Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / မဟာဝိဘင္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Mahāvibhaṅga-aṭṭhakathā

    တတိယဇ္ဈာနကထာ

    Tatiyajjhānakathā

    ပီတိယာ စ ဝိရာဂာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တတ္ထာယေဝ ပီတိ။ ဝိရာဂောတိ တသ္သာ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝာ သမတိက္ကမော ဝာ။ ဥဘိန္နမန္တရာ ‘‘စ’’ သဒ္ဒော သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော, သော ဟိ ဝူပသမံ ဝာ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ ဝာ။ တတ္ထ ယဒာ ဝူပသမမေဝ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒာ ပီတိယာ ဝိရာဂာ စ, ကိဉ္စ ဘိယ္ယော ဝူပသမာ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိသ္သာ စ ယောဇနာယံ ဝိရာဂော ဇိဂုစ္ဆနတ္ထော ဟောတိ။ တသ္မာ ပီတိယာ ဇိဂုစ္ဆနာ စ ဝူပသမာ စာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဒာ ပန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ, တဒာ ပီတိယာ စ ဝိရာဂာ, ကိဉ္စ ဘိယ္ယော ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမိသ္သာ စ ယောဇနာယံ ဝိရာဂော သမတိက္ကမနတ္ထော ဟောတိ။ တသ္မာ ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ, ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာတိ အယမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

    Pītiyāca virāgāti ettha vuttatthāyeva pīti. Virāgoti tassā jigucchanaṃ vā samatikkamo vā. Ubhinnamantarā ‘‘ca’’ saddo sampiṇḍanattho, so hi vūpasamaṃ vā sampiṇḍeti vitakkavicāravūpasamaṃ vā. Tattha yadā vūpasamameva sampiṇḍeti, tadā pītiyā virāgā ca, kiñca bhiyyo vūpasamā cāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāyaṃ virāgo jigucchanattho hoti. Tasmā pītiyā jigucchanā ca vūpasamā cāti ayamattho daṭṭhabbo. Yadā pana vitakkavicāravūpasamaṃ sampiṇḍeti, tadā pītiyā ca virāgā, kiñca bhiyyo vitakkavicārānañca vūpasamāti evaṃ yojanā veditabbā. Imissā ca yojanāyaṃ virāgo samatikkamanattho hoti. Tasmā pītiyā ca samatikkamā, vitakkavicārānañca vūpasamāti ayamattho daṭṭhabbo.

    ကာမဉ္စေတေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ ဝူပသန္တာ ဣမသ္သ ပန ဈာနသ္သ မဂ္ဂပရိဒီပနတ္ထံ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ဣဒံ ပညာယတိ – ‘‘နူန ဝိတက္ကဝိစာရဝူပသမော မဂ္ဂော ဣမသ္သ ဈာနသ္သာ’’တိ။ ယထာ စ တတိယေ အရိယမဂ္ဂေ အပ္ပဟီနာနမ္ပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌာဒီနံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဩရမ္ဘာဂိယာနံ သံယောဇနာနံ ပဟာနာ’’တိ (မ. နိ. ၂.၁၃၂) ဧဝံ ပဟာနံ ဝုစ္စမာနံ ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ တဒဓိဂမာယ ဥသ္သုကာနံ ဥသ္သာဟဇနကံ; ဧဝမေဝံ ဣဓ အဝူပသန္တာနမ္ပိ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ဝူပသမော ဝုစ္စမာနော ဝဏ္ဏဘဏနံ ဟောတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝုတ္တော – ‘‘ပီတိယာ စ သမတိက္ကမာ, ဝိတက္ကဝိစာရာနဉ္စ ဝူပသမာ’’တိ။

    Kāmañcete vitakkavicārā dutiyajjhāneyeva vūpasantā imassa pana jhānassa maggaparidīpanatthaṃ vaṇṇabhaṇanatthañcetaṃ vuttaṃ. ‘‘Vitakkavicārānaṃ vūpasamā’’ti hi vutte idaṃ paññāyati – ‘‘nūna vitakkavicāravūpasamo maggo imassa jhānassā’’ti. Yathā ca tatiye ariyamagge appahīnānampi sakkāyadiṭṭhādīnaṃ ‘‘pañcannaṃ orambhāgiyānaṃ saṃyojanānaṃ pahānā’’ti (ma. ni. 2.132) evaṃ pahānaṃ vuccamānaṃ vaṇṇabhaṇanaṃ hoti tadadhigamāya ussukānaṃ ussāhajanakaṃ; evamevaṃ idha avūpasantānampi vitakkavicārānaṃ vūpasamo vuccamāno vaṇṇabhaṇanaṃ hoti. Tenāyamattho vutto – ‘‘pītiyā ca samatikkamā, vitakkavicārānañca vūpasamā’’ti.

    ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိန္တိ ဧတ္ထ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခတီတိ ဥပေက္ခာ, သမံ ပသ္သတိ, အပက္ခပတိတာဝ ဟုတ္ဝာ ပသ္သတီတိ အတ္ထော။ တာယ ဝိသဒာယ ဝိပုလာယ ထာမဂတာယ သမန္နာဂတတ္တာ တတိယဇ္ဈာနသမင္ဂီ ‘‘ဥပေက္ခကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပေက္ခာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ – ဆဠင္ဂုပေက္ခာ, ဗ္ရဟ္မဝိဟာရုပေက္ခာ, ဗောဇ္ဈင္ဂုပေက္ခာ, ဝီရိယုပေက္ခာ, သင္ခာရုပေက္ခာ, ဝေဒနုပေက္ခာ, ဝိပသ္သနုပေက္ခာ, တတ္ရမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာ, ဈာနုပေက္ခာ, ပာရိသုဒ္ဓုပေက္ခာတိ။ ဧဝမယံ ဒသဝိဓာပိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတနယတော ဘူမိပုဂ္ဂလစိတ္တာရမ္မဏတော, ခန္ဓသင္ဂဟ-ဧကက္ခဏကုသလတ္တိကသင္ခေပဝသေန စ အဋ္ဌသာလိနိယာ ဓမ္မသင္ဂဟဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန ဝုစ္စမာနာ ဝိနယနိဒာနံ အတိဘာရိယံ ကရောတီတိ န ဝုတ္တာ။ လက္ခဏာဒိတော ပန ဣဓ အဓိပ္ပေတုပေက္ခာ မဇ္ဈတ္တလက္ခဏာ, အနာဘောဂရသာ, အဗ္ယာပာရပစ္စုပဋ္ဌာနာ, ပီတိဝိရာဂပဒဋ္ဌာနာတိ။

    Upekkhako ca vihāsinti ettha upapattito ikkhatīti upekkhā, samaṃ passati, apakkhapatitāva hutvā passatīti attho. Tāya visadāya vipulāya thāmagatāya samannāgatattā tatiyajjhānasamaṅgī ‘‘upekkhako’’ti vuccati. Upekkhā pana dasavidhā hoti – chaḷaṅgupekkhā, brahmavihārupekkhā, bojjhaṅgupekkhā, vīriyupekkhā, saṅkhārupekkhā, vedanupekkhā, vipassanupekkhā, tatramajjhattupekkhā, jhānupekkhā, pārisuddhupekkhāti. Evamayaṃ dasavidhāpi tattha tattha āgatanayato bhūmipuggalacittārammaṇato, khandhasaṅgaha-ekakkhaṇakusalattikasaṅkhepavasena ca aṭṭhasāliniyā dhammasaṅgahaṭṭhakathāya vuttanayeneva veditabbā. Idha pana vuccamānā vinayanidānaṃ atibhāriyaṃ karotīti na vuttā. Lakkhaṇādito pana idha adhippetupekkhā majjhattalakkhaṇā, anābhogarasā, abyāpārapaccupaṭṭhānā, pītivirāgapadaṭṭhānāti.

    ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ အတ္ထတော တတ္ရမဇ္ဈတ္တုပေက္ခာဝ ဟောတိ, သာ စ ပဌမဒုတိယဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, တသ္မာ တတ္ရာပိ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိ’’န္တိ ဧဝမယံ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ, သာ ကသ္မာ န ဝုတ္တာတိ? အပရိဗ္ယတ္တကိစ္စတော။ အပရိဗ္ယတ္တဉ္ဟိ တသ္သာ တတ္ထ ကိစ္စံ, ဝိတက္ကာဒီဟိ အဘိဘူတတ္တာ။ ဣဓ ပနာယံ ဝိတက္ကဝိစာရပီတီဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဥက္ခိတ္တသိရာ ဝိယ ဟုတ္ဝာ ပရိဗ္ယတ္တကိစ္စာ ဇာတာ, တသ္မာ ဝုတ္တာတိ။

    Etthāha – nanu cāyaṃ atthato tatramajjhattupekkhāva hoti, sā ca paṭhamadutiyajjhānesupi atthi, tasmā tatrāpi ‘‘upekkhako ca vihāsi’’nti evamayaṃ vattabbā siyā, sā kasmā na vuttāti? Aparibyattakiccato. Aparibyattañhi tassā tattha kiccaṃ, vitakkādīhi abhibhūtattā. Idha panāyaṃ vitakkavicārapītīhi anabhibhūtattā ukkhittasirā viya hutvā paribyattakiccā jātā, tasmā vuttāti.

    နိဋ္ဌိတာ ‘‘ဥပေက္ခကော စ ဝိဟာသိ’’န္တိ ဧတသ္သ သဗ္ဗသော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

    Niṭṭhitā ‘‘upekkhako ca vihāsi’’nti etassa sabbaso atthavaṇṇanā.

    ဣဒာနိ သတော စ သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ သရတီတိ သတော, သမ္ပဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော။ ပုဂ္ဂလေန သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သရဏလက္ခဏာ သတိ, အသမ္မုသ္သနရသာ, အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ; အသမ္မောဟလက္ခဏံ သမ္ပဇညံ, တီရဏရသံ, ပဝိစယပစ္စုပဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဣဒံ သတိသမ္ပဇညံ ပုရိမဇ္ဈာနေသုပိ အတ္ထိ, မုဋ္ဌသ္သတိသ္သ ဟိ အသမ္ပဇာနသ္သ ဥပစာရဇ္ဈာနမတ္တမ္ပိ န သမ္ပဇ္ဇတိ, ပဂေဝ အပ္ပနာ; ဩဠာရိကတ္တာ ပန တေသံ ဈာနာနံ ဘူမိယံ ဝိယ ပုရိသသ္သ စိတ္တသ္သ ဂတိ သုခာ ဟောတိ, အဗ္ယတ္တံ တတ္ထ သတိသမ္ပဇညကိစ္စံ။ ဩဠာရိကင္ဂပ္ပဟာနေန ပန သုခုမတ္တာ ဣမသ္သ ဈာနသ္သ ပုရိသသ္သ ခုရဓာရာယံ ဝိယ သတိသမ္ပဇညကိစ္စပရိဂ္ဂဟိတာယေဝ စိတ္တသ္သ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဣဓေဝ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စ ဘိယ္ယော? ယထာပိ ဓေနုပဂော ဝစ္ဆော ဓေနုတော အပနီတော အရက္ခိယမာနော ပုနဒေဝ ဓေနုံ ဥပဂစ္ဆတိ; ဧဝမိဒံ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ပီတိတော အပနီတမ္ပိ သတိသမ္ပဇညာရက္ခေန အရက္ခိယမာနံ ပုနဒေဝ ပီတိံ ဥပဂစ္ဆေယ္ယ ပီတိသမ္ပယုတ္တမေဝ သိယာ။ သုခေ ဝာပိ သတ္တာ ရဇ္ဇန္တိ, ဣဒဉ္စ အတိမဓုရံ သုခံ, တတော ပရံ သုခာဘာဝာ ။ သတိသမ္ပဇညာနုဘာဝေန ပနေတ္ထ သုခေ အသာရဇ္ဇနာ ဟောတိ, နော အညထာတိ ဣမမ္ပိ အတ္ထဝိသေသံ ဒသ္သေတုံ ဣဒံ ဣဓေဝ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Idāni sato ca sampajānoti ettha saratīti sato, sampajānātīti sampajāno. Puggalena sati ca sampajaññañca vuttaṃ. Tattha saraṇalakkhaṇā sati, asammussanarasā, ārakkhapaccupaṭṭhānā; asammohalakkhaṇaṃ sampajaññaṃ, tīraṇarasaṃ, pavicayapaccupaṭṭhānaṃ. Tattha kiñcāpi idaṃ satisampajaññaṃ purimajjhānesupi atthi, muṭṭhassatissa hi asampajānassa upacārajjhānamattampi na sampajjati, pageva appanā; oḷārikattā pana tesaṃ jhānānaṃ bhūmiyaṃ viya purisassa cittassa gati sukhā hoti, abyattaṃ tattha satisampajaññakiccaṃ. Oḷārikaṅgappahānena pana sukhumattā imassa jhānassa purisassa khuradhārāyaṃ viya satisampajaññakiccapariggahitāyeva cittassa gati icchitabbāti idheva vuttaṃ. Kiñca bhiyyo? Yathāpi dhenupago vaccho dhenuto apanīto arakkhiyamāno punadeva dhenuṃ upagacchati; evamidaṃ tatiyajjhānasukhaṃ pītito apanītampi satisampajaññārakkhena arakkhiyamānaṃ punadeva pītiṃ upagaccheyya pītisampayuttameva siyā. Sukhe vāpi sattā rajjanti, idañca atimadhuraṃ sukhaṃ, tato paraṃ sukhābhāvā . Satisampajaññānubhāvena panettha sukhe asārajjanā hoti, no aññathāti imampi atthavisesaṃ dassetuṃ idaṃ idheva vuttanti veditabbaṃ.

    ဣဒာနိ သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိန္တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ တတိယဇ္ဈာနသမင္ဂိနော သုခပ္ပဋိသံဝေဒနာဘောဂော နတ္ထိ, ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ တသ္သ နာမကာယေန သမ္ပယုတ္တံ သုခံ, ယံ ဝာ တံ နာမကာယသမ္ပယုတ္တံ သုခံ, တံသမုဋ္ဌာနေနသ္သ ယသ္မာ အတိပဏီတေန ရူပေန ရူပကာယော ဖုဋော, ယသ္သ ဖုဋတ္တာ ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတောပိ သုခံ ပဋိသံဝေဒေယ္ယ, တသ္မာ ဧတမတ္ထံ ဒသ္သေန္တော ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေသိ’’န္တိ အာဟ။

    Idāni sukhañca kāyena paṭisaṃvedesinti ettha kiñcāpi tatiyajjhānasamaṅgino sukhappaṭisaṃvedanābhogo natthi, evaṃ santepi yasmā tassa nāmakāyena sampayuttaṃ sukhaṃ, yaṃ vā taṃ nāmakāyasampayuttaṃ sukhaṃ, taṃsamuṭṭhānenassa yasmā atipaṇītena rūpena rūpakāyo phuṭo, yassa phuṭattā jhānā vuṭṭhitopi sukhaṃ paṭisaṃvedeyya, tasmā etamatthaṃ dassento ‘‘sukhañca kāyena paṭisaṃvedesi’’nti āha.

    ဣဒာနိ ယံ တံ အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီတိ ဧတ္ထ ယံဈာနဟေတု ယံဈာနကာရဏာ တံ တတိယဇ္ဈာနသမင္ဂီပုဂ္ဂလံ ဗုဒ္ဓာဒယော အရိယာ အာစိက္ခန္တိ ဒေသေန္တိ ပညပေန္တိ ပဋ္ဌပေန္တိ ဝိဝရန္တိ ဝိဘဇန္တိ ဥတ္တာနီကရောန္တိ ပကာသေန္တိ, ပသံသန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိန္တိ? ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ။ တံ တတိယံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိန္တိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

    Idāni yaṃ taṃ ariyā ācikkhanti upekkhako satimā sukhavihārīti ettha yaṃjhānahetu yaṃjhānakāraṇā taṃ tatiyajjhānasamaṅgīpuggalaṃ buddhādayo ariyā ācikkhanti desenti paññapenti paṭṭhapenti vivaranti vibhajanti uttānīkaronti pakāsenti, pasaṃsantīti adhippāyo. Kinti? ‘‘Upekkhako satimā sukhavihārī’’ti. Taṃ tatiyaṃ jhānaṃ upasampajja vihāsinti evamettha yojanā veditabbā.

    ကသ္မာ ပန တံ တေ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ? ပသံသာရဟတော။ အယဉ္ဟိ ယသ္မာ အတိမဓုရသုခေ သုခပာရမိပ္ပတ္တေပိ တတိယဇ္ဈာနေ ဥပေက္ခကော, န တတ္ထ သုခာဘိသင္ဂေန အာကဍ္ဎီယတိ, ယထာ စ ပီတိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ; ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတသ္သတိတာယ သတိမာ။ ယသ္မာ စ အရိယကန္တံ အရိယဇနသေဝိတမေဝ စ အသံကိလိဋ္ဌံ သုခံ နာမကာယေန ပဋိသံဝေဒေတိ, တသ္မာ ပသံသာရဟော။ ဣတိ ပသံသာရဟတော နံ အရိယာ တေ ဧဝံ ပသံသာဟေတုဘူတေ ဂုဏေ ပကာသေန္တာ ‘‘ဥပေက္ခကော သတိမာ သုခဝိဟာရီ’’တိ ဧဝံ ပသံသန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

    Kasmā pana taṃ te evaṃ pasaṃsantīti? Pasaṃsārahato. Ayañhi yasmā atimadhurasukhe sukhapāramippattepi tatiyajjhāne upekkhako, na tattha sukhābhisaṅgena ākaḍḍhīyati, yathā ca pīti na uppajjati; evaṃ upaṭṭhitassatitāya satimā. Yasmā ca ariyakantaṃ ariyajanasevitameva ca asaṃkiliṭṭhaṃ sukhaṃ nāmakāyena paṭisaṃvedeti, tasmā pasaṃsāraho. Iti pasaṃsārahato naṃ ariyā te evaṃ pasaṃsāhetubhūte guṇe pakāsentā ‘‘upekkhako satimā sukhavihārī’’ti evaṃ pasaṃsantīti veditabbaṃ.

    တတိယန္တိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော တတိယံ။ ဣဒံ တတိယံ သမာပဇ္ဇတီတိပိ တတိယံ။ ဈာနန္တိ ဧတ္ထ စ ယထာ ဒုတိယံ သမ္ပသာဒာဒီဟိ စတုရင္ဂိကံ; ဧဝမိဒံ ဥပေက္ခာဒီဟိ ပဉ္စင္ဂိကံ။ ယထာဟ – ‘‘ဈာနန္တိ ဥပေက္ခာ သတိ သမ္ပဇညံ သုခံ စိတ္တသ္သ ဧကဂ္ဂတာ’’တိ (ဝိဘ. ၅၉၁)။ ပရိယာယောယေဝ စေသော။ ဥပေက္ခာသတိသမ္ပဇညာနိ ပန ဌပေတ္ဝာ နိပ္ပရိယာယေန ဒုဝင္ဂိကမေဝေတံ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကတမံ တသ္မိံ သမယေ ဒုဝင္ဂိကံ ဈာနံ ဟောတိ ? သုခံ, စိတ္တသ္သေကဂ္ဂတာ’’တိ (ဓ. သ. ၁၆၃)။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝာတိ။

    Tatiyanti gaṇanānupubbato tatiyaṃ. Idaṃ tatiyaṃ samāpajjatītipi tatiyaṃ. Jhānanti ettha ca yathā dutiyaṃ sampasādādīhi caturaṅgikaṃ; evamidaṃ upekkhādīhi pañcaṅgikaṃ. Yathāha – ‘‘jhānanti upekkhā sati sampajaññaṃ sukhaṃ cittassa ekaggatā’’ti (vibha. 591). Pariyāyoyeva ceso. Upekkhāsatisampajaññāni pana ṭhapetvā nippariyāyena duvaṅgikamevetaṃ hoti. Yathāha – ‘‘katamaṃ tasmiṃ samaye duvaṅgikaṃ jhānaṃ hoti ? Sukhaṃ, cittassekaggatā’’ti (dha. sa. 163). Sesaṃ vuttanayamevāti.

    တတိယဇ္ဈာနကထာ နိဋ္ဌိတာ။

    Tatiyajjhānakathā niṭṭhitā.





    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact