| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
९. तण्हुप्पादसुत्तवण्णना
9. Taṇhuppādasuttavaṇṇanā
९. नवमे भवति एतेन आरोग्यन्ति भवो, गिलानपच्चयो। परिवुद्धो भवो अभवो। वुद्धिअत्थो हि अयमकारो यथा ‘‘संवरासंवरो, फलाफल’’न्ति च। सप्पिनवनीतादीनीति आदि-सद्देन तेलमधुफाणितादीनं गहणं। सप्पिनवनीतादिग्गहणञ्चेत्थ निदस्सनमत्तं, सब्बस्सपि गिलानपच्चयस्स सङ्गहो दट्ठब्बो। भवाभवोति वा खुद्दको चेव महन्तो च उपपत्तिभवो वेदितब्बो। तेनेवाह ‘‘सम्पत्तिभवेसू’’तिआदि। भवोति वा सम्पत्ति, अभवोति विपत्ति। भवोति वुद्धि, अभवोति हानि। तंनिमित्तञ्च तण्हा उप्पज्जतीति वुत्तं ‘‘भवाभवहेतु वा’’ति।
9. Navame bhavati etena ārogyanti bhavo, gilānapaccayo. Parivuddho bhavo abhavo. Vuddhiattho hi ayamakāro yathā ‘‘saṃvarāsaṃvaro, phalāphala’’nti ca. Sappinavanītādīnīti ādi-saddena telamadhuphāṇitādīnaṃ gahaṇaṃ. Sappinavanītādiggahaṇañcettha nidassanamattaṃ, sabbassapi gilānapaccayassa saṅgaho daṭṭhabbo. Bhavābhavoti vā khuddako ceva mahanto ca upapattibhavo veditabbo. Tenevāha ‘‘sampattibhavesū’’tiādi. Bhavoti vā sampatti, abhavoti vipatti. Bhavoti vuddhi, abhavoti hāni. Taṃnimittañca taṇhā uppajjatīti vuttaṃ ‘‘bhavābhavahetu vā’’ti.
तण्हादुतियोति तण्हासहायो। तण्हा हि निरुदककन्तारे मरीचिकाय उदकसञ्ञा विय पिपासाभिभूतं तसितं सत्तं अस्सासदस्सनवसेन सहायकिच्चं करोन्ती भवादीसु अनिब्बिन्नं कत्वा परिब्भमापेति। तथा हि तं पपातकं अचिन्तेत्वा मधुग्गण्हनकलुद्दका विय अनेकादीनवाकुलेसु भवेसु आनिसंसमेव दस्सेन्ती अनत्थजाले सा परिब्भमापेति, तस्मा तण्हा ‘‘पुरिसस्स दुतिया’’ति वुत्ता। ननु च अञ्ञेपि किलेसादयो भवनिब्बत्तिपच्चयाति? सच्चमेतं, न पन तथा विसेसपच्चयो, यथा तण्हा। तथा हि सा कुसलेहि विना अकुसलेहि, कामावचरादिकुसलेहि च विना रूपावचरादिकुसलेहि भवनिब्बत्तिया विसेसपच्चयो। यतो समुदयसच्चन्ति वुच्चतीति। इत्थभावञ्ञथाभावन्ति इत्थभावो च अञ्ञथाभावो च इत्थभावञ्ञथाभावो, सो एतस्स अत्थीति इत्थभावञ्ञथाभावो, संसारो, तं इत्थभावञ्ञथाभावं। तत्थ इत्थभावो मनुस्सत्तं, अञ्ञथाभावो ततो अवसिट्ठसत्तावासा। इत्थभावो वा तेसं तेसं सत्तानं पच्चुप्पन्नो अत्तभावो, अञ्ञथाभावो अनागतत्तभावो। एवरूपो वा अञ्ञोपि अत्तभावो इत्थभावो, न एवरूपो अञ्ञथाभावो। तेनेवाह ‘‘इत्थभावञ्ञथाभावन्ति एत्थ इत्थभावो नाम अयं अत्तभावो’’तिआदि। संसरणं संसारो।
Taṇhādutiyoti taṇhāsahāyo. Taṇhā hi nirudakakantāre marīcikāya udakasaññā viya pipāsābhibhūtaṃ tasitaṃ sattaṃ assāsadassanavasena sahāyakiccaṃ karontī bhavādīsu anibbinnaṃ katvā paribbhamāpeti. Tathā hi taṃ papātakaṃ acintetvā madhuggaṇhanakaluddakā viya anekādīnavākulesu bhavesu ānisaṃsameva dassentī anatthajāle sā paribbhamāpeti, tasmā taṇhā ‘‘purisassa dutiyā’’ti vuttā. Nanu ca aññepi kilesādayo bhavanibbattipaccayāti? Saccametaṃ, na pana tathā visesapaccayo, yathā taṇhā. Tathā hi sā kusalehi vinā akusalehi, kāmāvacarādikusalehi ca vinā rūpāvacarādikusalehi bhavanibbattiyā visesapaccayo. Yato samudayasaccanti vuccatīti. Itthabhāvaññathābhāvanti itthabhāvo ca aññathābhāvo ca itthabhāvaññathābhāvo, so etassa atthīti itthabhāvaññathābhāvo, saṃsāro, taṃ itthabhāvaññathābhāvaṃ. Tattha itthabhāvo manussattaṃ, aññathābhāvo tato avasiṭṭhasattāvāsā. Itthabhāvo vā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ paccuppanno attabhāvo, aññathābhāvo anāgatattabhāvo. Evarūpo vā aññopi attabhāvo itthabhāvo, na evarūpo aññathābhāvo. Tenevāha ‘‘itthabhāvaññathābhāvanti ettha itthabhāvo nāma ayaṃ attabhāvo’’tiādi. Saṃsaraṇaṃ saṃsāro.
‘‘खन्धानञ्च पटिपाटि, धातुआयतनान च।
‘‘Khandhānañca paṭipāṭi, dhātuāyatanāna ca;
अब्बोच्छिन्नं वत्तमाना, संसारोति पवुच्चति’’॥ (विसुद्धि॰ २.६१९; दी॰ नि॰ अट्ठ॰ २.९५ अपसादनावण्णना; सं॰ नि॰ अट्ठ॰ २.२.६०; अ॰ नि॰ अट्ठ॰ २.४.१९९; ध॰ स॰ अट्ठ॰ निदानकथा; विभ॰ अट्ठ॰ २२६ सङ्खारपदनिद्देसो; सु॰ नि॰ अट्ठ॰ २.५२३; उदा॰ अट्ठ॰ ३९; इतिवु॰ अट्ठ॰ १४)।
Abbocchinnaṃ vattamānā, saṃsāroti pavuccati’’. (visuddhi. 2.619; dī. ni. aṭṭha. 2.95 apasādanāvaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 2.2.60; a. ni. aṭṭha. 2.4.199; dha. sa. aṭṭha. nidānakathā; vibha. aṭṭha. 226 saṅkhārapadaniddeso; su. ni. aṭṭha. 2.523; udā. aṭṭha. 39; itivu. aṭṭha. 14);
तेनाह ‘‘खन्धधातुआयतनानं पटिपाटि’’न्ति, खन्धधातुआयतनानं हेतुफलभावेन अपरापरप्पवत्तिन्ति अत्थो।
Tenāha ‘‘khandhadhātuāyatanānaṃ paṭipāṭi’’nti, khandhadhātuāyatanānaṃ hetuphalabhāvena aparāparappavattinti attho.
एवमादीनवं ञत्वाति एत्थ एतमादीनवं ञत्वातिपि पठन्ति, एतं सकलवट्टदुक्खस्स सम्भवं समुदयं तण्हं आदीनवं ञत्वाति अत्थो। अथ वा एवमादीनवं ञत्वाति एतं यथावुत्तं संसारानतिवत्तनआदीनवं दोसं ञत्वा। निग्गहणोति चतुरूपादानसङ्खातस्स सब्बस्स गहणस्स पटिनिस्सज्जनेन निग्गहणो, खन्धपरिनिब्बानेन सङ्खारप्पवत्तितो अपगच्छेय्याति एवं वा एत्थ अत्थो दट्ठब्बो।
Evamādīnavaṃñatvāti ettha etamādīnavaṃ ñatvātipi paṭhanti, etaṃ sakalavaṭṭadukkhassa sambhavaṃ samudayaṃ taṇhaṃ ādīnavaṃ ñatvāti attho. Atha vā evamādīnavaṃ ñatvāti etaṃ yathāvuttaṃ saṃsārānativattanaādīnavaṃ dosaṃ ñatvā. Niggahaṇoti caturūpādānasaṅkhātassa sabbassa gahaṇassa paṭinissajjanena niggahaṇo, khandhaparinibbānena saṅkhārappavattito apagaccheyyāti evaṃ vā ettha attho daṭṭhabbo.
तण्हुप्पादसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Taṇhuppādasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / ९. तण्हुप्पादसुत्तं • 9. Taṇhuppādasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ९. तण्हुप्पादसुत्तवण्णना • 9. Taṇhuppādasuttavaṇṇanā
