Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ತತಿಯಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ
Tatiyacittavaṇṇanā
೪೦೦. ಅಪಣ್ಣಕಪದಂ ವಿಯ ಅವಿರಜ್ಝನಕಪದಮ್ಪಿ ಕದಾಚಿ ನಿಯತಭಾವಂ ದೀಪೇಯ್ಯಾತಿ ಅನಿಯತತಂ ದೀಪೇತುಂ ‘‘ಉಪ್ಪತ್ತಿಅರಹಙ್ಗಾನೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಮಾನಸ್ಸ ಅನಿಯತತ್ತಾ। ಯದಿ ಹಿ ಮಾನೋ ನಿಯತೋ ಸಿಯಾ, ಕಾಮರಾಗಸ್ಸ ಮಾನರಹಿತಾ ಪವತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ, ತಥಾ ಭವರಾಗಸ್ಸ। ಏವಂ ಸತಿ ಪಟ್ಠಾನೇ ಚತುಕ್ಖತ್ತುಂ ಕಾಮರಾಗೇನ ಯೋಜನಾ ನ ಸಿಯಾ, ತಿಕ್ಖತ್ತುಂಯೇವ ಸಿಯಾ, ಭವರಾಗಮೂಲಿಕಾ ಚ ನ ಸಿಯಾ, ಏವಞ್ಚ ಸಂಯೋಜನಾನಂ ಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ಯೋಜನಾ ಸಿಯಾ, ನ ದಸವಿಧಾ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾಹಿ ಯೋಜನಾಹಿ ಮಾನಸ್ಸ ಅನಿಯತಭಾವೋ ಪಕಾಸಿತೋ। ಅಥ ವಾ ಮಾನೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಪಞ್ಚ ಹೋನ್ತಿ ಯಥಾವುತ್ತಾನಿ ಅಪಣ್ಣಕಙ್ಗಾನಿ, ಕಿಂ ಪನ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಪೇಕ್ಖಾಯಂ ಯೇವಾಪನಕಾತಿ ವಿದಿತೋವಾಯಮತ್ಥೋ। ಯೇವಾಪನಕಾನಞ್ಹಿ ಪಞ್ಚಭಾವೋ ಇಧ ವಿಧೀಯತಿ, ನ ಅಪಣ್ಣಕಙ್ಗಾನನ್ತಿ ಸೋ ಯಥಾ ಹೋತಿ , ತಥಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಕಿಲೇಸದುಕೇ ಪಟಿಚ್ಚವಾರಾದೀಸು ‘‘ಕಿಲೇಸಂ ಧಮ್ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಿಲೇಸೋ ಧಮ್ಮೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಹೇತುಪಚ್ಚಯಾ’’ತಿಆದೀಸು ‘‘ಲೋಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ। ಲೋಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮೋಹೋ ಮಾನೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ। ಲೋಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮೋಹೋ ಥಿನಂ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪಂ। ಲೋಭಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮೋಹೋ ಉದ್ಧಚ್ಚಂ ಅಹಿರಿಕಂ ಅನೋತ್ತಪ್ಪ’’ನ್ತಿ ವಿಭತ್ತತ್ತಾ ‘‘ತಥಾ ಕಿಲೇಸದುಕೇಪೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತಸಸಙ್ಖಾರಿಕಾಸಙ್ಖಾರಿಕಚಿತ್ತವಸೇನ ಹಿ ಅಯಂ ಪಾಠಭೇದೋತಿ।
400. Apaṇṇakapadaṃ viya avirajjhanakapadampi kadāci niyatabhāvaṃ dīpeyyāti aniyatataṃ dīpetuṃ ‘‘uppattiarahaṅgānī’’ti vuttaṃ mānassa aniyatattā. Yadi hi māno niyato siyā, kāmarāgassa mānarahitā pavatti na siyā, tathā bhavarāgassa. Evaṃ sati paṭṭhāne catukkhattuṃ kāmarāgena yojanā na siyā, tikkhattuṃyeva siyā, bhavarāgamūlikā ca na siyā, evañca saṃyojanānaṃ saṃyojanehi aṭṭhavidhena yojanā siyā, na dasavidhā dassitāti yathāvuttāhi yojanāhi mānassa aniyatabhāvo pakāsito. Atha vā mānena saddhiṃ pañca honti yathāvuttāni apaṇṇakaṅgāni, kiṃ pana hontīti apekkhāyaṃ yevāpanakāti viditovāyamattho. Yevāpanakānañhi pañcabhāvo idha vidhīyati, na apaṇṇakaṅgānanti so yathā hoti , tathā yojetabbaṃ. Kilesaduke paṭiccavārādīsu ‘‘kilesaṃ dhammaṃ paṭicca kileso dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādīsu ‘‘lobhaṃ paṭicca moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho māno uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappa’’nti vibhattattā ‘‘tathā kilesadukepī’’ti vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttasasaṅkhārikāsaṅkhārikacittavasena hi ayaṃ pāṭhabhedoti.
‘‘ಕಾಮರಾಗೋ ಚತುಧಾ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಘೋ ತಿಧಾ, ಮಾನೋ ಏಕಧಾ, ತಥಾ ವಿಚಿಕಿಚ್ಛಾ ಭವರಾಗೋತಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ಕಾಮರಾಗೋ ಮಾನಸಂಯೋಜನಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಚೇವ ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನಮತ್ತೇನೇವ ಚ ಸದ್ಧಿಂ ಮಾನೋ ಭವರಾಗಾವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಭವರಾಗೋ ಅವಿಜ್ಜಾಸಂಯೋಜನೇನ ಸದ್ಧಿ’’ನ್ತಿ ಅಟ್ಠಕಥಾಕಣ್ಡವಣ್ಣನಾಯಂ (ಧ॰ ಸ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧೪೮೫) ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ಇಧ ಚ ವಕ್ಖತೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥೇವ ‘‘ಲೋಭೋ ಛಧಾ ಏಕತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ, ಪಟಿಘೋ ದ್ವೇಧಾ, ತಥಾ ಮೋಹೋ’’ತಿ ಉದ್ದಿಸಿತ್ವಾ ‘‘ಲೋಭೋ ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೋ ದಿಟ್ಠಿವಿಪ್ಪಯುತ್ತೋ ಮೋಹಉದ್ಧಚ್ಚಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪೇಹಿ, ಸಸಙ್ಖಾರಿಕೋ ಮೋಹಥಿನಉದ್ಧಚ್ಚಅಹಿರಿಕಾನೋತ್ತಪ್ಪೇಹಿ, ಅಸಙ್ಖಾರಿಕೋ ಏವ ಮೋಹಮಾನಉದ್ಧಚ್ಚಅಹಿರಿಕಅನೋತ್ತಪ್ಪೇಹಿ, ಸಸಙ್ಖಾರಿಕೋ ಏವ ಚ ಮೋಹಮಾನಥಿನಉದ್ಧಚ್ಚಅಹಿರಿಕಅನೋತ್ತಪ್ಪೇಹೀ’’ತಿ ವಕ್ಖಮಾನತ್ತಾ ‘‘ತಥಾದಸವಿಧಾ ಕಿಲೇಸಾನ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ‘‘ಅಹ’’ನ್ತಿ ಗಹಣತಾಯ ಅವಂಕತ್ವಾ ಗಹಣಮ್ಪಿ ‘‘ಸಮ್ಪಗ್ಗಹೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ।
‘‘Kāmarāgo catudhā ekato uppajjati, paṭigho tidhā, māno ekadhā, tathā vicikicchā bhavarāgoti uddisitvā kāmarāgo mānasaṃyojanaavijjāsaṃyojanehi ceva avijjāsaṃyojanamatteneva ca saddhiṃ māno bhavarāgāvijjāsaṃyojanehi saddhiṃ bhavarāgo avijjāsaṃyojanena saddhi’’nti aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1485) vakkhamānattā ‘‘idha ca vakkhatī’’tiādi vuttaṃ. Tattheva ‘‘lobho chadhā ekato uppajjati, paṭigho dvedhā, tathā moho’’ti uddisitvā ‘‘lobho asaṅkhāriko diṭṭhivippayutto mohauddhaccaahirikānottappehi, sasaṅkhāriko mohathinauddhaccaahirikānottappehi, asaṅkhāriko eva mohamānauddhaccaahirikaanottappehi, sasaṅkhāriko eva ca mohamānathinauddhaccaahirikaanottappehī’’ti vakkhamānattā ‘‘tathādasavidhā kilesāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Aha’’nti gahaṇatāya avaṃkatvā gahaṇampi ‘‘sampaggaho’’ti vuttaṃ.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀಪಾಳಿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ದ್ವಾದಸ ಅಕುಸಲಾನಿ • Dvādasa akusalāni
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣಿ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ತತಿಯಚಿತ್ತಂ • Tatiyacittaṃ
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ತತಿಯಚಿತ್ತವಣ್ಣನಾ • Tatiyacittavaṇṇanā