| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā |
३. ततियसङ्घादिसेससिक्खापदवण्णना
3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
६८७. भद्दाकापिलानी महाकस्सपस्स पुराणदुतिया किर। ञातीनं कुलं यस्मिं गामके, तदेतं गामकं ञातिकुलं, कुलसन्निहितं गामकं अगमासीति अत्थो। ‘‘अजं गामं नेती’’तिआदीसु विय वा द्विकम्मिकं कत्वा गामकं अगमासि ञातिकुलं अगमासीतिपि युज्जति।
687.Bhaddākāpilānī mahākassapassa purāṇadutiyā kira. Ñātīnaṃ kulaṃ yasmiṃ gāmake, tadetaṃ gāmakaṃ ñātikulaṃ, kulasannihitaṃ gāmakaṃ agamāsīti attho. ‘‘Ajaṃ gāmaṃ netī’’tiādīsu viya vā dvikammikaṃ katvā gāmakaṃ agamāsi ñātikulaṃ agamāsītipi yujjati.
६९२. ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं अतिक्कामेन्तिया’’ति वचनेनपि एवं वेदितब्बं – विकालगामप्पवेसने द्विन्नं लेड्डुपातानंयेव वसेन उपचारो परिच्छिन्दितब्बो, इतरथा यथा एत्थ परिक्खेपारहट्ठानं परिक्खेपं विय कत्वा ‘‘अतिक्कामेन्तिया’’ति वुत्तं, एवं तत्थापि ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं अतिक्कमन्तस्सा’’ति वदेय्य। यस्मा पन तत्थ परिक्खेपारहट्ठानतो उत्तरि एको लेड्डुपातो उपचारोति अधिप्पेतो, तस्मा तदत्थदीपनत्थं ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं ओक्कमन्तस्सा’’ति वुत्तं। यं पन अन्धकट्ठकथायं ‘‘परिक्खेपारहट्ठानंयेव ‘उपचार’न्ति सल्लक्खेत्वा परिक्खेपपरिक्खेपारहट्ठानानं निन्नानाकारणदीपनत्थं ‘उपचारं ओक्कमन्तस्सा’ति वुत्तं पाळिविसेसमसल्लक्खेत्वाव अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं अतिक्कमन्तस्स इध उपचारो परिक्खेपो यथा भवेय्य, तं उपचारं पठमं पादं अतिक्कमन्तस्स आपत्ति दुक्कटस्स। दुतियं पादं अतिक्कमन्तस्स आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति वुत्तं, तं न गहेतब्बमेव पाळिया विसेससब्भावतोति। ‘‘अपरिक्खित्तस्स गामस्स उपचारं ओक्कमन्तियातिपि एकच्चेसु दिस्सति, तं न गहेतब्बन्ति अपरे’’ति वुत्तं। तत्थ ‘‘पाळिविसेसमसल्लक्खेत्वा’’ति दुवुत्तं, कस्मा? विकालगामप्पवेसनसिक्खापदेपि कत्थचि ‘‘उपचारं अतिक्कमन्तस्सा’’ति पाठो दिस्सतीति, सो अन्धकट्ठकथापाठतो गहितोति आचरियो। अपरिक्खित्तस्स उपचारोक्कमनमेव पाठो युज्जति, न अतिक्कमनं। कस्मा? बहूसु ठानेसु पाळिया अट्ठकथाहि विरुज्झनतो, इमस्मिं वापि सिक्खापदे विरुज्झति। कथं? गणम्हा ओहीयमानाय अरञ्ञे आपत्ति होति, न गामे। अथ च पन निदस्सनम्पि ‘‘सिक्खापदा बुद्धवरेना’’ति (परि॰ ४७९) गाथा दस्सिता, तस्मा उपचारोक्कमनपरियापन्ननदिं अतिक्कामेन्तिया होति। किञ्च भिय्यो ‘‘गच्छन्तस्स चतस्सो आपत्तियो, ठितस्स चापि तत्तकातिआदीनं (परि॰ ४७५) परिवारगाथानं अट्ठकथाहि उपचारोक्कमनमेव पाठोति निट्ठं गन्तब्ब’’न्ति च वुत्तं, सुट्ठु सल्लक्खेत्वा कथेतब्बं।
692. ‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkāmentiyā’’ti vacanenapi evaṃ veditabbaṃ – vikālagāmappavesane dvinnaṃ leḍḍupātānaṃyeva vasena upacāro paricchinditabbo, itarathā yathā ettha parikkhepārahaṭṭhānaṃ parikkhepaṃ viya katvā ‘‘atikkāmentiyā’’ti vuttaṃ, evaṃ tatthāpi ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantassā’’ti vadeyya. Yasmā pana tattha parikkhepārahaṭṭhānato uttari eko leḍḍupāto upacāroti adhippeto, tasmā tadatthadīpanatthaṃ ‘‘aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassā’’ti vuttaṃ. Yaṃ pana andhakaṭṭhakathāyaṃ ‘‘parikkhepārahaṭṭhānaṃyeva ‘upacāra’nti sallakkhetvā parikkhepaparikkhepārahaṭṭhānānaṃ ninnānākāraṇadīpanatthaṃ ‘upacāraṃ okkamantassā’ti vuttaṃ pāḷivisesamasallakkhetvāva aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ atikkamantassa idha upacāro parikkhepo yathā bhaveyya, taṃ upacāraṃ paṭhamaṃ pādaṃ atikkamantassa āpatti dukkaṭassa. Dutiyaṃ pādaṃ atikkamantassa āpatti pācittiyassā’’ti vuttaṃ, taṃ na gahetabbameva pāḷiyā visesasabbhāvatoti. ‘‘Aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantiyātipi ekaccesu dissati, taṃ na gahetabbanti apare’’ti vuttaṃ. Tattha ‘‘pāḷivisesamasallakkhetvā’’ti duvuttaṃ, kasmā? Vikālagāmappavesanasikkhāpadepi katthaci ‘‘upacāraṃ atikkamantassā’’ti pāṭho dissatīti, so andhakaṭṭhakathāpāṭhato gahitoti ācariyo. Aparikkhittassa upacārokkamanameva pāṭho yujjati, na atikkamanaṃ. Kasmā? Bahūsu ṭhānesu pāḷiyā aṭṭhakathāhi virujjhanato, imasmiṃ vāpi sikkhāpade virujjhati. Kathaṃ? Gaṇamhā ohīyamānāya araññe āpatti hoti, na gāme. Atha ca pana nidassanampi ‘‘sikkhāpadā buddhavarenā’’ti (pari. 479) gāthā dassitā, tasmā upacārokkamanapariyāpannanadiṃ atikkāmentiyā hoti. Kiñca bhiyyo ‘‘gacchantassa catasso āpattiyo, ṭhitassa cāpi tattakātiādīnaṃ (pari. 475) parivāragāthānaṃ aṭṭhakathāhi upacārokkamanameva pāṭhoti niṭṭhaṃ gantabba’’nti ca vuttaṃ, suṭṭhu sallakkhetvā kathetabbaṃ.
‘‘पदसा गमनमेव हि इधाधिप्पेतं, तेनेव पठमं पादं अतिक्कामेन्तियातिआदिमाहा’’ति एत्थ विकालगामप्पवेसनसिक्खापदादीसु तदभावा यानेन वा इद्धिया वा पविसतो, अद्धानं गच्छतो च आपत्तीति दीपेति। तत्थ असारुप्पत्ता आपत्तिमोक्खो नत्थीति एके, विचारेत्वा गहेतब्बं। भिक्खुनीविहारभूमि ‘‘गामन्तर’’न्ति न वुच्चति गामन्तरपरियापन्नायपि कप्पियभूमित्ता। ‘‘परतो ‘सचे भिक्खुनीसु महाबोधियङ्गणं पविसन्तीसु एका बहि तिट्ठति, तस्सा आपत्ती’तिआदिवचनतो भिक्खुविहारो न कप्पियभूमीति सिद्धं, तस्मा कञ्चिनगरे खन्धधम्मविहारो विय, कावीरपट्टने सारीधम्मविहारो विय च अञ्ञोपि सो विहारो, तस्मा सीमबद्धसुखत्थं गामन्तरभावे निरन्तरा अधिट्ठानत्थं पविसन्तिया, निक्खमन्तियापि गामन्तरापत्ति होतीति अपरे’’ति वुत्तं। चतुगामसाधारणत्ताति एत्थ एवंविधे विहारे सीमं बन्धन्तेहि चत्तारोपि ते गामा सोधेतब्बाति वेदितब्बा। संविदहित्वा भिक्खुनिया वा मातुगामेन वा थेय्यसत्थेन वा सद्धिं तं विहारं ओक्कमन्तिया चतस्सो आपत्तियो एकतोव होन्ति। ‘‘गामन्तरे गामन्तरे आपत्ति पाचित्तियस्सा’’ति वुत्ताति एके।
‘‘Padasā gamanameva hi idhādhippetaṃ, teneva paṭhamaṃ pādaṃ atikkāmentiyātiādimāhā’’ti ettha vikālagāmappavesanasikkhāpadādīsu tadabhāvā yānena vā iddhiyā vā pavisato, addhānaṃ gacchato ca āpattīti dīpeti. Tattha asāruppattā āpattimokkho natthīti eke, vicāretvā gahetabbaṃ. Bhikkhunīvihārabhūmi ‘‘gāmantara’’nti na vuccati gāmantarapariyāpannāyapi kappiyabhūmittā. ‘‘Parato ‘sace bhikkhunīsu mahābodhiyaṅgaṇaṃ pavisantīsu ekā bahi tiṭṭhati, tassā āpattī’tiādivacanato bhikkhuvihāro na kappiyabhūmīti siddhaṃ, tasmā kañcinagare khandhadhammavihāro viya, kāvīrapaṭṭane sārīdhammavihāro viya ca aññopi so vihāro, tasmā sīmabaddhasukhatthaṃ gāmantarabhāve nirantarā adhiṭṭhānatthaṃ pavisantiyā, nikkhamantiyāpi gāmantarāpatti hotīti apare’’ti vuttaṃ. Catugāmasādhāraṇattāti ettha evaṃvidhe vihāre sīmaṃ bandhantehi cattāropi te gāmā sodhetabbāti veditabbā. Saṃvidahitvā bhikkhuniyā vā mātugāmena vā theyyasatthena vā saddhiṃ taṃ vihāraṃ okkamantiyā catasso āpattiyo ekatova honti. ‘‘Gāmantare gāmantare āpatti pācittiyassā’’ti vuttāti eke.
दुतियपादुद्धारे सङ्घादिसेसोति एत्थ सचे दुतियो पादुद्धारो कप्पियभूमियं होति, न सङ्घादिसेसो, अकप्पियभूमियं एव सङ्घादिसेसो। ‘‘उभयतीरेसु विचरन्ति, वट्टतीति दस्सनूपचारस्सेत्थ सम्भवा’’ति लिखितं, तं युत्तं। सवनूपचारो हेत्थ नदीपारे, गामन्तरे वा अप्पमाणन्ति। अन्धकट्ठकथायं पन ‘‘परतीरतो नदिं ओतरित्वा दस्सनूपचारतो दारूनि, पण्णानिवा मग्गित्वा आनेति, अनापत्ति। तिचीवरानि परतीरे ओतापेति, अनापत्ती’’ति वुत्तं। ‘‘ओरिमतीरमेव आगच्छति, आपत्ती’’ति अतिक्कमितुकामताय पविट्ठत्ता वुत्तं। ‘‘न्हायनादिकिच्चेन पविट्ठानं कत्थेवालयसम्भवा वट्टती’’ति वुत्तं। गामन्तरे पमाणन्ति अट्ठकथायं परतीरतो नदिं ओतरित्वा दस्सनूपचारतो दारूनि पण्णानि सकगामतो थोकम्पि तरणवारेन न वट्टति किर निक्खमित्वा पविसितुं।
Dutiyapāduddhāre saṅghādisesoti ettha sace dutiyo pāduddhāro kappiyabhūmiyaṃ hoti, na saṅghādiseso, akappiyabhūmiyaṃ eva saṅghādiseso. ‘‘Ubhayatīresu vicaranti, vaṭṭatīti dassanūpacārassettha sambhavā’’ti likhitaṃ, taṃ yuttaṃ. Savanūpacāro hettha nadīpāre, gāmantare vā appamāṇanti. Andhakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘‘paratīrato nadiṃ otaritvā dassanūpacārato dārūni, paṇṇānivā maggitvā āneti, anāpatti. Ticīvarāni paratīre otāpeti, anāpattī’’ti vuttaṃ. ‘‘Orimatīrameva āgacchati, āpattī’’ti atikkamitukāmatāya paviṭṭhattā vuttaṃ. ‘‘Nhāyanādikiccena paviṭṭhānaṃ katthevālayasambhavā vaṭṭatī’’ti vuttaṃ. Gāmantare pamāṇanti aṭṭhakathāyaṃ paratīrato nadiṃ otaritvā dassanūpacārato dārūni paṇṇāni sakagāmato thokampi taraṇavārena na vaṭṭati kira nikkhamitvā pavisituṃ.
अगामके अरञ्ञेति अगामलक्खणे अरञ्ञेति अत्थो। इमिना आपत्तिखेत्तं दस्सितं। यस्मा इदं आपत्तिखेत्तं, तस्मा या भिक्खुनुपस्सयतो गामस्स इन्दखीलं अतिक्कमति, सा असन्ते गामे गणम्हा ओहीयनापत्तिं आपज्जति। दस्सनसवनूपचाराभावेपि पगेव गामे इन्दखीलातिक्कमनक्खणेयेव आपज्जति। सचे तत्थ एका भिक्खुनी अत्थि, तस्सा दस्सनसवनूपचारातिक्कमनक्खणे आपज्जति, अरञ्ञमग्गगमनकाले एवायं विधीति न गहेतब्बं। गामतो पन निक्खमन्ती इतो पट्ठाय आपज्जतीति दस्सनत्थं ‘‘अगामकं अरञ्ञ’’न्ति वुत्तं। वुत्तञ्हेतं ‘‘आराधिका च होन्ति सङ्गाहिका लज्जिनियो, ता कोपेत्वा अञ्ञत्थ न गन्तब्बं। गच्छति चे, गामन्तरनदीपाररत्तिविप्पवासगणम्हा ओहीयनापत्तीहि न मुच्चती’’तिआदि। तत्थ ‘‘गणम्हा ओहीयनापत्ति सकिंयेवापज्जति। इतरा गामे गामे पारे पारे अरुणे अरुणे चाति वेदितब्ब’’न्ति वुत्तं। तत्थ ‘‘वुत्तञ्हेत’’न्तिआदीनि असाधकानि यथासम्भवं गहेतब्बत्ता। ‘‘महाबोधियङ्गणन्तिआदि एवं गामस्स आसन्नट्ठानेपि इमं आपत्तिं आपज्जतीति दस्सनत्थं वुत्त’’न्ति लिखितं।
Agāmakearaññeti agāmalakkhaṇe araññeti attho. Iminā āpattikhettaṃ dassitaṃ. Yasmā idaṃ āpattikhettaṃ, tasmā yā bhikkhunupassayato gāmassa indakhīlaṃ atikkamati, sā asante gāme gaṇamhā ohīyanāpattiṃ āpajjati. Dassanasavanūpacārābhāvepi pageva gāme indakhīlātikkamanakkhaṇeyeva āpajjati. Sace tattha ekā bhikkhunī atthi, tassā dassanasavanūpacārātikkamanakkhaṇe āpajjati, araññamaggagamanakāle evāyaṃ vidhīti na gahetabbaṃ. Gāmato pana nikkhamantī ito paṭṭhāya āpajjatīti dassanatthaṃ ‘‘agāmakaṃ arañña’’nti vuttaṃ. Vuttañhetaṃ ‘‘ārādhikā ca honti saṅgāhikā lajjiniyo, tā kopetvā aññattha na gantabbaṃ. Gacchati ce, gāmantaranadīpārarattivippavāsagaṇamhā ohīyanāpattīhi na muccatī’’tiādi. Tattha ‘‘gaṇamhā ohīyanāpatti sakiṃyevāpajjati. Itarā gāme gāme pāre pāre aruṇe aruṇe cāti veditabba’’nti vuttaṃ. Tattha ‘‘vuttañheta’’ntiādīni asādhakāni yathāsambhavaṃ gahetabbattā. ‘‘Mahābodhiyaṅgaṇantiādi evaṃ gāmassa āsannaṭṭhānepi imaṃ āpattiṃ āpajjatīti dassanatthaṃ vutta’’nti likhitaṃ.
ततियसङ्घादिसेससिक्खापदवण्णना निट्ठिता।
Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / भिक्खुनीविभङ्ग • Bhikkhunīvibhaṅga / ३. ततियसङ्घादिसेससिक्खापदं • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / भिक्खुनीविभङ्ग-अट्ठकथा • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / ३. ततियसङ्घादिसेससिक्खापदवण्णना • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / ३. ततियसङ्घादिसेससिक्खापदवण्णना • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / ३. ततियसङ्घादिसेससिक्खापदवण्णना • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi / ३. ततियसङ्घादिसेससिक्खापदं • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadaṃ
