Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਤਤਿਯਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
Tatiyacittavaṇṇanā
੪੦੦. ਅਪਣ੍ਣਕਪਦਂ વਿਯ ਅવਿਰਜ੍ਝਨਕਪਦਮ੍ਪਿ ਕਦਾਚਿ ਨਿਯਤਭਾવਂ ਦੀਪੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਨਿਯਤਤਂ ਦੀਪੇਤੁਂ ‘‘ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਅਰਹਙ੍ਗਾਨੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ ਮਾਨਸ੍ਸ ਅਨਿਯਤਤ੍ਤਾ। ਯਦਿ ਹਿ ਮਾਨੋ ਨਿਯਤੋ ਸਿਯਾ, ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਮਾਨਰਹਿਤਾ ਪવਤ੍ਤਿ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਥਾ ਭવਰਾਗਸ੍ਸ। ਏવਂ ਸਤਿ ਪਟ੍ਠਾਨੇ ਚਤੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਕਾਮਰਾਗੇਨ ਯੋਜਨਾ ਨ ਸਿਯਾ, ਤਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂਯੇવ ਸਿਯਾ, ਭવਰਾਗਮੂਲਿਕਾ ਚ ਨ ਸਿਯਾ, ਏવਞ੍ਚ ਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਅਟ੍ਠવਿਧੇਨ ਯੋਜਨਾ ਸਿਯਾ, ਨ ਦਸવਿਧਾ ਦਸ੍ਸਿਤਾਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਹਿ ਯੋਜਨਾਹਿ ਮਾਨਸ੍ਸ ਅਨਿਯਤਭਾવੋ ਪਕਾਸਿਤੋ। ਅਥ વਾ ਮਾਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਞ੍ਚ ਹੋਨ੍ਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਨਿ ਅਪਣ੍ਣਕਙ੍ਗਾਨਿ, ਕਿਂ ਪਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਪੇਕ੍ਖਾਯਂ ਯੇવਾਪਨਕਾਤਿ વਿਦਿਤੋવਾਯਮਤ੍ਥੋ। ਯੇવਾਪਨਕਾਨਞ੍ਹਿ ਪਞ੍ਚਭਾવੋ ਇਧ વਿਧੀਯਤਿ, ਨ ਅਪਣ੍ਣਕਙ੍ਗਾਨਨ੍ਤਿ ਸੋ ਯਥਾ ਹੋਤਿ , ਤਥਾ ਯੋਜੇਤਬ੍ਬਂ। ਕਿਲੇਸਦੁਕੇ ਪਟਿਚ੍ਚવਾਰਾਦੀਸੁ ‘‘ਕਿਲੇਸਂ ਧਮ੍ਮਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਕਿਲੇਸੋ ਧਮ੍ਮੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ ਹੇਤੁਪਚ੍ਚਯਾ’’ਤਿਆਦੀਸੁ ‘‘ਲੋਭਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਂ। ਲੋਭਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਂ। ਲੋਭਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮੋਹੋ ਥਿਨਂ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪਂ। ਲੋਭਂ ਪਟਿਚ੍ਚ ਮੋਹੋ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚਂ ਅਹਿਰਿਕਂ ਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪ’’ਨ੍ਤਿ વਿਭਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਥਾ ਕਿਲੇਸਦੁਕੇਪੀ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕਾਸਙ੍ਖਾਰਿਕਚਿਤ੍ਤવਸੇਨ ਹਿ ਅਯਂ ਪਾਠਭੇਦੋਤਿ।
400. Apaṇṇakapadaṃ viya avirajjhanakapadampi kadāci niyatabhāvaṃ dīpeyyāti aniyatataṃ dīpetuṃ ‘‘uppattiarahaṅgānī’’ti vuttaṃ mānassa aniyatattā. Yadi hi māno niyato siyā, kāmarāgassa mānarahitā pavatti na siyā, tathā bhavarāgassa. Evaṃ sati paṭṭhāne catukkhattuṃ kāmarāgena yojanā na siyā, tikkhattuṃyeva siyā, bhavarāgamūlikā ca na siyā, evañca saṃyojanānaṃ saṃyojanehi aṭṭhavidhena yojanā siyā, na dasavidhā dassitāti yathāvuttāhi yojanāhi mānassa aniyatabhāvo pakāsito. Atha vā mānena saddhiṃ pañca honti yathāvuttāni apaṇṇakaṅgāni, kiṃ pana hontīti apekkhāyaṃ yevāpanakāti viditovāyamattho. Yevāpanakānañhi pañcabhāvo idha vidhīyati, na apaṇṇakaṅgānanti so yathā hoti , tathā yojetabbaṃ. Kilesaduke paṭiccavārādīsu ‘‘kilesaṃ dhammaṃ paṭicca kileso dhammo uppajjati hetupaccayā’’tiādīsu ‘‘lobhaṃ paṭicca moho māno thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho māno uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho thinaṃ uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappaṃ. Lobhaṃ paṭicca moho uddhaccaṃ ahirikaṃ anottappa’’nti vibhattattā ‘‘tathā kilesadukepī’’ti vuttaṃ. Diṭṭhivippayuttasasaṅkhārikāsaṅkhārikacittavasena hi ayaṃ pāṭhabhedoti.
‘‘ਕਾਮਰਾਗੋ ਚਤੁਧਾ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਟਿਘੋ ਤਿਧਾ, ਮਾਨੋ ਏਕਧਾ, ਤਥਾ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਭવਰਾਗੋਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ਕਾਮਰਾਗੋ ਮਾਨਸਂਯੋਜਨਅવਿਜ੍ਜਾਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਚੇવ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਂਯੋਜਨਮਤ੍ਤੇਨੇવ ਚ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਾਨੋ ਭવਰਾਗਾવਿਜ੍ਜਾਸਂਯੋਜਨੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਭવਰਾਗੋ ਅવਿਜ੍ਜਾਸਂਯੋਜਨੇਨ ਸਦ੍ਧਿ’’ਨ੍ਤਿ ਅਟ੍ਠਕਥਾਕਣ੍ਡવਣ੍ਣਨਾਯਂ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧੪੮੫) વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਇਧ ਚ વਕ੍ਖਤੀ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥੇવ ‘‘ਲੋਭੋ ਛਧਾ ਏਕਤੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਤਿ, ਪਟਿਘੋ ਦ੍વੇਧਾ, ਤਥਾ ਮੋਹੋ’’ਤਿ ਉਦ੍ਦਿਸਿਤ੍વਾ ‘‘ਲੋਭੋ ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕੋ ਦਿਟ੍ਠਿવਿਪ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਮੋਹਉਦ੍ਧਚ੍ਚਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਹਿ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕੋ ਮੋਹਥਿਨਉਦ੍ਧਚ੍ਚਅਹਿਰਿਕਾਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਹਿ, ਅਸਙ੍ਖਾਰਿਕੋ ਏવ ਮੋਹਮਾਨਉਦ੍ਧਚ੍ਚਅਹਿਰਿਕਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਹਿ, ਸਸਙ੍ਖਾਰਿਕੋ ਏવ ਚ ਮੋਹਮਾਨਥਿਨਉਦ੍ਧਚ੍ਚਅਹਿਰਿਕਅਨੋਤ੍ਤਪ੍ਪੇਹੀ’’ਤਿ વਕ੍ਖਮਾਨਤ੍ਤਾ ‘‘ਤਥਾਦਸવਿਧਾ ਕਿਲੇਸਾਨ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ। ‘‘ਅਹ’’ਨ੍ਤਿ ਗਹਣਤਾਯ ਅવਂਕਤ੍વਾ ਗਹਣਮ੍ਪਿ ‘‘ਸਮ੍ਪਗ੍ਗਹੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤਂ।
‘‘Kāmarāgo catudhā ekato uppajjati, paṭigho tidhā, māno ekadhā, tathā vicikicchā bhavarāgoti uddisitvā kāmarāgo mānasaṃyojanaavijjāsaṃyojanehi ceva avijjāsaṃyojanamatteneva ca saddhiṃ māno bhavarāgāvijjāsaṃyojanehi saddhiṃ bhavarāgo avijjāsaṃyojanena saddhi’’nti aṭṭhakathākaṇḍavaṇṇanāyaṃ (dha. sa. aṭṭha. 1485) vakkhamānattā ‘‘idha ca vakkhatī’’tiādi vuttaṃ. Tattheva ‘‘lobho chadhā ekato uppajjati, paṭigho dvedhā, tathā moho’’ti uddisitvā ‘‘lobho asaṅkhāriko diṭṭhivippayutto mohauddhaccaahirikānottappehi, sasaṅkhāriko mohathinauddhaccaahirikānottappehi, asaṅkhāriko eva mohamānauddhaccaahirikaanottappehi, sasaṅkhāriko eva ca mohamānathinauddhaccaahirikaanottappehī’’ti vakkhamānattā ‘‘tathādasavidhā kilesāna’’nti vuttaṃ. ‘‘Aha’’nti gahaṇatāya avaṃkatvā gahaṇampi ‘‘sampaggaho’’ti vuttaṃ.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ • Abhidhammapiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀਪਾਲ਼ਿ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / ਦ੍વਾਦਸ ਅਕੁਸਲਾਨਿ • Dvādasa akusalāni
ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ਤਤਿਯਚਿਤ੍ਤਂ • Tatiyacittaṃ
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਤਤਿਯਚਿਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ • Tatiyacittavaṇṇanā