Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්මසඞ්ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
තතියචිත්තවණ්ණනා
Tatiyacittavaṇṇanā
400. අපණ්ණකපදං විය අවිරජ්ඣනකපදම්පි කදාචි නියතභාවං දීපෙය්යාති අනියතතං දීපෙතුං ‘‘උප්පත්තිඅරහඞ්ගානී’’ති වුත්තං මානස්ස අනියතත්තා. යදි හි මානො නියතො සියා, කාමරාගස්ස මානරහිතා පවත්ති න සියා, තථා භවරාගස්ස. එවං සති පට්ඨානෙ චතුක්ඛත්තුං කාමරාගෙන යොජනා න සියා, තික්ඛත්තුංයෙව සියා, භවරාගමූලිකා ච න සියා, එවඤ්ච සංයොජනානං සංයොජනෙහි අට්ඨවිධෙන යොජනා සියා, න දසවිධා දස්සිතාති යථාවුත්තාහි යොජනාහි මානස්ස අනියතභාවො පකාසිතො. අථ වා මානෙන සද්ධිං පඤ්ච හොන්ති යථාවුත්තානි අපණ්ණකඞ්ගානි, කිං පන හොන්තීති අපෙක්ඛායං යෙවාපනකාති විදිතොවායමත්ථො. යෙවාපනකානඤ්හි පඤ්චභාවො ඉධ විධීයති, න අපණ්ණකඞ්ගානන්ති සො යථා හොති , තථා යොජෙතබ්බං. කිලෙසදුකෙ පටිච්චවාරාදීසු ‘‘කිලෙසං ධම්මං පටිච්ච කිලෙසො ධම්මො උප්පජ්ජති හෙතුපච්චයා’’තිආදීසු ‘‘ලොභං පටිච්ච මොහො මානො ථිනං උද්ධච්චං අහිරිකං අනොත්තප්පං. ලොභං පටිච්ච මොහො මානො උද්ධච්චං අහිරිකං අනොත්තප්පං. ලොභං පටිච්ච මොහො ථිනං උද්ධච්චං අහිරිකං අනොත්තප්පං. ලොභං පටිච්ච මොහො උද්ධච්චං අහිරිකං අනොත්තප්ප’’න්ති විභත්තත්තා ‘‘තථා කිලෙසදුකෙපී’’ති වුත්තං. දිට්ඨිවිප්පයුත්තසසඞ්ඛාරිකාසඞ්ඛාරිකචිත්තවසෙන හි අයං පාඨභෙදොති.
400. Apaṇṇakapadaṃ viya avirajjhanakapadampi kadāci niyatabhāvaṃ dīpeyyāti aniyatataṃ dīpetuṃ ‘‘uppattiarahaṅgānī’’ti vuttaṃ mānassa aniyatattā. Yadi hi māno niyato siyā, kāmarāgassa mānarahitā pavatti na siyā, tathā bhavarāgassa. Evaṃ sati paṭṭhāne catukkhattuṃ kāmarāgena yojanā na siyā, tikkhattuṃyeva siyā, bhavarāgamūlikā ca na siyā, evañca saṃyojanānaṃ saṃyojanehi aṭṭhavidhena yojanā siyā, na dasavidhā dassitāti yathāvuttāhi yojanāhi mānassa aniyatabhāvo pakāsito. Atha vā mānena saddhiṃ pañca honti yathāvuttāni apaṇṇakaṅgāni, kiṃ pana hontīti apekkhāyaṃ yevāpanakāti viditovāyamattho. Yevāpanakānañhi pañcabhāvo idha vidhīyati, na apaṇṇakaṅgānanti so yathā hoti , tathā yojetabbaṃ. Kilesaduke paṭiccavārādīsu ‘‘kilesaṃ dhammaṃ paṭicca kileso dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādīsu ‘‘lobhaṃ paṭicca moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho māno uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappa’’nti vibhattattā ‘‘tathā kilesadukepī’’ti vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttasasaṅkhārikāsaṅkhārikacittavasena hi ayaṃ pāṭhabhedoti.
‘‘කාමරාගො චතුධා එකතො උප්පජ්ජති, පටිඝො තිධා, මානො එකධා, තථා විචිකිච්ඡා භවරාගොති උද්දිසිත්වා කාමරාගො මානසංයොජනඅවිජ්ජාසංයොජනෙහි චෙව අවිජ්ජාසංයොජනමත්තෙනෙව ච සද්ධිං මානො භවරාගාවිජ්ජාසංයොජනෙහි සද්ධිං භවරාගො අවිජ්ජාසංයොජනෙන සද්ධි’’න්ති අට්ඨකථාකණ්ඩවණ්ණනායං (ධ. ස. අට්ඨ. 1485) වක්ඛමානත්තා ‘‘ඉධ ච වක්ඛතී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථෙව ‘‘ලොභො ඡධා එකතො උප්පජ්ජති, පටිඝො ද්වෙධා, තථා මොහො’’ති උද්දිසිත්වා ‘‘ලොභො අසඞ්ඛාරිකො දිට්ඨිවිප්පයුත්තො මොහඋද්ධච්චඅහිරිකානොත්තප්පෙහි, සසඞ්ඛාරිකො මොහථිනඋද්ධච්චඅහිරිකානොත්තප්පෙහි, අසඞ්ඛාරිකො එව මොහමානඋද්ධච්චඅහිරිකඅනොත්තප්පෙහි, සසඞ්ඛාරිකො එව ච මොහමානථිනඋද්ධච්චඅහිරිකඅනොත්තප්පෙහී’’ති වක්ඛමානත්තා ‘‘තථාදසවිධා කිලෙසාන’’න්ති වුත්තං. ‘‘අහ’’න්ති ගහණතාය අවංකත්වා ගහණම්පි ‘‘සම්පග්ගහො’’ති වුත්තං.
‘‘Kāmarāgo catudhā ekato uppajjati, paṭigho tidhā, māno ekadhā, tathā vicikicchā bhavarāgoti uddisitvā kāmarāgo mānasaṃyojanaavijjāsaṃyojanehi ceva avijjāsaṃyojanamatteneva ca saddhiṃ māno bhavarāgāvijjāsaṃyojanehi saddhiṃ bhavarāgo avijjāsaṃyojanena saddhi’’nti aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1485) vakkhamānattā ‘‘idha ca vakkhatī’’tiādi vuttaṃ. Tattheva ‘‘lobho chadhā ekato uppajjati, paṭigho dvedhā, tathā moho’’ti uddisitvā ‘‘lobho asaṅkhāriko diṭṭhivippayutto mohauddhaccaahirikānottappehi, sasaṅkhāriko mohathinauddhaccaahirikānottappehi, asaṅkhāriko eva mohamānauddhaccaahirikaanottappehi, sasaṅkhāriko eva ca mohamānathinauddhaccaahirikaanottappehī’’ti vakkhamānattā ‘‘tathādasavidhā kilesāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Aha’’nti gahaṇatāya avaṃkatvā gahaṇampi ‘‘sampaggaho’’ti vuttaṃ.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / අභිධම්මපිටක • Abhidhammapiṭaka / ධම්මසඞ්ගණීපාළි • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ද්වාදස අකුසලානි • Dvādasa akusalāni
අට්ඨකථා • Aṭṭhakathā / අභිධම්මපිටක (අට්ඨකථා) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ධම්මසඞ්ගණි-අට්ඨකථා • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / තතියචිත්තං • Tatiyacittaṃ
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්මසඞ්ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / තතියචිත්තවණ්ණනා • Tatiyacittavaṇṇanā