Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
តតិយចិត្តវណ្ណនា
Tatiyacittavaṇṇanā
៤០០. អបណ្ណកបទំ វិយ អវិរជ្ឈនកបទម្បិ កទាចិ និយតភាវំ ទីបេយ្យាតិ អនិយតតំ ទីបេតុំ ‘‘ឧប្បត្តិអរហង្គានី’’តិ វុត្តំ មានស្ស អនិយតត្តា។ យទិ ហិ មានោ និយតោ សិយា, កាមរាគស្ស មានរហិតា បវត្តិ ន សិយា, តថា ភវរាគស្ស។ ឯវំ សតិ បដ្ឋានេ ចតុក្ខត្តុំ កាមរាគេន យោជនា ន សិយា, តិក្ខត្តុំយេវ សិយា, ភវរាគមូលិកា ច ន សិយា, ឯវញ្ច សំយោជនានំ សំយោជនេហិ អដ្ឋវិធេន យោជនា សិយា, ន ទសវិធា ទស្សិតាតិ យថាវុត្តាហិ យោជនាហិ មានស្ស អនិយតភាវោ បកាសិតោ។ អថ វា មានេន សទ្ធិំ បញ្ច ហោន្តិ យថាវុត្តានិ អបណ្ណកង្គានិ, កិំ បន ហោន្តីតិ អបេក្ខាយំ យេវាបនកាតិ វិទិតោវាយមត្ថោ។ យេវាបនកានញ្ហិ បញ្ចភាវោ ឥធ វិធីយតិ, ន អបណ្ណកង្គានន្តិ សោ យថា ហោតិ , តថា យោជេតព្ពំ។ កិលេសទុកេ បដិច្ចវារាទីសុ ‘‘កិលេសំ ធម្មំ បដិច្ច កិលេសោ ធម្មោ ឧប្បជ្ជតិ ហេតុបច្ចយា’’តិអាទីសុ ‘‘លោភំ បដិច្ច មោហោ មានោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បំ។ លោភំ បដិច្ច មោហោ មានោ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បំ។ លោភំ បដិច្ច មោហោ ថិនំ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្បំ។ លោភំ បដិច្ច មោហោ ឧទ្ធច្ចំ អហិរិកំ អនោត្តប្ប’’ន្តិ វិភត្តត្តា ‘‘តថា កិលេសទុកេបី’’តិ វុត្តំ។ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តសសង្ខារិកាសង្ខារិកចិត្តវសេន ហិ អយំ បាឋភេទោតិ។
400. Apaṇṇakapadaṃ viya avirajjhanakapadampi kadāci niyatabhāvaṃ dīpeyyāti aniyatataṃ dīpetuṃ ‘‘uppattiarahaṅgānī’’ti vuttaṃ mānassa aniyatattā. Yadi hi māno niyato siyā, kāmarāgassa mānarahitā pavatti na siyā, tathā bhavarāgassa. Evaṃ sati paṭṭhāne catukkhattuṃ kāmarāgena yojanā na siyā, tikkhattuṃyeva siyā, bhavarāgamūlikā ca na siyā, evañca saṃyojanānaṃ saṃyojanehi aṭṭhavidhena yojanā siyā, na dasavidhā dassitāti yathāvuttāhi yojanāhi mānassa aniyatabhāvo pakāsito. Atha vā mānena saddhiṃ pañca honti yathāvuttāni apaṇṇakaṅgāni, kiṃ pana hontīti apekkhāyaṃ yevāpanakāti viditovāyamattho. Yevāpanakānañhi pañcabhāvo idha vidhīyati, na apaṇṇakaṅgānanti so yathā hoti , tathā yojetabbaṃ. Kilesaduke paṭiccavārādīsu ‘‘kilesaṃ dhammaṃ paṭicca kileso dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādīsu ‘‘lobhaṃ paṭicca moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho māno uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappa’’nti vibhattattā ‘‘tathā kilesadukepī’’ti vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttasasaṅkhārikāsaṅkhārikacittavasena hi ayaṃ pāṭhabhedoti.
‘‘កាមរាគោ ចតុធា ឯកតោ ឧប្បជ្ជតិ, បដិឃោ តិធា, មានោ ឯកធា, តថា វិចិកិច្ឆា ភវរាគោតិ ឧទ្ទិសិត្វា កាមរាគោ មានសំយោជនអវិជ្ជាសំយោជនេហិ ចេវ អវិជ្ជាសំយោជនមត្តេនេវ ច សទ្ធិំ មានោ ភវរាគាវិជ្ជាសំយោជនេហិ សទ្ធិំ ភវរាគោ អវិជ្ជាសំយោជនេន សទ្ធិ’’ន្តិ អដ្ឋកថាកណ្ឌវណ្ណនាយំ (ធ. ស. អដ្ឋ. ១៤៨៥) វក្ខមានត្តា ‘‘ឥធ ច វក្ខតី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថេវ ‘‘លោភោ ឆធា ឯកតោ ឧប្បជ្ជតិ, បដិឃោ ទ្វេធា, តថា មោហោ’’តិ ឧទ្ទិសិត្វា ‘‘លោភោ អសង្ខារិកោ ទិដ្ឋិវិប្បយុត្តោ មោហឧទ្ធច្ចអហិរិកានោត្តប្បេហិ, សសង្ខារិកោ មោហថិនឧទ្ធច្ចអហិរិកានោត្តប្បេហិ, អសង្ខារិកោ ឯវ មោហមានឧទ្ធច្ចអហិរិកអនោត្តប្បេហិ, សសង្ខារិកោ ឯវ ច មោហមានថិនឧទ្ធច្ចអហិរិកអនោត្តប្បេហី’’តិ វក្ខមានត្តា ‘‘តថាទសវិធា កិលេសាន’’ន្តិ វុត្តំ។ ‘‘អហ’’ន្តិ គហណតាយ អវំកត្វា គហណម្បិ ‘‘សម្បគ្គហោ’’តិ វុត្តំ។
‘‘Kāmarāgo catudhā ekato uppajjati, paṭigho tidhā, māno ekadhā, tathā vicikicchā bhavarāgoti uddisitvā kāmarāgo mānasaṃyojanaavijjāsaṃyojanehi ceva avijjāsaṃyojanamatteneva ca saddhiṃ māno bhavarāgāvijjāsaṃyojanehi saddhiṃ bhavarāgo avijjāsaṃyojanena saddhi’’nti aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1485) vakkhamānattā ‘‘idha ca vakkhatī’’tiādi vuttaṃ. Tattheva ‘‘lobho chadhā ekato uppajjati, paṭigho dvedhā, tathā moho’’ti uddisitvā ‘‘lobho asaṅkhāriko diṭṭhivippayutto mohauddhaccaahirikānottappehi, sasaṅkhāriko mohathinauddhaccaahirikānottappehi, asaṅkhāriko eva mohamānauddhaccaahirikaanottappehi, sasaṅkhāriko eva ca mohamānathinauddhaccaahirikaanottappehī’’ti vakkhamānattā ‘‘tathādasavidhā kilesāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Aha’’nti gahaṇatāya avaṃkatvā gahaṇampi ‘‘sampaggaho’’ti vuttaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ទ្វាទស អកុសលានិ • Dvādasa akusalāni
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / តតិយចិត្តំ • Tatiyacittaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / តតិយចិត្តវណ្ណនា • Tatiyacittavaṇṇanā