| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-පුරාණ-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
3. තතියපාරාජිකවණ්‌ණනා
3. Tatiyapārājikavaṇṇanā
යථා ඤාතපරිඤ්‌ඤා ධම්‌මානං සභාවජානනමෙව ‘‘ඉදං රූපං, අයං වෙදනා’’ති, තීරණපරිඤ්‌ඤා පන ධම්‌මසභාවෙන සද්‌ධිං අනිච්‌චාදිවසෙන පවත්‌තමානං ‘‘රූපං අනිච්‌චන්‌ති වා’’තිආදි, එවමිධ සද්‌ධිං චෙතෙත්‌වා එකත්‌තෙනාපි පාණාතිපාතාභාවා ‘‘ජීවිතා වොරොපෙය්‍යා’’ති වුත්‌තං. ‘‘මනුස්‌සවිග්‌ගහ’’න්‌ති වුත්‌තත්‌තා ගබ්‌භසෙය්‍යකානං වසෙන සබ්‌බසුඛුමඅත්‌තභාවතො පට්‌ඨාය දස්‌සෙතුං ‘‘කලලතො පට්‌ඨායා’’ති ආහ. එත්‌ථ ජීවිතා වොරොපෙන්‌තො පච්‌චුප්‌පන්‌නතො වියොජෙති. තත්‌ථ ඛණපච්‌චුප්‌පන්‌නං න සක්‌කා වොරොපෙතුං, සන්‌තතිපච්‌චුප්‌පන්‌නං වා අද්‌ධාපච්‌චුප්‌පන්‌නං වා සක්‌කා. කථං? තස්‌මිඤ්‌හි උපක්‌කමෙ කතෙ ලද්‌ධූපක්‌කමං ජීවිතදසකං නිරුජ්‌ඣමානං දුබ්‌බලස්‌ස පරිහීනවෙගස්‌ස පච්‌චයො හොති. සන්‌තතිපච්‌චුප්‌පන්‌නං යථා ද්‌වෙ තයො ජවනවාරෙ ජවිත්‌වා නිරුජ්‌ඣති, අද්‌ධාපච්‌චුප්‌පන්‌නඤ්‌ච තදනුරූපං කත්‌වා නිරුජ්‌ඣති, තථා පච්‌චයො හොති. තතො සන්‌තතිපච්‌චුප්‌පන්‌නං වා අද්‌ධාපච්‌චුප්‌පන්‌නං වා යථාපරිච්‌ඡින්‌නකාලං අපත්‌වා අන්‌තරාව නිරුජ්‌ඣති. එවං තදුභයම්‌පි වොරොපෙතුං සක්‌කා. තස්‌මා පච්‌චුප්‌පන්‌නං වියොජෙති.
Yathā ñātapariññā dhammānaṃ sabhāvajānanameva ‘‘idaṃ rūpaṃ, ayaṃ vedanā’’ti, tīraṇapariññā pana dhammasabhāvena saddhiṃ aniccādivasena pavattamānaṃ ‘‘rūpaṃ aniccanti vā’’tiādi, evamidha saddhiṃ cetetvā ekattenāpi pāṇātipātābhāvā ‘‘jīvitā voropeyyā’’ti vuttaṃ. ‘‘Manussaviggaha’’nti vuttattā gabbhaseyyakānaṃ vasena sabbasukhumaattabhāvato paṭṭhāya dassetuṃ ‘‘kalalato paṭṭhāyā’’ti āha. Ettha jīvitā voropento paccuppannato viyojeti. Tattha khaṇapaccuppannaṃ na sakkā voropetuṃ, santatipaccuppannaṃ vā addhāpaccuppannaṃ vā sakkā. Kathaṃ? Tasmiñhi upakkame kate laddhūpakkamaṃ jīvitadasakaṃ nirujjhamānaṃ dubbalassa parihīnavegassa paccayo hoti. Santatipaccuppannaṃ yathā dve tayo javanavāre javitvā nirujjhati, addhāpaccuppannañca tadanurūpaṃ katvā nirujjhati, tathā paccayo hoti. Tato santatipaccuppannaṃ vā addhāpaccuppannaṃ vā yathāparicchinnakālaṃ apatvā antarāva nirujjhati. Evaṃ tadubhayampi voropetuṃ sakkā. Tasmā paccuppannaṃ viyojeti.
‘‘ඉමස්‌ස පනත්‌ථස්‌සා’’ති වොහාරවසෙන වුත්‌තමත්‌ථං පරමත්‌ථවසෙන ආවිභාවත්‌ථං ‘‘පාණො වෙදිතබ්‌බො’’තිආදි වුත්‌තං. කායවිඤ්‌ඤත්‌තිසහිතාය චෙතනාය පයුජ්‌ජතීති පයොගො, කො සො? සරීරෙ සත්‌ථාදීනං ගමනං පහරණන්‌ති කායවචීවිඤ්‌ඤත්‌තිසහිතාය චෙතනාය පරසරීරෙ සත්‌ථපාතනං. දූරෙ ඨිතන්‌ති දූරෙ වා තිට්‌ඨතු, සමීපෙ වා. හත්‌ථතො මුත්‌තෙන පහාරො නිස්‌සග්‌ගියො. තත්‌ථාති නිස්‌සග්‌ගියප්‌පයොගෙ. යො කොචි මරතූති එත්‌ථ මහාජනසමූහෙ න සක්‌කා. යස්‌සූපරි සරො පතති, තස්‌සෙව ජීවිතමරණං කාතුං, න යස්‌ස කස්‌සචි ජීවිතමරණං. ආණාපනන්‌ති වචීවිඤ්‌ඤත්‌තිසහිතාය චෙතනාය අධිප්‌පෙතත්‌ථසාධනං. තෙනෙව ‘‘සාවෙතුකාමො න සාවෙතී’’ති (පාරා. 54) වුත්‌තං. ආණත්‌තිනියාමකාති ආණත්‌තිකප්‌පයොගසාධිකා. එතෙසු හි අවිරජ්‌ඣිතෙසු එව ආණත්‌තිපයොගො හොති, න අඤ්‌ඤථා.
‘‘Imassa panatthassā’’ti vohāravasena vuttamatthaṃ paramatthavasena āvibhāvatthaṃ ‘‘pāṇo veditabbo’’tiādi vuttaṃ. Kāyaviññattisahitāya cetanāya payujjatīti payogo, ko so? Sarīre satthādīnaṃ gamanaṃ paharaṇanti kāyavacīviññattisahitāya cetanāya parasarīre satthapātanaṃ. Dūre ṭhitanti dūre vā tiṭṭhatu, samīpe vā. Hatthato muttena pahāro nissaggiyo. Tatthāti nissaggiyappayoge. Yo koci maratūti ettha mahājanasamūhe na sakkā. Yassūpari saro patati, tasseva jīvitamaraṇaṃ kātuṃ, na yassa kassaci jīvitamaraṇaṃ. Āṇāpananti vacīviññattisahitāya cetanāya adhippetatthasādhanaṃ. Teneva ‘‘sāvetukāmo na sāvetī’’ti (pārā. 54) vuttaṃ. Āṇattiniyāmakāti āṇattikappayogasādhikā. Etesu hi avirajjhitesu eva āṇattipayogo hoti, na aññathā.
රූපූපහාරොති එත්‌ථ –
Rūpūpahāroti ettha –
‘‘මමාලාභෙන එසිත්‌ථී, මරතූ’’ති සමීපගො;
‘‘Mamālābhena esitthī, maratū’’ti samīpago;
දුට්‌ඨචිත්‌තො සචෙ යාති, හොති සො ඉත්‌ථිමාරකො.
Duṭṭhacitto sace yāti, hoti so itthimārako.
භික්‌ඛත්‌ථාය සචෙ යාති, ජානන්‌තොපි න මාරකො;
Bhikkhatthāya sace yāti, jānantopi na mārako;
අනත්‌ථිකො හි සො තස්‌සා, මරණෙන උපෙක්‌ඛකො.
Anatthiko hi so tassā, maraṇena upekkhako.
වියොගෙන ච මෙ ජායා, ජනනී ච න ජීවති;
Viyogena ca me jāyā, jananī ca na jīvati;
ඉති ජානං වියුඤ්‌ජන්‌තො, තදත්‌ථිකො හොති මාරකො.
Iti jānaṃ viyuñjanto, tadatthiko hoti mārako.
පබ්‌බජ්‌ජාදිනිමිත්‌තඤ්‌චෙ, යාති ජානං න මාරකො;
Pabbajjādinimittañce, yāti jānaṃ na mārako;
අනත්‌ථිකො හි සො තස්‌සා, මරණෙන උපෙක්‌ඛකො.
Anatthiko hi so tassā, maraṇena upekkhako.
හාරකසද්‌දස්‌ස භෙදතො අත්‌ථං විත්‌ථාරෙත්‌වා උභයම්‌පි එකමෙවාති දස්‌සෙතුං ‘‘සත්‌ථඤ්‌ච තං හාරකඤ්‌චා’’තිආදි වුත්‌තං. එතෙන ථාවරප්‌පයොගං දස්‌සෙති සාහත්‌ථිකාදීසු පයොගෙසු. ‘‘ඉති චිත්‌තමනො’’ති උද්‌ධරිත්‌වාපි ඉතිසද්‌දස්‌ස අත්‌ථො න තාව වුත්‌තො. කිඤ්‌චාපි න වුත්‌තො, අධිකාරවසෙන පන ආගතං ඉතිසද්‌දං යොජෙත්‌වා ඉති චිත්‌තසඞ්‌කප්‌පොති එත්‌ථ ‘‘මරණසඤ්‌ඤී මරණචෙතනො මරණාධිප්‌පායො’’ති වුත්‌තත්‌තා මරණංයෙව වක්‌ඛතීති වෙදිතබ්‌බො. වුත්‌තනයෙනාති ඡප්‌පයොගවසෙන. සාහත්‌ථිකනිස්‌සග්‌ගියප්‌පයොගෙසු සන්‌නිට්‌ඨාපකචෙතනාය සත්‌තමාය සහ උප්‌පන්‌නකායවිඤ්‌ඤත්‌තියා සාහත්‌ථිකතා වෙදිතබ්‌බා. ආණත්‌තිකෙ පන සත්‌තහිපි චෙතනාහි සහ වචීවිඤ්‌ඤත්‌තිසම්‌භවතො සත්‌ත සත්‌ත සද්‌දා එකතො හුත්‌වා එකෙකක්‌ඛරභාවං ගන්‌ත්‌වා යත්‌තකෙහි අක්‌ඛරෙහි අත්‌තනො අධිප්‌පායං විඤ්‌ඤාපෙන්‌ති, තදවසානක්‌ඛරසමුට්‌ඨාපිකාය සත්‌තමචෙතනාය සහජාතවචීවිඤ්‌ඤත්‌තියා ආණත්‌තිකතා වෙදිතබ්‌බා.
Hārakasaddassa bhedato atthaṃ vitthāretvā ubhayampi ekamevāti dassetuṃ ‘‘satthañca taṃ hārakañcā’’tiādi vuttaṃ. Etena thāvarappayogaṃ dasseti sāhatthikādīsu payogesu. ‘‘Iti cittamano’’ti uddharitvāpi itisaddassa attho na tāva vutto. Kiñcāpi na vutto, adhikāravasena pana āgataṃ itisaddaṃ yojetvā iti cittasaṅkappoti ettha ‘‘maraṇasaññī maraṇacetano maraṇādhippāyo’’ti vuttattā maraṇaṃyeva vakkhatīti veditabbo. Vuttanayenāti chappayogavasena. Sāhatthikanissaggiyappayogesu sanniṭṭhāpakacetanāya sattamāya saha uppannakāyaviññattiyā sāhatthikatā veditabbā. Āṇattike pana sattahipi cetanāhi saha vacīviññattisambhavato satta satta saddā ekato hutvā ekekakkharabhāvaṃ gantvā yattakehi akkharehi attano adhippāyaṃ viññāpenti, tadavasānakkharasamuṭṭhāpikāya sattamacetanāya sahajātavacīviññattiyā āṇattikatā veditabbā.
තතියපාරාජිකවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Tatiyapārājikavaṇṇanā niṭṭhitā.
