| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಉದಾನ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Udāna-aṭṭhakathā |
೩. ತತಿಯಬೋಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ
3. Tatiyabodhisuttavaṇṇanā
೩. ತತಿಯೇ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಅನುಲೋಮಞ್ಚ ಪಟಿಲೋಮಞ್ಚ, ಯಥಾವುತ್ತಅನುಲೋಮವಸೇನ ಚೇವ ಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ನನು ಚ ಪುಬ್ಬೇಪಿ ಅನುಲೋಮವಸೇನ ಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ಚ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಮನಸಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿ ಸುತ್ತದ್ವಯೇ ವುತ್ತಾ, ಇಧ ಕಸ್ಮಾ ಪುನಪಿ ತದುಭಯವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರಪ್ಪವತ್ತಿ ವುಚ್ಚತೀತಿ? ತದುಭಯವಸೇನ ತತಿಯವಾರಂ ತತ್ಥ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಪವತ್ತಿತತ್ತಾ। ಕಥಂ ಪನ ತದುಭಯವಸೇನ ಮನಸಿಕಾರೋ ಪವತ್ತಿತೋ? ನ ಹಿ ಸಕ್ಕಾ ಅಪುಬ್ಬಂ ಅಚರಿಮಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ಮನಸಿಕಾರಂ ಪವತ್ತೇತುನ್ತಿ? ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಏವಂ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ ‘‘ತದುಭಯಂ ಏಕಜ್ಝಂ ಮನಸಾಕಾಸೀ’’ತಿ, ಅಥ ಖೋ ವಾರೇನ। ಭಗವಾ ಹಿ ಪಠಮಂ ಅನುಲೋಮವಸೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪಂ ಪಠಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ। ದುತಿಯಮ್ಪಿ ಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ತಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ತದನುರೂಪಮೇವ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸಿ। ತತಿಯವಾರೇ ಪನ ಕಾಲೇನ ಅನುಲೋಮಂ ಕಾಲೇನ ಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಿಕರಣವಸೇನ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಿ ಅಕಾಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ – ‘‘ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮನ್ತಿ ಅನುಲೋಮಞ್ಚ ಪಟಿಲೋಮಞ್ಚ, ಯಥಾವುತ್ತಅನುಲೋಮವಸೇನ ಚೇವ ಪಟಿಲೋಮವಸೇನ ಚಾ’’ತಿ। ಇಮಿನಾ ಮನಸಿಕಾರಸ್ಸ ಪಗುಣಬಲವಭಾವೋ ಚ ವಸೀಭಾವೋ ಚ ಪಕಾಸಿತೋ ಹೋತಿ। ಏತ್ಥ ಚ ‘‘ಅನುಲೋಮಂ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮಿ, ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಿ ಕರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತಾನಂ ಪುಬ್ಬಾಭೋಗಾನಂ ವಸೇನ ನೇಸಂ ವಿಭಾಗೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
3. Tatiye anulomapaṭilomanti anulomañca paṭilomañca, yathāvuttaanulomavasena ceva paṭilomavasena cāti attho. Nanu ca pubbepi anulomavasena paṭilomavasena ca paṭiccasamuppāde manasikārappavatti suttadvaye vuttā, idha kasmā punapi tadubhayavasena manasikārappavatti vuccatīti? Tadubhayavasena tatiyavāraṃ tattha manasikārassa pavattitattā. Kathaṃ pana tadubhayavasena manasikāro pavattito? Na hi sakkā apubbaṃ acarimaṃ anulomapaṭilomaṃ paṭiccasamuppādassa manasikāraṃ pavattetunti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘tadubhayaṃ ekajjhaṃ manasākāsī’’ti, atha kho vārena. Bhagavā hi paṭhamaṃ anulomavasena paṭiccasamuppādaṃ manasi karitvā tadanurūpaṃ paṭhamaṃ udānaṃ udānesi. Dutiyampi paṭilomavasena taṃ manasi karitvā tadanurūpameva udānaṃ udānesi. Tatiyavāre pana kālena anulomaṃ kālena paṭilomaṃ manasikaraṇavasena anulomapaṭilomaṃ manasi akāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘anulomapaṭilomanti anulomañca paṭilomañca, yathāvuttaanulomavasena ceva paṭilomavasena cā’’ti. Iminā manasikārassa paguṇabalavabhāvo ca vasībhāvo ca pakāsito hoti. Ettha ca ‘‘anulomaṃ manasi karissāmi, paṭilomaṃ manasi karissāmi, anulomapaṭilomaṃ manasi karissāmī’’ti evaṃ pavattānaṃ pubbābhogānaṃ vasena nesaṃ vibhāgo veditabbo.
ತತ್ಥ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತ್ವೇವಾತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ತು ಏವ। ಅಸೇಸವಿರಾಗನಿರೋಧಾತಿ ವಿರಾಗಸಙ್ಖಾತೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಅಸೇಸನಿರೋಧಾ, ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಅನವಸೇಸಅನುಪ್ಪಾದಪ್ಪಹಾನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಙ್ಖಾರನಿರೋಧೋತಿ ಸಬ್ಬೇಸಂ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನವಸೇಸಂ ಅನುಪ್ಪಾದನಿರೋಧೋ। ಹೇಟ್ಠಿಮೇನ ಹಿ ಮಗ್ಗತ್ತಯೇನ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ, ಕೇಚಿ ನ ನಿರುಜ್ಝನ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಾಯ ಸಾವಸೇಸನಿರೋಧಾ। ಅಗ್ಗಮಗ್ಗೇನ ಪನಸ್ಸಾ ಅನವಸೇಸನಿರೋಧಾ ನ ಕೇಚಿ ಸಙ್ಖಾರಾ ನ ನಿರುಜ್ಝನ್ತೀತಿ।
Tattha avijjāya tvevāti avijjāya tu eva. Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā, aggamaggena anavasesaanuppādappahānāti attho. Saṅkhāranirodhoti sabbesaṃ saṅkhārānaṃ anavasesaṃ anuppādanirodho. Heṭṭhimena hi maggattayena keci saṅkhārā nirujjhanti, keci na nirujjhanti avijjāya sāvasesanirodhā. Aggamaggena panassā anavasesanirodhā na keci saṅkhārā na nirujjhantīti.
ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾತಿ ಯ್ವಾಯಂ ಅವಿಜ್ಜಾದಿವಸೇನ ಸಙ್ಖಾರಾದಿಕಸ್ಸ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯೋ ನಿರೋಧೋ ಚ ಅವಿಜ್ಜಾದೀನಂ ಸಮುದಯಾ ನಿರೋಧಾ ಚ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತೋ, ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನ ಏತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ। ಇಮಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಇದಂ ಯೇನ ಮಗ್ಗೇನ ಯೋ ದುಕ್ಖಕ್ಖನ್ಧಸ್ಸ ಸಮುದಯನಿರೋಧಸಙ್ಖಾತೋ ಅತ್ಥೋ ಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಆರಮ್ಮಣಕಿರಿಯಾಯ ಚ ವಿದಿತೋ, ತಸ್ಸ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆನುಭಾವದೀಪಕಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಉದಾನಂ ಉದಾನೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ।
Etamatthaṃviditvāti yvāyaṃ avijjādivasena saṅkhārādikassa dukkhakkhandhassa samudayo nirodho ca avijjādīnaṃ samudayā nirodhā ca hotīti vutto, sabbākārena etamatthaṃ viditvā. Imaṃ udānaṃ udānesīti idaṃ yena maggena yo dukkhakkhandhassa samudayanirodhasaṅkhāto attho kiccavasena ārammaṇakiriyāya ca vidito, tassa ariyamaggassa ānubhāvadīpakaṃ vuttappakāraṃ udānaṃ udānesīti attho.
ತತ್ರಾಯಂ ಸಙ್ಖೇಪತ್ಥೋ – ಯದಾ ಹವೇ ಪಾತುಭವನ್ತಿ ಧಮ್ಮಾ ಆತಾಪಿನೋ ಝಾಯತೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ, ತದಾ ಸೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೇಹಿ ಉಪ್ಪನ್ನೇಹಿ ಬೋಧಿಪಕ್ಖಿಯಧಮ್ಮೇಹಿ ಯಸ್ಸ ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಚತುಸಚ್ಚಧಮ್ಮಾ ಪಾತುಭೂತಾ , ತೇನ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ವಿಧೂಪಯಂ ತಿಟ್ಠತಿ ಮಾರಸೇನಂ, ‘‘ಕಾಮಾ ತೇ ಪಠಮಾ ಸೇನಾ’’ತಿಆದಿನಾ (ಸು॰ ನಿ॰ ೪೩೮; ಮಹಾನಿ॰ ೨೮; ಚೂಳನಿ॰ ನನ್ದಮಾಣವಪುಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೪೭) ನಯೇನ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಮಾರಸೇನಂ ವಿಧೂಪಯನ್ತೋ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ವಿದ್ಧಂಸೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ। ಕಥಂ? ಸೂರಿಯೋವ ಓಭಾಸಯಮನ್ತಲಿಕ್ಖಂ, ಯಥಾ ಸೂರಿಯೋ ಅಬ್ಭುಗ್ಗತೋ ಅತ್ತನೋ ಪಭಾಯ ಅನ್ತಲಿಕ್ಖಂ ಓಭಾಸೇನ್ತೋವ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಿಧಮೇನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತಿ, ಏವಂ ಸೋಪಿ ಖೀಣಾಸವಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ತೇಹಿ ಧಮ್ಮೇಹಿ ತೇನ ವಾ ಅರಿಯಮಗ್ಗೇನ ಸಚ್ಚಾನಿ ಪಟಿವಿಜ್ಝನ್ತೋವ ಮಾರಸೇನಂ ವಿಧೂಪಯನ್ತೋ ತಿಟ್ಠತೀತಿ।
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yadā have pātubhavanti dhammā ātāpino jhāyato brāhmaṇassa, tadā so brāhmaṇo tehi uppannehi bodhipakkhiyadhammehi yassa vā ariyamaggassa catusaccadhammā pātubhūtā , tena ariyamaggena vidhūpayaṃ tiṭṭhati mārasenaṃ, ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’tiādinā (su. ni. 438; mahāni. 28; cūḷani. nandamāṇavapucchāniddesa 47) nayena vuttappakāraṃ mārasenaṃ vidhūpayanto vidhamento viddhaṃsento tiṭṭhati. Kathaṃ? Sūriyova obhāsayamantalikkhaṃ, yathā sūriyo abbhuggato attano pabhāya antalikkhaṃ obhāsentova andhakāraṃ vidhamento tiṭṭhati, evaṃ sopi khīṇāsavabrāhmaṇo tehi dhammehi tena vā ariyamaggena saccāni paṭivijjhantova mārasenaṃ vidhūpayanto tiṭṭhatīti.
ಏವಂ ಭಗವತಾ ಪಠಮಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಜಾನನಸ್ಸ, ದುತಿಯಂ ಪಚ್ಚಯಕ್ಖಯಾಧಿಗಮಸ್ಸ, ತತಿಯಂ ಅರಿಯಮಗ್ಗಸ್ಸ ಆನುಭಾವಪ್ಪಕಾಸನಾನಿ ಇಮಾನಿ ತೀಣಿ ಉದಾನಾನಿ ತೀಸು ಯಾಮೇಸು ಭಾಸಿತಾನಿ। ಕತರಾಯ ರತ್ತಿಯಾ? ಅಭಿಸಮ್ಬೋಧಿತೋ ಸತ್ತಮಾಯ ರತ್ತಿಯಾ। ಭಗವಾ ಹಿ ವಿಸಾಖಪುಣ್ಣಮಾಯ ರತ್ತಿಯಾ ಪಠಮಯಾಮೇ ಪುಬ್ಬೇನಿವಾಸಂ ಅನುಸ್ಸರಿತ್ವಾ ಮಜ್ಝಿಮಯಾಮೇ ದಿಬ್ಬಚಕ್ಖುಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಮಯಾಮೇ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದೇ ಞಾಣಂ ಓತಾರೇತ್ವಾ ನಾನಾನಯೇಹಿ ತೇಭೂಮಕಸಙ್ಖಾರೇ ಸಮ್ಮಸಿತ್ವಾ ‘‘ಇದಾನಿ ಅರುಣೋ ಉಗ್ಗಮಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬೋಧಿಂ ಪಾಪುಣಿ, ಸಬ್ಬಞ್ಞುತಪ್ಪತ್ತಿಸಮನನ್ತರಮೇವ ಚ ಅರುಣೋ ಉಗ್ಗಚ್ಛೀತಿ। ತತೋ ತೇನೇವ ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನ ಬೋಧಿರುಕ್ಖಮೂಲೇ ಸತ್ತಾಹಂ ವೀತಿನಾಮೇನ್ತೋ ಸಮ್ಪತ್ತಾಯ ಪಾಟಿಪದರತ್ತಿಯಾ ತೀಸು ಯಾಮೇಸು ವುತ್ತನಯೇನ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಮನಸಿ ಕರಿತ್ವಾ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಇಮಾನಿ ಉದಾನಾನಿ ಉದಾನೇಸಿ।
Evaṃ bhagavatā paṭhamaṃ paccayākārapajānanassa, dutiyaṃ paccayakkhayādhigamassa, tatiyaṃ ariyamaggassa ānubhāvappakāsanāni imāni tīṇi udānāni tīsu yāmesu bhāsitāni. Katarāya rattiyā? Abhisambodhito sattamāya rattiyā. Bhagavā hi visākhapuṇṇamāya rattiyā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā nānānayehi tebhūmakasaṅkhāre sammasitvā ‘‘idāni aruṇo uggamissatī’’ti sammāsambodhiṃ pāpuṇi, sabbaññutappattisamanantarameva ca aruṇo uggacchīti. Tato teneva pallaṅkena bodhirukkhamūle sattāhaṃ vītināmento sampattāya pāṭipadarattiyā tīsu yāmesu vuttanayena paṭiccasamuppādaṃ manasi karitvā yathākkamaṃ imāni udānāni udānesi.
ಖನ್ಧಕೇ ಪನ ತೀಸುಪಿ ವಾರೇಸು ‘‘ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಂ ಅನುಲೋಮಪಟಿಲೋಮಂ ಮನಸಾಕಾಸೀ’’ತಿ (ಮಹಾವ॰ ೧) ಆಗತತ್ತಾ ಖನ್ಧಕಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ತೀಸುಪಿ ಯಾಮೇಸು ಏವಂ ಮನಸಿ ಕತ್ವಾ ಪಠಮಂ ಉದಾನಂ ಪಚ್ಚಯಾಕಾರಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ, ದುತಿಯಂ ನಿಬ್ಬಾನಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನ, ತತಿಯಂ ಮಗ್ಗಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಣವಸೇನಾತಿ ಏವಂ ಇಮಾನಿ ಭಗವಾ ಉದಾನಾನಿ ಉದಾನೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ, ತಮ್ಪಿ ನ ವಿರುಜ್ಝತಿ। ಭಗವಾ ಹಿ ಠಪೇತ್ವಾ ರತನಘರಸತ್ತಾಹಂ ಸೇಸೇಸು ಛಸು ಸತ್ತಾಹೇಸು ಅನ್ತರನ್ತರಾ ಧಮ್ಮಂ ಪಚ್ಚವೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ವಿಮುತ್ತಿಸುಖಪಟಿಸಂವೇದೀ ವಿಹಾಸಿ, ರತನಘರಸತ್ತಾಹೇ ಪನ ಅಭಿಧಮ್ಮಪರಿಚಯವಸೇನೇವ ವಿಹಾಸೀತಿ।
Khandhake pana tīsupi vāresu ‘‘paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomaṃ manasākāsī’’ti (mahāva. 1) āgatattā khandhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsupi yāmesu evaṃ manasi katvā paṭhamaṃ udānaṃ paccayākārapaccavekkhaṇavasena, dutiyaṃ nibbānapaccavekkhaṇavasena, tatiyaṃ maggapaccavekkhaṇavasenāti evaṃ imāni bhagavā udānāni udānesī’’ti vuttaṃ, tampi na virujjhati. Bhagavā hi ṭhapetvā ratanagharasattāhaṃ sesesu chasu sattāhesu antarantarā dhammaṃ paccavekkhitvā yebhuyyena vimuttisukhapaṭisaṃvedī vihāsi, ratanagharasattāhe pana abhidhammaparicayavaseneva vihāsīti.
ತತಿಯಬೋಧಿಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Tatiyabodhisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಸುತ್ತಪಿಟಕ • Suttapiṭaka / ಖುದ್ದಕನಿಕಾಯ • Khuddakanikāya / ಉದಾನಪಾಳಿ • Udānapāḷi / ೩. ತತಿಯಬೋಧಿಸುತ್ತಂ • 3. Tatiyabodhisuttaṃ
