Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၃. တတိယနိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ
3. Tatiyanibbānapaṭisaṃyuttasuttavaṇṇanā
၇၃. တတိယေ အထ ခော ဘဂဝာ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ တဒာ ကိရ ဘဂဝတာ အနေကပရိယာယေန သံသာရသ္သ အာဒီနဝံ ပကာသေတ္ဝာ သန္ဒသ္သနာဒိဝသေန နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မဒေသနာယ ကတာယ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ သံသာရော ဘဂဝတာ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဟေတုကော ပကာသိတော, နိဗ္ဗာနသ္သ ပန တဒုပသမသ္သ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ, တယိဒံ အဟေတုကံ, ကထံ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေန ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ ပရိဝိတက္ကသင္ခာတံ အတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာ။ ဣမံ ဥဒာနန္တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝိမတိဝိဓမနတ္ထဉ္စေဝ ဣဓ သမဏဗ္ရာဟ္မဏာနံ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝာစာဝတ္ထုမတ္တမေဝ, နတ္ထိ ဟိ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနံ နာမ အနုပလဗ္ဘမာနသဘာဝတ္တာ’’တိ လောကာယတိကာဒယော ဝိယ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ ဗဟိဒ္ဓာ စ ပုထုဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မိစ္ဆာဝာဒဘဉ္ဇနတ္ထဉ္စ ဣမံ အမတမဟာနိဗ္ဗာနသ္သ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဒီပနံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
73. Tatiye atha kho bhagavā etamatthaṃ viditvāti tadā kira bhagavatā anekapariyāyena saṃsārassa ādīnavaṃ pakāsetvā sandassanādivasena nibbānapaṭisaṃyuttāya dhammadesanāya katāya tesaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘ayaṃ saṃsāro bhagavatā avijjādīhi kāraṇehi sahetuko pakāsito, nibbānassa pana tadupasamassa na kiñci kāraṇaṃ vuttaṃ, tayidaṃ ahetukaṃ, kathaṃ saccikaṭṭhaparamatthena upalabbhatī’’ti. Atha bhagavā tesaṃ bhikkhūnaṃ etaṃ yathāvuttaṃ parivitakkasaṅkhātaṃ atthaṃ viditvā. Imaṃ udānanti tesaṃ bhikkhūnaṃ vimatividhamanatthañceva idha samaṇabrāhmaṇānaṃ ‘‘nibbānaṃ nibbānanti vācāvatthumattameva, natthi hi paramatthato nibbānaṃ nāma anupalabbhamānasabhāvattā’’ti lokāyatikādayo viya vippaṭipannānaṃ bahiddhā ca puthudiṭṭhigatikānaṃ micchāvādabhañjanatthañca imaṃ amatamahānibbānassa paramatthato atthibhāvadīpanaṃ udānaṃ udānesi.
တတ္ထ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတန္တိ သဗ္ဗာနိပိ ပဒာနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ အထ ဝာ ဝေဒနာဒယော ဝိယ ဟေတုပစ္စယသမဝာယသင္ခာတာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ န ဇာတံ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဇာတံ, ကာရဏေန ဝိနာ, သယမေဝ ဝာ န ဘူတံ န ပာတုဘူတံ န ဥပ္ပန္နန္တိ အဘူတံ, ဧဝံ အဇာတတ္တာ အဘူတတ္တာ စ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန န ကတန္တိ အကတံ, ဇာတဘူတကတသဘာဝော စ နာမရူပာနံ သင္ခတဓမ္မာနံ ဟောတိ, န အသင္ခတသဘာဝသ္သ နိဗ္ဗာနသ္သာတိ ဒသ္သနတ္ထံ အသင္ခတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမတော ဝာ သမေစ္စ သမ္ဘူယ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင္ခတံ, တထာ န သင္ခတံ သင္ခတလက္ခဏရဟိတန္တိ အသင္ခတန္တိ။ ဧဝံ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝေ ပဋိသိဒ္ဓေ ‘‘သိယာ နု ခော ဧကေနေဝ ကာရဏေန ကတ’’န္တိ အာသင္ကာယ ‘‘န ယေန ကေနစိ ကတ’’န္တိ ဒသ္သနတ္ထံ ‘‘အကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အပစ္စယမ္ပိ သမာနံ ‘‘သယမေဝ နု ခော ဣဒံ ဘူတံ ပာတုဘူတ’’န္တိ အာသင္ကာယ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယဉ္စေတသ္သ အသင္ခတာကတာဘူတဘာဝော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာတိဓမ္မတ္တာ’’တိ ဒသ္သေတုံ ‘‘အဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမေတေသံ စတုန္နမ္ပိ ပဒာနံ သာတ္ထကဘာဝံ ဝိဒိတ္ဝာ ‘‘တယိဒံ နိဗ္ဗာနံ အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ’’တိ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနသ္သ အတ္ထိဘာဝော ပကာသိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ ဥဒာနေန္တေန ဘဂဝတာ, ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာလပနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Tattha ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhatanti sabbānipi padāni aññamaññavevacanāni. Atha vā vedanādayo viya hetupaccayasamavāyasaṅkhātāya kāraṇasāmaggiyā na jātaṃ na nibbattanti ajātaṃ, kāraṇena vinā, sayameva vā na bhūtaṃ na pātubhūtaṃ na uppannanti abhūtaṃ, evaṃ ajātattā abhūtattā ca yena kenaci kāraṇena na katanti akataṃ, jātabhūtakatasabhāvo ca nāmarūpānaṃ saṅkhatadhammānaṃ hoti, na asaṅkhatasabhāvassa nibbānassāti dassanatthaṃ asaṅkhatanti vuttaṃ. Paṭilomato vā samecca sambhūya paccayehi katanti saṅkhataṃ, tathā na saṅkhataṃ saṅkhatalakkhaṇarahitanti asaṅkhatanti. Evaṃ anekehi kāraṇehi nibbattitabhāve paṭisiddhe ‘‘siyā nu kho ekeneva kāraṇena kata’’nti āsaṅkāya ‘‘na yena kenaci kata’’nti dassanatthaṃ ‘‘akata’’nti vuttaṃ. Evaṃ apaccayampi samānaṃ ‘‘sayameva nu kho idaṃ bhūtaṃ pātubhūta’’nti āsaṅkāya tannivattanatthaṃ ‘‘abhūta’’nti vuttaṃ. ‘‘Ayañcetassa asaṅkhatākatābhūtabhāvo sabbena sabbaṃ ajātidhammattā’’ti dassetuṃ ‘‘ajāta’’nti vuttaṃ. Evametesaṃ catunnampi padānaṃ sātthakabhāvaṃ viditvā ‘‘tayidaṃ nibbānaṃ atthi, bhikkhave’’ti paramatthato nibbānassa atthibhāvo pakāsitoti veditabbo. Ettha udānentena bhagavatā, ‘‘bhikkhave’’ti ālapane kāraṇaṃ heṭṭhā vuttanayeneva veditabbaṃ.
ဣတိ သတ္ထာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတ’’န္တိ ဝတ္ဝာ တတ္ထ ဟေတုံ ဒသ္သေန္တော ‘‘နော စေတံ, ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္သာယံ သင္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ, ယဒိ အဇာတာဒိသဘာဝာ အသင္ခတာ ဓာတု န အဘဝိသ္သ န သိယာ, ဣဓ လောကေ ဇာတာဒိသဘာဝသ္သ ရူပာဒိက္ခန္ဓပဉ္စကသင္ခာတသ္သ သင္ခတသ္သ နိသ္သရဏံ အနဝသေသဝူပသမော န ပညာယေယ္ယ န ဥပလဗ္ဘေယ္ယ န သမ္ဘဝေယ္ယ။ နိဗ္ဗာနဉ္ဟိ အာရမ္မဏံ ကတ္ဝာ ပဝတ္တမာနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ အနဝသေသကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ။ တေနေတ္ထ သဗ္ဗသ္သပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ အပ္ပဝတ္တိ အပဂမော နိသ္သရဏံ ပညာယတိ။
Iti satthā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti vatvā tattha hetuṃ dassento ‘‘no cetaṃ, bhikkhave’’tiādimāha. Tassāyaṃ saṅkhepattho – bhikkhave, yadi ajātādisabhāvā asaṅkhatā dhātu na abhavissa na siyā, idha loke jātādisabhāvassa rūpādikkhandhapañcakasaṅkhātassa saṅkhatassa nissaraṇaṃ anavasesavūpasamo na paññāyeyya na upalabbheyya na sambhaveyya. Nibbānañhi ārammaṇaṃ katvā pavattamānā sammādiṭṭhiādayo ariyamaggadhammā anavasesakilese samucchindanti. Tenettha sabbassapi vaṭṭadukkhassa appavatti apagamo nissaraṇaṃ paññāyati.
ဧဝံ ဗ္ယတိရေကဝသေန နိဗ္ဗာနသ္သ အတ္ထိဘာဝံ ဒသ္သေတ္ဝာ ဣဒာနိ အန္ဝယဝသေနပိ တံ ဒသ္သေတုံ, ‘‘ယသ္မာ စ ခော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ‘‘အပစ္စယာ ဓမ္မာ, အသင္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ. သ. ဒုကမာတိကာ ၇, ၈), အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, တဒာယတနံ, ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ (ဥဒာ. ၇၁), ဣဒမ္ပိ ခော ဌာနံ ဒုဒ္ဒသံ, ယဒိဒံ သဗ္ဗသင္ခာရသမထော သဗ္ဗူပဓိပဋိနိသ္သဂ္ဂော (မဟာဝ. ၈; မ. နိ. ၁.၂၈၁; ၂.၃၃၇), အသင္ခတဉ္စ ဝော, ဘိက္ခဝေ, ဓမ္မံ ဒေသေသ္သာမိ အသင္ခတဂာမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒီဟိ (သံ. နိ. ၄.၃၆၆-၃၆၇) အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ, ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတ’’န္တိ ဣမိနာပိ စ သုတ္တေန နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သမ္ဘဝော သဗ္ဗလောကံ အနုကမ္ပမာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော, တသ္မာ ယဒိပိ တတ္ထ အပစ္စက္ခကာရီနမ္ပိ ဝိညူနံ ကင္ခာ ဝာ ဝိမတိ ဝာ နတ္ထိယေဝ။ ယေ ပန ပရနေယ္ယဗုဒ္ဓိနော ပုဂ္ဂလာ, တေသံ ဝိမတိဝိနောဒနတ္ထံ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယနိဒ္ဓာရဏမုခေန ယုတ္တိဝိစာရဏာ – ယထာ ပရိညေယ္ယတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပာဒီနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိသ္သရဏံ ပညာယတိ, ဧဝံ တံသဘာဝာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ သင္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိသ္သရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စေတံ နိသ္သရဏံ, သာ အသင္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယ္ယော သင္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပသ္သနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ န သက္ကောတိ။ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ, န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင္ခတဓမ္မာရမ္မဏသ္သ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏသ္သ စ ဉာဏသ္သ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရသ္သ အရိယမဂ္ဂဉာဏသ္သ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ , သာ အသင္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ, ဘိက္ခဝေ, အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင္ခတ’’န္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနပဒသ္သ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကံ ဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉ္ဟိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ, တံ အဝိပရီတတ္ထံ ပရမတ္ထံ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ, သဗ္ဗေ သင္ခာရာ ဒုက္ခာ, သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (အ. နိ. ၃.၁၃၇; မဟာနိ. ၂၇), တထာ နိဗ္ဗာနသဒ္ဒော ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရမတ္တဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယ္ယထာပိ သီဟသဒ္ဒော။ အထ ဝာ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင္ခတာ ဓာတု, ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိနိမုတ္တသဘာဝတ္တာ သေယ္ယထာပိ ပထဝီဓာတု ဝေဒနာတိ။ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Evaṃ byatirekavasena nibbānassa atthibhāvaṃ dassetvā idāni anvayavasenapi taṃ dassetuṃ, ‘‘yasmā ca kho’’tiādi vuttaṃ. Taṃ vuttatthameva. Ettha ca yasmā ‘‘apaccayā dhammā, asaṅkhatā dhammā (dha. sa. dukamātikā 7, 8), atthi, bhikkhave, tadāyatanaṃ, yattha neva pathavī (udā. 71), idampi kho ṭhānaṃ duddasaṃ, yadidaṃ sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo (mahāva. 8; ma. ni. 1.281; 2.337), asaṅkhatañca vo, bhikkhave, dhammaṃ desessāmi asaṅkhatagāminiñca paṭipada’’ntiādīhi (saṃ. ni. 4.366-367) anekehi suttapadehi, ‘‘atthi, bhikkhave, ajāta’’nti imināpi ca suttena nibbānadhātuyā paramatthato sambhavo sabbalokaṃ anukampamānena sammāsambuddhena desito, tasmā yadipi tattha apaccakkhakārīnampi viññūnaṃ kaṅkhā vā vimati vā natthiyeva. Ye pana paraneyyabuddhino puggalā, tesaṃ vimativinodanatthaṃ ayamettha adhippāyaniddhāraṇamukhena yuttivicāraṇā – yathā pariññeyyatāya sauttarānaṃ kāmānaṃ rūpādīnañca paṭipakkhabhūtaṃ tabbidhurasabhāvaṃ nissaraṇaṃ paññāyati, evaṃ taṃsabhāvānaṃ sabbesampi saṅkhatadhammānaṃ paṭipakkhabhūtena tabbidhurasabhāvena nissaraṇena bhavitabbaṃ. Yañcetaṃ nissaraṇaṃ, sā asaṅkhatā dhātu. Kiñca bhiyyo saṅkhatadhammārammaṇaṃ vipassanāñāṇaṃ api anulomañāṇaṃ kilese samucchedavasena pajahituṃ na sakkoti. Tathā sammutisaccārammaṇaṃ paṭhamajjhānādīsu ñāṇaṃ vikkhambhanavaseneva kilese pajahati, na samucchedavasena. Iti saṅkhatadhammārammaṇassa sammutisaccārammaṇassa ca ñāṇassa kilesānaṃ samucchedappahāne asamatthabhāvato tesaṃ samucchedappahānakarassa ariyamaggañāṇassa tadubhayaviparītasabhāvena ārammaṇena bhavitabbaṃ , sā asaṅkhatā dhātu. Tathā ‘‘atthi, bhikkhave, ajātaṃ abhūtaṃ akataṃ asaṅkhata’’nti idaṃ nibbānapadassa paramatthato atthibhāvajotakaṃ vacanaṃ aviparītatthaṃ bhagavatā bhāsitattā. Yañhi bhagavatā bhāsitaṃ, taṃ aviparītatthaṃ paramatthaṃ yathā taṃ ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā, sabbe saṅkhārā dukkhā, sabbe dhammā anattā’’ti (a. ni. 3.137; mahāni. 27), tathā nibbānasaddo katthaci visaye yathābhūtaparamatthavisayo upacāramattavuttisabbhāvato seyyathāpi sīhasaddo. Atha vā attheva paramatthato asaṅkhatā dhātu, itaratabbiparītavinimuttasabhāvattā seyyathāpi pathavīdhātu vedanāti. Evamādīhi nayehi yuttitopi asaṅkhatāya dhātuyā paramatthato atthibhāvo veditabbo.
တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Tatiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၃. တတိယနိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တသုတ္တံ • 3. Tatiyanibbānapaṭisaṃyuttasuttaṃ