| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / สารตฺถทีปนี-ฎีกา • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา
3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
๖๙๒. ตติเย ปริเกฺขปํ อติกฺกาเมนฺติยาติ สกคามโต อญฺญสฺส คามสฺส ปริเกฺขปํ อติกฺกาเมนฺติยาฯ ‘‘คามนฺตรํ คเจฺฉยฺยา’’ติ หิ วจนโต อญฺญสฺส คามสฺส ปริเกฺขปํ อติกฺกาเมนฺติยา เอว อาปตฺติ, น สกคามสฺสฯ อโญฺญ หิ คาโม คามนฺตรํฯ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารนฺติ เอตฺถ อุปจาร-สเทฺทน ฆรูปจารโต ปฐมเลฑฺฑุปาตสงฺขาตํ ปริเกฺขปารหฎฺฐานํ คหิตํ, น ตโต ทุติยเลฑฺฑุปาตสงฺขาโต อุปจาโรติ อาห ‘‘ปริเกฺขปารหฎฺฐาน’’นฺติฯ เตเนว ปาฬิยํ ‘‘อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ วุตฺตํฯ อญฺญถา ยถา วิกาลคามปฺปวิสนสิกฺขาปเท ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริเกฺขปํ อติกฺกมนฺตสฺส, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. ๕๑๓) วุตฺตํ, เอวมิธาปิ ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริเกฺขปํ อติกฺกาเมนฺติยา อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺติยา’’ติ วเทยฺยฯ สเงฺขปโต วุตฺตมตฺถํ วิภชิตฺวา ทเสฺสโนฺต ‘‘อปิเจตฺถา’’ติอาทิมาหฯ วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตาติ อิมินา ‘‘วิหารโต เอกํ คามํ คนฺตุํ วฎฺฎตี’’ติ เอตฺถ การณมาหฯ วิหารสฺส จตุคามสาธารณตฺตาเยว หิ จตูสุ คาเมสุ ยํกิญฺจิ เอกํ คามํ คนฺตุํ วฎฺฎติฯ
692. Tatiye parikkhepaṃ atikkāmentiyāti sakagāmato aññassa gāmassa parikkhepaṃ atikkāmentiyā. ‘‘Gāmantaraṃ gaccheyyā’’ti hi vacanato aññassa gāmassa parikkhepaṃ atikkāmentiyā eva āpatti, na sakagāmassa. Añño hi gāmo gāmantaraṃ. Aparikkhittassa gāmassa upacāranti ettha upacāra-saddena gharūpacārato paṭhamaleḍḍupātasaṅkhātaṃ parikkhepārahaṭṭhānaṃ gahitaṃ, na tato dutiyaleḍḍupātasaṅkhāto upacāroti āha ‘‘parikkhepārahaṭṭhāna’’nti. Teneva pāḷiyaṃ ‘‘upacāraṃ atikkāmentiyā’’ti vuttaṃ. Aññathā yathā vikālagāmappavisanasikkhāpade ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkamantassa, aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantassā’’ti (pāci. 513) vuttaṃ, evamidhāpi ‘‘parikkhittassa gāmassa parikkhepaṃ atikkāmentiyā aparikkhittassa gāmassa upacāraṃ okkamantiyā’’ti vadeyya. Saṅkhepato vuttamatthaṃ vibhajitvā dassento ‘‘apicetthā’’tiādimāha. Vihārassacatugāmasādhāraṇattāti iminā ‘‘vihārato ekaṃ gāmaṃ gantuṃ vaṭṭatī’’ti ettha kāraṇamāha. Vihārassa catugāmasādhāraṇattāyeva hi catūsu gāmesu yaṃkiñci ekaṃ gāmaṃ gantuṃ vaṭṭati.
ยตฺถาติ ยสฺสํ นทิยํฯ ‘‘ปฐมํ ปาทํ อุตฺตาเรนฺติยา อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺส, ทุติยํ ปาทํ อุตฺตาเรนฺติยา อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ วจนโต นทิํ โอตริตฺวา ปทสา อุตฺตรนฺติยา เอว อาปตฺตีติ อาห ‘‘เสตุนา คจฺฉติ, อนาปตฺตี’’ติอาทิฯ ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺตีติ นทิํ อโนตริตฺวา ยานนาวาทีสุ อญฺญตเรน คนฺตฺวา ปรตีรเมว อกฺกมนฺติยา อนาปตฺติฯ อุภยตีเรสุ วิจรนฺติ, วฎฺฎตีติ อิทํ อสติปิ นทีปารคมเน อุปริ วกฺขมานสฺส วินิจฺฉยสฺส ผลมตฺตทสฺสนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ โอริมตีรเมว อาคจฺฉติ, อาปตฺตีติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย โอติณฺณตฺตา วุตฺตํฯ ตเมว ตีรนฺติ ตเมว โอริมตีรํฯ อนาปตฺตีติ ปรตีรํ คนฺตุกามตาย อภาวโต อนาปตฺติฯ
Yatthāti yassaṃ nadiyaṃ. ‘‘Paṭhamaṃ pādaṃ uttārentiyā āpatti thullaccayassa, dutiyaṃ pādaṃ uttārentiyā āpatti saṅghādisesassā’’ti vacanato nadiṃ otaritvā padasā uttarantiyā eva āpattīti āha ‘‘setunā gacchati, anāpattī’’tiādi. Paratīrameva akkamantiyā anāpattīti nadiṃ anotaritvā yānanāvādīsu aññatarena gantvā paratīrameva akkamantiyā anāpatti. Ubhayatīresu vicaranti, vaṭṭatīti idaṃ asatipi nadīpāragamane upari vakkhamānassa vinicchayassa phalamattadassanatthaṃ vuttanti veditabbaṃ. Orimatīrameva āgacchati, āpattīti paratīraṃ gantukāmatāya otiṇṇattā vuttaṃ. Tameva tīranti tameva orimatīraṃ. Anāpattīti paratīraṃ gantukāmatāya abhāvato anāpatti.
ตาทิเส อรเญฺญติ ‘‘พหิอินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ (วิภ. ๕๒๙) เอวํ วุตฺตลกฺขเณ อรเญฺญฯ อถ ตาทิสเสฺสว อรญฺญสฺส คหิตภาโว กถํ วิญฺญายตีติ อาห ‘‘เตเนวา’’ติอาทิฯ อิมินา หิ อฎฺฐกถาวจเนน อีทิเสปิ คามสมีเป ทสฺสนูปจาเร วิชหิเต สติปิ สวนูปจาเร อาปตฺติ โหตีติ วิญฺญายติฯ มคฺคมูฬฺหา อุจฺจาสทฺทํ กโรนฺตีติ อาห ‘‘มคฺคมูฬฺหสเทฺทน วิยา’’ติฯ สทฺทายนฺติยาติ สทฺทํ กโรนฺติยาฯ ปุริมาโยติ ปุเรตรํ คจฺฉนฺติโยฯ อญฺญํ มคฺคํ คณฺหาตีติ มคฺคมูฬฺหตฺตา, น โอหาตุํ, ตสฺมา ทฺวินฺนมฺปิ อนาปตฺติฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ อนนฺตราเยน เอกภาโว, คามนฺตรคมนาทีสุ อญฺญตรตาปชฺชนํ, อาปทาย อภาโวติ อิมานิ ปเนตฺถ ตีณิ องฺคานิฯ
Tādise araññeti ‘‘bahiindakhīlā sabbametaṃ arañña’’nti (vibha. 529) evaṃ vuttalakkhaṇe araññe. Atha tādisasseva araññassa gahitabhāvo kathaṃ viññāyatīti āha ‘‘tenevā’’tiādi. Iminā hi aṭṭhakathāvacanena īdisepi gāmasamīpe dassanūpacāre vijahite satipi savanūpacāre āpatti hotīti viññāyati. Maggamūḷhā uccāsaddaṃ karontīti āha ‘‘maggamūḷhasaddena viyā’’ti. Saddāyantiyāti saddaṃ karontiyā. Purimāyoti puretaraṃ gacchantiyo. Aññaṃ maggaṃ gaṇhātīti maggamūḷhattā, na ohātuṃ, tasmā dvinnampi anāpatti. Sesamettha uttānameva. Anantarāyena ekabhāvo, gāmantaragamanādīsu aññataratāpajjanaṃ, āpadāya abhāvoti imāni panettha tīṇi aṅgāni.
ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / วินยปิฎก • Vinayapiṭaka / ภิกฺขุนีวิภงฺค • Bhikkhunīvibhaṅga / ๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทํ • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadaṃ
อฎฺฐกถา • Aṭṭhakathā / วินยปิฎก (อฎฺฐกถา) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / ภิกฺขุนีวิภงฺค-อฎฺฐกถา • Bhikkhunīvibhaṅga-aṭṭhakathā / ๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วชิรพุทฺธิ-ฎีกา • Vajirabuddhi-ṭīkā / ๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / วิมติวิโนทนี-ฎีกา • Vimativinodanī-ṭīkā / ๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทวณฺณนา • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadavaṇṇanā
ฎีกา • Tīkā / วินยปิฎก (ฎีกา) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / ปาจิตฺยาทิโยชนาปาฬิ • Pācityādiyojanāpāḷi / ๓. ตติยสงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทํ • 3. Tatiyasaṅghādisesasikkhāpadaṃ
