| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. मारसंयुत्तं
4. Mārasaṃyuttaṃ
१. पठमवग्गो
1. Paṭhamavaggo
१. तपोकम्मसुत्तवण्णना
1. Tapokammasuttavaṇṇanā
१३७. उरुवेलाय समीपे गामो उरुवेलगामो, तं उरुवेलगामं अभिमुखभावेन सम्मदेव सब्बधम्मे बुज्झतीति अभिसम्बोधि, सब्बञ्ञुतञ्ञाणं, तेन समन्नागतत्ता च भगवा अभिसम्बुद्धोति वुच्चति। तस्स पञ्चचत्तालीसाय वस्सेसु आदितो पन्नरस वस्सानि पठमबोधि, इध पन सत्ताहब्भन्तरमेव अधिप्पेतन्ति आह ‘‘अभिसम्बुद्धो हुत्वा अन्तोसत्ताहस्मिं येवा’’ति। असुखभावेन अञ्ञेहि कातुं असक्कुणेय्यत्ता दुक्करं करोतीति दुक्करकारो, सो एव इत्थिलिङ्गवसेन दुक्करकारिका। ताय मुत्तो वतम्हीति चिन्तेसि। यदि एवं कस्मा तं लोकनाथो छब्बस्सानि समनुयुञ्जति? कम्मपीळितवसेन। वुत्तञ्हेतं अपदाने (अप॰ थेर १.३९.९२-९४) –
137. Uruvelāya samīpe gāmo uruvelagāmo, taṃ uruvelagāmaṃ abhimukhabhāvena sammadeva sabbadhamme bujjhatīti abhisambodhi, sabbaññutaññāṇaṃ, tena samannāgatattā ca bhagavā abhisambuddhoti vuccati. Tassa pañcacattālīsāya vassesu ādito pannarasa vassāni paṭhamabodhi, idha pana sattāhabbhantarameva adhippetanti āha ‘‘abhisambuddho hutvā antosattāhasmiṃ yevā’’ti. Asukhabhāvena aññehi kātuṃ asakkuṇeyyattā dukkaraṃ karotīti dukkarakāro, so eva itthiliṅgavasena dukkarakārikā. Tāya mutto vatamhīti cintesi. Yadi evaṃ kasmā taṃ lokanātho chabbassāni samanuyuñjati? Kammapīḷitavasena. Vuttañhetaṃ apadāne (apa. thera 1.39.92-94) –
‘‘अवचाहं जोतिपालो, सुगतं कस्सपं तदा।
‘‘Avacāhaṃ jotipālo, sugataṃ kassapaṃ tadā;
कुतो नु बोधि मुण्डस्स, बोधि परमदुल्लभा॥
Kuto nu bodhi muṇḍassa, bodhi paramadullabhā.
‘‘तेन कम्मविपाकेन, अचरिं दुक्करं बहुं।
‘‘Tena kammavipākena, acariṃ dukkaraṃ bahuṃ;
छब्बस्सानुरुवेलायं, ततो बोधिमपापुणिं॥
Chabbassānuruvelāyaṃ, tato bodhimapāpuṇiṃ.
‘‘नाहं एतेन मग्गेन, पापुणिं बोधिमुत्तमं।
‘‘Nāhaṃ etena maggena, pāpuṇiṃ bodhimuttamaṃ;
कुम्मग्गेन गवेसिस्सं, पुब्बकम्मेन वारितो’’ति॥
Kummaggena gavesissaṃ, pubbakammena vārito’’ti.
मारेतीति विबाधेति। विपत्तिआदिसंयोजनञ्हि साधूनं परमत्थतो मरणं सच्चपटिवेधमारणत्ता, पापतरत्ता पापतमोति पापिमा। सा चस्स पापतमता पापवुत्तितायाति आह ‘‘पापे नियुत्तो’’ति। अधिपतीति कामाधिपति। अप्पहीनकामरागे अत्तनो वसे वत्तेतीति वसवत्ती। तेसंयेव कुसलकम्मानं अन्तं करोतीति अन्तको। वट्टदुक्खतो अपरिमुत्तपच्चयत्ता नमुचि। मत्तानं पमत्तानं बन्धूति पमत्तबन्धु।
Māretīti vibādheti. Vipattiādisaṃyojanañhi sādhūnaṃ paramatthato maraṇaṃ saccapaṭivedhamāraṇattā, pāpatarattā pāpatamoti pāpimā. Sā cassa pāpatamatā pāpavuttitāyāti āha ‘‘pāpeniyutto’’ti. Adhipatīti kāmādhipati. Appahīnakāmarāge attano vase vattetīti vasavattī. Tesaṃyeva kusalakammānaṃ antaṃ karotīti antako. Vaṭṭadukkhato aparimuttapaccayattā namuci. Mattānaṃ pamattānaṃ bandhūti pamattabandhu.
तपोकम्माति अत्तकिलमथानुयोगतो। अपरद्धोति विरज्झसि। ‘‘अपराधो’’तिपि अत्थि, सोयेव अत्थो। कायकिलमथं अनुयुञ्जन्तो येभुय्येन अमरत्थाय अनुयुञ्जति, सो च कम्मवादीहि अनुयुञ्जियमानो देवत्थाय सियाति आह ‘‘अमरभावत्थाया’’ति। सब्बं तपन्ति सब्बं अत्तपरितापनं। अत्थावहं न भवति बोधिया अनुपायत्ता। किञ्चस्साति किञ्चि सियाति अत्थो। फियारित्तंव धम्मनीति धम्मं वुच्चति वण्णु, सो इध ‘‘धम्म’’न्ति वुत्तो, धम्मनि वण्णुपदेसेति अत्थो। तेनाह ‘‘अरञ्ञे’’ति। उभोसु पस्सेसु फियाहि आकड्ढेय्य चेव अरित्तेहि उप्पीळेय्य च।
Tapokammāti attakilamathānuyogato. Aparaddhoti virajjhasi. ‘‘Aparādho’’tipi atthi, soyeva attho. Kāyakilamathaṃ anuyuñjanto yebhuyyena amaratthāya anuyuñjati, so ca kammavādīhi anuyuñjiyamāno devatthāya siyāti āha ‘‘amarabhāvatthāyā’’ti. Sabbaṃ tapanti sabbaṃ attaparitāpanaṃ. Atthāvahaṃ na bhavati bodhiyā anupāyattā. Kiñcassāti kiñci siyāti attho. Phiyārittaṃva dhammanīti dhammaṃ vuccati vaṇṇu, so idha ‘‘dhamma’’nti vutto, dhammani vaṇṇupadeseti attho. Tenāha ‘‘araññe’’ti. Ubhosu passesu phiyāhi ākaḍḍheyya ceva arittehi uppīḷeyya ca.
सम्मावाचाकम्मन्ताजीवा गहिता मग्गसीलस्स अधिप्पेतत्ता। समाधिनो हि गहणेन सम्मावायामसतिसमाधयो गहिता उपकारभावतो। पञ्ञायाति एत्थापि एसेव नयो। बुज्झति एतेनाति बोधो। मग्गोति आह ‘‘बोधायाति मग्गत्थाया’’ति। कथं पन मग्गं मग्गत्थाय भावेतीति आह ‘‘यथा ही’’तिआदि। तेन यथा यागुपचनारम्भो यावदेव यागुअत्थो, एवं मग्गभावनारम्भो मग्गाधिगमत्थायाति दस्सेति। आरम्भोति च अरियमग्गभावनाय बन्धापनं दट्ठब्बं। केचि पन ‘‘मग्गन्ति अरियमग्गं, बोधायाति अरहत्तसम्बोधाय, एवञ्च कत्वा ‘पत्तोस्मि परमसुद्धि’न्ति इदम्पि वचनं समत्थित’’न्ति वदन्ति, अपरे पन ‘‘सब्बञ्ञुतञ्ञाणसम्बोधायाति। सो हि सब्बस्मापि बोधितो उत्तरितरो’’ति। निहतो निब्बिसेवनभावं पापितो। तेनाह ‘‘पराजितो’’ति।
Sammāvācākammantājīvā gahitā maggasīlassa adhippetattā. Samādhino hi gahaṇena sammāvāyāmasatisamādhayo gahitā upakārabhāvato. Paññāyāti etthāpi eseva nayo. Bujjhati etenāti bodho. Maggoti āha ‘‘bodhāyāti maggatthāyā’’ti. Kathaṃ pana maggaṃ maggatthāya bhāvetīti āha ‘‘yathā hī’’tiādi. Tena yathā yāgupacanārambho yāvadeva yāguattho, evaṃ maggabhāvanārambho maggādhigamatthāyāti dasseti. Ārambhoti ca ariyamaggabhāvanāya bandhāpanaṃ daṭṭhabbaṃ. Keci pana ‘‘magganti ariyamaggaṃ, bodhāyāti arahattasambodhāya, evañca katvā ‘pattosmi paramasuddhi’nti idampi vacanaṃ samatthita’’nti vadanti, apare pana ‘‘sabbaññutaññāṇasambodhāyāti. So hi sabbasmāpi bodhito uttaritaro’’ti. Nihato nibbisevanabhāvaṃ pāpito. Tenāha ‘‘parājito’’ti.
तपोकम्मसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Tapokammasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / १. तपोकम्मसुत्तं • 1. Tapokammasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / १. तपोकम्मसुत्तवण्णना • 1. Tapokammasuttavaṇṇanā
