| Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਉਦਾਨ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Udāna-aṭṭhakathā |
੩. ਤਤਿਯਬੋਧਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
3. Tatiyabodhisuttavaṇṇanā
੩. ਤਤਿਯੇ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਨ੍ਤਿ ਅਨੁਲੋਮਞ੍ਚ ਪਟਿਲੋਮਞ੍ਚ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਨੁਲੋਮવਸੇਨ ਚੇવ ਪਟਿਲੋਮવਸੇਨ ਚਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਨਨੁ ਚ ਪੁਬ੍ਬੇਪਿ ਅਨੁਲੋਮવਸੇਨ ਪਟਿਲੋਮવਸੇਨ ਚ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇ ਮਨਸਿਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ ਸੁਤ੍ਤਦ੍વਯੇ વੁਤ੍ਤਾ, ਇਧ ਕਸ੍ਮਾ ਪੁਨਪਿ ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰਪ੍ਪવਤ੍ਤਿ વੁਚ੍ਚਤੀਤਿ? ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਤਤਿਯવਾਰਂ ਤਤ੍ਥ ਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਪવਤ੍ਤਿਤਤ੍ਤਾ। ਕਥਂ ਪਨ ਤਦੁਭਯવਸੇਨ ਮਨਸਿਕਾਰੋ ਪવਤ੍ਤਿਤੋ? ਨ ਹਿ ਸਕ੍ਕਾ ਅਪੁਬ੍ਬਂ ਅਚਰਿਮਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਸ੍ਸ ਮਨਸਿਕਾਰਂ ਪવਤ੍ਤੇਤੁਨ੍ਤਿ? ਨ ਖੋ ਪਨੇਤਂ ਏવਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ‘‘ਤਦੁਭਯਂ ਏਕਜ੍ਝਂ ਮਨਸਾਕਾਸੀ’’ਤਿ, ਅਥ ਖੋ વਾਰੇਨ। ਭਗવਾ ਹਿ ਪਠਮਂ ਅਨੁਲੋਮવਸੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਦਨੁਰੂਪਂ ਪਠਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ। ਦੁਤਿਯਮ੍ਪਿ ਪਟਿਲੋਮવਸੇਨ ਤਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਤਦਨੁਰੂਪਮੇવ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ। ਤਤਿਯવਾਰੇ ਪਨ ਕਾਲੇਨ ਅਨੁਲੋਮਂ ਕਾਲੇਨ ਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਿਕਰਣવਸੇਨ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਿ ਅਕਾਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਨ੍ਤਿ ਅਨੁਲੋਮਞ੍ਚ ਪਟਿਲੋਮਞ੍ਚ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਅਨੁਲੋਮવਸੇਨ ਚੇવ ਪਟਿਲੋਮવਸੇਨ ਚਾ’’ਤਿ। ਇਮਿਨਾ ਮਨਸਿਕਾਰਸ੍ਸ ਪਗੁਣਬਲવਭਾવੋ ਚ વਸੀਭਾવੋ ਚ ਪਕਾਸਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਅਨੁਲੋਮਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾਨਂ ਪੁਬ੍ਬਾਭੋਗਾਨਂ વਸੇਨ ਨੇਸਂ વਿਭਾਗੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
3. Tatiye anulomapaṭilomanti anulomañca paṭilomañca, yathāvuttaanulomavasena ceva paṭilomavasena cāti attho. Nanu ca pubbepi anulomavasena paṭilomavasena ca paṭiccasamuppāde manasikārappavatti suttadvaye vuttā, idha kasmā punapi tadubhayavasena manasikārappavatti vuccatīti? Tadubhayavasena tatiyavāraṃ tattha manasikārassa pavattitattā. Kathaṃ pana tadubhayavasena manasikāro pavattito? Na hi sakkā apubbaṃ acarimaṃ anulomapaṭilomaṃ paṭiccasamuppādassa manasikāraṃ pavattetunti? Na kho panetaṃ evaṃ daṭṭhabbaṃ ‘‘tadubhayaṃ ekajjhaṃ manasākāsī’’ti, atha kho vārena. Bhagavā hi paṭhamaṃ anulomavasena paṭiccasamuppādaṃ manasi karitvā tadanurūpaṃ paṭhamaṃ udānaṃ udānesi. Dutiyampi paṭilomavasena taṃ manasi karitvā tadanurūpameva udānaṃ udānesi. Tatiyavāre pana kālena anulomaṃ kālena paṭilomaṃ manasikaraṇavasena anulomapaṭilomaṃ manasi akāsi. Tena vuttaṃ – ‘‘anulomapaṭilomanti anulomañca paṭilomañca, yathāvuttaanulomavasena ceva paṭilomavasena cā’’ti. Iminā manasikārassa paguṇabalavabhāvo ca vasībhāvo ca pakāsito hoti. Ettha ca ‘‘anulomaṃ manasi karissāmi, paṭilomaṃ manasi karissāmi, anulomapaṭilomaṃ manasi karissāmī’’ti evaṃ pavattānaṃ pubbābhogānaṃ vasena nesaṃ vibhāgo veditabbo.
ਤਤ੍ਥ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤ੍વੇવਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਤੁ ਏવ। ਅਸੇਸવਿਰਾਗਨਿਰੋਧਾਤਿ વਿਰਾਗਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਅਸੇਸਨਿਰੋਧਾ, ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਅਨવਸੇਸਅਨੁਪ੍ਪਾਦਪ੍ਪਹਾਨਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋਤਿ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਂ ਅਨੁਪ੍ਪਾਦਨਿਰੋਧੋ। ਹੇਟ੍ਠਿਮੇਨ ਹਿ ਮਗ੍ਗਤ੍ਤਯੇਨ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ, ਕੇਚਿ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਯ ਸਾવਸੇਸਨਿਰੋਧਾ। ਅਗ੍ਗਮਗ੍ਗੇਨ ਪਨਸ੍ਸਾ ਅਨવਸੇਸਨਿਰੋਧਾ ਨ ਕੇਚਿ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀਤਿ।
Tattha avijjāya tvevāti avijjāya tu eva. Asesavirāganirodhāti virāgasaṅkhātena maggena asesanirodhā, aggamaggena anavasesaanuppādappahānāti attho. Saṅkhāranirodhoti sabbesaṃ saṅkhārānaṃ anavasesaṃ anuppādanirodho. Heṭṭhimena hi maggattayena keci saṅkhārā nirujjhanti, keci na nirujjhanti avijjāya sāvasesanirodhā. Aggamaggena panassā anavasesanirodhā na keci saṅkhārā na nirujjhantīti.
ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾਤਿ ਯ੍વਾਯਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿવਸੇਨ ਸਙ੍ਖਾਰਾਦਿਕਸ੍ਸ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯੋ ਨਿਰੋਧੋ ਚ ਅવਿਜ੍ਜਾਦੀਨਂ ਸਮੁਦਯਾ ਨਿਰੋਧਾ ਚ ਹੋਤੀਤਿ વੁਤ੍ਤੋ, ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾ। ਇਮਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸੀਤਿ ਇਦਂ ਯੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਯੋ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਨ੍ਧਸ੍ਸ ਸਮੁਦਯਨਿਰੋਧਸਙ੍ਖਾਤੋ ਅਤ੍ਥੋ ਕਿਚ੍ਚવਸੇਨ ਆਰਮ੍ਮਣਕਿਰਿਯਾਯ ਚ વਿਦਿਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਦੀਪਕਂ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Etamatthaṃviditvāti yvāyaṃ avijjādivasena saṅkhārādikassa dukkhakkhandhassa samudayo nirodho ca avijjādīnaṃ samudayā nirodhā ca hotīti vutto, sabbākārena etamatthaṃ viditvā. Imaṃ udānaṃ udānesīti idaṃ yena maggena yo dukkhakkhandhassa samudayanirodhasaṅkhāto attho kiccavasena ārammaṇakiriyāya ca vidito, tassa ariyamaggassa ānubhāvadīpakaṃ vuttappakāraṃ udānaṃ udānesīti attho.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਸਙ੍ਖੇਪਤ੍ਥੋ – ਯਦਾ ਹવੇ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਾ ਆਤਾਪਿਨੋ ਝਾਯਤੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ, ਤਦਾ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤੇਹਿ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਹਿ ਬੋਧਿਪਕ੍ਖਿਯਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯਸ੍ਸ વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਚਤੁਸਚ੍ਚਧਮ੍ਮਾ ਪਾਤੁਭੂਤਾ , ਤੇਨ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ વਿਧੂਪਯਂ ਤਿਟ੍ਠਤਿ ਮਾਰਸੇਨਂ, ‘‘ਕਾਮਾ ਤੇ ਪਠਮਾ ਸੇਨਾ’’ਤਿਆਦਿਨਾ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੪੩੮; ਮਹਾਨਿ॰ ੨੮; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਨਨ੍ਦਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੪੭) ਨਯੇਨ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰਂ ਮਾਰਸੇਨਂ વਿਧੂਪਯਨ੍ਤੋ વਿਧਮੇਨ੍ਤੋ વਿਦ੍ਧਂਸੇਨ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ। ਕਥਂ? ਸੂਰਿਯੋવ ਓਭਾਸਯਮਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਂ, ਯਥਾ ਸੂਰਿਯੋ ਅਬ੍ਭੁਗ੍ਗਤੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਭਾਯ ਅਨ੍ਤਲਿਕ੍ਖਂ ਓਭਾਸੇਨ੍ਤੋવ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮੇਨ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏવਂ ਸੋਪਿ ਖੀਣਾਸવਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਤੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਤੇਨ વਾ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗੇਨ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋવ ਮਾਰਸੇਨਂ વਿਧੂਪਯਨ੍ਤੋ ਤਿਟ੍ਠਤੀਤਿ।
Tatrāyaṃ saṅkhepattho – yadā have pātubhavanti dhammā ātāpino jhāyato brāhmaṇassa, tadā so brāhmaṇo tehi uppannehi bodhipakkhiyadhammehi yassa vā ariyamaggassa catusaccadhammā pātubhūtā , tena ariyamaggena vidhūpayaṃ tiṭṭhati mārasenaṃ, ‘‘kāmā te paṭhamā senā’’tiādinā (su. ni. 438; mahāni. 28; cūḷani. nandamāṇavapucchāniddesa 47) nayena vuttappakāraṃ mārasenaṃ vidhūpayanto vidhamento viddhaṃsento tiṭṭhati. Kathaṃ? Sūriyova obhāsayamantalikkhaṃ, yathā sūriyo abbhuggato attano pabhāya antalikkhaṃ obhāsentova andhakāraṃ vidhamento tiṭṭhati, evaṃ sopi khīṇāsavabrāhmaṇo tehi dhammehi tena vā ariyamaggena saccāni paṭivijjhantova mārasenaṃ vidhūpayanto tiṭṭhatīti.
ਏવਂ ਭਗવਤਾ ਪਠਮਂ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪਜਾਨਨਸ੍ਸ, ਦੁਤਿਯਂ ਪਚ੍ਚਯਕ੍ਖਯਾਧਿਗਮਸ੍ਸ, ਤਤਿਯਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਆਨੁਭਾવਪ੍ਪਕਾਸਨਾਨਿ ਇਮਾਨਿ ਤੀਣਿ ਉਦਾਨਾਨਿ ਤੀਸੁ ਯਾਮੇਸੁ ਭਾਸਿਤਾਨਿ। ਕਤਰਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ? ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਤੋ ਸਤ੍ਤਮਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ। ਭਗવਾ ਹਿ વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਰਤ੍ਤਿਯਾ ਪਠਮਯਾਮੇ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਂ ਅਨੁਸ੍ਸਰਿਤ੍વਾ ਮਜ੍ਝਿਮਯਾਮੇ ਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਂ વਿਸੋਧੇਤ੍વਾ ਪਚ੍ਛਿਮਯਾਮੇ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦੇ ਞਾਣਂ ਓਤਾਰੇਤ੍વਾ ਨਾਨਾਨਯੇਹਿ ਤੇਭੂਮਕਸਙ੍ਖਾਰੇ ਸਮ੍ਮਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਾਨਿ ਅਰੁਣੋ ਉਗ੍ਗਮਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਾਪੁਣਿ, ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਸਮਨਨ੍ਤਰਮੇવ ਚ ਅਰੁਣੋ ਉਗ੍ਗਚ੍ਛੀਤਿ। ਤਤੋ ਤੇਨੇવ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇਨ ਬੋਧਿਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਸਤ੍ਤਾਹਂ વੀਤਿਨਾਮੇਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਾਯ ਪਾਟਿਪਦਰਤ੍ਤਿਯਾ ਤੀਸੁ ਯਾਮੇਸੁ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਮਨਸਿ ਕਰਿਤ੍વਾ ਯਥਾਕ੍ਕਮਂ ਇਮਾਨਿ ਉਦਾਨਾਨਿ ਉਦਾਨੇਸਿ।
Evaṃ bhagavatā paṭhamaṃ paccayākārapajānanassa, dutiyaṃ paccayakkhayādhigamassa, tatiyaṃ ariyamaggassa ānubhāvappakāsanāni imāni tīṇi udānāni tīsu yāmesu bhāsitāni. Katarāya rattiyā? Abhisambodhito sattamāya rattiyā. Bhagavā hi visākhapuṇṇamāya rattiyā paṭhamayāme pubbenivāsaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāretvā nānānayehi tebhūmakasaṅkhāre sammasitvā ‘‘idāni aruṇo uggamissatī’’ti sammāsambodhiṃ pāpuṇi, sabbaññutappattisamanantarameva ca aruṇo uggacchīti. Tato teneva pallaṅkena bodhirukkhamūle sattāhaṃ vītināmento sampattāya pāṭipadarattiyā tīsu yāmesu vuttanayena paṭiccasamuppādaṃ manasi karitvā yathākkamaṃ imāni udānāni udānesi.
ਖਨ੍ਧਕੇ ਪਨ ਤੀਸੁਪਿ વਾਰੇਸੁ ‘‘ਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਂ ਅਨੁਲੋਮਪਟਿਲੋਮਂ ਮਨਸਾਕਾਸੀ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧) ਆਗਤਤ੍ਤਾ ਖਨ੍ਧਕਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਤੀਸੁਪਿ ਯਾਮੇਸੁ ਏવਂ ਮਨਸਿ ਕਤ੍વਾ ਪਠਮਂ ਉਦਾਨਂ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ, ਦੁਤਿਯਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨ, ਤਤਿਯਂ ਮਗ੍ਗਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣવਸੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਇਮਾਨਿ ਭਗવਾ ਉਦਾਨਾਨਿ ਉਦਾਨੇਸੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ, ਤਮ੍ਪਿ ਨ વਿਰੁਜ੍ਝਤਿ। ਭਗવਾ ਹਿ ਠਪੇਤ੍વਾ ਰਤਨਘਰਸਤ੍ਤਾਹਂ ਸੇਸੇਸੁ ਛਸੁ ਸਤ੍ਤਾਹੇਸੁ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਧਮ੍ਮਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਿਤ੍વਾ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਸੁਖਪਟਿਸਂવੇਦੀ વਿਹਾਸਿ, ਰਤਨਘਰਸਤ੍ਤਾਹੇ ਪਨ ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਰਿਚਯવਸੇਨੇવ વਿਹਾਸੀਤਿ।
Khandhake pana tīsupi vāresu ‘‘paṭiccasamuppādaṃ anulomapaṭilomaṃ manasākāsī’’ti (mahāva. 1) āgatattā khandhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘tīsupi yāmesu evaṃ manasi katvā paṭhamaṃ udānaṃ paccayākārapaccavekkhaṇavasena, dutiyaṃ nibbānapaccavekkhaṇavasena, tatiyaṃ maggapaccavekkhaṇavasenāti evaṃ imāni bhagavā udānāni udānesī’’ti vuttaṃ, tampi na virujjhati. Bhagavā hi ṭhapetvā ratanagharasattāhaṃ sesesu chasu sattāhesu antarantarā dhammaṃ paccavekkhitvā yebhuyyena vimuttisukhapaṭisaṃvedī vihāsi, ratanagharasattāhe pana abhidhammaparicayavaseneva vihāsīti.
ਤਤਿਯਬੋਧਿਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Tatiyabodhisuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਉਦਾਨਪਾਲ਼ਿ • Udānapāḷi / ੩. ਤਤਿਯਬੋਧਿਸੁਤ੍ਤਂ • 3. Tatiyabodhisuttaṃ
