Library / Tipiṭaka / திபிடக • Tipiṭaka / மஹாவிப⁴ங்க³-அட்ட²கதா² • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā |
ததியஜ்ஜா²னகதா²
Tatiyajjhānakathā
பீதியா ச விராகா³தி எத்த² வுத்தத்தா²யேவ பீதி. விராகோ³தி தஸ்ஸா ஜிகு³ச்ச²னங் வா ஸமதிக்கமோ வா. உபி⁴ன்னமந்தரா ‘‘ச’’ ஸத்³தோ³ ஸம்பிண்ட³னத்தோ², ஸோ ஹி வூபஸமங் வா ஸம்பிண்டே³தி விதக்கவிசாரவூபஸமங் வா. தத்த² யதா³ வூபஸமமேவ ஸம்பிண்டே³தி, ததா³ பீதியா விராகா³ ச, கிஞ்ச பி⁴ய்யோ வூபஸமா சாதி ஏவங் யோஜனா வேதி³தப்³பா³. இமிஸ்ஸா ச யோஜனாயங் விராகோ³ ஜிகு³ச்ச²னத்தோ² ஹோதி. தஸ்மா பீதியா ஜிகு³ச்ச²னா ச வூபஸமா சாதி அயமத்தோ² த³ட்ட²ப்³போ³. யதா³ பன விதக்கவிசாரவூபஸமங் ஸம்பிண்டே³தி, ததா³ பீதியா ச விராகா³, கிஞ்ச பி⁴ய்யோ விதக்கவிசாரானஞ்ச வூபஸமாதி ஏவங் யோஜனா வேதி³தப்³பா³. இமிஸ்ஸா ச யோஜனாயங் விராகோ³ ஸமதிக்கமனத்தோ² ஹோதி. தஸ்மா பீதியா ச ஸமதிக்கமா, விதக்கவிசாரானஞ்ச வூபஸமாதி அயமத்தோ² த³ட்ட²ப்³போ³.
Pītiyāca virāgāti ettha vuttatthāyeva pīti. Virāgoti tassā jigucchanaṃ vā samatikkamo vā. Ubhinnamantarā ‘‘ca’’ saddo sampiṇḍanattho, so hi vūpasamaṃ vā sampiṇḍeti vitakkavicāravūpasamaṃ vā. Tattha yadā vūpasamameva sampiṇḍeti, tadā pītiyā virāgā ca, kiñca bhiyyo vūpasamā cāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāyaṃ virāgo jigucchanattho hoti. Tasmā pītiyā jigucchanā ca vūpasamā cāti ayamattho daṭṭhabbo. Yadā pana vitakkavicāravūpasamaṃ sampiṇḍeti, tadā pītiyā ca virāgā, kiñca bhiyyo vitakkavicārānañca vūpasamāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāyaṃ virāgo samatikkamanattho hoti. Tasmā pītiyā ca samatikkamā, vitakkavicārānañca vūpasamāti ayamattho daṭṭhabbo.
காமஞ்சேதே விதக்கவிசாரா து³தியஜ்ஜா²னேயேவ வூபஸந்தா இமஸ்ஸ பன ஜா²னஸ்ஸ மக்³க³பரிதீ³பனத்த²ங் வண்ணப⁴ணனத்த²ஞ்சேதங் வுத்தங். ‘‘விதக்கவிசாரானங் வூபஸமா’’தி ஹி வுத்தே இத³ங் பஞ்ஞாயதி – ‘‘நூன விதக்கவிசாரவூபஸமோ மக்³கோ³ இமஸ்ஸ ஜா²னஸ்ஸா’’தி. யதா² ச ததியே அரியமக்³கே³ அப்பஹீனானம்பி ஸக்காயதி³ட்டா²தீ³னங் ‘‘பஞ்சன்னங் ஓரம்பா⁴கி³யானங் ஸங்யோஜனானங் பஹானா’’தி (ம॰ நி॰ 2.132) ஏவங் பஹானங் வுச்சமானங் வண்ணப⁴ணனங் ஹோதி தத³தி⁴க³மாய உஸ்ஸுகானங் உஸ்ஸாஹஜனகங்; ஏவமேவங் இத⁴ அவூபஸந்தானம்பி விதக்கவிசாரானங் வூபஸமோ வுச்சமானோ வண்ணப⁴ணனங் ஹோதி. தேனாயமத்தோ² வுத்தோ – ‘‘பீதியா ச ஸமதிக்கமா, விதக்கவிசாரானஞ்ச வூபஸமா’’தி.
Kāmañcete vitakkavicārā dutiyajjhāneyeva vūpasantā imassa pana jhānassa maggaparidīpanatthaṃ vaṇṇabhaṇanatthañcetaṃ vuttaṃ. ‘‘Vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti hi vutte idaṃ paññāyati – ‘‘nūna vitakkavicāravūpasamo maggo imassa jhānassā’’ti. Yathā ca tatiye ariyamagge appahīnānampi sakkāyadiṭṭhādīnaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā’’ti (ma. ni. 2.132) evaṃ pahānaṃ vuccamānaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ hoti tadadhigamāya ussukānaṃ ussāhajanakaṃ; evamevaṃ idha avūpasantānampi vitakkavicārānaṃ vūpasamo vuccamāno vaṇṇabhaṇanaṃ hoti. Tenāyamattho vutto – ‘‘pītiyā ca samatikkamā, vitakkavicārānañca vūpasamā’’ti.
உபெக்க²கோ ச விஹாஸிந்தி எத்த² உபபத்திதோ இக்க²தீதி உபெக்கா², ஸமங் பஸ்ஸதி, அபக்க²பதிதாவ ஹுத்வா பஸ்ஸதீதி அத்தோ². தாய விஸதா³ய விபுலாய தா²மக³தாய ஸமன்னாக³தத்தா ததியஜ்ஜா²னஸமங்கீ³ ‘‘உபெக்க²கோ’’தி வுச்சதி. உபெக்கா² பன த³ஸவிதா⁴ ஹோதி – ச²ளங்கு³பெக்கா², ப்³ரஹ்மவிஹாருபெக்கா², பொ³ஜ்ஜ²ங்கு³பெக்கா², வீரியுபெக்கா², ஸங்கா²ருபெக்கா², வேத³னுபெக்கா², விபஸ்ஸனுபெக்கா², தத்ரமஜ்ஜ²த்துபெக்கா², ஜா²னுபெக்கா², பாரிஸுத்³து⁴பெக்கா²தி. ஏவமயங் த³ஸவிதா⁴பி தத்த² தத்த² ஆக³தனயதோ பூ⁴மிபுக்³க³லசித்தாரம்மணதோ, க²ந்த⁴ஸங்க³ஹ-ஏகக்க²ணகுஸலத்திகஸங்கே²பவஸேன ச அட்ட²ஸாலினியா த⁴ம்மஸங்க³ஹட்ட²கதா²ய வுத்தனயேனேவ வேதி³தப்³பா³. இத⁴ பன வுச்சமானா வினயனிதா³னங் அதிபா⁴ரியங் கரோதீதி ந வுத்தா. லக்க²ணாதி³தோ பன இத⁴ அதி⁴ப்பேதுபெக்கா² மஜ்ஜ²த்தலக்க²ணா, அனாபோ⁴க³ரஸா, அப்³யாபாரபச்சுபட்டா²னா, பீதிவிராக³பத³ட்டா²னாதி.
Upekkhako ca vihāsinti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā, samaṃ passati, apakkhapatitāva hutvā passatīti attho. Tāya visadāya vipulāya thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī ‘‘upekkhako’’ti vuccati. Upekkhā pana dasavidhā hoti – chaḷaṅgupekkhā, brahmavihārupekkhā, bojjhaṅgupekkhā, vīriyupekkhā, saṅkhārupekkhā, vedanupekkhā, vipassanupekkhā, tatramajjhattupekkhā, jhānupekkhā, pārisuddhupekkhāti. Evamayaṃ dasavidhāpi tattha tattha āgatanayato bhūmipuggalacittārammaṇato, khandhasaṅgaha-ekakkhaṇakusalattikasaṅkhepavasena ca aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya vuttanayeneva veditabbā. Idha pana vuccamānā vinayanidānaṃ atibhāriyaṃ karotīti na vuttā. Lakkhaṇādito pana idha adhippetupekkhā majjhattalakkhaṇā, anābhogarasā, abyāpārapaccupaṭṭhānā, pītivirāgapadaṭṭhānāti.
எத்தா²ஹ – நனு சாயங் அத்த²தோ தத்ரமஜ்ஜ²த்துபெக்கா²வ ஹோதி, ஸா ச பட²மது³தியஜ்ஜா²னேஸுபி அத்தி², தஸ்மா தத்ராபி ‘‘உபெக்க²கோ ச விஹாஸி’’ந்தி ஏவமயங் வத்தப்³பா³ ஸியா, ஸா கஸ்மா ந வுத்தாதி? அபரிப்³யத்தகிச்சதோ. அபரிப்³யத்தஞ்ஹி தஸ்ஸா தத்த² கிச்சங், விதக்காதீ³ஹி அபி⁴பூ⁴தத்தா. இத⁴ பனாயங் விதக்கவிசாரபீதீஹி அனபி⁴பூ⁴தத்தா உக்கி²த்தஸிரா விய ஹுத்வா பரிப்³யத்தகிச்சா ஜாதா, தஸ்மா வுத்தாதி.
Etthāha – nanu cāyaṃ atthato tatramajjhattupekkhāva hoti, sā ca paṭhamadutiyajjhānesupi atthi, tasmā tatrāpi ‘‘upekkhako ca vihāsi’’nti evamayaṃ vattabbā siyā, sā kasmā na vuttāti? Aparibyattakiccato. Aparibyattañhi tassā tattha kiccaṃ, vitakkādīhi abhibhūtattā. Idha panāyaṃ vitakkavicārapītīhi anabhibhūtattā ukkhittasirā viya hutvā paribyattakiccā jātā, tasmā vuttāti.
நிட்டி²தா ‘‘உபெக்க²கோ ச விஹாஸி’’ந்தி ஏதஸ்ஸ ஸப்³ப³ஸோ அத்த²வண்ணனா.
Niṭṭhitā ‘‘upekkhako ca vihāsi’’nti etassa sabbaso atthavaṇṇanā.
இதா³னி ஸதோ ச ஸம்பஜானோதி எத்த² ஸரதீதி ஸதோ, ஸம்பஜானாதீதி ஸம்பஜானோ. புக்³க³லேன ஸதி ச ஸம்பஜஞ்ஞஞ்ச வுத்தங். தத்த² ஸரணலக்க²ணா ஸதி, அஸம்முஸ்ஸனரஸா, ஆரக்க²பச்சுபட்டா²னா; அஸம்மோஹலக்க²ணங் ஸம்பஜஞ்ஞங், தீரணரஸங், பவிசயபச்சுபட்டா²னங். தத்த² கிஞ்சாபி இத³ங் ஸதிஸம்பஜஞ்ஞங் புரிமஜ்ஜா²னேஸுபி அத்தி², முட்ட²ஸ்ஸதிஸ்ஸ ஹி அஸம்பஜானஸ்ஸ உபசாரஜ்ஜா²னமத்தம்பி ந ஸம்பஜ்ஜதி, பகே³வ அப்பனா; ஓளாரிகத்தா பன தேஸங் ஜா²னானங் பூ⁴மியங் விய புரிஸஸ்ஸ சித்தஸ்ஸ க³தி ஸுகா² ஹோதி, அப்³யத்தங் தத்த² ஸதிஸம்பஜஞ்ஞகிச்சங். ஓளாரிகங்க³ப்பஹானேன பன ஸுகு²மத்தா இமஸ்ஸ ஜா²னஸ்ஸ புரிஸஸ்ஸ கு²ரதா⁴ராயங் விய ஸதிஸம்பஜஞ்ஞகிச்சபரிக்³க³ஹிதாயேவ சித்தஸ்ஸ க³தி இச்சி²தப்³பா³தி இதே⁴வ வுத்தங். கிஞ்ச பி⁴ய்யோ? யதா²பி தே⁴னுபகோ³ வச்சோ² தே⁴னுதோ அபனீதோ அரக்கி²யமானோ புனதே³வ தே⁴னுங் உபக³ச்ச²தி; ஏவமித³ங் ததியஜ்ஜா²னஸுக²ங் பீதிதோ அபனீதம்பி ஸதிஸம்பஜஞ்ஞாரக்கே²ன அரக்கி²யமானங் புனதே³வ பீதிங் உபக³ச்செ²ய்ய பீதிஸம்பயுத்தமேவ ஸியா. ஸுகே² வாபி ஸத்தா ரஜ்ஜந்தி, இத³ஞ்ச அதிமது⁴ரங் ஸுக²ங், ததோ பரங் ஸுகா²பா⁴வா . ஸதிஸம்பஜஞ்ஞானுபா⁴வேன பனெத்த² ஸுகே² அஸாரஜ்ஜனா ஹோதி, நோ அஞ்ஞதா²தி இமம்பி அத்த²விஸேஸங் த³ஸ்ஸேதுங் இத³ங் இதே⁴வ வுத்தந்தி வேதி³தப்³ப³ங்.
Idāni sato ca sampajānoti ettha saratīti sato, sampajānātīti sampajāno. Puggalena sati ca sampajaññañca vuttaṃ. Tattha saraṇalakkhaṇā sati, asammussanarasā, ārakkhapaccupaṭṭhānā; asammohalakkhaṇaṃ sampajaññaṃ, tīraṇarasaṃ, pavicayapaccupaṭṭhānaṃ. Tattha kiñcāpi idaṃ satisampajaññaṃ purimajjhānesupi atthi, muṭṭhassatissa hi asampajānassa upacārajjhānamattampi na sampajjati, pageva appanā; oḷārikattā pana tesaṃ jhānānaṃ bhūmiyaṃ viya purisassa cittassa gati sukhā hoti, abyattaṃ tattha satisampajaññakiccaṃ. Oḷārikaṅgappahānena pana sukhumattā imassa jhānassa purisassa khuradhārāyaṃ viya satisampajaññakiccapariggahitāyeva cittassa gati icchitabbāti idheva vuttaṃ. Kiñca bhiyyo? Yathāpi dhenupago vaccho dhenuto apanīto arakkhiyamāno punadeva dhenuṃ upagacchati; evamidaṃ tatiyajjhānasukhaṃ pītito apanītampi satisampajaññārakkhena arakkhiyamānaṃ punadeva pītiṃ upagaccheyya pītisampayuttameva siyā. Sukhe vāpi sattā rajjanti, idañca atimadhuraṃ sukhaṃ, tato paraṃ sukhābhāvā . Satisampajaññānubhāvena panettha sukhe asārajjanā hoti, no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idaṃ idheva vuttanti veditabbaṃ.
இதா³னி ஸுக²ஞ்ச காயேன படிஸங்வேதே³ஸிந்தி எத்த² கிஞ்சாபி ததியஜ்ஜா²னஸமங்கி³னோ ஸுக²ப்படிஸங்வேத³னாபோ⁴கோ³ நத்தி², ஏவங் ஸந்தேபி யஸ்மா தஸ்ஸ நாமகாயேன ஸம்பயுத்தங் ஸுக²ங், யங் வா தங் நாமகாயஸம்பயுத்தங் ஸுக²ங், தங்ஸமுட்டா²னேனஸ்ஸ யஸ்மா அதிபணீதேன ரூபேன ரூபகாயோ பு²டோ, யஸ்ஸ பு²டத்தா ஜா²னா வுட்டி²தோபி ஸுக²ங் படிஸங்வேதெ³ய்ய, தஸ்மா ஏதமத்த²ங் த³ஸ்ஸெந்தோ ‘‘ஸுக²ஞ்ச காயேன படிஸங்வேதே³ஸி’’ந்தி ஆஹ.
Idāni sukhañca kāyena paṭisaṃvedesinti ettha kiñcāpi tatiyajjhānasamaṅgino sukhappaṭisaṃvedanābhogo natthi, evaṃ santepi yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ sukhaṃ, yaṃ vā taṃ nāmakāyasampayuttaṃ sukhaṃ, taṃsamuṭṭhānenassa yasmā atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭo, yassa phuṭattā jhānā vuṭṭhitopi sukhaṃ paṭisaṃvedeyya, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedesi’’nti āha.
இதா³னி யங் தங் அரியா ஆசிக்க²ந்தி உபெக்க²கோ ஸதிமா ஸுக²விஹாரீதி எத்த² யங்ஜா²னஹேது யங்ஜா²னகாரணா தங் ததியஜ்ஜா²னஸமங்கீ³புக்³க³லங் பு³த்³தா⁴த³யோ அரியா ஆசிக்க²ந்தி தே³ஸெந்தி பஞ்ஞபெந்தி பட்ட²பெந்தி விவரந்தி விப⁴ஜந்தி உத்தானீகரொந்தி பகாஸெந்தி, பஸங்ஸந்தீதி அதி⁴ப்பாயோ. கிந்தி? ‘‘உபெக்க²கோ ஸதிமா ஸுக²விஹாரீ’’தி. தங் ததியங் ஜா²னங் உபஸம்பஜ்ஜ விஹாஸிந்தி ஏவமெத்த² யோஜனா வேதி³தப்³பா³.
Idāni yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti ettha yaṃjhānahetu yaṃjhānakāraṇā taṃ tatiyajjhānasamaṅgīpuggalaṃ buddhādayo ariyā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti pakāsenti, pasaṃsantīti adhippāyo. Kinti? ‘‘Upekkhako satimā sukhavihārī’’ti. Taṃ tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsinti evamettha yojanā veditabbā.
கஸ்மா பன தங் தே ஏவங் பஸங்ஸந்தீதி? பஸங்ஸாரஹதோ. அயஞ்ஹி யஸ்மா அதிமது⁴ரஸுகே² ஸுக²பாரமிப்பத்தேபி ததியஜ்ஜா²னே உபெக்க²கோ, ந தத்த² ஸுகா²பி⁴ஸங்கே³ன ஆகட்³டீ⁴யதி, யதா² ச பீதி ந உப்பஜ்ஜதி; ஏவங் உபட்டி²தஸ்ஸதிதாய ஸதிமா. யஸ்மா ச அரியகந்தங் அரியஜனஸேவிதமேவ ச அஸங்கிலிட்ட²ங் ஸுக²ங் நாமகாயேன படிஸங்வேதே³தி, தஸ்மா பஸங்ஸாரஹோ. இதி பஸங்ஸாரஹதோ நங் அரியா தே ஏவங் பஸங்ஸாஹேதுபூ⁴தே கு³ணே பகாஸெந்தா ‘‘உபெக்க²கோ ஸதிமா ஸுக²விஹாரீ’’தி ஏவங் பஸங்ஸந்தீதி வேதி³தப்³ப³ங்.
Kasmā pana taṃ te evaṃ pasaṃsantīti? Pasaṃsārahato. Ayañhi yasmā atimadhurasukhe sukhapāramippattepi tatiyajjhāne upekkhako, na tattha sukhābhisaṅgena ākaḍḍhīyati, yathā ca pīti na uppajjati; evaṃ upaṭṭhitassatitāya satimā. Yasmā ca ariyakantaṃ ariyajanasevitameva ca asaṃkiliṭṭhaṃ sukhaṃ nāmakāyena paṭisaṃvedeti, tasmā pasaṃsāraho. Iti pasaṃsārahato naṃ ariyā te evaṃ pasaṃsāhetubhūte guṇe pakāsentā ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti evaṃ pasaṃsantīti veditabbaṃ.
ததியந்தி க³ணனானுபுப்³ப³தோ ததியங். இத³ங் ததியங் ஸமாபஜ்ஜதீதிபி ததியங். ஜா²னந்தி எத்த² ச யதா² து³தியங் ஸம்பஸாதா³தீ³ஹி சதுரங்கி³கங்; ஏவமித³ங் உபெக்கா²தீ³ஹி பஞ்சங்கி³கங். யதா²ஹ – ‘‘ஜா²னந்தி உபெக்கா² ஸதி ஸம்பஜஞ்ஞங் ஸுக²ங் சித்தஸ்ஸ ஏகக்³க³தா’’தி (விப⁴॰ 591). பரியாயோயேவ சேஸோ. உபெக்கா²ஸதிஸம்பஜஞ்ஞானி பன ட²பெத்வா நிப்பரியாயேன து³வங்கி³கமேவேதங் ஹோதி. யதா²ஹ – ‘‘கதமங் தஸ்மிங் ஸமயே து³வங்கி³கங் ஜா²னங் ஹோதி ? ஸுக²ங், சித்தஸ்ஸேகக்³க³தா’’தி (த⁴॰ ஸ॰ 163). ஸேஸங் வுத்தனயமேவாதி.
Tatiyanti gaṇanānupubbato tatiyaṃ. Idaṃ tatiyaṃ samāpajjatītipi tatiyaṃ. Jhānanti ettha ca yathā dutiyaṃ sampasādādīhi caturaṅgikaṃ; evamidaṃ upekkhādīhi pañcaṅgikaṃ. Yathāha – ‘‘jhānanti upekkhā sati sampajaññaṃ sukhaṃ cittassa ekaggatā’’ti (vibha. 591). Pariyāyoyeva ceso. Upekkhāsatisampajaññāni pana ṭhapetvā nippariyāyena duvaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha – ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti ? Sukhaṃ, cittassekaggatā’’ti (dha. sa. 163). Sesaṃ vuttanayamevāti.
ததியஜ்ஜா²னகதா² நிட்டி²தா.
Tatiyajjhānakathā niṭṭhitā.