానా హోతి. తస్మా సబ్బరతీనం ఏవరూపా ధమ్మరతియేవ సేట్ఠా. తేన వుత్తం – ‘‘సబ్బరతిం ధమ్మరతి జినాతీ’’తి తణ్హక్ఖయో పన తణ్హాయ ఖయన్తే ఉప్పన్నం అరహత్తం సకలస్సపి వట్టదుక్ఖస్స అభిభవనతో సబ్బసేట్ఠమేవ. తేన వుత్తం – ‘‘తణ్హక్ఖయో సబ్బదుక్ఖం జినాతీ’’తి.

    Sabbe pana gandharasādayopi rasā ukkaṃsato devatānaṃ sudhābhojanarasopi saṃsāravaṭṭe pātetvā dukkhānubhavanasseva paccayo. Yo panesa sattatiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhāto ca navalokuttaradhammasaṅkhāto ca dhammaraso, ayameva sabbarasānaṃ seṭṭho. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbarasaṃ dhammaraso jinātī’’ti . Yāpesā puttaratidhīturatidhanaratiitthiratinaccagītavāditādiratipabhedā ca anekappabhedā ratī, sāpi saṃsāravaṭṭe pātetvā dukkhānubhavanasseva paccayo. Yā panesā dhammaṃ kathentassa vā suṇantassa vā vācentassa vā anto uppajjamānā pīti udaggabhāvaṃ janeti, assūni pavatteti, lomahaṃsaṃ janeti, sāyaṃ saṃsāravaṭṭassa antaṃ katvā arahattapariyosānā hoti. Tasmā sabbaratīnaṃ evarūpā dhammaratiyeva seṭṭhā. Tena vuttaṃ – ‘‘sabbaratiṃ dhammarati jinātī’’ti taṇhakkhayo pana taṇhāya khayante uppannaṃ arahattaṃ sakalassapi vaṭṭadukkhassa abhibhavanato sabbaseṭṭhameva. Tena vuttaṃ – ‘‘taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti.

    ఏవం సత్థరి ఇమిస్సా గాథాయ అత్థం కథేన్తేయేవ చతురాసీతియా పాణసహస్సానం ధమ్మాభిసమయో అహోసి. సక్కోపి సత్థు ధమ్మకథం సుత్వా సత్థారం వన్దిత్వా ఏవమాహ – ‘‘భన్తే, ఏవంజేట్ఠకే నామ ధమ్మదానే కిమత్థం అమ్హాకం పత్తిం న దాపేథ, ఇతో పట్ఠాయ నో భిక్ఖుసఙ్ఘస్స కథేత్వా పత్తిం దాపేథ, భన్తే’’తి. సత్థా తస్స వచనం సుత్వా భిక్ఖుసఙ్ఘం సన్నిపాతేత్వా, ‘‘భిక్ఖవే, అజ్జాదిం కత్వా మహాధమ్మస్సవనం వా పాకతికధమ్మస్సవనం వా ఉపనిసిన్నకథం వా అన్తమసో అనుమోదనమ్పి కథేత్వా సబ్బసత్తానం పత్తిం దదేయ్యాథా’’తి ఆహ.

    Evaṃ satthari imissā gāthāya atthaṃ kathenteyeva caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Sakkopi satthu dhammakathaṃ sutvā satthāraṃ vanditvā evamāha – ‘‘bhante, evaṃjeṭṭhake nāma dhammadāne kimatthaṃ amhākaṃ pattiṃ na dāpetha, ito paṭṭhāya no bhikkhusaṅghassa kathetvā pattiṃ dāpetha, bhante’’ti. Satthā tassa vacanaṃ sutvā bhikkhusaṅghaṃ sannipātetvā, ‘‘bhikkhave, ajjādiṃ katvā mahādhammassavanaṃ vā pākatikadhammassavanaṃ vā upanisinnakathaṃ vā antamaso anumodanampi kathetvā sabbasattānaṃ pattiṃ dadeyyāthā’’ti āha.

    సక్కపఞ్హవత్థు దసమం.

    Sakkapañhavatthu dasamaṃ.

    ౧౧. అపుత్తకసేట్ఠివత్థు

    11. Aputtakaseṭṭhivatthu

    హనన్తి భోగాతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా జేతవనే విహరన్తో అపుత్తకసేట్ఠిం నామ ఆరబ్భ కథేసి.

    Hananti bhogāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane viharanto aputtakaseṭṭhiṃ nāma ārabbha kathesi.

    తస్స కిర కాలకిరియం సుత్వా రాజా పసేనది కోసలో ‘‘అపుత్తకం సాపతేయ్యం కస్స పాపుణాతీ’’తి పుచ్ఛిత్వా ‘‘రఞ్ఞో’’తి సుత్వా సత్తహి దివసేహి తస్స గేహతో ధనం రాజకులం అభిహరాపేత్వా సత్థు సన్తికం ఉపసఙ్కమిత్వా ‘‘హన్ద కుతో ను త్వం, మహారాజ, ఆగచ్ఛసి దివాదివస్సా’’తి వుత్తే ‘‘ఇధ, భన్తే, సావత్థియం సేట్ఠి, గహపతి, కాలకతో, తమహం అపుత్తకం సాపతేయ్యం రాజన్తేపురం అభిహరిత్వా ఆగచ్ఛామీ’’తి ఆహ. సబ్బం సుత్తే (సం॰ ని॰ ౧.౧౩౦) ఆగతనయేనేవ వేదితబ్బం.

    Tassa kira kālakiriyaṃ sutvā rājā pasenadi kosalo ‘‘aputtakaṃ sāpateyyaṃ kassa pāpuṇātī’’ti pucchitvā ‘‘rañño’’ti sutvā sattahi divasehi tassa gehato dhanaṃ rājakulaṃ abhiharāpetvā satthu santikaṃ upasaṅkamitvā ‘‘handa kuto nu tvaṃ, mahārāja, āgacchasi divādivassā’’ti vutte ‘‘idha, bhante, sāvatthiyaṃ seṭṭhi, gahapati, kālakato, tamahaṃ aputtakaṃ sāpateyyaṃ rājantepuraṃ abhiharitvā āgacchāmī’’ti āha. Sabbaṃ sutte (saṃ. ni. 1.130) āgatanayeneva veditabbaṃ.

    సో కిర సువణ్ణపాతియా నానగ్గరసభోజనే ఉపనీతే ‘‘ఏవరూపం నామ మనుస్సా భుఞ్జన్తి, కిం తుమ్హే మయా సద్ధిం ఇమస్మిం గేహే కేళిం కరోథా’’తి భోజనే ఉపట్ఠితే లేడ్డుదణ్డాదీహి పహరిత్వా పలాపేత్వా ‘‘ఇదం మనుస్సానం భోజన’’న్తి కణాజకం భుఞ్జతి బిళఙ్గదుతియం. వత్థయానఛత్తేసుపి మనాపేసు ఉపట్ఠాపితేసు తే మనుస్సే లేడ్డుదణ్డాదీహి పహరన్తో పలాపేత్వా సాణాని ధారేతి, జజ్జరరథకేన యాతి పణ్ణఛత్తకేన ధారియమానేనాతి ఏవం రఞ్ఞా ఆరోచితే సత్థా తస్స పుబ్బకమ్మం కథేసి.

    So kira suvaṇṇapātiyā nānaggarasabhojane upanīte ‘‘evarūpaṃ nāma manussā bhuñjanti, kiṃ tumhe mayā saddhiṃ imasmiṃ gehe keḷiṃ karothā’’ti bhojane upaṭṭhite leḍḍudaṇḍādīhi paharitvā palāpetvā ‘‘idaṃ manussānaṃ bhojana’’nti kaṇājakaṃ bhuñjati biḷaṅgadutiyaṃ. Vatthayānachattesupi manāpesu upaṭṭhāpitesu te manusse leḍḍudaṇḍādīhi paharanto palāpetvā sāṇāni dhāreti, jajjararathakena yāti paṇṇachattakena dhāriyamānenāti evaṃ raññā ārocite satthā tassa pubbakammaṃ kathesi.

    భూతపుబ్బం సో, మహారాజ, సేట్ఠి, గహపతి, తగరసిఖిం నామ పచ్చేకబుద్ధం పిణ్డపాతేన పటిపాదేసి. ‘‘దేథ సమణస్స పిణ్డ’’న్తి వత్వా సో ఉట్ఠాయాసనా పక్కామి. తస్మిం కిర అస్సద్ధే బాలే ఏవం వత్వా పక్కన్తే తస్స భరియా సద్ధా పసన్నా ‘‘చిరస్సం వత మే ఇమస్స ముఖతో ‘దేహీ’తి వచనం సుతం, అజ్జ మమ మనోరథం పూరేన్తీ పిణ్డపాతం దస్సామీ’’తి పచ్చేకబుద్ధస్స పత్తం గహేత్వా పణీతభోజనస్స పూరేత్వా అదాసి. సోపి నివత్తమానో తం దిస్వా ‘‘కిం, సమణ, కిఞ్చి తే లద్ధ’’న్తి పత్తం గహేత్వా పణీతపిణ్డపాతం దిస్వా విప్పటిసారీ హుత్వా ఏవం చిన్తేసి – ‘‘వరమేతం పిణ్డపాతం దాసా వా కమ్మకరా వా భుఞ్జేయ్యుం. తే హి ఇమం భుఞ్జిత్వా మయ్హం కమ్మం కరిస్సన్తి, అయం పన గన్త్వా భుఞ్జిత్వా నిద్దాయిస్సతి, నట్ఠో మే సో పిణ్డపాతో’’తి. సో భాతు చ పన ఏకపుత్తకం సాపతేయ్యస్స కారణా జీవితా వోరోపేసి. సో కిరస్స అఙ్గులిం గహేత్వా విచరన్తో ‘‘ఇదం మయ్హం పితుసన్తకం యానకం, అయం తస్స గోణో’’తిఆదీని ఆహ. అథ నం సో సేట్ఠి ‘‘ఇదాని తావేస ఏవం వదేతి, ఇమస్స పన వుడ్ఢిప్పత్తకాలే ఇమస్మిం గేహే భోగే కో రక్ఖిస్సతీ’’తి తం అరఞ్ఞం నేత్వా ఏకస్మిం గచ్ఛమూలే గీవాయ గహేత్వా మూలకన్దం వియ గీవం ఫాలేత్వా మారేత్వా తత్థేవ ఛడ్డేసి. ఇదమస్స పుబ్బకమ్మం. తేన వుత్తం –

    Bhūtapubbaṃ so, mahārāja, seṭṭhi, gahapati, tagarasikhiṃ nāma paccekabuddhaṃ piṇḍapātena paṭipādesi. ‘‘Detha samaṇassa piṇḍa’’nti vatvā so uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Tasmiṃ kira assaddhe bāle evaṃ vatvā pakkante tassa bhariyā saddhā pasannā ‘‘cirassaṃ vata me imassa mukhato ‘dehī’ti vacanaṃ sutaṃ, ajja mama manorathaṃ pūrentī piṇḍapātaṃ dassāmī’’ti paccekabuddhassa pattaṃ gahetvā paṇītabhojanassa pūretvā adāsi. Sopi nivattamāno taṃ disvā ‘‘kiṃ, samaṇa, kiñci te laddha’’nti pattaṃ gahetvā paṇītapiṇḍapātaṃ disvā vippaṭisārī hutvā evaṃ cintesi – ‘‘varametaṃ piṇḍapātaṃ dāsā vā kammakarā vā bhuñjeyyuṃ. Te hi imaṃ bhuñjitvā mayhaṃ kammaṃ karissanti, ayaṃ pana gantvā bhuñjitvā niddāyissati, naṭṭho me so piṇḍapāto’’ti. So bhātu ca pana ekaputtakaṃ sāpateyyassa kāraṇā jīvitā voropesi. So kirassa aṅguliṃ gahetvā vicaranto ‘‘idaṃ mayhaṃ pitusantakaṃ yānakaṃ, ayaṃ tassa goṇo’’tiādīni āha. Atha naṃ so seṭṭhi ‘‘idāni tāvesa evaṃ vadeti, imassa pana vuḍḍhippattakāle imasmiṃ gehe bhoge ko rakkhissatī’’ti taṃ araññaṃ netvā ekasmiṃ gacchamūle gīvāya gahetvā mūlakandaṃ viya gīvaṃ phāletvā māretvā tattheva chaḍḍesi. Idamassa pubbakammaṃ. Tena vuttaṃ –

    ‘‘యం ఖో సో, మహారాజ, సేట్ఠి, గహపతి, తగరసిఖిం పచ్చేకబుద్ధం పిణ్డపాతేన పటిపాదేసి, తస్స కమ్మస్స విపాకేన సత్తక్ఖత్తుం సుగతిం సగ్గం లోకం ఉపపజ్జి, తస్సేవ కమ్మస్స విపాకావసేసేన ఇమిస్సాయేవ సావత్థియా సత్తక్ఖత్తుం సేట్ఠిత్తం కారేసి. యం ఖో సో, మహారాజ, సేట్ఠి, గహపతి, దత్వా పచ్ఛా విప్పటిసారీ అహోసి ‘వరమేతం పిణ్డపాతం దాసా వా కమ్మకరా వా భుఞ్జేయ్యు’న్తి, తస్స కమ్మస్స విపాకేన నాస్సుళారాయ భత్తభోగాయ చిత్తం నమతి, నాస్సుళారాయ వత్థభోగాయ, నాస్సుళారాయ యానభోగాయ, నాస్సుళారానం పఞ్చన్నం కామగుణానం భోగాయ చిత్తం నమతి. యం ఖో సో, మహారాజ, సేట్ఠి, గహపతి, భాతు చ పన ఏకపుత్తం సాపతేయ్యస్స కారణా జీవితా వోరోపేసి, తస్స కమ్మస్స విపాకేన బహూని వస్ససతాని బహూని వస్ససహస్సాని బహూని వస్ససతసహస్సాని నిరయే పచ్చిత్థ, తస్సేవ కమ్మస్స విపాకావసేసేన ఇదం సత్తమం అపుత్తకం సాపతేయ్యం రాజకోసం పవేసేతి. తస్స ఖో పన, మహారాజ, సేట్ఠిస్స గహపతిస్స పురాణఞ్చ పుఞ్ఞం పరిక్ఖీణం, నవఞ్చ పుఞ్ఞం అనుపచితం. అజ్జ పన, మహారాజ, సేట్ఠి, గహపతి, మహారోరువే నిరయే పచ్చతీ’’తి (సం॰ ని॰ ౧.౧౩౧).

    ‘‘Yaṃ kho so, mahārāja, seṭṭhi, gahapati, tagarasikhiṃ paccekabuddhaṃ piṇḍapātena paṭipādesi, tassa kammassa vipākena sattakkhattuṃ sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajji, tasseva kammassa vipākāvasesena imissāyeva sāvatthiyā sattakkhattuṃ seṭṭhittaṃ kāresi. Yaṃ kho so, mahārāja, seṭṭhi, gahapati, datvā pacchā vippaṭisārī ahosi ‘varametaṃ piṇḍapātaṃ dāsā vā kammakarā vā bhuñjeyyu’nti, tassa kammassa vipākena nāssuḷārāya bhattabhogāya cittaṃ namati, nāssuḷārāya vatthabhogāya, nāssuḷārāya yānabhogāya, nāssuḷārānaṃ pañcannaṃ kāmaguṇānaṃ bhogāya cittaṃ namati. Yaṃ kho so, mahārāja, seṭṭhi, gahapati, bhātu ca pana ekaputtaṃ sāpateyyassa kāraṇā jīvitā voropesi, tassa kammassa vipākena bahūni vassasatāni bahūni vassasahassāni bahūni vassasatasahassāni niraye paccittha, tasseva kammassa vipākāvasesena idaṃ sattamaṃ aputtakaṃ sāpateyyaṃ rājakosaṃ paveseti. Tassa kho pana, mahārāja, seṭṭhissa gahapatissa purāṇañca puññaṃ parikkhīṇaṃ, navañca puññaṃ anupacitaṃ. Ajja pana, mahārāja, seṭṭhi, gahapati, mahāroruve niraye paccatī’’ti (saṃ. ni. 1.131).

    రాజా సత్థు వచనం సుత్వా ‘‘అహో, భన్తే, భారియం కమ్మం, ఏత్తకే నామ భోగే విజ్జమానే నేవ అత్తనా పరిభుఞ్జి, న తుమ్హాదిసే బుద్ధే ధురవిహారే విహరన్తే పుఞ్ఞకమ్మం అకాసీ’’తి ఆహ . సత్థా ‘‘ఏవమేతం, మహారాజ, దుమ్మేధపుగ్గలా నామ భోగే లభిత్వా నిబ్బానం న గవేసన్తి, భోగే నిస్సాయ ఉప్పన్నతణ్హా పనేతే దీఘరత్తం హనతీ’’తి వత్వా ఇమం గాథమాహ –

    Rājā satthu vacanaṃ sutvā ‘‘aho, bhante, bhāriyaṃ kammaṃ, ettake nāma bhoge vijjamāne neva attanā paribhuñji, na tumhādise buddhe dhuravihāre viharante puññakammaṃ akāsī’’ti āha . Satthā ‘‘evametaṃ, mahārāja, dummedhapuggalā nāma bhoge labhitvā nibbānaṃ na gavesanti, bhoge nissāya uppannataṇhā panete dīgharattaṃ hanatī’’ti vatvā imaṃ gāthamāha –

    ౩౫౫.

    355.

    ‘‘హనన్తి భోగా దుమ్మేధం, నో చ పారగవేసినో;

    ‘‘Hananti bhogā dummedhaṃ, no ca pāragavesino;

    భోగతణ్హాయ దుమ్మేధో, హన్తి అఞ్ఞేవ అత్తన’’న్తి.

    Bhogataṇhāya dummedho, hanti aññeva attana’’nti.

    తత్థ నో చ పారగవేసినోతి యే పన నిబ్బానపారగవేసినో పుగ్గలా, న తే భోగా హనన్తి. అఞ్ఞేవ అత్తనన్తి భోగే నిస్సాయ ఉప్పన్నాయ తణ్హాయ దుప్పఞ్ఞో పుగ్గలో పరే వియ అత్తానమేవ హనతీతి అత్థో.

    Tattha no ca pāragavesinoti ye pana nibbānapāragavesino puggalā, na te bhogā hananti. Aññeva attananti bhoge nissāya uppannāya taṇhāya duppañño puggalo pare viya attānameva hanatīti attho.

    దేసనావసానే బహూ సోతాపత్తిఫలాదీని పాపుణింసూతి.

    Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsūti.

    అపుత్తకసేట్ఠివత్థు ఏకాదసమం.

    Aputtakaseṭṭhivatthu ekādasamaṃ.

    ౧౨. అఙ్కురవత్థు

    12. Aṅkuravatthu

    తిణదోసానీతి ఇమం ధమ్మదేసనం సత్థా పణ్డుకమ్బలసిలాయం విహరన్తో అఙ్కురం ఆరబ్భ కథేసి. వత్థు ‘‘యే ఝానప్పసుతా ధీరా’’తి (ధ॰ ప॰ ౧౮౧) గాథాయ విత్థారితమేవ. వుత్తఞ్హేతం తత్థ ఇన్దకం ఆరబ్భ. సో కిర అనురుద్ధత్థేరస్స అన్తోగామం పిణ్డాయ పవిట్ఠస్స అత్తనో ఆభతం కటచ్ఛుమత్తకం భిక్ఖం దాపేసి. తదస్స పుఞ్ఞం అఙ్కురేన దసవస్ససహస్సాని ద్వాదసయోజనికం ఉద్ధనపన్తిం కత్వా దిన్నదానతో మహప్ఫలతరం జాతం. తస్మా ఏవమాహ. ఏవం వుత్తే సత్థా, ‘‘అఙ్కుర, దానం నామ విచేయ్య దాతుం వట్టతి, ఏవం తం సుఖేత్తే సువుత్తబీజం వియ మహప్ఫలం హోతి. త్వం పన తథా నాకాసి, తేన తే దానం న మహప్ఫలం జాత’’న్తి ఇమమత్థం విభావేన్తో –

    Tiṇadosānīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā paṇḍukambalasilāyaṃ viharanto aṅkuraṃ ārabbha kathesi. Vatthu ‘‘ye jhānappasutā dhīrā’’ti (dha. pa. 181) gāthāya vitthāritameva. Vuttañhetaṃ tattha indakaṃ ārabbha. So kira anuruddhattherassa antogāmaṃ piṇḍāya paviṭṭhassa attano ābhataṃ kaṭacchumattakaṃ bhikkhaṃ dāpesi. Tadassa puññaṃ aṅkurena dasavassasahassāni dvādasayojanikaṃ uddhanapantiṃ katvā dinnadānato mahapphalataraṃ jātaṃ. Tasmā evamāha. Evaṃ vutte satthā, ‘‘aṅkura, dānaṃ nāma viceyya dātuṃ vaṭṭati, evaṃ taṃ sukhette suvuttabījaṃ viya mahapphalaṃ hoti. Tvaṃ pana tathā nākāsi, tena te dānaṃ na mahapphalaṃ jāta’’nti imamatthaṃ vibhāvento –

    ‘‘విచేయ్య దానం దాతబ్బం, యత్థ దిన్నం మహప్ఫలం;

    ‘‘Viceyya dānaṃ dātabbaṃ, yattha dinnaṃ mahapphalaṃ;

    విచేయ్య దానం సుగతప్పసత్థం,

    Viceyya dānaṃ sugatappasatthaṃ,

    యే దక్ఖిణేయ్యా ఇధ జీవలోకే;

    Ye dakkhiṇeyyā idha jīvaloke;

    ఏతేసు దిన్నాని మహప్ఫలాని,

    Etesu dinnāni mahapphalāni,

    బీజాని వుత్తాని యథాసుఖేత్తే’’తి. (పే॰ వ॰ ౩౨౯) –

    Bījāni vuttāni yathāsukhette’’ti. (pe. va. 329) –

    వత్వా ఉత్తరిమ్పి ధమ్మం దేసేన్తో ఇమా గాథా అభాసి –

    Vatvā uttarimpi dhammaṃ desento imā gāthā abhāsi –

    ౩౫౬.

    356.

    ‘‘తిణదోసాని ఖేత్తాని, రాగదోసా అయం పజా;

    ‘‘Tiṇadosāni khettāni, rāgadosā ayaṃ pajā;

    తస్మా హి వీతరాగేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.

    Tasmā hi vītarāgesu, dinnaṃ hoti mahapphalaṃ.

    ౩౫౭.

    357.

    ‘‘తిణదోసాని ఖేత్తాని, దోసదోసా అయం పజా;

    ‘‘Tiṇadosāni khettāni, dosadosā ayaṃ pajā;

    తస్మా హి వీతదోసేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.

    Tasmā hi vītadosesu, dinnaṃ hoti mahapphalaṃ.

    ౩౫౮.

    358.

    ‘‘తిణదోసాని ఖేత్తాని, మోహదోసా అయం పజా;

    ‘‘Tiṇadosāni khettāni, mohadosā ayaṃ pajā;

    తస్మా హి వీతమోహేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫలం.

    Tasmā hi vītamohesu, dinnaṃ hoti mahapphalaṃ.

    ౩౫౯.

    359.

    ‘‘తిణదోసాని ఖేత్తాని, ఇచ్ఛాదోసా అయం పజా;

    ‘‘Tiṇadosāni khettāni, icchādosā ayaṃ pajā;

    తస్మా హి విగతిచ్ఛేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫల’’న్తి.

    Tasmā hi vigaticchesu, dinnaṃ hoti mahapphala’’nti.

    తత్థ తిణదోసానీతి సామాకాదీని తిణాని ఉట్ఠహన్తాని పుబ్బణ్ణాపరణ్ణాని ఖేత్తాని దూసేన్తి, తేన తాని న బహుఫలాని హోన్తి. ఏవం సత్తానమ్పి అన్తో రాగో ఉప్పజ్జన్తో సత్తే దూసేతి, తేన తేసు దిన్నం మహప్ఫలం న హోతి . ఖీణాసవేసు దిన్నం పన మహప్ఫలం హోతి. తేన వుత్తం –

    Tattha tiṇadosānīti sāmākādīni tiṇāni uṭṭhahantāni pubbaṇṇāparaṇṇāni khettāni dūsenti, tena tāni na bahuphalāni honti. Evaṃ sattānampi anto rāgo uppajjanto satte dūseti, tena tesu dinnaṃ mahapphalaṃ na hoti . Khīṇāsavesu dinnaṃ pana mahapphalaṃ hoti. Tena vuttaṃ –

    ‘‘తిణదోసాని ఖేత్తాని, రాగదోసా అయం పజా;

    ‘‘Tiṇadosāni khettāni, rāgadosā ayaṃ pajā;

    తస్మా హి వీతరాగేసు, దిన్నం హోతి మహప్ఫల’’న్తి. –

    Tasmā hi vītarāgesu, dinnaṃ hoti mahapphala’’nti. –

    సేసగాథాసుపి ఏసేవ నయో.

    Sesagāthāsupi eseva nayo.

    దేసనావసానే అఙ్కురో చ ఇన్దకో చ సోతాపత్తిఫలే పతిట్ఠహింసు, సమ్పత్తానమ్పి సాత్థికా ధమ్మదేసనా అహోసీతి.

    Desanāvasāne aṅkuro ca indako ca sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu, sampattānampi sātthikā dhammadesanā ahosīti.

    అఙ్కురవత్థు ద్వాదసమం.

    Aṅkuravatthu dvādasamaṃ.

    తణ్హావగ్గవణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Taṇhāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    చతువీసతిమో వగ్గో.

    Catuvīsatimo vaggo.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ధమ్మపదపాళి • Dhammapadapāḷi / ౨౪. తణ్హావగ్గో • 24. Taṇhāvaggo


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact