| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पञ्चपकरण-अट्ठकथा • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
३. ततियनयो असङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना
3. Tatiyanayo asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
१७९. इदानि असङ्गहितेनसङ्गहितपदं भाजेतुं वेदनाक्खन्धेनातिआदि आरद्धं। तत्रिदं लक्खणं – इमस्मिञ्हि वारे यं खन्धपदेन असङ्गहितं हुत्वा आयतनधातुपदेहि सङ्गहितं, तस्स खन्धादीहि सङ्गहं पुच्छित्वा विस्सज्जनं कतं। तं पन रूपक्खन्धविञ्ञाणक्खन्धचक्खायतनादीसु न युज्जति। रूपक्खन्धेन हि चत्तारो खन्धा खन्धसङ्गहेन असङ्गहिता। तेसु तेन एकधम्मोपि आयतनधातुसङ्गहेन सङ्गहितो नाम नत्थि। ननु च वेदनादयो धम्मायतनेन सङ्गहिताति? सङ्गहिता। न पन रूपक्खन्धोव धम्मायतनं, रूपक्खन्धतो हि सुखुमरूपमत्तं धम्मायतनं भजति। तस्मा ये धम्मायतनेन सङ्गहिता, न ते रूपक्खन्धेन सङ्गहिता नाम। विञ्ञाणक्खन्धेनपि इतरे चत्तारो खन्धा असङ्गहिता। तेसु तेन एकोपि आयतनधातुसङ्गहेन सङ्गहितो नाम नत्थि। एवं सङ्गहितताय अभावतो एतानि अञ्ञानि च एवरूपानि चक्खायतनादीनि पदानि इमस्मिं वारे न गहितानि। यानि पन पदानि विञ्ञाणेन वा ओळारिकरूपेन वा असम्मिस्सं धम्मायतनेकदेसं दीपेन्ति, तानि इध गहितानि। तेसं इदमुद्दानं –
179. Idāni asaṅgahitenasaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ vedanākkhandhenātiādi āraddhaṃ. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi vāre yaṃ khandhapadena asaṅgahitaṃ hutvā āyatanadhātupadehi saṅgahitaṃ, tassa khandhādīhi saṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pana rūpakkhandhaviññāṇakkhandhacakkhāyatanādīsu na yujjati. Rūpakkhandhena hi cattāro khandhā khandhasaṅgahena asaṅgahitā. Tesu tena ekadhammopi āyatanadhātusaṅgahena saṅgahito nāma natthi. Nanu ca vedanādayo dhammāyatanena saṅgahitāti? Saṅgahitā. Na pana rūpakkhandhova dhammāyatanaṃ, rūpakkhandhato hi sukhumarūpamattaṃ dhammāyatanaṃ bhajati. Tasmā ye dhammāyatanena saṅgahitā, na te rūpakkhandhena saṅgahitā nāma. Viññāṇakkhandhenapi itare cattāro khandhā asaṅgahitā. Tesu tena ekopi āyatanadhātusaṅgahena saṅgahito nāma natthi. Evaṃ saṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca evarūpāni cakkhāyatanādīni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana padāni viññāṇena vā oḷārikarūpena vā asammissaṃ dhammāyatanekadesaṃ dīpenti, tāni idha gahitāni. Tesaṃ idamuddānaṃ –
‘‘तयो खन्धा तथा सच्चा, इन्द्रियानि च सोळस।
‘‘Tayo khandhā tathā saccā, indriyāni ca soḷasa;
पदानि पच्चयाकारे, चुद्दसूपरि चुद्दस॥
Padāni paccayākāre, cuddasūpari cuddasa.
‘‘समतिंस पदा होन्ति, गोच्छकेसु दसस्वथ।
‘‘Samatiṃsa padā honti, gocchakesu dasasvatha;
दुवे चूळन्तरदुका, अट्ठ होन्ति महन्तरा’’ति॥
Duve cūḷantaradukā, aṭṭha honti mahantarā’’ti.
एतेसु पन पदेसु सदिसविस्सज्जनानि पदानि एकतो कत्वा सब्बेपि द्वादस पञ्हा वुत्ता। तेसु एवं खन्धविभागो वेदितब्बो। आयतनधातूसु पन भेदो नत्थि। तत्थ पठमपञ्हे ताव – तीहि खन्धेहीति रूपसञ्ञासङ्खारक्खन्धेहि। आयतनधातुयो पन धम्मायतनधम्मधातुवसेन वेदितब्बा।
Etesu pana padesu sadisavissajjanāni padāni ekato katvā sabbepi dvādasa pañhā vuttā. Tesu evaṃ khandhavibhāgo veditabbo. Āyatanadhātūsu pana bhedo natthi. Tattha paṭhamapañhe tāva – tīhi khandhehīti rūpasaññāsaṅkhārakkhandhehi. Āyatanadhātuyo pana dhammāyatanadhammadhātuvasena veditabbā.
तत्रायं नयो – वेदनाक्खन्धेन हि निब्बानञ्च सुखुमरूपसञ्ञासङ्खारा च खन्धसङ्गहेन असङ्गहिता हुत्वा आयतनधातुसङ्गहेन सङ्गहिता। तेसु निब्बानं खन्धसङ्गहं न गच्छति, सेसा रूपसञ्ञासङ्खारक्खन्धेहि सङ्गहं गच्छन्ति। आयतनधातुसङ्गहं पन निब्बानम्पि गच्छतेव। तेन वुत्तं – ‘‘असङ्खतं खन्धतो ठपेत्वा तीहि खन्धेहि, एकेनायतनेन, एकाय धातुया सङ्गहिता’’ति। सञ्ञाक्खन्धपक्खे पनेत्थ सञ्ञं अपनेत्वा वेदनाय सद्धिं तयो खन्धा सङ्खारादीसु सङ्खारक्खन्धं अपनेत्वा रूपवेदनासञ्ञावसेन तयो खन्धा वेदितब्बा।
Tatrāyaṃ nayo – vedanākkhandhena hi nibbānañca sukhumarūpasaññāsaṅkhārā ca khandhasaṅgahena asaṅgahitā hutvā āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā. Tesu nibbānaṃ khandhasaṅgahaṃ na gacchati, sesā rūpasaññāsaṅkhārakkhandhehi saṅgahaṃ gacchanti. Āyatanadhātusaṅgahaṃ pana nibbānampi gacchateva. Tena vuttaṃ – ‘‘asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā tīhi khandhehi, ekenāyatanena, ekāya dhātuyā saṅgahitā’’ti. Saññākkhandhapakkhe panettha saññaṃ apanetvā vedanāya saddhiṃ tayo khandhā saṅkhārādīsu saṅkhārakkhandhaṃ apanetvā rūpavedanāsaññāvasena tayo khandhā veditabbā.
१८०. दुतिये – चतूहि खन्धेहीति विञ्ञाणवज्जेहि। ते हि निरोधेन खन्धसङ्गहेन असङ्गहिता हुत्वा आयतनधातुसङ्गहेन सङ्गहिता।
180. Dutiye – catūhi khandhehīti viññāṇavajjehi. Te hi nirodhena khandhasaṅgahena asaṅgahitā hutvā āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā.
१८१. ततिये – द्वीहीति वेदनासञ्ञाक्खन्धेहि। रूपारूपजीवितिन्द्रियेन हि वेदनासञ्ञाविञ्ञाणक्खन्धा च खन्धसङ्गहेन असङ्गहिता। तेसु पन वेदनासञ्ञाव आयतनधातुसङ्गहेन सङ्गहिता। तेन वुत्तं – ‘‘वेदनासञ्ञाक्खन्धेही’’ति। इमिना उपायेन सब्बत्थ खन्धभेदो वेदितब्बो। इतो परञ्हि खन्धानं नाममत्तमेव वक्खाम।
181. Tatiye – dvīhīti vedanāsaññākkhandhehi. Rūpārūpajīvitindriyena hi vedanāsaññāviññāṇakkhandhā ca khandhasaṅgahena asaṅgahitā. Tesu pana vedanāsaññāva āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā. Tena vuttaṃ – ‘‘vedanāsaññākkhandhehī’’ti. Iminā upāyena sabbattha khandhabhedo veditabbo. Ito parañhi khandhānaṃ nāmamattameva vakkhāma.
१८२. चतुत्थे – तीहि खन्धेहीति इत्थिन्द्रियपुरिसिन्द्रियेसु वेदनासञ्ञासङ्खारेहि, वेदनापञ्चके रूपसञ्ञासङ्खारेहि; सद्धिन्द्रियादीसु फस्सपरियोसानेसु रूपवेदनासञ्ञाक्खन्धेहि। वेदनाय वेदनाक्खन्धसदिसोव तण्हुपादानकम्मभवेसु सङ्खारक्खन्धसदिसोव विनिच्छयो।
182. Catutthe – tīhi khandhehīti itthindriyapurisindriyesu vedanāsaññāsaṅkhārehi, vedanāpañcake rūpasaññāsaṅkhārehi; saddhindriyādīsu phassapariyosānesu rūpavedanāsaññākkhandhehi. Vedanāya vedanākkhandhasadisova taṇhupādānakammabhavesu saṅkhārakkhandhasadisova vinicchayo.
१८३. पञ्चमे – जातिजरामरणेसु जीवितिन्द्रियसदिसोव। झानेन पन निब्बानं सुखुमरूपं सञ्ञा च खन्धसङ्गहेन असङ्गहिता हुत्वा आयतनधातुसङ्गहेन सङ्गहिता। तस्मा तं सन्धाय रूपक्खन्धसञ्ञाक्खन्धानं वसेन द्वे खन्धा वेदितब्बा।
183. Pañcame – jātijarāmaraṇesu jīvitindriyasadisova. Jhānena pana nibbānaṃ sukhumarūpaṃ saññā ca khandhasaṅgahena asaṅgahitā hutvā āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā. Tasmā taṃ sandhāya rūpakkhandhasaññākkhandhānaṃ vasena dve khandhā veditabbā.
१८४. छट्ठे – सोकादित्तये वेदनाय सदिसो। उपायासादीसु सङ्खारसदिसो। पुन वेदनाय वेदनाक्खन्धसदिसो, सञ्ञाय सञ्ञाक्खन्धसदिसो, चेतनादीसु सङ्खारक्खन्धसदिसो विनिच्छयो। इमिना उपायेन सत्तमपञ्हादीसुपि सङ्गहासङ्गहो वेदितब्बोति।
184. Chaṭṭhe – sokādittaye vedanāya sadiso. Upāyāsādīsu saṅkhārasadiso. Puna vedanāya vedanākkhandhasadiso, saññāya saññākkhandhasadiso, cetanādīsu saṅkhārakkhandhasadiso vinicchayo. Iminā upāyena sattamapañhādīsupi saṅgahāsaṅgaho veditabboti.
असङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना।
Asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धातुकथापाळि • Dhātukathāpāḷi / ३. असङ्गहितेनसङ्गहितपदनिद्देसो • 3. Asaṅgahitenasaṅgahitapadaniddeso
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-मूलटीका • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ३. ततियनयो असङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना • 3. Tatiyanayo asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / पञ्चपकरण-अनुटीका • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ३. ततियनयो असङ्गहितेनसङ्गहितपदवण्णना • 3. Tatiyanayo asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
