| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणी-अनुटीका • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ततियज्झानकथावण्णना
Tatiyajjhānakathāvaṇṇanā
१६३. वीरियं उपेक्खाति वुत्तं ‘‘पग्गहनिग्गहेसु ब्यापाराकरणेन उपेक्खियती’’ति। गहणे मज्झत्तभावेन सङ्खारे उपेक्खतीति सङ्खारुपेक्खा, तथापवत्ता विपस्सना पञ्ञा। तस्सा पन विसयतो पभेदो ‘‘अट्ठ सङ्खारुपेक्खा’’तिआदिना (पटि॰ म॰ १.५७) यस्सं पाळियं वुत्तो, तं पाळिसेसं दस्सेन्तो ‘‘पठमज्झान’’न्तिआदिमाह। तत्थ उप्पादन्ति पुरिमकम्मपच्चया इध उप्पत्तिं। पवत्तन्ति तथा उप्पन्नस्स पवत्तिं। निमित्तन्ति सब्बम्पि सङ्खारगतं निमित्तभावेन उपट्ठानतो। आयूहनन्ति आयतिं पटिसन्धिहेतुभूतं कम्मं। पटिसन्धिन्ति आयतिं उपपत्तिं। गतिन्ति याय गतिया सा पटिसन्धि होति। निब्बत्तिन्ति खन्धानं निब्बत्तनं। उपपत्तिन्ति ‘‘समापन्नस्स वा उपपन्नस्स वा’’ति एवं वुत्तं विपाकप्पवत्तिं। जातिन्ति जरादीनं पच्चयभूतं भवपच्चया जातिं। जरामरणादयो पाकटा एव। एत्थ च उप्पादादयो पञ्चेव सङ्खारुपेक्खाञाणस्स विसयवसेन वुत्ता, सेसा तेसं वेवचनवसेन। ‘‘निब्बत्ति जाती’’ति इदञ्हि द्वयं उप्पादस्स चेव पटिसन्धिया च वेवचनं। ‘‘गति उपपत्ति चा’’ति इदं द्वयं पवत्तस्स। जरादयो निमित्तस्साति।
163. Vīriyaṃ upekkhāti vuttaṃ ‘‘paggahaniggahesu byāpārākaraṇena upekkhiyatī’’ti. Gahaṇe majjhattabhāvena saṅkhāre upekkhatīti saṅkhārupekkhā, tathāpavattā vipassanā paññā. Tassā pana visayato pabhedo ‘‘aṭṭha saṅkhārupekkhā’’tiādinā (paṭi. ma. 1.57) yassaṃ pāḷiyaṃ vutto, taṃ pāḷisesaṃ dassento ‘‘paṭhamajjhāna’’ntiādimāha. Tattha uppādanti purimakammapaccayā idha uppattiṃ. Pavattanti tathā uppannassa pavattiṃ. Nimittanti sabbampi saṅkhāragataṃ nimittabhāvena upaṭṭhānato. Āyūhananti āyatiṃ paṭisandhihetubhūtaṃ kammaṃ. Paṭisandhinti āyatiṃ upapattiṃ. Gatinti yāya gatiyā sā paṭisandhi hoti. Nibbattinti khandhānaṃ nibbattanaṃ. Upapattinti ‘‘samāpannassa vā upapannassa vā’’ti evaṃ vuttaṃ vipākappavattiṃ. Jātinti jarādīnaṃ paccayabhūtaṃ bhavapaccayā jātiṃ. Jarāmaraṇādayo pākaṭā eva. Ettha ca uppādādayo pañceva saṅkhārupekkhāñāṇassa visayavasena vuttā, sesā tesaṃ vevacanavasena. ‘‘Nibbatti jātī’’ti idañhi dvayaṃ uppādassa ceva paṭisandhiyā ca vevacanaṃ. ‘‘Gati upapatti cā’’ti idaṃ dvayaṃ pavattassa. Jarādayo nimittassāti.
भूतस्साति खन्धपञ्चकस्स। एतेहीति झानचित्तसमुट्ठितरूपेहि।
Bhūtassāti khandhapañcakassa. Etehīti jhānacittasamuṭṭhitarūpehi.
चतुक्कनयवण्णना निट्ठिता।
Catukkanayavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / रूपावचरकुसलं • Rūpāvacarakusalaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / अभिधम्मपिटक (अट्ठकथा) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā / ततियज्झानं • Tatiyajjhānaṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ततियज्झानकथावण्णना • Tatiyajjhānakathāvaṇṇanā
