| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปญฺจปกรณ-อฎฺฐกถา • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā |
๓. ตติยนโย อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนา
3. Tatiyanayo asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
๑๗๙. อิทานิ อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทํ ภาเชตุํ เวทนากฺขเนฺธนาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺริทํ ลกฺขณํ – อิมสฺมิญฺหิ วาเร ยํ ขนฺธปเทน อสงฺคหิตํ หุตฺวา อายตนธาตุปเทหิ สงฺคหิตํ, ตสฺส ขนฺธาทีหิ สงฺคหํ ปุจฺฉิตฺวา วิสฺสชฺชนํ กตํฯ ตํ ปน รูปกฺขนฺธวิญฺญาณกฺขนฺธจกฺขายตนาทีสุ น ยุชฺชติฯ รูปกฺขเนฺธน หิ จตฺตาโร ขนฺธา ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตาฯ เตสุ เตน เอกธโมฺมปิ อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิโต นาม นตฺถิฯ นนุ จ เวทนาทโย ธมฺมายตเนน สงฺคหิตาติ? สงฺคหิตาฯ น ปน รูปกฺขโนฺธว ธมฺมายตนํ, รูปกฺขนฺธโต หิ สุขุมรูปมตฺตํ ธมฺมายตนํ ภชติฯ ตสฺมา เย ธมฺมายตเนน สงฺคหิตา, น เต รูปกฺขเนฺธน สงฺคหิตา นามฯ วิญฺญาณกฺขเนฺธนปิ อิตเร จตฺตาโร ขนฺธา อสงฺคหิตาฯ เตสุ เตน เอโกปิ อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิโต นาม นตฺถิฯ เอวํ สงฺคหิตตาย อภาวโต เอตานิ อญฺญานิ จ เอวรูปานิ จกฺขายตนาทีนิ ปทานิ อิมสฺมิํ วาเร น คหิตานิฯ ยานิ ปน ปทานิ วิญฺญาเณน วา โอฬาริกรูเปน วา อสมฺมิสฺสํ ธมฺมายตเนกเทสํ ทีเปนฺติ, ตานิ อิธ คหิตานิฯ เตสํ อิทมุทฺทานํ –
179. Idāni asaṅgahitenasaṅgahitapadaṃ bhājetuṃ vedanākkhandhenātiādi āraddhaṃ. Tatridaṃ lakkhaṇaṃ – imasmiñhi vāre yaṃ khandhapadena asaṅgahitaṃ hutvā āyatanadhātupadehi saṅgahitaṃ, tassa khandhādīhi saṅgahaṃ pucchitvā vissajjanaṃ kataṃ. Taṃ pana rūpakkhandhaviññāṇakkhandhacakkhāyatanādīsu na yujjati. Rūpakkhandhena hi cattāro khandhā khandhasaṅgahena asaṅgahitā. Tesu tena ekadhammopi āyatanadhātusaṅgahena saṅgahito nāma natthi. Nanu ca vedanādayo dhammāyatanena saṅgahitāti? Saṅgahitā. Na pana rūpakkhandhova dhammāyatanaṃ, rūpakkhandhato hi sukhumarūpamattaṃ dhammāyatanaṃ bhajati. Tasmā ye dhammāyatanena saṅgahitā, na te rūpakkhandhena saṅgahitā nāma. Viññāṇakkhandhenapi itare cattāro khandhā asaṅgahitā. Tesu tena ekopi āyatanadhātusaṅgahena saṅgahito nāma natthi. Evaṃ saṅgahitatāya abhāvato etāni aññāni ca evarūpāni cakkhāyatanādīni padāni imasmiṃ vāre na gahitāni. Yāni pana padāni viññāṇena vā oḷārikarūpena vā asammissaṃ dhammāyatanekadesaṃ dīpenti, tāni idha gahitāni. Tesaṃ idamuddānaṃ –
‘‘ตโย ขนฺธา ตถา สจฺจา, อินฺทฺริยานิ จ โสฬส;
‘‘Tayo khandhā tathā saccā, indriyāni ca soḷasa;
ปทานิ ปจฺจยากาเร, จุทฺทสูปริ จุทฺทสฯ
Padāni paccayākāre, cuddasūpari cuddasa.
‘‘สมติํส ปทา โหนฺติ, โคจฺฉเกสุ ทสสฺวถ;
‘‘Samatiṃsa padā honti, gocchakesu dasasvatha;
ทุเว จูฬนฺตรทุกา, อฎฺฐ โหนฺติ มหนฺตรา’’ติฯ
Duve cūḷantaradukā, aṭṭha honti mahantarā’’ti.
เอเตสุ ปน ปเทสุ สทิสวิสฺสชฺชนานิ ปทานิ เอกโต กตฺวา สเพฺพปิ ทฺวาทส ปญฺหา วุตฺตาฯ เตสุ เอวํ ขนฺธวิภาโค เวทิตโพฺพฯ อายตนธาตูสุ ปน เภโท นตฺถิฯ ตตฺถ ปฐมปเญฺห ตาว – ตีหิ ขเนฺธหีติ รูปสญฺญาสงฺขารกฺขเนฺธหิฯ อายตนธาตุโย ปน ธมฺมายตนธมฺมธาตุวเสน เวทิตพฺพาฯ
Etesu pana padesu sadisavissajjanāni padāni ekato katvā sabbepi dvādasa pañhā vuttā. Tesu evaṃ khandhavibhāgo veditabbo. Āyatanadhātūsu pana bhedo natthi. Tattha paṭhamapañhe tāva – tīhi khandhehīti rūpasaññāsaṅkhārakkhandhehi. Āyatanadhātuyo pana dhammāyatanadhammadhātuvasena veditabbā.
ตตฺรายํ นโย – เวทนากฺขเนฺธน หิ นิพฺพานญฺจ สุขุมรูปสญฺญาสงฺขารา จ ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา หุตฺวา อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาฯ เตสุ นิพฺพานํ ขนฺธสงฺคหํ น คจฺฉติ, เสสา รูปสญฺญาสงฺขารกฺขเนฺธหิ สงฺคหํ คจฺฉนฺติฯ อายตนธาตุสงฺคหํ ปน นิพฺพานมฺปิ คจฺฉเตวฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘อสงฺขตํ ขนฺธโต ฐเปตฺวา ตีหิ ขเนฺธหิ, เอเกนายตเนน, เอกาย ธาตุยา สงฺคหิตา’’ติฯ สญฺญากฺขนฺธปเกฺข ปเนตฺถ สญฺญํ อปเนตฺวา เวทนาย สทฺธิํ ตโย ขนฺธา สงฺขาราทีสุ สงฺขารกฺขนฺธํ อปเนตฺวา รูปเวทนาสญฺญาวเสน ตโย ขนฺธา เวทิตพฺพาฯ
Tatrāyaṃ nayo – vedanākkhandhena hi nibbānañca sukhumarūpasaññāsaṅkhārā ca khandhasaṅgahena asaṅgahitā hutvā āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā. Tesu nibbānaṃ khandhasaṅgahaṃ na gacchati, sesā rūpasaññāsaṅkhārakkhandhehi saṅgahaṃ gacchanti. Āyatanadhātusaṅgahaṃ pana nibbānampi gacchateva. Tena vuttaṃ – ‘‘asaṅkhataṃ khandhato ṭhapetvā tīhi khandhehi, ekenāyatanena, ekāya dhātuyā saṅgahitā’’ti. Saññākkhandhapakkhe panettha saññaṃ apanetvā vedanāya saddhiṃ tayo khandhā saṅkhārādīsu saṅkhārakkhandhaṃ apanetvā rūpavedanāsaññāvasena tayo khandhā veditabbā.
๑๘๐. ทุติเย – จตูหิ ขเนฺธหีติ วิญฺญาณวเชฺชหิฯ เต หิ นิโรเธน ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา หุตฺวา อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาฯ
180. Dutiye – catūhi khandhehīti viññāṇavajjehi. Te hi nirodhena khandhasaṅgahena asaṅgahitā hutvā āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā.
๑๘๑. ตติเย – ทฺวีหีติ เวทนาสญฺญากฺขเนฺธหิฯ รูปารูปชีวิตินฺทฺริเยน หิ เวทนาสญฺญาวิญฺญาณกฺขนฺธา จ ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตาฯ เตสุ ปน เวทนาสญฺญาว อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาฯ เตน วุตฺตํ – ‘‘เวทนาสญฺญากฺขเนฺธหี’’ติฯ อิมินา อุปาเยน สพฺพตฺถ ขนฺธเภโท เวทิตโพฺพฯ อิโต ปรญฺหิ ขนฺธานํ นามมตฺตเมว วกฺขามฯ
181. Tatiye – dvīhīti vedanāsaññākkhandhehi. Rūpārūpajīvitindriyena hi vedanāsaññāviññāṇakkhandhā ca khandhasaṅgahena asaṅgahitā. Tesu pana vedanāsaññāva āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā. Tena vuttaṃ – ‘‘vedanāsaññākkhandhehī’’ti. Iminā upāyena sabbattha khandhabhedo veditabbo. Ito parañhi khandhānaṃ nāmamattameva vakkhāma.
๑๘๒. จตุเตฺถ – ตีหิ ขเนฺธหีติ อิตฺถินฺทฺริยปุริสินฺทฺริเยสุ เวทนาสญฺญาสงฺขาเรหิ, เวทนาปญฺจเก รูปสญฺญาสงฺขาเรหิ; สทฺธินฺทฺริยาทีสุ ผสฺสปริโยสาเนสุ รูปเวทนาสญฺญากฺขเนฺธหิฯ เวทนาย เวทนากฺขนฺธสทิโสว ตณฺหุปาทานกมฺมภเวสุ สงฺขารกฺขนฺธสทิโสว วินิจฺฉโยฯ
182. Catutthe – tīhi khandhehīti itthindriyapurisindriyesu vedanāsaññāsaṅkhārehi, vedanāpañcake rūpasaññāsaṅkhārehi; saddhindriyādīsu phassapariyosānesu rūpavedanāsaññākkhandhehi. Vedanāya vedanākkhandhasadisova taṇhupādānakammabhavesu saṅkhārakkhandhasadisova vinicchayo.
๑๘๓. ปญฺจเม – ชาติชรามรเณสุ ชีวิตินฺทฺริยสทิโสวฯ ฌาเนน ปน นิพฺพานํ สุขุมรูปํ สญฺญา จ ขนฺธสงฺคเหน อสงฺคหิตา หุตฺวา อายตนธาตุสงฺคเหน สงฺคหิตาฯ ตสฺมา ตํ สนฺธาย รูปกฺขนฺธสญฺญากฺขนฺธานํ วเสน เทฺว ขนฺธา เวทิตพฺพาฯ
183. Pañcame – jātijarāmaraṇesu jīvitindriyasadisova. Jhānena pana nibbānaṃ sukhumarūpaṃ saññā ca khandhasaṅgahena asaṅgahitā hutvā āyatanadhātusaṅgahena saṅgahitā. Tasmā taṃ sandhāya rūpakkhandhasaññākkhandhānaṃ vasena dve khandhā veditabbā.
๑๘๔. ฉเฎฺฐ – โสกาทิตฺตเย เวทนาย สทิโสฯ อุปายาสาทีสุ สงฺขารสทิโสฯ ปุน เวทนาย เวทนากฺขนฺธสทิโส, สญฺญาย สญฺญากฺขนฺธสทิโส, เจตนาทีสุ สงฺขารกฺขนฺธสทิโส วินิจฺฉโยฯ อิมินา อุปาเยน สตฺตมปญฺหาทีสุปิ สงฺคหาสงฺคโห เวทิตโพฺพติฯ
184. Chaṭṭhe – sokādittaye vedanāya sadiso. Upāyāsādīsu saṅkhārasadiso. Puna vedanāya vedanākkhandhasadiso, saññāya saññākkhandhasadiso, cetanādīsu saṅkhārakkhandhasadiso vinicchayo. Iminā upāyena sattamapañhādīsupi saṅgahāsaṅgaho veditabboti.
อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนาฯ
Asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธาตุกถาปาฬิ • Dhātukathāpāḷi / ๓. อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทนิเทฺทโส • 3. Asaṅgahitenasaṅgahitapadaniddeso
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-มูลฎีกา • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ๓. ตติยนโย อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนา • 3. Tatiyanayo asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ปญฺจปกรณ-อนุฎีกา • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ๓. ตติยนโย อสงฺคหิเตนสงฺคหิตปทวณฺณนา • 3. Tatiyanayo asaṅgahitenasaṅgahitapadavaṇṇanā
