| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಸಾರತ್ಥದೀಪನೀ-ಟೀಕಾ • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Tatiyasaṅgītikathāvaṇṇanā
ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪನ ಸಙ್ಗೀತಿಯಾ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಾಹಕತ್ಥೇರೇಹಿ ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಾ ತೇ ದಸಸಹಸ್ಸಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಪಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಮಾನಾ ಅತ್ತನೋ ಅತ್ತನೋ ಅನುರೂಪಂ ದುಬ್ಬಲಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾ ವಿಸುಂ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಂ ಆಚರಿಯಕುಲಂ ನಾಮ ಅಕಂಸು, ತತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯಕುಲಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಗೋಕುಲಿಕಾ ಚ ಏಕಬ್ಯೋಹಾರಿಕಾ ಚ। ಗೋಕುಲಿಕನಿಕಾಯತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರಾನಿ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯಕುಲಾನಿ ಜಾತಾನಿ ಪಣ್ಣತ್ತಿವಾದಾ ಚ ಬಾಹುಲಿಯಾ ಚ। ಬಹುಸ್ಸುತಿಕಾತಿಪಿ ತೇಸಂಯೇವ ನಾಮಂ, ತೇಸಂಯೇವ ಅನ್ತರಾ ಚೇತಿಯವಾದಾ ನಾಮ ಅಪರೇ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಏವಂ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾಚರಿಯಕುಲತೋ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಪಞ್ಚಾಚರಿಯಕುಲಾನಿ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ, ತಾನಿ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಛ ಹೋನ್ತಿ।
Imissā pana saṅgītiyā dhammasaṅgāhakattherehi nikkaḍḍhitā te dasasahassā vajjiputtakā bhikkhū pakkhaṃ pariyesamānā attano attano anurūpaṃ dubbalapakkhaṃ labhitvā visuṃ mahāsaṅghikaṃ ācariyakulaṃ nāma akaṃsu, tato bhijjitvā aparāni dve ācariyakulāni jātāni gokulikā ca ekabyohārikā ca. Gokulikanikāyato bhijjitvā aparāni dve ācariyakulāni jātāni paṇṇattivādā ca bāhuliyā ca. Bahussutikātipi tesaṃyeva nāmaṃ, tesaṃyeva antarā cetiyavādā nāma apare ācariyavādā uppannā. Evaṃ mahāsaṅghikācariyakulato dutiye vassasate pañcācariyakulāni uppannāni, tāni mahāsaṅghikehi saddhiṃ cha honti.
ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಥೇರವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಮಹಿಸಾಸಕಾ ಚ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ ಚ। ತತ್ಥ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಅಪರೇ ಚತ್ತಾರೋ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಧಮ್ಮುತ್ತರಿಕಾ ಭದ್ದಯಾನಿಕಾ ಛನ್ನಾಗಾರಿಕಾ ಸಮಿತಿಕಾತಿ। ಪುನ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಮಹಿಸಾಸಕವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಾ ಧಮ್ಮಗುತ್ತಿಕಾತಿ ದ್ವೇ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಪುನ ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಕುಲತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಕಸ್ಸಪಿಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಕಸ್ಸಪಿಕೇಸುಪಿ ಭಿನ್ನೇಸು ಅಪರೇ ಸಙ್ಕನ್ತಿಕಾ ನಾಮ ಜಾತಾ, ಸಙ್ಕನ್ತಿಕೇಸು ಭಿನ್ನೇಸು ಸುತ್ತವಾದಾ ನಾಮ ಜಾತಾತಿ ಥೇರವಾದತೋ ಭಿಜ್ಜಿತ್ವಾ ಇಮೇ ಏಕಾದಸ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ, ತೇ ಥೇರವಾದೇನ ಸದ್ಧಿಂ ದ್ವಾದಸ ಹೋನ್ತಿ। ಇತಿ ಇಮೇ ಚ ದ್ವಾದಸ ಮಹಾಸಙ್ಘಿಕಾನಞ್ಚ ಛ ಆಚರಿಯವಾದಾತಿ ಸಬ್ಬೇ ಅಟ್ಠಾರಸ ಆಚರಿಯವಾದಾ ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತೇ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಅಟ್ಠಾರಸ ನಿಕಾಯಾತಿಪಿ ಅಟ್ಠಾರಸಾಚರಿಯಕುಲಾನೀತಿಪಿ ಏತೇಸಂಯೇವ ನಾಮಂ। ಏತೇಸು ಪನ ಸತ್ತರಸ ವಾದಾ ಭಿನ್ನಕಾ, ಥೇರವಾದೋವೇಕೋ ಅಸಮ್ಭಿನ್ನಕೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಚೇತಂ ದೀಪವಂಸೇ –
Tasmiṃyeva dutiye vassasate theravādato bhijjitvā dve ācariyavādā uppannā mahisāsakā ca vajjiputtakā ca. Tattha vajjiputtakavādato bhijjitvā apare cattāro ācariyavādā uppannā dhammuttarikā bhaddayānikā channāgārikā samitikāti. Puna tasmiṃyeva dutiye vassasate mahisāsakavādato bhijjitvā sabbatthivādā dhammaguttikāti dve ācariyavādā uppannā. Puna sabbatthivādakulato bhijjitvā kassapikā nāma jātā, kassapikesupi bhinnesu apare saṅkantikā nāma jātā, saṅkantikesu bhinnesu suttavādā nāma jātāti theravādato bhijjitvā ime ekādasa ācariyavādā uppannā, te theravādena saddhiṃ dvādasa honti. Iti ime ca dvādasa mahāsaṅghikānañca cha ācariyavādāti sabbe aṭṭhārasa ācariyavādā dutiye vassasate uppannā. Aṭṭhārasa nikāyātipi aṭṭhārasācariyakulānītipi etesaṃyeva nāmaṃ. Etesu pana sattarasa vādā bhinnakā, theravādoveko asambhinnakoti veditabbo. Vuttampi cetaṃ dīpavaṃse –
‘‘ನಿಕ್ಕಡ್ಢಿತಾ ಪಾಪಭಿಕ್ಖೂ, ಥೇರೇಹಿ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ।
‘‘Nikkaḍḍhitā pāpabhikkhū, therehi vajjiputtakā;
ಅಞ್ಞಂ ಪಕ್ಖಂ ಲಭಿತ್ವಾನ, ಅಧಮ್ಮವಾದೀ ಬಹೂ ಜನಾ॥
Aññaṃ pakkhaṃ labhitvāna, adhammavādī bahū janā.
‘‘ದಸಸಹಸ್ಸಾ ಸಮಾಗನ್ತ್ವಾ, ಅಕಂಸು ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಂ।
‘‘Dasasahassā samāgantvā, akaṃsu dhammasaṅgahaṃ;
ತಸ್ಮಾಯಂ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗೀತಿ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿ ವುಚ್ಚತಿ॥
Tasmāyaṃ dhammasaṅgīti, mahāsaṅgīti vuccati.
‘‘ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾ ಭಿಕ್ಖೂ, ವಿಲೋಮಂ ಅಕಂಸು ಸಾಸನೇ।
‘‘Mahāsaṅgītikā bhikkhū, vilomaṃ akaṃsu sāsane;
ಭಿನ್ದಿತ್ವಾ ಮೂಲಸಙ್ಗಹಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ಸಙ್ಗಹಂ॥
Bhinditvā mūlasaṅgahaṃ, aññaṃ akaṃsu saṅgahaṃ.
‘‘ಅಞ್ಞತ್ರ ಸಙ್ಗಹಿತಂ ಸುತ್ತಂ, ಅಞ್ಞತ್ರ ಅಕರಿಂಸು ತೇ।
‘‘Aññatra saṅgahitaṃ suttaṃ, aññatra akariṃsu te;
ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು, ವಿನಯೇ ನಿಕಾಯೇಸು ಚ ಪಞ್ಚಸು॥
Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, vinaye nikāyesu ca pañcasu.
‘‘ಪರಿಯಾಯದೇಸಿತಞ್ಚಾಪಿ , ಅಥೋ ನಿಪ್ಪರಿಯಾಯದೇಸಿತಂ।
‘‘Pariyāyadesitañcāpi , atho nippariyāyadesitaṃ;
ನೀತತ್ಥಞ್ಚೇವ ನೇಯ್ಯತ್ಥಂ, ಅಜಾನಿತ್ವಾನ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Nītatthañceva neyyatthaṃ, ajānitvāna bhikkhavo.
‘‘ಅಞ್ಞಂ ಸನ್ಧಾಯ ಭಣಿತಂ, ಅಞ್ಞಂ ಅತ್ಥಂ ಠಪಯಿಂಸು ತೇ।
‘‘Aññaṃ sandhāya bhaṇitaṃ, aññaṃ atthaṃ ṭhapayiṃsu te;
ಬ್ಯಞ್ಜನಚ್ಛಾಯಾಯ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ, ಬಹುಂ ಅತ್ಥಂ ವಿನಾಸಯುಂ॥
Byañjanacchāyāya te bhikkhū, bahuṃ atthaṃ vināsayuṃ.
‘‘ಛಡ್ಡೇತ್ವಾನ ಏಕದೇಸಂ, ಸುತ್ತಂ ವಿನಯಗಮ್ಭಿರಂ।
‘‘Chaḍḍetvāna ekadesaṃ, suttaṃ vinayagambhiraṃ;
ಪತಿರೂಪಂ ಸುತ್ತಂ ವಿನಯಂ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಕರಿಂಸು ತೇ॥
Patirūpaṃ suttaṃ vinayaṃ, tañca aññaṃ kariṃsu te.
‘‘ಪರಿವಾರಂ ಅತ್ಥುದ್ಧಾರಂ, ಅಭಿಧಮ್ಮಂ ಛಪ್ಪಕರಣಂ।
‘‘Parivāraṃ atthuddhāraṃ, abhidhammaṃ chappakaraṇaṃ;
ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಞ್ಚ ನಿದ್ದೇಸಂ, ಏಕದೇಸಞ್ಚ ಜಾತಕಂ।
Paṭisambhidañca niddesaṃ, ekadesañca jātakaṃ;
ಏತ್ತಕಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾನ, ಅಞ್ಞಾನಿ ಅಕರಿಂಸು ತೇ॥
Ettakaṃ vissajjetvāna, aññāni akariṃsu te.
‘‘ನಾಮಂ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಆಕಪ್ಪಕರಣಾನಿ ಚ।
‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;
ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ॥
Pakatibhāvaṃ vijahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.
‘‘ಪುಬ್ಬಙ್ಗಮಾ ಭಿನ್ನವಾದಾ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾ।
‘‘Pubbaṅgamā bhinnavādā, mahāsaṅgītikārakā;
ತೇಸಞ್ಚ ಅನುಕಾರೇನ, ಭಿನ್ನವಾದಾ ಬಹೂ ಅಹು॥
Tesañca anukārena, bhinnavādā bahū ahu.
‘‘ತತೋ ಅಪರಕಾಲಮ್ಹಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಭೇದೋ ಅಜಾಯಥ।
‘‘Tato aparakālamhi, tasmiṃ bhedo ajāyatha;
ಗೋಕುಲಿಕಾ ಏಕಬ್ಯೋಹಾರಿ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Gokulikā ekabyohāri, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.
‘‘ಗೋಕುಲಿಕಾನಂ ದ್ವೇ ಭೇದಾ, ಅಪರಕಾಲಮ್ಹಿ ಜಾಯಥ।
‘‘Gokulikānaṃ dve bhedā, aparakālamhi jāyatha;
ಬಹುಸ್ಸುತಿಕಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Bahussutikā ca paññatti, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.
‘‘ಚೇತಿಯಾ ಚ ಪುನವಾದೀ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಭೇದಕಾ।
‘‘Cetiyā ca punavādī, mahāsaṅgītibhedakā;
ಪಞ್ಚ ವಾದಾ ಇಮೇ ಸಬ್ಬೇ, ಮಹಾಸಙ್ಗೀತಿಮೂಲಕಾ॥
Pañca vādā ime sabbe, mahāsaṅgītimūlakā.
‘‘ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು, ಏಕದೇಸಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಂ।
‘‘Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, ekadesañca saṅgahaṃ;
ಗನ್ಥಞ್ಚ ಏಕದೇಸಞ್ಹಿ, ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ॥
Ganthañca ekadesañhi, chaḍḍetvā aññaṃ akaṃsu te.
‘‘ನಾಮಂ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಆಕಪ್ಪಕರಣಾನಿ ಚ।
‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;
ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ॥
Pakatibhāvaṃ vijahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.
‘‘ವಿಸುದ್ಧತ್ಥೇರವಾದಮ್ಹಿ, ಪುನ ಭೇದೋ ಅಜಾಯಥ।
‘‘Visuddhattheravādamhi, puna bhedo ajāyatha;
ಮಹಿಸಾಸಕಾ ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕಾ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Mahisāsakā vajjiputtakā, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.
‘‘ವಜ್ಜಿಪುತ್ತಕವಾದಮ್ಹಿ, ಚತುಧಾ ಭೇದೋ ಅಜಾಯಥ।
‘‘Vajjiputtakavādamhi, catudhā bhedo ajāyatha;
ಧಮ್ಮತ್ತುರಿಕಾ ಭದ್ದಯಾನಿಕಾ, ಛನ್ನಾಗಾರಿಕಾ ಚ ಸಮಿತಿ॥
Dhammatturikā bhaddayānikā, channāgārikā ca samiti.
‘‘ಮಹಿಸಾಸಕಾನಂ ದ್ವೇ ಭೇದಾ, ಅಪರಕಾಲಮ್ಹಿ ಅಜಾಯಥ।
‘‘Mahisāsakānaṃ dve bhedā, aparakālamhi ajāyatha;
ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಾ ಧಮ್ಮಗುತ್ತಾ, ದ್ವಿಧಾ ಭಿಜ್ಜಿತ್ಥ ಭಿಕ್ಖವೋ॥
Sabbatthivādā dhammaguttā, dvidhā bhijjittha bhikkhavo.
‘‘ಸಬ್ಬತ್ಥಿವಾದಾನಂ ಕಸ್ಸಪಿಕಾ, ಸಙ್ಕನ್ತಿ ಕಸ್ಸಪಿಕೇನ ಚ।
‘‘Sabbatthivādānaṃ kassapikā, saṅkanti kassapikena ca;
ಸಙ್ಕನ್ತಿಕಾನಂ ಸುತ್ತವಾದೀ, ಅನುಪುಬ್ಬೇನ ಭಿಜ್ಜಥ॥
Saṅkantikānaṃ suttavādī, anupubbena bhijjatha.
‘‘ಇಮೇ ಏಕಾದಸ ವಾದಾ, ಪಭಿನ್ನಾ ಥೇರವಾದತೋ।
‘‘Ime ekādasa vādā, pabhinnā theravādato;
ಅತ್ಥಂ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ಭಿನ್ದಿಂಸು, ಏಕದೇಸಞ್ಚ ಸಙ್ಗಹಂ।
Atthaṃ dhammañca bhindiṃsu, ekadesañca saṅgahaṃ;
ಗನ್ಥಞ್ಚ ಏಕದೇಸಞ್ಹಿ, ಛಡ್ಡೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ॥
Ganthañca ekadesañhi, chaḍḍetvā aññaṃ akaṃsu te.
‘‘ನಾಮಂ ಲಿಙ್ಗಂ ಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಆಕಪ್ಪಕರಣಾನಿ ಚ।
‘‘Nāmaṃ liṅgaṃ parikkhāraṃ, ākappakaraṇāni ca;
ಪಕತಿಭಾವಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ, ತಞ್ಚ ಅಞ್ಞಂ ಅಕಂಸು ತೇ॥
Pakatibhāvaṃ vijahitvā, tañca aññaṃ akaṃsu te.
‘‘ಸತ್ತರಸ ಭಿನ್ನವಾದಾ, ಏಕವಾದೋ ಅಭಿನ್ನಕೋ।
‘‘Sattarasa bhinnavādā, ekavādo abhinnako;
ಸಬ್ಬೇವಟ್ಠಾರಸ ಹೋನ್ತಿ, ಭಿನ್ನವಾದೇನ ತೇ ಸಹ।
Sabbevaṭṭhārasa honti, bhinnavādena te saha;
ನಿಗ್ರೋಧೋವ ಮಹಾರುಕ್ಖೋ, ಥೇರವಾದಾನಮುತ್ತಮೋ॥
Nigrodhova mahārukkho, theravādānamuttamo.
‘‘ಅನೂನಂ ಅನಧಿಕಞ್ಚ, ಕೇವಲಂ ಜಿನಸಾಸನಂ।
‘‘Anūnaṃ anadhikañca, kevalaṃ jinasāsanaṃ;
ಕಣ್ಟಕಾ ವಿಯ ರುಕ್ಖಮ್ಹಿ, ನಿಬ್ಬತ್ತಾ ವಾದಸೇಸಕಾ॥
Kaṇṭakā viya rukkhamhi, nibbattā vādasesakā.
‘‘ಪಠಮೇ ವಸ್ಸಸತೇ ನತ್ಥಿ, ದುತಿಯೇ ವಸ್ಸಸತನ್ತರೇ।
‘‘Paṭhame vassasate natthi, dutiye vassasatantare;
ಭಿನ್ನಾ ಸತ್ತರಸ ವಾದಾ, ಉಪ್ಪನ್ನಾ ಜಿನಸಾಸನೇ’’ತಿ॥
Bhinnā sattarasa vādā, uppannā jinasāsane’’ti.
ಅಪರಾಪರಂ ಪನ ಹೇಮವತಾ ರಾಜಗಿರಿಕಾ ಸಿದ್ಧತ್ಥಿಕಾ ಪುಬ್ಬಸೇಲಿಯಾ ಅಪರಸೇಲಿಯಾ ವಾಜಿರಿಯಾತಿ ಅಞ್ಞೇಪಿ ಛ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾ। ಪುರಿಮಕಾನಂ ಪನ ಅಟ್ಠಾರಸನ್ನಂ ಆಚರಿಯವಾದಾನಂ ವಸೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಸಾಸನೇ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಬುದ್ಧಪೂಜಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಧಮ್ಮಪೂಜಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಸಙ್ಘಪೂಜಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಅತ್ತನೋ ಆಚರಿಯಸ್ಸ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ, ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಭೇಸಜ್ಜತ್ಥಾಯ ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ಪಞ್ಚ ಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ಪರಿಚ್ಚಜನ್ತೋ ಸಾಸನೇ ಉಳಾರಂ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರಂ ಪವತ್ತೇಸಿ। ತದಾ ಹತಲಾಭಸಕ್ಕಾರೇಹಿ ತಿತ್ಥಿಯೇಹಿ ಉಪ್ಪಾದಿತಂ ಅನೇಕಪ್ಪಕಾರಂ ಸಾಸನಮಲಂ ವಿಸೋಧೇತ್ವಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ತಿಪಿಟಕಪರಿಯತ್ತಿಧರಾನಂ ಪಭಿನ್ನಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾನಂ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಹಸ್ಸಮೇಕಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಯಥಾ ಮಹಾಕಸ್ಸಪತ್ಥೇರೋ ಚ ಯಸತ್ಥೇರೋ ಚ ಧಮ್ಮಞ್ಚ ವಿನಯಞ್ಚ ಸಙ್ಗಾಯಿಂಸು, ಏವಮೇವ ಸಙ್ಗಾಯನ್ತೋ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಅಕಾಸಿ। ಇದಾನಿ ತಂ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಂ ಮೂಲತೋ ಪಭುತಿ ವಿತ್ಥಾರೇತ್ವಾ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ತಿಸ್ಸೋಪಿ ಖೋ ಮಹಾಬ್ರಹ್ಮಾ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕತೋ ಚವಿತ್ವಾ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿಆದಿ।
Aparāparaṃ pana hemavatā rājagirikā siddhatthikā pubbaseliyā aparaseliyā vājiriyāti aññepi cha ācariyavādā uppannā. Purimakānaṃ pana aṭṭhārasannaṃ ācariyavādānaṃ vasena pavattamāne sāsane asoko dhammarājā paṭiladdhasaddho divase divase buddhapūjāya satasahassaṃ, dhammapūjāya satasahassaṃ, saṅghapūjāya satasahassaṃ, attano ācariyassa nigrodhattherassa satasahassaṃ, catūsu dvāresu bhesajjatthāya satasahassanti pañca satasahassāni pariccajanto sāsane uḷāraṃ lābhasakkāraṃ pavattesi. Tadā hatalābhasakkārehi titthiyehi uppāditaṃ anekappakāraṃ sāsanamalaṃ visodhetvā moggaliputtatissatthero tipiṭakapariyattidharānaṃ pabhinnapaṭisambhidānaṃ bhikkhūnaṃ sahassamekaṃ gahetvā yathā mahākassapatthero ca yasatthero ca dhammañca vinayañca saṅgāyiṃsu, evameva saṅgāyanto tatiyasaṅgītiṃ akāsi. Idāni taṃ tatiyasaṅgītiṃ mūlato pabhuti vitthāretvā dassento āha ‘‘tissopi kho mahābrahmā brahmalokato cavitvā moggalibrāhmaṇassa gehe paṭisandhiṃ aggahesī’’tiādi.
ತತ್ಥ ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಮೋಗ್ಗಲಿಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಗೇಹೇ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಿಯಾ ಕುಚ್ಛಿಮ್ಹಿ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಗೇಹಸ್ಸ ಪನ ತನ್ನಿಸ್ಸಯತ್ತಾ ನಿಸ್ಸಿತೇ ನಿಸ್ಸಯವೋಹಾರವಸೇನ ‘‘ಗೇಹೇ ಪಟಿಸನ್ಧಿಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ ವುತ್ತಂ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೋ ಗಾಮೋ ಆಗತೋ’’ತಿ। ಸತ್ತವಸ್ಸಾನೀತಿ ಅಚ್ಚನ್ತಸಂಯೋಗೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ। ಅತಿಚ್ಛಥಾತಿ ಅತಿಕ್ಕಮಿತ್ವಾ ಇಚ್ಛಥ, ಇಧ ಭಿಕ್ಖಾ ನ ಲಬ್ಭತಿ, ಇತೋ ಅಞ್ಞತ್ಥ ಗನ್ತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖಂ ಪರಿಯೇಸಥಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ‘‘ಭೋ ಪಬ್ಬಜಿತಾ’’ತಿಆದಿ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೋ ಅತ್ತನೋ ಗೇಹೇ ಭಿಕ್ಖಾಲಾಭಂ ಅನಿಚ್ಛನ್ತೋ ಆಹ। ಪಟಿಯಾದಿತಭತ್ತತೋತಿ ಸಮ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಠಪಿತಭತ್ತತೋ। ತದುಪಿಯನ್ತಿ ತದನುರೂಪಂ। ಉಪಸಮಂ ದಿಸ್ವಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಕಾಯಚಿತ್ತವೂಪಸಮಂ ಪುನಪ್ಪುನಂ ದಿಸ್ವಾ, ಞತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇರಿಯಾಪಥವೂಪಸಮಸನ್ದಸ್ಸನೇನ ಹಿ ತನ್ನಿಬನ್ಧಿನೋ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಯೋನಿಸೋ ಪವತ್ತಿಉಪಸಮೋಪಿ ವಿಞ್ಞಾಯತಿ। ಭಿಯ್ಯೋಸೋ ಮತ್ತಾಯ ಪಸೀದಿತ್ವಾತಿ ಪುನಪ್ಪುನಂ ವಿಸೇಸತೋ ಅಧಿಕತರಂ ಪಸೀದಿತ್ವಾ। ಭತ್ತವಿಸ್ಸಗ್ಗಕರಣತ್ಥಾಯಾತಿ ಭತ್ತಕಿಚ್ಚಕರಣತ್ಥಾಯ। ಅಧಿವಾಸೇತ್ವಾತಿ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಿತ್ವಾ।
Tattha gehe paṭisandhiṃ aggahesīti moggalibrāhmaṇassa gehe brāhmaṇiyā kucchimhi paṭisandhiṃ aggahesīti attho. Gehassa pana tannissayattā nissite nissayavohāravasena ‘‘gehe paṭisandhiṃ aggahesī’’ti vuttaṃ yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karonti, sabbo gāmo āgato’’ti. Sattavassānīti accantasaṃyoge upayogavacanaṃ. Aticchathāti atikkamitvā icchatha, idha bhikkhā na labbhati, ito aññattha gantvā bhikkhaṃ pariyesathāti adhippāyo. ‘‘Bho pabbajitā’’tiādi brāhmaṇo attano gehe bhikkhālābhaṃ anicchanto āha. Paṭiyāditabhattatoti sampādetvā ṭhapitabhattato. Tadupiyanti tadanurūpaṃ. Upasamaṃ disvāti therassa kāyacittavūpasamaṃ punappunaṃ disvā, ñatvāti attho. Iriyāpathavūpasamasandassanena hi tannibandhino cittassa yoniso pavattiupasamopi viññāyati. Bhiyyoso mattāya pasīditvāti punappunaṃ visesato adhikataraṃ pasīditvā. Bhattavissaggakaraṇatthāyāti bhattakiccakaraṇatthāya. Adhivāsetvāti sampaṭicchitvā.
ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸೋತಿ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬೋ ವೋಹರಿತಬ್ಬೋತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸೋ, ಸೋಯೇವ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ। ಸೋಳಸವಸ್ಸೋತಿ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬತಂ ಅರಹತೀತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ಸೋಳಸವಸ್ಸಾನಿ ವಾ ಉದ್ದಿಸಿತಬ್ಬಾನಿ ಅಸ್ಸಾತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ಸೋಳಸವಸ್ಸೋತಿ ಉದ್ದೇಸೋ ವಾ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಸೋಳಸವಸ್ಸುದ್ದೇಸಿಕೋ, ಅತ್ಥತೋ ಪನ ಸೋಳಸವಸ್ಸಿಕೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಾರಗೂತಿ ಇರುವೇದಯಜುವೇದಸಾಮವೇದಸಙ್ಖಾತಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವೇದಾನಂ ಪಗುಣಕರಣವಸೇನ ಪಾರಂ ಗತೋತಿ ಪಾರಗೂ। ಪಾರಗೂತಿ ಚೇತ್ಥ ನಿಚ್ಚಸಾಪೇಕ್ಖತಾಯ ಸಮಾಸಾದಿಕಂ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಲಗ್ಗೇತ್ವಾತಿ ಓಲಮ್ಬೇತ್ವಾ। ನ ಚ ಕಾಚೀತಿ ಏತ್ಥ ಚ-ಸದ್ದೋ ಅವಧಾರಣೇ, ಕಾಚಿ ಕಥಾ ನೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಲ್ಲಙ್ಕನ್ತಿ ನಿಸೀದಿತಬ್ಬಾಸನಂ। ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಏತ್ಥಾಪಿ ‘‘ಕಥಾ’’ತಿ ಇದಂ ಆನೇತ್ವಾ ಸಮ್ಬನ್ಧಿತಬ್ಬಂ। ಕುಪಿತೋ ಅನತ್ತಮನೋತಿ ಕೋಪೇನ ಕುಪಿತೋ, ಅನತ್ತಮನೋ ದೋಮನಸ್ಸೇನ। ದೋಮನಸ್ಸಸಮಙ್ಗೀ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಪೀತಿಸುಖೇಹಿ ನ ಅತ್ತಮನೋ ನ ಅತ್ತಚಿತ್ತೋತಿ ಅನತ್ತಮನೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ನ ಸಕಮನೋತಿ ವಾ ಅನತ್ತಮನೋ ಅತ್ತನೋ ವಸೇ ಅಟ್ಠಿತಚಿತ್ತತ್ತಾ।
Soḷasavassuddesikoti soḷasavassoti uddisitabbo voharitabboti soḷasavassuddeso, soyeva soḷasavassuddesiko. Soḷasavassoti vā uddisitabbataṃ arahatīti soḷasavassuddesiko, soḷasavassāni vā uddisitabbāni assāti soḷasavassuddesiko, soḷasavassoti uddeso vā assa atthīti soḷasavassuddesiko, atthato pana soḷasavassikoti vuttaṃ hoti. Tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragūti iruvedayajuvedasāmavedasaṅkhātānaṃ tiṇṇaṃ vedānaṃ paguṇakaraṇavasena pāraṃ gatoti pāragū. Pāragūti cettha niccasāpekkhatāya samāsādikaṃ veditabbaṃ. Laggetvāti olambetvā. Na ca kācīti ettha ca-saddo avadhāraṇe, kāci kathā neva uppajjatīti attho. Pallaṅkanti nisīditabbāsanaṃ. Uppajjissatīti etthāpi ‘‘kathā’’ti idaṃ ānetvā sambandhitabbaṃ. Kupito anattamanoti kopena kupito, anattamano domanassena. Domanassasamaṅgī hi puggalo pītisukhehi na attamano na attacittoti anattamanoti vuccati. Na sakamanoti vā anattamano attano vase aṭṭhitacittattā.
ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇತಿ ಚಣ್ಡಿಕೋ ವುಚ್ಚತಿ ಚಣ್ಡೋ ಥದ್ಧಪುಗ್ಗಲೋ, ತಸ್ಸ ಭಾವೋ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಂ, ಥದ್ಧಭಾವೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಇಧ ಪನ ‘‘ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಚಣ್ಡಿಕೋಯೇವ ಚಣ್ಡಿಕ್ಕನ್ತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ, ತೇನ ‘‘ಚಣ್ಡಿಕ್ಕಭಾವೇ’’ತಿ ಏತ್ಥ ಥದ್ಧಭಾವೇತಿ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಕಿಞ್ಚಿ ಮನ್ತನ್ತಿ ಕಿಞ್ಚಿ ವೇದಂ। ಅಞ್ಞೇ ಕೇ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ನ ಕೇಚಿ ಜಾನಿಸ್ಸನ್ತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತುನ್ತಿ ಅತ್ತನೋ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ। ಸಬ್ಬಞ್ಞುಬುದ್ಧಾ ಏವ ಹಿ ‘‘ಪುಚ್ಛ, ಮಾಣವ, ಯದಾಕಙ್ಖಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಾದೀಹಿ ಅಸಾಧಾರಣಂ ಸಬ್ಬಞ್ಞುಪವಾರಣಂ ಪವಾರೇನ್ತಿ। ಸಾವಕಾ ಪನ ಪದೇಸಞಾಣೇ ಠಿತತ್ತಾ ‘‘ಸುತ್ವಾ ವೇದಿಸ್ಸಾಮಾ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಸಕ್ಕಾ ಜಾನಿತು’’ನ್ತಿ ವಾ ವದನ್ತಿ।
Caṇḍikkabhāveti caṇḍiko vuccati caṇḍo thaddhapuggalo, tassa bhāvo caṇḍikkaṃ, thaddhabhāvoti attho. Idha pana ‘‘caṇḍikkabhāve’’ti vuttattā caṇḍikoyeva caṇḍikkanti gahetabbaṃ, tena ‘‘caṇḍikkabhāve’’ti ettha thaddhabhāveti attho veditabbo. Kiñci mantanti kiñci vedaṃ. Aññe ke jānissantīti na keci jānissantīti adhippāyo. Pucchitvā sakkā jānitunti attano padesañāṇe ṭhitattā thero evamāha. Sabbaññubuddhā eva hi ‘‘puccha, māṇava, yadākaṅkhasī’’tiādinā paccekabuddhādīhi asādhāraṇaṃ sabbaññupavāraṇaṃ pavārenti. Sāvakā pana padesañāṇe ṭhitattā ‘‘sutvā vedissāmā’’ti vā ‘‘pucchitvā sakkā jānitu’’nti vā vadanti.
ತೀಸು ವೇದೇಸೂತಿಆದೀಸು ತಯೋ ವೇದಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತನಯಾ ಏವ। ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ನಾಮನಿಘಣ್ಡುರುಕ್ಖಾದೀನಂ ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕಂ ಸತ್ಥಂ, ವೇವಚನಪ್ಪಕಾಸಕನ್ತಿ ಚ ಪರಿಯಾಯಸದ್ದದೀಪಕನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ, ಏಕೇಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಅನೇಕಪರಿಯಾಯವಚನವಿಭಾವಕನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಞ್ಚೇತಂ ಅನೇಕೇಸಂ ಅತ್ಥಾನಂ ಏಕಸದ್ದಸ್ಸ ವಚನೀಯತಾವಿಭಾವನವಸೇನಪಿ ತಸ್ಸ ಗನ್ಥಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ವಚನೀಯವಾಚಕಭಾವೇನ ಅತ್ಥಂ ಸದ್ದಞ್ಚ ನಿಖಣ್ಡೇತಿ ಭಿನ್ದತಿ ವಿಭಜ್ಜ ದಸ್ಸೇತೀತಿ ನಿಖಣ್ಡು, ಸೋ ಏವ ಇಧ ಖ-ಕಾರಸ್ಸ ಘ-ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ ನಿಘಣ್ಡೂತಿ ವುತ್ತೋ। ಕೇಟುಭನ್ತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋ ಕವೀನಂ ಉಪಕಾರಸತ್ಥಂ। ಏತ್ಥ ಚ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋತಿ ವಚೀಭೇದಾದಿಲಕ್ಖಣಾ ಕಿರಿಯಾ ಕಪ್ಪೀಯತಿ ವಿಕಪ್ಪೀಯತಿ ಏತೇನಾತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪೋ, ಸೋ ಪನ ವಣ್ಣಪದಬನ್ಧಪದತ್ಥಾದಿವಿಭಾಗತೋ ಬಹುವಿಕಪ್ಪೋತಿ ಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪವಿಕಪ್ಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಇದಞ್ಚ ಮೂಲಕಿರಿಯಾಕಪ್ಪಗನ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಸೋ ಹಿ ಸತಸಹಸ್ಸಪರಿಮಾಣೋ ನಯಾದಿಚರಿಯಾದಿಕಂ ಪಕರಣಂ। ವಚನತ್ಥತೋ ಪನ ಕಿಟತಿ ಗಮೇತಿ ಕಿರಿಯಾದಿವಿಭಾಗಂ, ತಂ ವಾ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನತೋ ಗಮೇನ್ತೋ ಪೂರೇತೀತಿ ಕೇಟುಭನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ಸಹ ನಿಘಣ್ಡುನಾ ಕೇಟುಭೇನ ಚ ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭಾ, ತಯೋ ವೇದಾ। ತೇಸು ಸನಿಘಣ್ಡುಕೇಟುಭೇಸು। ಠಾನಕರಣಾದಿವಿಭಾಗತೋ ನಿಬ್ಬಚನವಿಭಾಗತೋ ಚ ಅಕ್ಖರಾ ಪಭೇದೀಯನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೋ, ಸಿಕ್ಖಾ ಚ ನಿರುತ್ತಿ ಚ। ಸಹ ಅಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇನಾತಿ ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದಾ, ತೇಸು ಸಾಕ್ಖರಪ್ಪಭೇದೇಸು। ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸೂತಿ ಅಥಬ್ಬನವೇದಂ ಚತುತ್ಥಂ ಕತ್ವಾ ‘‘ಇತಿಹ ಆಸ ಇತಿಹ ಆಸಾ’’ತಿ ಈದಿಸವಚನಪಟಿಸಂಯುತ್ತೋ ಪುರಾಣಕಥಾಸಙ್ಖಾತೋ ಇತಿಹಾಸೋ ಪಞ್ಚಮೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮಾ, ತಯೋ ವೇದಾ। ತೇಸು ಇತಿಹಾಸಪಞ್ಚಮೇಸು। ನೇವ ಅತ್ತನಾ ಪಸ್ಸತೀತಿ ನೇವ ಸಯಂ ಪಸ್ಸತಿ, ನೇವ ಜಾನಾತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪುಚ್ಛ, ಬ್ಯಾಕರಿಸ್ಸಾಮೀತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾಪಿ ಪುಚ್ಛಾ ವೇದೇಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧಾ’’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇನ್ತೋ ಏವಮಾಹ।
Tīsu vedesūtiādīsu tayo vedā pubbe vuttanayā eva. Nighaṇḍūti nāmanighaṇḍurukkhādīnaṃ vevacanappakāsakaṃ satthaṃ, vevacanappakāsakanti ca pariyāyasaddadīpakanti attho, ekekassa atthassa anekapariyāyavacanavibhāvakanti vuttaṃ hoti. Nidassanamattañcetaṃ anekesaṃ atthānaṃ ekasaddassa vacanīyatāvibhāvanavasenapi tassa ganthassa pavattattā. Vacanīyavācakabhāvena atthaṃ saddañca nikhaṇḍeti bhindati vibhajja dassetīti nikhaṇḍu, so eva idha kha-kārassa gha-kāraṃ katvā nighaṇḍūti vutto. Keṭubhanti kiriyākappavikappo kavīnaṃ upakārasatthaṃ. Ettha ca kiriyākappavikappoti vacībhedādilakkhaṇā kiriyā kappīyati vikappīyati etenāti kiriyākappo, so pana vaṇṇapadabandhapadatthādivibhāgato bahuvikappoti kiriyākappavikappoti vuccati. Idañca mūlakiriyākappaganthaṃ sandhāya vuttaṃ. So hi satasahassaparimāṇo nayādicariyādikaṃ pakaraṇaṃ. Vacanatthato pana kiṭati gameti kiriyādivibhāgaṃ, taṃ vā anavasesapariyādānato gamento pūretīti keṭubhanti vuccati, saha nighaṇḍunā keṭubhena ca sanighaṇḍukeṭubhā, tayo vedā. Tesu sanighaṇḍukeṭubhesu. Ṭhānakaraṇādivibhāgato nibbacanavibhāgato ca akkharā pabhedīyanti etenāti akkharappabhedo, sikkhā ca nirutti ca. Saha akkharappabhedenāti sākkharappabhedā, tesu sākkharappabhedesu. Itihāsapañcamesūti athabbanavedaṃ catutthaṃ katvā ‘‘itiha āsa itiha āsā’’ti īdisavacanapaṭisaṃyutto purāṇakathāsaṅkhāto itihāso pañcamo etesanti itihāsapañcamā, tayo vedā. Tesu itihāsapañcamesu. Neva attanā passatīti neva sayaṃ passati, neva jānātīti attho. Puccha, byākarissāmīti ‘‘sabbāpi pucchā vedesuyeva antogadhā’’ti sallakkhento evamāha.
ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿಆದಿಪಞ್ಹದ್ವಯಂ ಚುತಿಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿನೋ ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತತ್ಥ ಪಠಮಪಞ್ಹೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತೀತಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ನಿರೋಧಕ್ಖಣಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತನ್ತಿ ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನಾತಿಆದಿಕೇ ಪನ ದುತಿಯಪಞ್ಹೇ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೀತಿ ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಭಙ್ಗಕ್ಖಣಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ। ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ ಭಙ್ಗತೋ ಪರಭಾಗೇ ಸಯಂ ವಾ ಅಞ್ಞಂ ವಾ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀತಿ ಪುಚ್ಛತಿ। ಇಮೇಸಂ ಪನ ಪಞ್ಹಾನಂ ಪಠಮೋ ಪಞ್ಹೋ ವಿಭಜ್ಜಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಚಿತ್ತಯಮಕ.೬೩) ಏವಂ ಪುಟ್ಠೇನ ಸತಾ ಏವಮಯಂ ಪಞ್ಹೋ ಚ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತಬ್ಬೋ ‘‘ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ಇತರೇಸಂ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ, ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚಾ’’ತಿ (ಯಮ॰ ೨.ಚಿತ್ತಯಮಕ.೬೩)। ಯೇಸಞ್ಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನವಟ್ಟದುಕ್ಖಾನಂ ಖೀಣಾಸವಾನಂ ಸಬ್ಬಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ವತ್ತತಿ, ತೇಸಂ ತದೇವ ಚುತಿಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತೀತಿ। ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಭಙ್ಗಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ತಂ ತೇಸಂ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ, ತತೋ ಅಪ್ಪಟಿಸನ್ಧಿಕತ್ತಾ ಅಞ್ಞಂ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ಪನ ಪಚ್ಛಿಮಚಿತ್ತಸಮಙ್ಗಿಖೀಣಾಸವಂ ಇತರೇಸಂ ಸೇಕ್ಖಾಸೇಕ್ಖಪುಥುಜ್ಜನಾನಂ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಾದಪ್ಪತ್ತತಾಯ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನಾಮ, ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ। ಭಙ್ಗಂ ಪನ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತೇವ, ಅಞ್ಞಂ ಪನ ತಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅಞ್ಞಸ್ಮಿಂ ವಾ ಅತ್ತಭಾವೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ ಚೇವ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ಚ। ದುತಿಯೋ ಪನ ಪಞ್ಹೋ ಅರಹತೋ ಚುತಿಚಿತ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣೇ ನಿಯಮಿತತ್ತಾ ಏಕಂಸಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಯಸ್ಸ ವಾ ಪನ ಚಿತ್ತಂ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ, ತಸ್ಸ ಚಿತ್ತಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ನ ನಿರುಜ್ಝತೀ’’ತಿ ಪುಟ್ಠೇನ ‘‘ಆಮನ್ತಾ’’ತಿ ವತ್ತಬ್ಬಂ। ಖೀಣಾಸವಸ್ಸ ಹಿ ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿಚುತಿಚಿತ್ತಂ ಭಙ್ಗಂ ಪತ್ವಾ ನಿರುಜ್ಝಿಸ್ಸತಿ ನಾಮ, ತತೋ ಪರಂ ನುಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸತಿ। ಉಪ್ಪಾದಕ್ಖಣಸಮಙ್ಗಿತಾಯ ಪನ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ ಚೇವ ಭಙ್ಗಂ ಅಪ್ಪತ್ತತಾಯ ನ ನಿರುಜ್ಝತಿ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ।
Yassa cittantiādipañhadvayaṃ cuticittasamaṅgino khīṇāsavassa cuticittassa uppādakkhaṇaṃ sandhāya vuttaṃ. Tattha paṭhamapañhe uppajjatīti uppādakkhaṇasamaṅgitāya uppajjati. Na nirujjhatīti nirodhakkhaṇaṃ appattatāya na nirujjhati. Tassa cittanti tassa puggalassa tato paṭṭhāya cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatīti pucchati. Yassa vā panātiādike pana dutiyapañhe nirujjhissatīti yassa cittaṃ bhaṅgakkhaṇaṃ patvā nirujjhissati. Nuppajjissatīti bhaṅgato parabhāge sayaṃ vā aññaṃ vā nuppajjissati, tassa puggalassa cittaṃ uppajjati na nirujjhatīti pucchati. Imesaṃ pana pañhānaṃ paṭhamo pañho vibhajjabyākaraṇīyo, tasmā ‘‘yassa cittaṃ uppajjati na nirujjhati, tassa cittaṃ nirujjhissati nuppajjissatī’’ti (yama. 2.cittayamaka.63) evaṃ puṭṭhena satā evamayaṃ pañho ca vissajjetabbo ‘‘pacchimacittassa uppādakkhaṇe tesaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati nirujjhissati na uppajjissati, itaresaṃ cittassa uppādakkhaṇe tesaṃ cittaṃ uppajjati na nirujjhati, nirujjhissati ceva uppajjissati cā’’ti (yama. 2.cittayamaka.63). Yesañhi paricchinnavaṭṭadukkhānaṃ khīṇāsavānaṃ sabbapacchimassa cuticittassa uppādakkhaṇe vattati, tesaṃ tadeva cuticittaṃ nirujjhissati nuppajjissatīti. Uppādappattatāya uppajjati nāma, bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati. Bhaṅgaṃ pana patvā taṃ tesaṃ cittaṃ nirujjhissati, tato appaṭisandhikattā aññaṃ na uppajjissati. Ṭhapetvā pana pacchimacittasamaṅgikhīṇāsavaṃ itaresaṃ sekkhāsekkhaputhujjanānaṃ uppādakkhaṇasamaṅgicittaṃ uppādappattatāya uppajjati nāma, bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati. Bhaṅgaṃ pana patvā nirujjhissateva, aññaṃ pana tasmiṃ vā aññasmiṃ vā attabhāve uppajjissati ceva nirujjhissati ca. Dutiyo pana pañho arahato cuticittassa uppādakkhaṇe niyamitattā ekaṃsabyākaraṇīyo, tasmā ‘‘yassa vā pana cittaṃ nirujjhissati na uppajjissati, tassa cittaṃ uppajjati na nirujjhatī’’ti puṭṭhena ‘‘āmantā’’ti vattabbaṃ. Khīṇāsavassa hi uppādakkhaṇasamaṅgicuticittaṃ bhaṅgaṃ patvā nirujjhissati nāma, tato paraṃ nuppajjissati. Uppādakkhaṇasamaṅgitāya pana uppajjati ceva bhaṅgaṃ appattatāya na nirujjhati cāti vuccati.
ಅಯಂ ಪನ ಮಾಣವೋ ಏವಮಿಮೇ ಪಞ್ಹೇ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತುಮಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ವಿಘಾತಂ ಪಾಪುಣಿ, ತಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಮಾಣವೋ ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಉದ್ಧಂ ವಾ ಅಧೋ ವಾ ಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಉಪರಿಮಪದೇ ವಾ ಹೇಟ್ಠಿಮಪದಂ, ಹೇಟ್ಠಿಮಪದೇ ವಾ ಉಪರಿಮಪದಂ ಅತ್ಥತೋ ಸಮನ್ನಾಹರಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ಅತ್ಥೋ, ಪುಬ್ಬೇನಾಪರಂ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಪಞ್ಹಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ದಿತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ತಾವ ಆಚಿಕ್ಖೀತಿ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಕಾಯೇ’’ತಿಆದಿಕಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಾಕಾರಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ‘‘ಮನ್ತಸ್ಸ ಉಪಚಾರೋ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಂ ಆಚಿಕ್ಖಿ। ಸೋತಾಪನ್ನಾನಂ ಸೀಲೇಸು ಪರಿಪೂರಕಾರಿತಾಯ ಸಮಾದಿನ್ನಸೀಲತೋ ನತ್ಥಿ ಪರಿಹಾನೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಬ್ಬೋ ದಾನಿ ಸಾಸನತೋ ನಿವತ್ತಿತು’’ನ್ತಿ। ವಡ್ಢೇತ್ವಾತಿ ಉಪರಿಮಗ್ಗತ್ಥಾಯ ಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ। ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕೋ ಭವೇಯ್ಯ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಗಹೇತುನ್ತಿ ಅರಹತ್ತಪ್ಪತ್ತಿಯಾ ಕತಕಿಚ್ಚಭಾವತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ವೋಹಾರವಿಧಿಮ್ಹಿ ಛೇಕಭಾವತ್ಥಂ ‘‘ಉಪಜ್ಝಾಯೋ ಮಂ ಭನ್ತೇ ತುಮ್ಹಾಕಂ ಸನ್ತಿಕಂ ಪಹಿಣೀ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ।
Ayaṃ pana māṇavo evamime pañhe vissajjetumasakkonto vighātaṃ pāpuṇi, tasmā vuttaṃ ‘‘māṇavo uddhaṃ vā adho vā harituṃ asakkonto’’tiādi. Tattha uddhaṃ vā adho vā harituṃ asakkontoti uparimapade vā heṭṭhimapadaṃ, heṭṭhimapade vā uparimapadaṃ atthato samannāharituṃ asakkontoti attho, pubbenāparaṃ yojetvā pañhassa atthaṃ paricchindituṃ asakkontoti vuttaṃ hoti. Dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ tāva ācikkhīti ‘‘atthi imasmiṃ kāye’’tiādikaṃ dvattiṃsākārakammaṭṭhānaṃ ‘‘mantassa upacāro aya’’nti paṭhamaṃ ācikkhi. Sotāpannānaṃ sīlesu paripūrakāritāya samādinnasīlato natthi parihānīti āha ‘‘abhabbo dāni sāsanato nivattitu’’nti. Vaḍḍhetvāti uparimaggatthāya kammaṭṭhānaṃ vaḍḍhetvā. Appossukko bhaveyya buddhavacanaṃ gahetunti arahattappattiyā katakiccabhāvatoti adhippāyo. Vohāravidhimhi chekabhāvatthaṃ ‘‘upajjhāyo maṃ bhante tumhākaṃ santikaṃ pahiṇī’’tiādi vuttaṃ.
ಉದಕದನ್ತಪೋನಂ ಉಪಟ್ಠಾಪೇಸೀತಿ ಪರಿಭೋಗತ್ಥಾಯ ಉದಕಞ್ಚ ದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಪಟಿಯಾದೇತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ। ದನ್ತೇ ಪುನನ್ತಿ ವಿಸೋಧೇನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ದನ್ತಪೋನಂ ವುಚ್ಚತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಂ। ಗುಣವನ್ತಾನಂ ಸಙ್ಗಹೇತಬ್ಬಭಾವತೋ ಥೇರೋ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಚ ಖನ್ತಿವೀರಿಯಉಪಟ್ಠಾನಾದಿಗುಣೇ ಪಚ್ಚಕ್ಖಕರಣತ್ಥಂ ವಿನಾವ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪಕತಿಯಾ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಪುನ ಸಮ್ಮಜ್ಜನಾದಿಂ ಅಕಾಸಿ। ‘‘ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ಚಿತ್ತದಮನತ್ಥಂ ಅಕಾಸೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪಟ್ಠಪೇಸೀತಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇತುಂ ಆರಭಿ। ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಸಾಮಣೇರಾನಂ ವಿನಯಪರಿಯಾಪುಣನಂ ಚಾರಿತ್ತಂ ನ ಹೋತೀತಿ ಠಪೇತ್ವಾ ವಿನಯಪಿಟಕಂ ಅವಸೇಸಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ। ಅವಸ್ಸಿಕೋವ ಸಮಾನೋತಿ ಉಪಸಮ್ಪದತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಪರಿಪುಣ್ಣಏಕವಸ್ಸೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹದಯೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧವಚನಂ ವೋಹಾರವಸೇನ ತಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಪತಿಟ್ಠಾಪಿತಂ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಕತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಹತ್ಥೇ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸೂತಿ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಹತ್ಥೇ ಸಕಲಸಾಸನಪತಿಟ್ಠಾಪನೇನ ದುತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾರಕಾರೋಪಿತದಣ್ಡಕಮ್ಮತೋ ಮುತ್ತಾ ಹುತ್ವಾ ಯಾವತಾಯುಕಂ ಠತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬಾಯಿಂಸು।
Udakadantaponaṃ upaṭṭhāpesīti paribhogatthāya udakañca dantakaṭṭhañca paṭiyādetvā ṭhapesi. Dante punanti visodhenti etenāti dantaponaṃ vuccati dantakaṭṭhaṃ. Guṇavantānaṃ saṅgahetabbabhāvato thero sāmaṇerassa ca khantivīriyaupaṭṭhānādiguṇe paccakkhakaraṇatthaṃ vināva abhiññāya pakatiyā vīmaṃsamāno puna sammajjanādiṃ akāsi. ‘‘Sāmaṇerassa cittadamanatthaṃ akāsī’’tipi vadanti. Buddhavacanaṃ paṭṭhapesīti buddhavacanaṃ uggaṇhāpetuṃ ārabhi. Ṭhapetvā vinayapiṭakanti ettha ‘‘sāmaṇerānaṃ vinayapariyāpuṇanaṃ cārittaṃ na hotīti ṭhapetvā vinayapiṭakaṃ avasesaṃ buddhavacanaṃ uggaṇhāpesī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Avassikova samānoti upasampadato paṭṭhāya aparipuṇṇaekavassoti adhippāyo. Moggaliputtatissattherassa hadaye patiṭṭhāpitampi buddhavacanaṃ vohāravasena tassa hatthe patiṭṭhāpitaṃ nāma hotīti katvā vuttaṃ ‘‘hatthe sakalaṃ buddhavacanaṃ patiṭṭhāpetvā’’ti. Yāvatāyukaṃ ṭhatvā parinibbāyiṃsūti moggaliputtatissattherassa hatthe sakalasāsanapatiṭṭhāpanena dutiyasaṅgītikārakāropitadaṇḍakammato muttā hutvā yāvatāyukaṃ ṭhatvā parinibbāyiṃsu.
ಬಿನ್ದುಸಾರಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಏಕಸತಪುತ್ತಾತಿ ಏತ್ಥ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ನಾಮ ಸಕ್ಯಕುಲಪ್ಪಸುತೋ ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ನಾಮ ರಞ್ಞೋ ಪುತ್ತೋ। ತಥಾ ಹಿ ವಿಟಟೂಭಸಙ್ಗಾಮೇ ಕಪಿಲವತ್ಥುತೋ ನಿಕ್ಖನ್ತಸಕ್ಯಪುತ್ತೇಹಿ ಮಾಪಿತೇ ಮೋರಿಯನಗರೇ ಖತ್ತಿಯಕುಲಸಮ್ಭವೋ ಚನ್ದಗುತ್ತಕುಮಾರೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತೇ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ। ತಸ್ಸ ಪುತ್ತೋ ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರೋ ಪಿತು ಅಚ್ಚಯೇನ ರಾಜಾ ಹುತ್ವಾ ಏಕಸತಪುತ್ತಕಾನಂ ಜನಕೋ ಅಹೋಸಿ। ಏಕಸತನ್ತಿ ಏಕಞ್ಚ ಸತಞ್ಚ ಏಕಸತಂ, ಏಕೇನಾಧಿಕಂ ಸತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಏಕಾವ ಮಾತಾ ಅಸ್ಸಾತಿ ಏಕಮಾತಿಕಂ, ಅತ್ತನಾ ಸಹೋದರನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ನ ತಾವ ಏಕರಜ್ಜಂ ಕತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಅನಭಿಸಿತ್ತೋವ ರಜ್ಜಂ ಕಾರೇತ್ವಾ’’ತಿ। ಏಕರಜ್ಜಾಭಿಸೇಕನ್ತಿ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕಾಧಿಪಚ್ಚವಸೇನ ಕರಿಯಮಾನಂ ಅಭಿಸೇಕಂ। ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವೇನ ಪಾಪುಣಿತಬ್ಬಾಪಿ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋ ಅರಹತ್ತಮಗ್ಗೇನ ಆಗತಾ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾದಯೋ ಅವಸೇಸವಿಸೇಸಾ ವಿಯ ಪಯೋಗಸಮ್ಪತ್ತಿಭೂತಾ ಅಭಿಸೇಕಾನುಭಾವೇನೇವ ಆಗತಾತಿ ಆಹ ‘‘ಅಭಿಸೇಕಾನುಭಾವೇನ ಚಸ್ಸ ಇಮಾ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋ ಆಗತಾ’’ತಿ।
Bindusārassa rañño ekasataputtāti ettha bindusāro nāma sakyakulappasuto candaguttassa nāma rañño putto. Tathā hi viṭaṭūbhasaṅgāme kapilavatthuto nikkhantasakyaputtehi māpite moriyanagare khattiyakulasambhavo candaguttakumāro pāṭaliputte rājā ahosi. Tassa putto bindusāro nāma rājakumāro pitu accayena rājā hutvā ekasataputtakānaṃ janako ahosi. Ekasatanti ekañca satañca ekasataṃ, ekenādhikaṃ satanti attho. Ekāva mātā assāti ekamātikaṃ, attanā sahodaranti vuttaṃ hoti. Na tāva ekarajjaṃ katanti āha ‘‘anabhisittova rajjaṃ kāretvā’’ti. Ekarajjābhisekanti sakalajambudīpe ekādhipaccavasena kariyamānaṃ abhisekaṃ. Puññappabhāvena pāpuṇitabbāpi rājiddhiyo arahattamaggena āgatā paṭisambhidādayo avasesavisesā viya payogasampattibhūtā abhisekānubhāveneva āgatāti āha ‘‘abhisekānubhāvena cassa imā rājiddhiyo āgatā’’ti.
ತತ್ಥ ರಾಜಿದ್ಧಿಯೋತಿ ರಾಜಭಾವಾನುಗತಪ್ಪಭಾವಾ। ಯತೋತಿ ಯತೋ ಸೋಳಸಘಟತೋ। ಸಾಸನೇ ಉಪ್ಪನ್ನಸದ್ಧೋತಿ ಬುದ್ಧಸಾಸನೇ ಪಟಿಲದ್ಧಸದ್ಧೋ। ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾತಿ ತಸ್ಸಾವ ನಾಮಂ। ತಸ್ಸಾ ಕಿರ ಸರೀರೇ ಸನ್ಧಯೋ ನ ಪಞ್ಞಾಯನ್ತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂನಾಮಿಕಾ ಜಾತಾತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ದೇವತಾ ಏವ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಆಹರನ್ತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ದೇವಸಿಕನ್ತಿ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ। ಅಗದಾಮಲಕನ್ತಿ ಅಪ್ಪಕೇನೇವ ಸರೀರಸೋಧನಾದಿಸಮತ್ಥಂ ಸಬ್ಬದೋಸಹರಣಂ ಓಸಧಾಮಲಕಂ। ಅಗದಹರೀತಕಮ್ಪಿ ತಾದಿಸಮೇವ ಹರೀತಕಂ। ತೇಸು ಕಿರ ದ್ವೀಸು ಯಥಾಕಾಮಮೇಕಂ ಪರಿಭುಞ್ಜತಿ। ಛದ್ದನ್ತದಹತೋತಿ ಛದ್ದನ್ತದಹಸಮೀಪೇ ಠಿತದೇವವಿಮಾನತೋ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖತೋ ವಾ। ‘‘ಛದ್ದನ್ತದಹೇ ತಾದಿಸಾ ರುಕ್ಖವಿಸೇಸಾ ಸನ್ತಿ, ತತೋ ಆಹರನ್ತೀ’’ತಿಪಿ ವದನ್ತಿ। ದಿಬ್ಬಞ್ಚ ಪಾನಕನ್ತಿ ದಿಬ್ಬಫಲರಸಪಾನಕಞ್ಚ। ಅಸುತ್ತಮಯಿಕನ್ತಿ ಕಪ್ಪರುಕ್ಖತೋ ನಿಬ್ಬತ್ತದಿಬ್ಬದುಸ್ಸತ್ತಾ ಸುತ್ತೇಹಿ ನ ಕತನ್ತಿ ಅಸುತ್ತಮಯಿಕಂ। ಸುಮನಪುಪ್ಫಪಟನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಸುಖುಮಂ ಹುತ್ವಾ ಉಗ್ಗತಪುಪ್ಫಾನಂ ಅತ್ಥಿತಾಯ ಸುಮನಪುಪ್ಫಪಟಂ ನಾಮ ಜಾತಂ। ಉಟ್ಠಿತಸ್ಸ ಸಾಲಿನೋತಿ ಸಯಂಜಾತಸಾಲಿನೋ। ಸಮುದಾಯಾಪೇಕ್ಖಞ್ಚೇತ್ಥ ಏಕವಚನಂ, ಸಾಲೀನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ನವ ವಾಹಸಹಸ್ಸಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚತಸ್ಸೋ ಮುಟ್ಠಿಯೋ ಏಕೋ ಕುಡುವೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಕುಡುವಾ ಏಕೋ ಪತ್ಥೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪತ್ಥಾ ಏಕೋ ಆಳ್ಹಕೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಆಳ್ಹಕಾ ಏಕಂ ದೋಣಂ, ಚತ್ತಾರೋ ದೋಣಾ ಏಕಮಾನಿಕಾ, ಚತಸ್ಸೋ ಮಾನಿಕಾ ಏಕಖಾರೀ, ವೀಸತಿ ಖಾರಿಯೋ ಏಕೋ ವಾಹೋ, ತದೇವ ಏಕಂ ಸಕಟ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ತನಿಪಾತಟ್ಠಕಥಾದೀಸು (ಸು॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.ಕೋಕಾಲಿಕಸುತ್ತವಣ್ಣನಾ; ಸಂ॰ ನಿ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೧.೧೮೧; ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೦; ೮೯) ವುತ್ತಂ। ಇಧ ಪನ ‘‘ದ್ವೇ ಸಕಟಾನಿ ಏಕೋ ವಾಹೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ನಿತ್ಥುಸಕಣೇ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಥುಸಕುಣ್ಡಕರಹಿತೇ ಕರೋನ್ತಿ। ಮಧುಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಮೀಪಟ್ಠಾನೇ ಮಧುಂ ಕರೋನ್ತಿ। ಬಲಿಕಮ್ಮಂ ಕರೋನ್ತೀತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ಬಲಿಕಮ್ಮಕಾರಕಾ ರಟ್ಠವಾಸಿನೋ ವಿಯ ಮಧುರಸರಂ ವಿಕೂಜನ್ತಾ ಬಲಿಂ ಕರೋನ್ತಿ। ‘‘ಆಗನ್ತ್ವಾ ಆಕಾಸೇಯೇವ ಸದ್ದಂ ಕತ್ವಾ ಅತ್ತಾನಂ ಅಜಾನಾಪೇತ್ವಾ ಗಚ್ಛನ್ತೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
Tattha rājiddhiyoti rājabhāvānugatappabhāvā. Yatoti yato soḷasaghaṭato. Sāsane uppannasaddhoti buddhasāsane paṭiladdhasaddho. Asandhimittāti tassāva nāmaṃ. Tassā kira sarīre sandhayo na paññāyanti, tasmā evaṃnāmikā jātātipi vadanti. Devatā eva divase divase āharantīti sambandho. Devasikanti divase divase. Agadāmalakanti appakeneva sarīrasodhanādisamatthaṃ sabbadosaharaṇaṃ osadhāmalakaṃ. Agadaharītakampi tādisameva harītakaṃ. Tesu kira dvīsu yathākāmamekaṃ paribhuñjati. Chaddantadahatoti chaddantadahasamīpe ṭhitadevavimānato kapparukkhato vā. ‘‘Chaddantadahe tādisā rukkhavisesā santi, tato āharantī’’tipi vadanti. Dibbañca pānakanti dibbaphalarasapānakañca. Asuttamayikanti kapparukkhato nibbattadibbadussattā suttehi na katanti asuttamayikaṃ. Sumanapupphapaṭanti sabbattha sukhumaṃ hutvā uggatapupphānaṃ atthitāya sumanapupphapaṭaṃ nāma jātaṃ. Uṭṭhitassa sālinoti sayaṃjātasālino. Samudāyāpekkhañcettha ekavacanaṃ, sālīnanti attho. Nava vāhasahassānīti ettha ‘‘catasso muṭṭhiyo eko kuḍuvo, cattāro kuḍuvā eko pattho, cattāro patthā eko āḷhako, cattāro āḷhakā ekaṃ doṇaṃ, cattāro doṇā ekamānikā, catasso mānikā ekakhārī, vīsati khāriyo eko vāho, tadeva ekaṃ sakaṭa’’nti suttanipātaṭṭhakathādīsu (su. ni. aṭṭha. 2.kokālikasuttavaṇṇanā; saṃ. ni. aṭṭha. 1.1.181; a. ni. 3.10; 89) vuttaṃ. Idha pana ‘‘dve sakaṭāni eko vāho’’ti vadanti. Nitthusakaṇe karontīti thusakuṇḍakarahite karonti. Madhuṃ karontīti āgantvā samīpaṭṭhāne madhuṃ karonti. Balikammaṃ karontīti sabbattha balikammakārakā raṭṭhavāsino viya madhurasaraṃ vikūjantā baliṃ karonti. ‘‘Āgantvā ākāseyeva saddaṃ katvā attānaṃ ajānāpetvā gacchantī’’ti vadanti.
ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಾಯೇವ ಬನ್ಧನಂ ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನಂ। ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನನ್ತಿ ಕಕುಸನ್ಧಾದೀನಂ ಚತುನ್ನಂ ಬುದ್ಧಾನಂ। ಅಧಿಗತರೂಪದಸ್ಸನನ್ತಿ ಪಟಿಲದ್ಧರೂಪದಸ್ಸನಂ। ಅಯಂ ಕಿರ ಕಪ್ಪಾಯುಕತ್ತಾ ಚತುನ್ನಮ್ಪಿ ಬುದ್ಧಾನಂ ರೂಪಸಮ್ಪತ್ತಿಂ ಪಚ್ಚಕ್ಖತೋ ಅದ್ದಕ್ಖಿ। ಕಾಳಂ ನಾಮ ನಾಗರಾಜಾನಂ ಆನಯಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸೋ ಪನ ನಾಗರಾಜಾ ಗಙ್ಗಾಯಂ ನಿಕ್ಖಿತ್ತಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಾಯ ಗನ್ತ್ವಾ ಅತ್ತನೋ ಪಾದೇಸು ಪತಿತಸಞ್ಞಾಯ ಆಗತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ನನು ಚ ಅಸೋಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾ ಹೇಟ್ಠಾ ಯೋಜನತೋ ಉಪರಿ ಪವತ್ತತಿ, ಇಮಸ್ಸ ಚ ವಿಮಾನಂ ಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಸ್ಮಾ ಕಥಂ ಅಯಂ ನಾಗರಾಜಾ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಯ ಆಗತೋತಿ? ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ಅತ್ತನೋ ವಿಮಾನಂ ಯೋಜನಪರಿಚ್ಛೇದತೋ ಹೇಟ್ಠಾ ಪತಿಟ್ಠಿತಂ, ತಥಾಪಿ ರಞ್ಞೋ ಆಣಾಪವತ್ತಿಟ್ಠಾನೇನ ಸಹ ಏಕಾಬದ್ಧತಾಯ ತಸ್ಸ ಆಣಂ ಅಕಾಸಿ। ಯಥಾ ಹಿ ರಜ್ಜಸೀಮನ್ತರವಾಸಿನೋ ಮನುಸ್ಸಾ ತೇಹಿ ತೇಹಿ ರಾಜೂಹಿ ನಿಪ್ಪೀಳಿಯಮಾನಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಆಣಾಯ ಪವತ್ತನ್ತಿ, ಏವಂಸಮ್ಪದಮಿದನ್ತಿ ವದನ್ತಿ।
Suvaṇṇasaṅkhalikāyeva bandhanaṃ suvaṇṇasaṅkhalikabandhanaṃ. Catunnaṃ buddhānanti kakusandhādīnaṃ catunnaṃ buddhānaṃ. Adhigatarūpadassananti paṭiladdharūpadassanaṃ. Ayaṃ kira kappāyukattā catunnampi buddhānaṃ rūpasampattiṃ paccakkhato addakkhi. Kāḷaṃ nāmanāgarājānaṃ ānayitvāti ettha so pana nāgarājā gaṅgāyaṃ nikkhittasuvaṇṇasaṅkhalikāya gantvā attano pādesu patitasaññāya āgatoti veditabbo. Nanu ca asokassa rañño āṇā heṭṭhā yojanato upari pavattati, imassa ca vimānaṃ yojanaparicchedato heṭṭhā patiṭṭhitaṃ, tasmā kathaṃ ayaṃ nāgarājā rañño āṇāya āgatoti? Kiñcāpi attano vimānaṃ yojanaparicchedato heṭṭhā patiṭṭhitaṃ, tathāpi rañño āṇāpavattiṭṭhānena saha ekābaddhatāya tassa āṇaṃ akāsi. Yathā hi rajjasīmantaravāsino manussā tehi tehi rājūhi nippīḷiyamānā tesaṃ tesaṃ āṇāya pavattanti, evaṃsampadamidanti vadanti.
ಆಪಾಥಂ ಕರೋಹೀತಿ ಸಮ್ಮುಖಂ ಕರೋಹಿ, ಗೋಚರಂ ಕರೋಹೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಕೀದಿಸಂ ತಂ ಬುದ್ಧರೂಪನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಸಕಲಸರೀರವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಾ’’ತಿಆದಿ। ತತ್ಥ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಗ್ಗಹಣಂ ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಾನಮ್ಪಿ ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಂ ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಾನಂ ಭಗವತೋ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವನಿಬ್ಬತ್ತಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಾದೀಹಿ ಸದಿಸತ್ತಾ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ನ ಹಿ ತೇನ ತದಾ ನಿಮ್ಮಿತಂ ಅನೇಕಾಕಾರಪರಿಪುಣ್ಣಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಭಗವತೋ ಪುಞ್ಞಪ್ಪಭಾವೇನ ನಿಬ್ಬತ್ತನ್ತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ। ಅಸೀತಿಅನುಬ್ಯಞ್ಜನಂ ತಮ್ಬನಖತುಙ್ಗನಾಸಾದಿ। ದ್ವತ್ತಿಂಸಮಹಾಪುರಿಸಲಕ್ಖಣಂ ಸುಪ್ಪತಿಟ್ಠಿತಪಾದತಾದಿ। ವಿಕಸಿತ…ಪೇ॰… ಸಲಿಲತಲನ್ತಿ ಸೂರಿಯರಸ್ಮಿಸಮ್ಫಸ್ಸೇನ ವಿಕಸಿತೇಹಿ ವಿಕಾಸಮುಪಗತೇಹಿ ಕಂ ಅಲಙ್ಕರೋತೀತಿ ‘‘ಕಮಲ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧನಾಮೇಹಿ ರತ್ತಪದುಮೇಹಿ ನೀಲುಪ್ಪಲಾದಿಭೇದೇಹಿ ಉಪ್ಪಲೇಹಿ ಚೇವ ಸೇತಪದುಮಸಙ್ಖಾತೇಹಿ ಪುಣ್ಡರೀಕೇಹಿ ಚ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಂ ಸಮನ್ತತೋ ಸಜ್ಜಿತಂ ಜಲತಲಮಿವ। ತಾರಾಗಣ…ಪೇ॰… ಗಗನತಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣತಾರಕಗಣಸ್ಸ ರಸ್ಮಿಜಾಲವಿಸದೇಹಿ ವಿಪ್ಫುರಿತಾಯ ಭಾಸಮಾನಾಯ ಸೋಭಾಯ ಕನ್ತಿಯಾ ಸಮುಜ್ಜಲಂ ಸಮ್ಮಾ ಭಾಸಮಾನಂ ಗಗನತಲಮಿವ ಆಕಾಸತಲಮಿವ। ಸಞ್ಝಾಪ್ಪಭಾ…ಪೇ॰… ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರನ್ತಿ ಸಞ್ಝಾಕಾಲಸಞ್ಜಾತಪ್ಪಭಾನುರಾಗೇಹಿ ಇನ್ದಚಾಪೇಹಿ ವಿಜ್ಜುಲತಾಹಿ ಚ ಪರಿಕ್ಖಿತ್ತಂ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿವಾರಿತಂ ಕನಕಗಿರಿಸಿಖರಮಿವ ಸುವಣ್ಣಪಬ್ಬತಕೂಟಮಿವ। ವಿಮಲಕೇತುಮಾಲಾತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಕೇತುಮಾಲಾ ನಾಮ ಸೀಸತೋ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ ಉಪರಿ ಮುದ್ಧನಿ ಪುಞ್ಜೋ ಹುತ್ವಾ ದಿಸ್ಸಮಾನರಸ್ಮಿರಾಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ಮುದ್ಧನಿ ಮಜ್ಝೇ ಪಞ್ಞಾಯಮಾನೋ ಉನ್ನತಪ್ಪದೇಸೋತಿಪಿ ವದನ್ತೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ಸತ್ತಾಹಂ ನಿರಾಹಾರೋ ಹುತ್ವಾ ಯಥಾಠಿತೋವ ಅವಿಕ್ಖಿತ್ತಚಿತ್ತೋ ಪಸಾದಸೋಮ್ಮೇಹಿ ಚಕ್ಖೂಹಿ ನಿರನ್ತರಂ ಬುದ್ಧರೂಪಮೇವ ಓಲೋಕೇಸಿ, ತಸ್ಮಾ ಅಕ್ಖೀಹಿ ಪೂಜಾ ಕತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಅಕ್ಖಿಪೂಜಂ ನಾಮ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಚಕ್ಖೂನಂ ತಾದಿಸಸ್ಸ ಇಟ್ಠಾರಮ್ಮಣಸ್ಸ ಉಪಟ್ಠಾಪನೇನ ಅಕ್ಖೀನಂ ಪೂಜಾ ಕತಾ ನಾಮ ಹೋತೀತಿ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಕ್ಖಿಪೂಜಂ ನಾಮ ಅಕಾಸೀ’’ತಿ।
Āpāthaṃ karohīti sammukhaṃ karohi, gocaraṃ karohīti attho. Tena nimmitaṃ buddharūpaṃ passantoti sambandho. Kīdisaṃ taṃ buddharūpanti āha ‘‘sakalasarīravippakiṇṇā’’tiādi. Tattha puññappabhāvanibbattaggahaṇaṃ tena nimmitānampi asītianubyañjanapaṭimaṇḍitānaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇānaṃ bhagavato puññappabhāvanibbattaasītianubyañjanādīhi sadisattā katanti daṭṭhabbaṃ. Na hi tena tadā nimmitaṃ anekākāraparipuṇṇaṃ buddharūpaṃ bhagavato puññappabhāvena nibbattanti sakkā vattuṃ. Asītianubyañjanaṃ tambanakhatuṅganāsādi. Dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇaṃ suppatiṭṭhitapādatādi. Vikasita…pe… salilatalanti sūriyarasmisamphassena vikasitehi vikāsamupagatehi kaṃ alaṅkarotīti ‘‘kamala’’nti laddhanāmehi rattapadumehi nīluppalādibhedehi uppalehi ceva setapadumasaṅkhātehi puṇḍarīkehi ca paṭimaṇḍitaṃ samantato sajjitaṃ jalatalamiva. Tārāgaṇa…pe… gaganatalanti sabbattha vippakiṇṇatārakagaṇassa rasmijālavisadehi vipphuritāya bhāsamānāya sobhāya kantiyā samujjalaṃ sammā bhāsamānaṃ gaganatalamiva ākāsatalamiva. Sañjhāppabhā…pe… kanakagirisikharanti sañjhākālasañjātappabhānurāgehi indacāpehi vijjulatāhi ca parikkhittaṃ samantato parivāritaṃ kanakagirisikharamiva suvaṇṇapabbatakūṭamiva. Vimalaketumālāti ettha ‘‘ketumālā nāma sīsato nikkhamitvā upari muddhani puñjo hutvā dissamānarasmirāsī’’ti vadanti. ‘‘Muddhani majjhe paññāyamāno unnatappadesotipi vadantī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Yasmā pana asoko dhammarājā sañjātapītisomanasso sattāhaṃ nirāhāro hutvā yathāṭhitova avikkhittacitto pasādasommehi cakkhūhi nirantaraṃ buddharūpameva olokesi, tasmā akkhīhi pūjā katā nāma hotīti āha ‘‘akkhipūjaṃ nāma akāsī’’ti. Atha vā cakkhūnaṃ tādisassa iṭṭhārammaṇassa upaṭṭhāpanena akkhīnaṃ pūjā katā nāma hotīti vuttaṃ ‘‘akkhipūjaṃ nāma akāsī’’ti.
ಇದ್ಧಿವಿಭಾವನಾಧಿಕಾರಪ್ಪಸಙ್ಗೇನ ಚೇತಂ ವತ್ಥು ವುತ್ತಂ, ನಾನುಕ್ಕಮೇನ। ಅಯಞ್ಹೇತ್ಥ ಅನುಕ್ಕಮೋ – ಅಸೋಕೋ ಕಿರ ಮಹಾರಾಜಾ ಉಪರಿ ವಕ್ಖಮಾನಾನುಕ್ಕಮೇನ ಸೀಹಪಞ್ಜರೇನ ಓಲೋಕೇನ್ತೋ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ಇರಿಯಾಪಥಸಮ್ಪನ್ನಂ ನಾಗರಜನನಯನಾನಿ ಆಕಡ್ಢನ್ತಂ ಯುಗಮತ್ತಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಸಞ್ಜಾತಪೇಮೋ ಸಬಹುಮಾನೋ ಆಮನ್ತಾಪೇತ್ವಾ ಸೇತಚ್ಛತ್ತಸ್ಸ ಹೇಟ್ಠಾ ಸೀಹಾಸನೇ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಸಾಮಣೇರಸ್ಸ ವಚನಾದಾಸೇ ದಿಸ್ಸಮಾನಂ ದಸಬಲಸ್ಸ ಧಮ್ಮಕಾಯಂ ದಿಸ್ವಾ ರತನತ್ತಯೇ ಪಸೀದಿತ್ವಾ ಸಪರಿಸೋ ಸರಣಸೀಲೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಯ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅಭಿವಡ್ಢಮಾನಸದ್ಧೋ ಪುಬ್ಬೇ ಭೋಜಿಯಮಾನಾನಿ ತಿತ್ಥಿಯಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಿ ನೀಹರಿತ್ವಾ ಭಿಕ್ಖೂನಂ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಾನಂ ಸುವಕಾಹತಸಾಲಿಸಮ್ಪಾದಿತಭತ್ತಂ ಪಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ದೇವತೋಪನೀತಂ ಅನೋತತ್ತಸಲಿಲಂ ನಾಗಲತಾದನ್ತಕಟ್ಠಞ್ಚ ಉಪನಾಮೇತ್ವಾ ನಿಚ್ಚಸಙ್ಘುಪಟ್ಠಾನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಏಕದಿವಸಂ ಸುವಣ್ಣಸಙ್ಖಲಿಕಬನ್ಧನಂ ವಿಸ್ಸಜ್ಜೇತ್ವಾ ಕಾಳಂ ನಾಗರಾಜಾನಂ ಆನಯಿತ್ವಾ ತೇನ ನಿಮ್ಮಿತಂ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರಂ ಸಿರೀಸೋಭಗ್ಗಸಮ್ಪನ್ನಂ ಬುದ್ಧರೂಪಂ ಪಸ್ಸನ್ತೋ ದೀಘಪುಥುಲನಿಚ್ಚಲನಯನಪ್ಪಭಾಹಿ ಸತ್ತಾಹಂ ಅಕ್ಖಿಪೂಜಮಕಾಸಿ।
Iddhivibhāvanādhikārappasaṅgena cetaṃ vatthu vuttaṃ, nānukkamena. Ayañhettha anukkamo – asoko kira mahārājā upari vakkhamānānukkamena sīhapañjarena olokento nigrodhasāmaṇeraṃ iriyāpathasampannaṃ nāgarajananayanāni ākaḍḍhantaṃ yugamattaṃ pekkhamānaṃ disvā pasīditvā sañjātapemo sabahumāno āmantāpetvā setacchattassa heṭṭhā sīhāsane nisīdāpetvā bhojetvā sāmaṇerassa vacanādāse dissamānaṃ dasabalassa dhammakāyaṃ disvā ratanattaye pasīditvā sapariso saraṇasīlesu patiṭṭhāya tato paṭṭhāya abhivaḍḍhamānasaddho pubbe bhojiyamānāni titthiyasaṭṭhisahassāni nīharitvā bhikkhūnaṃ saṭṭhisahassānaṃ suvakāhatasālisampāditabhattaṃ paṭṭhapetvā devatopanītaṃ anotattasalilaṃ nāgalatādantakaṭṭhañca upanāmetvā niccasaṅghupaṭṭhānaṃ karonto ekadivasaṃ suvaṇṇasaṅkhalikabandhanaṃ vissajjetvā kāḷaṃ nāgarājānaṃ ānayitvā tena nimmitaṃ vuttappakāraṃ sirīsobhaggasampannaṃ buddharūpaṃ passanto dīghaputhulaniccalanayanappabhāhi sattāhaṃ akkhipūjamakāsi.
ಇದಾನಿ ಪನ ಯಥಾನುಸನ್ಧಿಂ ಘಟೇತ್ವಾ ಅನುಕ್ಕಮೇನ ತಸ್ಸ ಸಾಸನಾವತಾರಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ರಾಜಾ ಕಿರ ಅಭಿಸೇಕಂ ಪಾಪುಣಿತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ। ಬಾಹಿರಕಪಾಸಣ್ಡನ್ತಿ ಬಾಹಿರಕಪ್ಪವೇದಿತಂ ಸಮಯವಾದಂ। ಬಾಹಿರಕಪ್ಪವೇದಿತಾ ಹಿ ಸಮಯವಾದಾ ಸತ್ತಾನಂ ತಣ್ಹಾಪಾಸಂ ದಿಟ್ಠಿಪಾಸಞ್ಚ ಡೇನ್ತಿ ಓಡ್ಡೇನ್ತೀತಿ ‘‘ಪಾಸಣ್ಡಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹೀತಿ ವೀಮಂಸಮಾನೋ ಪರಿಗ್ಗಹೇಸಿ। ಬಿನ್ದುಸಾರೋ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಭತ್ತೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಪಿತು ಚನ್ದಗುತ್ತಸ್ಸ ಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇಸು ಸಮ್ಭತ್ತೋ ಅಹೋಸಿ। ಚನ್ದಕೇನ ನಾಮ ಕಿರ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇನ ಸಮುಸ್ಸಾಹಿತೋ ಚನ್ದಗುತ್ತಕುಮಾರೋ ತೇನ ದಿನ್ನನಯೇ ಠತ್ವಾ ಸಕಲಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕರಜ್ಜಮಕಾಸಿ, ತಸ್ಮಾ ತಸ್ಮಿಂ ಬ್ರಾಹ್ಮಣೇ ಸಞ್ಜಾತಬಹುಮಾನವಸೇನ ಚನ್ದಗುತ್ತಕಾಲತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಸಟ್ಠಿಸಹಸ್ಸಮತ್ತಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಕಾ ತಸ್ಮಿಂ ರಾಜಕುಲೇ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಿಕಾ ಅಹೇಸುಂ। ಬ್ರಾಹ್ಮಣಾನನ್ತಿ ಪಣ್ಡರಙ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಿಭಾವಮನುಪಗತೇ ದಸ್ಸೇತಿ। ಪಣ್ಡರಙ್ಗಪರಿಬ್ಬಾಜಕಾದಯೋ ಚ ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿವನ್ತೋತಿ ಆಹ ‘‘ಬ್ರಾಹ್ಮಣಜಾತಿಯಪಾಸಣ್ಡಾನ’’ನ್ತಿ। ಏತ್ಥ ಪನ ದಿಟ್ಠಿಪಾಸಾದೀನಂ ಓಡ್ಡನತೋ ಪಣ್ಡರಙ್ಗಾದಯೋವ ‘‘ಪಾಸಣ್ಡಾ’’ತಿ ವುತ್ತಾ। ಸೀಹಪಞ್ಜರೇತಿ ಮಹಾವಾತಪಾನೇ। ಉಪಸಮಪರಿಬಾಹಿರೇನಾತಿ ಉಪಸಮತೋ ಪರಿಬಾಹಿರೇನ, ಉಪಸಮರಹಿತೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅನ್ತೇಪುರಂ ಅತಿಹರಥಾತಿ ಅನ್ತೇಪುರಂ ಪವೇಸೇಥ, ಆನೇಥಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Idāni pana yathānusandhiṃ ghaṭetvā anukkamena tassa sāsanāvatāraṃ dassento āha ‘‘rājā kira abhisekaṃ pāpuṇitvā’’tiādi. Bāhirakapāsaṇḍanti bāhirakappaveditaṃ samayavādaṃ. Bāhirakappaveditā hi samayavādā sattānaṃ taṇhāpāsaṃ diṭṭhipāsañca ḍenti oḍḍentīti ‘‘pāsaṇḍā’’ti vuccanti. Pariggaṇhīti vīmaṃsamāno pariggahesi. Bindusāro brāhmaṇabhatto ahosīti attano pitu candaguttassa kālato paṭṭhāya brāhmaṇesu sambhatto ahosi. Candakena nāma kira brāhmaṇena samussāhito candaguttakumāro tena dinnanaye ṭhatvā sakalajambudīpe ekarajjamakāsi, tasmā tasmiṃ brāhmaṇe sañjātabahumānavasena candaguttakālato paṭṭhāya saṭṭhisahassamattā brāhmaṇajātikā tasmiṃ rājakule niccabhattikā ahesuṃ. Brāhmaṇānanti paṇḍaraṅgaparibbājakādibhāvamanupagate dasseti. Paṇḍaraṅgaparibbājakādayo ca brāhmaṇajātivantoti āha ‘‘brāhmaṇajātiyapāsaṇḍāna’’nti. Ettha pana diṭṭhipāsādīnaṃ oḍḍanato paṇḍaraṅgādayova ‘‘pāsaṇḍā’’ti vuttā. Sīhapañjareti mahāvātapāne. Upasamaparibāhirenāti upasamato paribāhirena, upasamarahitenāti attho. Antepuraṃ atiharathāti antepuraṃ pavesetha, ānethāti vuttaṃ hoti.
ಅಮಾ ಸಹ ಭವನ್ತಿ ಕಿಚ್ಚೇಸೂತಿ ಅಮಚ್ಚಾ, ರಜ್ಜಕಿಚ್ಚವೋಸಾಪನಕಾ। ದೇವಾತಿ ರಾಜಾನಂ ಆಲಪನ್ತಿ। ರಾಜಾನೋ ಹಿ ದಿಬ್ಬನ್ತಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಕೀಳನ್ತಿ, ತೇಸು ವಾ ವಿಹರನ್ತಿ ವಿಜಯಸಮತ್ಥತಾಯೋಗೇನ ಪಚ್ಚತ್ಥಿಕೇ ವಿಜೇತುಂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ಇಸ್ಸರಿಯಠಾನಾದಿಸಕ್ಕಾರದಾನಗಹಣಂ ತಂ ತಂ ಅತ್ಥಾನುಸಾಸನಂ ವಾ ಕರೋನ್ತಿ ವೋಹರನ್ತಿ, ಪುಞ್ಞಾನುಭಾವಪ್ಪತ್ತಾಯ ಜುತಿಯಾ ಜೋತನ್ತೀತಿ ವಾ ‘‘ದೇವಾ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ । ತಥಾ ಹಿ ತೇ ಚತೂಹಿ ಸಙ್ಗಹವತ್ಥೂಹಿ ಜನಂ ರಞ್ಜೇನ್ತಾ ಸಯಂ ಯಥಾವುತ್ತೇಹಿ ವಿಸೇಸೇಹಿ ರಾಜನ್ತಿ ದಿಪ್ಪನ್ತಿ ಸೋಭನ್ತೀತಿ ‘‘ರಾಜಾನೋ’’ತಿ ಚ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ನಿಗಣ್ಠಾದಯೋತಿ ಏತ್ಥ ನಿಗಣ್ಠೋ ನಾಮ ‘‘ಅಮ್ಹಾಕಂ ಗಣ್ಠನಕಿಲೇಸೋ ಸಂಸಾರೇ ಪಲಿಬುದ್ಧನಕಿಚ್ಚೋ ರಾಗಾದಿಕಿಲೇಸೋ ಖೇತ್ತವತ್ಥುಪುತ್ತದಾರಾದಿವಿಸಯೋ ನತ್ಥಿ, ಕಿಲೇಸಗಣ್ಠಿರಹಿತಾ ಮಯ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ವಾದಿತಾಯ ‘‘ನಿಗಣ್ಠಾ’’ತಿ ಲದ್ಧನಾಮಾ ತಿತ್ಥಿಯಾ।
Amā saha bhavanti kiccesūti amaccā, rajjakiccavosāpanakā. Devāti rājānaṃ ālapanti. Rājāno hi dibbanti kāmaguṇehi kīḷanti, tesu vā viharanti vijayasamatthatāyogena paccatthike vijetuṃ icchanti, issariyaṭhānādisakkāradānagahaṇaṃ taṃ taṃ atthānusāsanaṃ vā karonti voharanti, puññānubhāvappattāya jutiyā jotantīti vā ‘‘devā’’ti vuccanti . Tathā hi te catūhi saṅgahavatthūhi janaṃ rañjentā sayaṃ yathāvuttehi visesehi rājanti dippanti sobhantīti ‘‘rājāno’’ti ca vuccanti. Nigaṇṭhādayoti ettha nigaṇṭho nāma ‘‘amhākaṃ gaṇṭhanakileso saṃsāre palibuddhanakicco rāgādikileso khettavatthuputtadārādivisayo natthi, kilesagaṇṭhirahitā maya’’nti evaṃ vāditāya ‘‘nigaṇṭhā’’ti laddhanāmā titthiyā.
ಉಚ್ಚಾವಚಾನೀತಿ ಉಚ್ಚಾನಿ ಚ ಅವಚಾನಿ ಚ, ಮಹನ್ತಾನಿ ಚೇವ ಖುದ್ದಕಾನಿ ಚ, ಅಥ ವಾ ವಿಸಿಟ್ಠಾನಿ ಚೇವ ಲಾಮಕಾನಿ ಚಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಭದ್ದಪೀಠಕೇಸೂತಿ ವೇತ್ತಮಯಪೀಠೇಸು। ಸಾರೋತಿ ಸೀಲಾದಿಗುಣಸಾರೋ। ರಾಜಙ್ಗಣೇನಾತಿ ರಾಜನಿವೇಸನದ್ವಾರೇ ವಿವಟೇನ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೇನ। ಅಙ್ಗಣನ್ತಿ ಹಿ ಕತ್ಥಚಿ ಕಿಲೇಸಾ ವುಚ್ಚನ್ತಿ ‘‘ರಾಗೋ ಅಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ವಿಭ॰ ೯೨೪)। ರಾಗಾದಯೋ ಹಿ ಅಙ್ಗನ್ತಿ ಏತೇಹಿ ತಂಸಮಙ್ಗೀಪುಗ್ಗಲಾ ನಿಹೀನಭಾವಂ ಗಚ್ಛನ್ತೀತಿ ಅಙ್ಗಣಾನೀತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಕತ್ಥಚಿ ಮಲಂ ವಾ ಪಙ್ಕೋ ವಾ ‘‘ತಸ್ಸೇವ ರಜಸ್ಸ ವಾ ಅಙ್ಗಣಸ್ಸ ವಾ ಪಹಾನಾಯ ವಾಯಮತೀ’’ತಿಆದೀಸು (ಮ॰ ನಿ॰ ೧.೧೮೪)। ಅಞ್ಜತಿ ಸಮ್ಮಕ್ಖೇತೀತಿ ಹಿ ಅಙ್ಗಣಂ, ಮಲಾದಿ। ಕತ್ಥಚಿ ತಥಾರೂಪೋ ವಿವಟಪ್ಪದೇಸೋ ‘‘ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಂ ಬೋಧಿಯಙ್ಗಣ’’ನ್ತಿಆದೀಸು। ಅಞ್ಜತಿ ತತ್ಥ ಠಿತಂ ಅತಿಸುನ್ದರತಾಯ ಅಭಿಬ್ಯಞ್ಜೇತೀತಿ ಹಿ ಅಙ್ಗಣಂ, ವಿವಟೋ ಭೂಮಿಪ್ಪದೇಸೋ। ಇಧಾಪಿ ಸೋಯೇವ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ। ದನ್ತನ್ತಿಆದೀಸು ಕಿಲೇಸವಿಪ್ಫನ್ದರಹಿತಚಿತ್ತತಾಯ ದನ್ತಂ, ನಿಚ್ಚಂ ಪಚ್ಚುಪಟ್ಠಿತಸತಾರಕ್ಖತಾಯ ಗುತ್ತಂ, ಚಕ್ಖಾದಿಇನ್ದ್ರಿಯಾನಂ ಸನ್ತತಾಯ ಸನ್ತಿನ್ದ್ರಿಯಂ, ಪಾಸಾದಿಕೇನ ಇರಿಯಾಪಥೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಸಮ್ಪನ್ನಇರಿಯಾಪಥಂ। ಇದಾನಿ ನಿಗ್ರೋಧಸಾಮಣೇರಂ ಸರೂಪತೋ ವಿಭಾವೇತುಕಾಮೋ ಆಹ ‘‘ಕೋ ಪನಾಯಂ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮಾ’’ತಿಆದಿ।
Uccāvacānīti uccāni ca avacāni ca, mahantāni ceva khuddakāni ca, atha vā visiṭṭhāni ceva lāmakāni cāti attho. Bhaddapīṭhakesūti vettamayapīṭhesu. Sāroti sīlādiguṇasāro. Rājaṅgaṇenāti rājanivesanadvāre vivaṭena bhūmippadesena. Aṅgaṇanti hi katthaci kilesā vuccanti ‘‘rāgo aṅgaṇa’’ntiādīsu (vibha. 924). Rāgādayo hi aṅganti etehi taṃsamaṅgīpuggalā nihīnabhāvaṃ gacchantīti aṅgaṇānīti vuccanti. Katthaci malaṃ vā paṅko vā ‘‘tasseva rajassa vā aṅgaṇassa vā pahānāya vāyamatī’’tiādīsu (ma. ni. 1.184). Añjati sammakkhetīti hi aṅgaṇaṃ, malādi. Katthaci tathārūpo vivaṭappadeso ‘‘cetiyaṅgaṇaṃ bodhiyaṅgaṇa’’ntiādīsu. Añjati tattha ṭhitaṃ atisundaratāya abhibyañjetīti hi aṅgaṇaṃ, vivaṭo bhūmippadeso. Idhāpi soyeva adhippeto. Dantantiādīsu kilesavipphandarahitacittatāya dantaṃ, niccaṃ paccupaṭṭhitasatārakkhatāya guttaṃ, cakkhādiindriyānaṃ santatāya santindriyaṃ, pāsādikena iriyāpathena samannāgatattā sampannairiyāpathaṃ. Idāni nigrodhasāmaṇeraṃ sarūpato vibhāvetukāmo āha ‘‘ko panāyaṃ nigrodho nāmā’’tiādi.
ತತ್ರಾಯಂ ಅನುಪುಬ್ಬಿಕಥಾತಿ ಏತ್ಥ ಬಿನ್ದುಸಾರಸ್ಸ ಕಿರ ಏಕಸತಪುತ್ತೇಸು ಮೋರಿಯವಂಸಜಾಯ ಧಮ್ಮದೇವಿಯಾ ಅಸೋಕತಿಸ್ಸನಾಮಾನಂ ದ್ವಿನ್ನಂ ಪುತ್ತಾನಂ ಮಜ್ಝೇ ಜೇಟ್ಠೋ ಅಸೋಕಕುಮಾರೋ ಅವನ್ತಿರಟ್ಠಂ ಭುಞ್ಜತಿ। ಪಿತರಾ ಪೇಸಿತೋ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತತೋ ಪಞ್ಞಾಸಯೋಜನಮತ್ಥಕೇ ವಿಟಟೂಭಭಯಾಗತಾನಂ ಸಾಕಿಯಾನಮಾವಾಸಂ ವೇಟಿಸಂ ನಾಮ ನಗರಂ ಪತ್ವಾ ತತ್ಥ ವೇಟಿಸಂ ನಾಮ ಸೇಟ್ಠಿಧೀತರಂ ಆದಾಯ ಉಜ್ಜೇನೀರಾಜಧಾನಿಯಂ ರಜ್ಜಂ ಕರೋನ್ತೋ ಮಹಿನ್ದಂ ನಾಮ ಕುಮಾರಂ ಸಙ್ಘಮಿತ್ತಞ್ಚ ಕುಮಾರಿಕಂ ಲಭಿತ್ವಾ ತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ರಜ್ಜಸುಖಮನುಭವನ್ತೋ ಪಿತುನೋ ಗಿಲಾನಭಾವಂ ಸುತ್ವಾ ಉಜ್ಜೇನಿಂ ಪಹಾಯ ಸೀಘಂ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಂ ಉಪಗನ್ತ್ವಾ ಪಿತು ಉಪಟ್ಠಾನಂ ಕತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಅಚ್ಚಯೇನ ರಜ್ಜಂ ಅಗ್ಗಹೇಸಿ। ತಂ ಸುತ್ವಾ ಯುವರಾಜಾ ಸುಮನಾಭಿಧಾನೋ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ಅಜ್ಜ ಮೇ ಮರಣಂ ವಾ ಹೋತು ರಜ್ಜಂ ವಾ’’ತಿ ಅಟ್ಠನವುತಿಭಾತಿಕಪರಿವುತೋ ಸಂವಟ್ಟಸಾಗರೇ ಜಲತರಙ್ಗಸಙ್ಘಾತೋ ವಿಯ ಅಜ್ಝೋತ್ಥರನ್ತೋ ಉಪಗಚ್ಛತಿ। ತತೋ ಅಸೋಕೋ ಉಜ್ಜೇನೀರಾಜಾ ಸಙ್ಗಾಮಂ ಪಕ್ಖನ್ದಿತ್ವಾ ಸತ್ತುಮದ್ದನಂ ಕರೋನ್ತೋ ಸುಮನಂ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಘಾತೇಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಬಿನ್ದುಸಾರರಞ್ಞೋ ಕಿರ ದುಬ್ಬಲಕಾಲೇಯೇವ ಅಸೋಕಕುಮಾರೋ ಅತ್ತನಾ ಲದ್ಧಂ ಉಜ್ಜೇನೀರಜ್ಜಂ ಪಹಾಯ ಆಗನ್ತ್ವಾ ಸಬ್ಬನಗರಂ ಅತ್ತನೋ ಹತ್ಥಗತಂ ಕತ್ವಾ ಸುಮನಂ ನಾಮ ರಾಜಕುಮಾರಂ ಅಗ್ಗಹೇಸೀ’’ತಿ।
Tatrāyaṃ anupubbikathāti ettha bindusārassa kira ekasataputtesu moriyavaṃsajāya dhammadeviyā asokatissanāmānaṃ dvinnaṃ puttānaṃ majjhe jeṭṭho asokakumāro avantiraṭṭhaṃ bhuñjati. Pitarā pesito pāṭaliputtato paññāsayojanamatthake viṭaṭūbhabhayāgatānaṃ sākiyānamāvāsaṃ veṭisaṃ nāma nagaraṃ patvā tattha veṭisaṃ nāma seṭṭhidhītaraṃ ādāya ujjenīrājadhāniyaṃ rajjaṃ karonto mahindaṃ nāma kumāraṃ saṅghamittañca kumārikaṃ labhitvā tehi saddhiṃ rajjasukhamanubhavanto pituno gilānabhāvaṃ sutvā ujjeniṃ pahāya sīghaṃ pāṭaliputtaṃ upagantvā pitu upaṭṭhānaṃ katvā tassa accayena rajjaṃ aggahesi. Taṃ sutvā yuvarājā sumanābhidhāno kujjhitvā ‘‘ajja me maraṇaṃ vā hotu rajjaṃ vā’’ti aṭṭhanavutibhātikaparivuto saṃvaṭṭasāgare jalataraṅgasaṅghāto viya ajjhottharanto upagacchati. Tato asoko ujjenīrājā saṅgāmaṃ pakkhanditvā sattumaddanaṃ karonto sumanaṃ nāma rājakumāraṃ gahetvā ghātesi. Tena vuttaṃ ‘‘bindusārarañño kira dubbalakāleyeva asokakumāro attanā laddhaṃ ujjenīrajjaṃ pahāya āgantvā sabbanagaraṃ attano hatthagataṃ katvā sumanaṃ nāma rājakumāraṃ aggahesī’’ti.
ಪರಿಪುಣ್ಣಗಬ್ಭಾತಿ ಪರಿಪಕ್ಕಗಬ್ಭಾ। ಏಕಂ ಸಾಲನ್ತಿ ಸಬ್ಬಪರಿಚ್ಛನ್ನಂ ಏಕಂ ಪಾಸಾದಂ। ‘‘ದೇವತಾಯ ಪನ ಆನುಭಾವೇನ ತಸ್ಮಿಂ ಪಾಸಾದೇ ಮಹಾಜನೇನ ಅದಿಸ್ಸಮಾನಾ ಹುತ್ವಾ ವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ನಿಬದ್ಧವತ್ತನ್ತಿ ‘‘ಏಕಸ್ಸ ದಿವಸಸ್ಸ ಏತ್ತಕ’’ನ್ತಿ ನಿಯಾಮೇತ್ವಾ ಠಪಿತವತ್ತಂ। ಹೇತುಸಮ್ಪದನ್ತಿ ಅರಹತ್ತೂಪನಿಸ್ಸಯಪುಞ್ಞಸಮ್ಪದಂ। ಖುರಗ್ಗೇಯೇವಾತಿ ಖುರಕಮ್ಮಪರಿಯೋಸಾನೇಯೇವ, ತಚಪಞ್ಚಕಕಮ್ಮಟ್ಠಾನಂ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಪರಿಗ್ಗಣ್ಹನ್ತೋ ಅನ್ತಿಮಾಯ ಕೇಸವಟ್ಟಿಯಾ ವೋರೋಪನಾಯ ಸಮಕಾಲಮೇವ ಚ ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಸರೀರಂ ಜಗ್ಗಿತ್ವಾತಿ ದನ್ತಕಟ್ಠಖಾದನಮುಖಧೋವನಾದೀಹಿ ಸರೀರಪರಿಕಮ್ಮಂ ಕತ್ವಾ।
Paripuṇṇagabbhāti paripakkagabbhā. Ekaṃ sālanti sabbaparicchannaṃ ekaṃ pāsādaṃ. ‘‘Devatāya pana ānubhāvena tasmiṃ pāsāde mahājanena adissamānā hutvā vāsaṃ kappesī’’ti vadanti. Nibaddhavattanti ‘‘ekassa divasassa ettaka’’nti niyāmetvā ṭhapitavattaṃ. Hetusampadanti arahattūpanissayapuññasampadaṃ. Khuraggeyevāti khurakammapariyosāneyeva, tacapañcakakammaṭṭhānaṃ gahetvā taṃ pariggaṇhanto antimāya kesavaṭṭiyā voropanāya samakālameva ca arahattaṃ pāpuṇīti vuttaṃ hoti. Sarīraṃ jaggitvāti dantakaṭṭhakhādanamukhadhovanādīhi sarīraparikammaṃ katvā.
ಸೀಹಪಞ್ಜರೇ ಚಙ್ಕಮತೀತಿ ಸೀಹಪಞ್ಜರಸಮೀಪೇ ಅಪರಾಪರಂ ಚಙ್ಕಮತಿ। ತಙ್ಖಣಞ್ಞೇವಾತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಖಣೇಯೇವ। ಅಯಂ ಜನೋತಿ ರಾಜಙ್ಗಣೇ ಚರಮಾನಂ ಜನಂ ದಿಸ್ವಾ ವದತಿ। ಭನ್ತಮಿಗಪ್ಪಟಿಭಾಗೋತಿ ಅನವಟ್ಠಿತತ್ತಾ ಕಾಯಚಾಪಲ್ಲೇನ ಸಮನ್ನಾಗತತ್ತಾ ಭನ್ತಮಿಗಸದಿಸೋ। ಅತಿವಿಯ ಸೋಭತೀತಿ ಸಮ್ಬನ್ಧೋ। ಆಲೋಕಿತವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಏತ್ಥ ಆಲೋಕಿತಂ ನಾಮ ಪುರತೋಪೇಕ್ಖನಂ। ಅಭಿಮುಖೋಲೋಕನಞ್ಹಿ ‘‘ಆಲೋಕಿತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ವಿಲೋಕಿತನ್ತಿ ಅನುದಿಸಾಪೇಕ್ಖನಂ, ಯಂ ದಿಸಾಭಿಮುಖಂ ಓಲೋಕೇತಿ, ತದನುಗತದಿಸಾಪೇಕ್ಖನನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಸಮಿಞ್ಜನಂ ಪಬ್ಬಸಙ್ಕೋಚನಂ। ಪಸಾರಣಞ್ಚ ತೇಸಂಯೇವ ಪಸಾರಣಂ। ಲೋಕುತ್ತರಧಮ್ಮೋತಿ ಸೇಸಜನೇಸು ಅವಿಜ್ಜಮಾನೋ ವಿಸಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ। ಪೇಮಂ ಸಣ್ಠಹೀತಿ ಪೇಮಂ ಪತಿಟ್ಠಾಸಿ, ಉಪ್ಪಜ್ಜೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸೀತಿ ಮಧುವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸಿ।
Sīhapañjare caṅkamatīti sīhapañjarasamīpe aparāparaṃ caṅkamati. Taṅkhaṇaññevāti tasmiṃ khaṇeyeva. Ayaṃ janoti rājaṅgaṇe caramānaṃ janaṃ disvā vadati. Bhantamigappaṭibhāgoti anavaṭṭhitattā kāyacāpallena samannāgatattā bhantamigasadiso. Ativiya sobhatīti sambandho. Ālokitavilokitanti ettha ālokitaṃ nāma puratopekkhanaṃ. Abhimukholokanañhi ‘‘ālokita’’nti vuccati. Vilokitanti anudisāpekkhanaṃ, yaṃ disābhimukhaṃ oloketi, tadanugatadisāpekkhananti attho. Samiñjanaṃ pabbasaṅkocanaṃ. Pasāraṇañca tesaṃyeva pasāraṇaṃ. Lokuttaradhammoti sesajanesu avijjamāno visiṭṭhadhammo. Pemaṃ saṇṭhahīti pemaṃ patiṭṭhāsi, uppajjīti attho. Vāṇijako ahosīti madhuvāṇijako ahosi.
ಅತೀತೇ ಕಿರ ತಯೋ ಭಾತರೋ ಮಧುವಾಣಿಜಕಾ ಅಹೇಸುಂ। ತೇಸು ಕನಿಟ್ಠೋ ಮಧುಂ ವಿಕ್ಕಿಣಾತಿ, ಇತರೇ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಹರನ್ತಿ। ತದಾ ಏಕೋ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಪಣ್ಡುಕರೋಗಾತುರೋ ಅಹೋಸಿ। ಅಪರೋ ಪನ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ತದತ್ಥಂ ಮಧುಭಿಕ್ಖಾಯ ಚರಮಾನೋ ನಗರಂ ಪಾವಿಸಿ। ಪವಿಟ್ಠಞ್ಚ ತಂ ಏಕಾ ಕುಮ್ಭದಾಸೀ ಉದಕಹರಣತ್ಥಂ ತಿತ್ಥಂ ಗಚ್ಛಮಾನಾ ಅದ್ದಸ। ದಿಸ್ವಾ ಚ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ಆಗತಕಾರಣಞ್ಚ ಞತ್ವಾ ‘‘ಏತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಮಧುವಾಣಿಜಕಾ ವಸನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಗಚ್ಛಥಾ’’ತಿ ಹತ್ಥಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ಮಧುಆಪಣಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಸೋ ಚ ತತ್ಥ ಅಗಮಾಸಿ। ತಂ ದಿಸ್ವಾ ಕನಿಟ್ಠೋ ಮಧುವಾಣಿಜೋ ಸಞ್ಜಾತಪೀತಿಸೋಮನಸ್ಸೋ ‘‘ಕೇನಾಗತಾತ್ಥ, ಭನ್ತೇ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ತಮತ್ಥಂ ವಿದಿತ್ವಾ ಪತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಮಧುನೋ ಪೂರೇತ್ವಾ ದದಮಾನೋ ಪತ್ತಪುಣ್ಣಂ ಮಧುಂ ಉಗ್ಗನ್ತ್ವಾ ಮುಖತೋ ವಿಸ್ಸನ್ದಿತ್ವಾ ಭೂಮಿಯಂ ಪತಮಾನಂ ದಿಸ್ವಾ ಪಸನ್ನಮಾನಸೋ ‘‘ಇಮಿನಾಹಂ, ಭನ್ತೇ, ಪುಞ್ಞಕಮ್ಮೇನ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಏಕರಜ್ಜಂ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಆಣಾ ಚ ಮೇ ಆಕಾಸೇ ಪಥವಿಯಞ್ಚ ಯೋಜನಪ್ಪಮಾಣೇ ಠಾನೇ ಫರತೂ’’ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ। ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧೋ ಚ ‘‘ಏವಂ ಹೋತು ಉಪಾಸಕಾ’’ತಿ ವತ್ವಾ ಗನ್ಧಮಾದನಂ ಗನ್ತ್ವಾ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಭೇಸಜ್ಜಮಕಾಸಿ।
Atīte kira tayo bhātaro madhuvāṇijakā ahesuṃ. Tesu kaniṭṭho madhuṃ vikkiṇāti, itare araññato āharanti. Tadā eko paccekabuddho paṇḍukarogāturo ahosi. Aparo pana paccekabuddho tadatthaṃ madhubhikkhāya caramāno nagaraṃ pāvisi. Paviṭṭhañca taṃ ekā kumbhadāsī udakaharaṇatthaṃ titthaṃ gacchamānā addasa. Disvā ca pucchitvā āgatakāraṇañca ñatvā ‘‘ettha, bhante, madhuvāṇijakā vasanti, tattha gacchathā’’ti hatthaṃ pasāretvā madhuāpaṇaṃ dassesi. So ca tattha agamāsi. Taṃ disvā kaniṭṭho madhuvāṇijo sañjātapītisomanasso ‘‘kenāgatāttha, bhante’’ti pucchitvā tamatthaṃ viditvā pattaṃ gahetvā madhuno pūretvā dadamāno pattapuṇṇaṃ madhuṃ uggantvā mukhato vissanditvā bhūmiyaṃ patamānaṃ disvā pasannamānaso ‘‘imināhaṃ, bhante, puññakammena jambudīpe ekarajjaṃ kareyyaṃ, āṇā ca me ākāse pathaviyañca yojanappamāṇe ṭhāne pharatū’’ti patthanamakāsi. Paccekabuddho ca ‘‘evaṃ hotu upāsakā’’ti vatvā gandhamādanaṃ gantvā paccekabuddhassa bhesajjamakāsi.
ಕನಿಟ್ಠೋ ಪನ ಮಧುವಾಣಿಜೋ ಮಧುಂ ದತ್ವಾ ಗೇಹೇ ನಿಸಿನ್ನೋ ಇತರೇ ಅರಞ್ಞತೋ ಆಗತೇ ದಿಸ್ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ತುಮ್ಹಾಕಂ ಭಾತರೋ ಚಿತ್ತಂ ಪಸಾದೇಥ, ಮಮಞ್ಚ ತುಮ್ಹಾಕಞ್ಚ ಮಧುಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಈದಿಸಸ್ಸ ನಾಮ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಸ್ಸ ಪತ್ತಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ಅದಾಸಿ’’ನ್ತಿ। ತೇಸು ಜೇಟ್ಠೋ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ಏವಮಾಹ ‘‘ಚಣ್ಡಾಲಾಪಿ ಕಾಸಾವನಿವಾಸಿನೋ ಹೋನ್ತಿ, ನನು ತವ ಹತ್ಥತೋ ಮಧುಂ ಪಟಿಗ್ಗಹೇತ್ವಾ ಗತೋ ಚಣ್ಡಾಲೋ ಭವಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ। ಮಜ್ಝಿಮೋ ಪನ ಕುಜ್ಝಿತ್ವಾ ‘‘ತವ ಪಚ್ಚೇಕಬುದ್ಧಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಪರಸಮುದ್ದೇ ನಿಕ್ಖಿಪಾಹೀ’’ತಿ ಆಹ। ಪಚ್ಛಾ ಪನ ತೇಪಿ ದ್ವೇ ಭಾತರೋ ಕನಿಟ್ಠೇನ ವುಚ್ಚಮಾನಂ ದಾನಾನಿಸಂಸಪಟಿಸಂಯುತ್ತಕಥಂ ಸುತ್ವಾ ಅನುಮೋದಿಂಸುಯೇವ। ಸಾಪಿ ಚ ಕುಮ್ಭದಾಸೀ ‘‘ತಸ್ಸ ಮಧುದಾಯಕಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಭವೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ಪತ್ಥನಮಕಾಸಿ। ತೇಸು ಕನಿಟ್ಠೋ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ, ಸಾ ಚ ಕುಮ್ಭದಾಸೀ ಅತಿವಿಯ ರೂಪಸೋಭಗ್ಗಪ್ಪತ್ತಾ ಅಸನ್ಧಿಮಿತ್ತಾ ನಾಮ ತಸ್ಸ ಅಗ್ಗಮಹೇಸೀ ಅಹೋಸಿ। ಪರಸಮುದ್ದವಾದೀ ಪನ ಮಜ್ಝಿಮೋ ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ದೇವಾನಂಪಿಯತಿಸ್ಸೋ ನಾಮ ಮಹಾನುಭಾವೋ ರಾಜಾ ಅಹೋಸಿ। ಜೇಟ್ಠೋ ಪನ ಚಣ್ಡಾಲವಾದಿತಾಯ ಚಣ್ಡಾಲಗಾಮೇ ಜಾತೋ ನಿಗ್ರೋಧೋ ನಾಮ ಸಾಮಣೇರೋ ಅಹೋಸಿ। ತೇನ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪುಬ್ಬೇ ಹಿ ಕಿರ ಪುಞ್ಞಕರಣಕಾಲೇ ಏಸ ರಞ್ಞೋ ಜೇಟ್ಠಭಾತಾ ವಾಣಿಜಕೋ ಅಹೋಸೀ’’ತಿ।
Kaniṭṭho pana madhuvāṇijo madhuṃ datvā gehe nisinno itare araññato āgate disvā evamāha ‘‘tumhākaṃ bhātaro cittaṃ pasādetha, mamañca tumhākañca madhuṃ gahetvā īdisassa nāma paccekabuddhassa pattaṃ pūretvā adāsi’’nti. Tesu jeṭṭho kujjhitvā evamāha ‘‘caṇḍālāpi kāsāvanivāsino honti, nanu tava hatthato madhuṃ paṭiggahetvā gato caṇḍālo bhavissatī’’ti. Majjhimo pana kujjhitvā ‘‘tava paccekabuddhaṃ gahetvā parasamudde nikkhipāhī’’ti āha. Pacchā pana tepi dve bhātaro kaniṭṭhena vuccamānaṃ dānānisaṃsapaṭisaṃyuttakathaṃ sutvā anumodiṃsuyeva. Sāpi ca kumbhadāsī ‘‘tassa madhudāyakassa aggamahesī bhaveyya’’nti patthanamakāsi. Tesu kaniṭṭho asoko dhammarājā ahosi, sā ca kumbhadāsī ativiya rūpasobhaggappattā asandhimittā nāma tassa aggamahesī ahosi. Parasamuddavādī pana majjhimo imasmiṃyeva tambapaṇṇidīpe devānaṃpiyatisso nāma mahānubhāvo rājā ahosi. Jeṭṭho pana caṇḍālavāditāya caṇḍālagāme jāto nigrodho nāma sāmaṇero ahosi. Tena vuttaṃ ‘‘pubbe hi kira puññakaraṇakāle esa rañño jeṭṭhabhātā vāṇijako ahosī’’ti.
ಪುಬ್ಬೇ ವ ಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಏತ್ಥ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨.೨.೧೭೪) ಗಾಥಾಬನ್ಧವಸೇನ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ, ಪುಬ್ಬೇ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ ವಾತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ತತ್ಥ ಪುಬ್ಬೇತಿ ಅತೀತಜಾತಿಯಂ। ಸನ್ನಿವಾಸೇನಾತಿ ಸಹವಾಸೇನ। ಸಹಸದ್ದತ್ಥೋ ಹಿ ಅಯಂ ಸಂಸದ್ದೋ। ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನಹಿತೇನ ವಾತಿ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇ ವತ್ತಮಾನಭವೇ ಹಿತಚರಣೇನ ವಾ। ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಸಿನೇಹಸಙ್ಖಾತಂ ಪೇಮಂ ಜಾಯತೇ ಉಪ್ಪಜ್ಜತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಪೇಮಂ ನಾಮೇತಂ ದ್ವೀಹಿಪಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಜಾಯತಿ, ಪುರಿಮಭವೇ ಮಾತಾ ವಾ ಪಿತಾ ವಾ ಧೀತಾ ವಾ ಪುತ್ತೋ ವಾ ಭಾತಾ ವಾ ಭಗಿನೀ ವಾ ಪತಿ ವಾ ಭರಿಯಾ ವಾ ಸಹಾಯೋ ವಾ ಮಿತ್ತೋ ವಾ ಹುತ್ವಾ ಯೋ ಯೇನ ಸದ್ಧಿಂ ಏಕಟ್ಠಾನೇ ನಿವುತ್ಥಪುಬ್ಬೋ, ತಸ್ಸ ಇಮಿನಾ ಪುಬ್ಬೇ ವಾ ಸನ್ನಿವಾಸೇನ ಭವನ್ತರೇಪಿ ಅನುಬನ್ಧನ್ತೋ ಸೋ ಸಿನೇಹೋ ನ ವಿಜಹತಿ, ಇಮಸ್ಮಿಂ ಅತ್ತಭಾವೇ ಕತೇನ ಪಚ್ಚುಪ್ಪನ್ನೇನ ಹಿತೇನ ವಾತಿ ಏವಂ ಇಮೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ತಂ ಪೇಮಂ ನಾಮ ಜಾಯತೀತಿ। ಕಿಂ ವಿಯಾತಿ ಆಹ ‘‘ಉಪ್ಪಲಂ ವ ಯಥೋದಕೇ’’ತಿ। ಏತ್ಥಾಪಿ ವಾ-ಸದ್ದಸ್ಸ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ರಸ್ಸತ್ತಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಅವುತ್ತಸಮ್ಪಿಣ್ಡನತ್ಥೋ ಚೇತ್ಥ ವಾಸದ್ದೋ। ತೇನ ಪದುಮಾದಯೋ ಸಙ್ಗಣ್ಹಾತಿ। ಯಥಾ-ಸದ್ದೋ ಉಪಮಾಯಂ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯಥಾ ಉಪ್ಪಲಞ್ಚ ಸೇಸಞ್ಚ ಪದುಮಾದಿ ಉದಕೇ ಜಾಯಮಾನಂ ದ್ವೇ ಕಾರಣಾನಿ ನಿಸ್ಸಾಯ ಜಾಯತಿ ಉದಕಞ್ಚೇವ ಕಲಲಞ್ಚ, ತಥಾ ಏತೇಹಿ ದ್ವೀಹಿ ಕಾರಣೇಹಿ ಪೇಮಂ ಜಾಯತೀತಿ।
Pubbe va sannivāsenāti ettha (jā. aṭṭha. 2.2.174) gāthābandhavasena vā-saddassa rassattaṃ katanti veditabbaṃ, pubbe sannivāsena vāti vuttaṃ hoti. Tattha pubbeti atītajātiyaṃ. Sannivāsenāti sahavāsena. Sahasaddattho hi ayaṃ saṃsaddo. Paccuppannahitena vāti paccuppanne vattamānabhave hitacaraṇena vā. Evaṃ imehi dvīhi kāraṇehi sinehasaṅkhātaṃ pemaṃ jāyate uppajjati. Idaṃ vuttaṃ hoti – pemaṃ nāmetaṃ dvīhipi kāraṇehi jāyati, purimabhave mātā vā pitā vā dhītā vā putto vā bhātā vā bhaginī vā pati vā bhariyā vā sahāyo vā mitto vā hutvā yo yena saddhiṃ ekaṭṭhāne nivutthapubbo, tassa iminā pubbe vā sannivāsena bhavantarepi anubandhanto so sineho na vijahati, imasmiṃ attabhāve katena paccuppannena hitena vāti evaṃ imehi dvīhi kāraṇehi taṃ pemaṃ nāma jāyatīti. Kiṃ viyāti āha ‘‘uppalaṃ va yathodake’’ti. Etthāpi vā-saddassa vuttanayeneva rassattaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Avuttasampiṇḍanattho cettha vāsaddo. Tena padumādayo saṅgaṇhāti. Yathā-saddo upamāyaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – yathā uppalañca sesañca padumādi udake jāyamānaṃ dve kāraṇāni nissāya jāyati udakañceva kalalañca, tathā etehi dvīhi kāraṇehi pemaṃ jāyatīti.
ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇತಿ ಸನ್ತಿಕಂ ಉಪಗತಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥೇ। ರಞ್ಞೋ ಅನುರೂಪನ್ತಿ ಏಕೂನಸತಭಾತುಕಾನಂ ಘಾತಿತತ್ತಾ ಚಣ್ಡಪಕತಿತಾಯ ರಜ್ಜೇ ಠಿತತ್ತಾ ಚ ‘‘ಪಮಾದವಿಹಾರೀ ಅಯ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ತದನುರೂಪಂ ಧಮ್ಮಪದೇ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗಂ ದೇಸೇತುಂ ಆರಭಿ। ತತ್ಥ (ಧ॰ ಪ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೧.೨೩) ಅಪ್ಪಮಾದೋತಿ ಸತಿಯಾ ಅವಿಪ್ಪವಾಸೋ, ನಿಚ್ಚಂ ಉಪಟ್ಠಿತಾಯ ಸತಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಅಮತಪದನ್ತಿ ಅಮತಂ ವುಚ್ಚತಿ ನಿಬ್ಬಾನಂ। ತಞ್ಹಿ ಅಜಾತತ್ತಾ ನ ಜೀಯತಿ ನ ಮೀಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ‘‘ಅಮತ’’ನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಮತಸ್ಸ ಪದಂ ಅಮತಪದಂ, ಅಮತಸ್ಸ ಅಧಿಗಮುಪಾಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಪಮಾದೋತಿ ಪಮಜ್ಜನಭಾವೋ, ಮುಟ್ಠಸ್ಸಚ್ಚಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸತಿಯಾ ವೋಸ್ಸಗ್ಗಸ್ಸೇತಂ ನಾಮಂ। ಮಚ್ಚುನೋತಿ ಮರಣಸ್ಸ। ಪದನ್ತಿ ಉಪಾಯೋ ಮಗ್ಗೋ। ಪಮತ್ತೋ ಹಿ ಜಾತಿಂ ನಾತಿವತ್ತತಿ, ಜಾತೋ ಪನ ಜೀಯತಿ ಚೇವ ಮೀಯತಿ ಚಾತಿ ಪಮಾದೋ ಮಚ್ಚುನೋ ಪದಂ ನಾಮ ಹೋತಿ, ಮರಣಂ ಉಪನೇತೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Rañño hattheti santikaṃ upagatassa rañño hatthe. Rañño anurūpanti ekūnasatabhātukānaṃ ghātitattā caṇḍapakatitāya rajje ṭhitattā ca ‘‘pamādavihārī aya’’nti maññamāno tadanurūpaṃ dhammapade appamādavaggaṃ desetuṃ ārabhi. Tattha (dha. pa. aṭṭha. 1.23) appamādoti satiyā avippavāso, niccaṃ upaṭṭhitāya satiyā etaṃ adhivacanaṃ. Amatapadanti amataṃ vuccati nibbānaṃ. Tañhi ajātattā na jīyati na mīyati, tasmā ‘‘amata’’nti vuccati. Amatassa padaṃ amatapadaṃ, amatassa adhigamupāyoti vuttaṃ hoti. Pamādoti pamajjanabhāvo, muṭṭhassaccasaṅkhātassa satiyā vossaggassetaṃ nāmaṃ. Maccunoti maraṇassa. Padanti upāyo maggo. Pamatto hi jātiṃ nātivattati, jāto pana jīyati ceva mīyati cāti pamādo maccuno padaṃ nāma hoti, maraṇaṃ upanetīti vuttaṃ hoti.
ಅಞ್ಞಾತಂ ತಾತ, ಪರಿಯೋಸಾಪೇಹೀತಿ ಇಮಿನಾ ‘‘ಸದಾ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಹುತ್ವಾ ವತ್ತಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಏತ್ತಕೇನೇವ ಮಯಾ ಞಾತಂ, ತುಮ್ಹೇ ಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇಥಾ’’ತಿ ತಸ್ಮಿಂ ಧಮ್ಮೇ ಅತ್ತನೋ ಪಟಿಪಜ್ಜಿತುಕಾಮತಂ ದೀಪೇನ್ತೋ ಧಮ್ಮದೇಸನಾಯ ಪರಿಯೋಸಾನಂ ಪಾಪೇತ್ವಾ ಕಥನೇ ಉಸ್ಸಾಹಂ ಜನೇತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ಅಭಾಸೀತಿ ಏತ್ಥ ‘ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮಿ ವಿತಕ್ಕೇಮೀ’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಗಹೇತ್ವಾ ‘ಸಬ್ಬಂ ಅಪ್ಪಮಾದವಗ್ಗಂ ಭಾಸಿಸ್ಸಾಮೀ’ತಿ ಸಲ್ಲಕ್ಖಿತತ್ತಾ ಅಭಾಸೀತಿ ವುತ್ತಂ, ರಞ್ಞಾ ಪನ ಅಡ್ಢಗಾಥಂ ಸುತ್ವಾವ ‘ಅಞ್ಞಾತಂ ತಾತ, ಪರಿಯೋಸಾಪೇಹೀ’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ‘ಉಪರಿ ನ ಕಥೇಸೀ’’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ‘‘ತಂ ಪನ ಯುತ್ತಂ ನ ಹೋತೀ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ। ಧುವಭತ್ತಾನೀತಿ ನಿಚ್ಚಭತ್ತಾನಿ। ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ಉಪನಿಜ್ಝಾಯತೀತಿ ಉಪಜ್ಝಾಯೋತಿ ಆಹ ‘‘ವಜ್ಜಾವಜ್ಜಂ ದಿಸ್ವಾ ಚೋದೇತಾ ಸಾರೇತಾ ಚಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ವಜ್ಜಾವಜ್ಜನ್ತಿ ಖುದ್ದಕಂ ಮಹನ್ತಞ್ಚ ವಜ್ಜಂ। ಚೋದೇತಾತಿ ‘‘ಇದಂ ತಯಾ ದುಕ್ಕಟಂ, ಇದಂ ದುಬ್ಭಾಸಿತ’’ನ್ತಿಆದೀನಿ ವತ್ವಾ ಚೋದೇತಾ। ಸಾರೇತಾತಿ ಅತ್ತನೋ ವಜ್ಜಂ ಅಸ್ಸರನ್ತಸ್ಸ ಸತಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತಾ, ಸಮ್ಮಾಪಟಿಪತ್ತಿಯಂ ವಾ ಸಾರೇತಾ, ಪವತ್ತೇತಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Aññātaṃ tāta, pariyosāpehīti iminā ‘‘sadā appamādena hutvā vattitabbanti ettakeneva mayā ñātaṃ, tumhe dhammadesanaṃ niṭṭhapethā’’ti tasmiṃ dhamme attano paṭipajjitukāmataṃ dīpento dhammadesanāya pariyosānaṃ pāpetvā kathane ussāhaṃ janeti. Keci pana ‘‘abhāsīti ettha ‘bhāsissāmi vitakkemī’ti atthaṃ gahetvā ‘sabbaṃ appamādavaggaṃ bhāsissāmī’ti sallakkhitattā abhāsīti vuttaṃ, raññā pana aḍḍhagāthaṃ sutvāva ‘aññātaṃ tāta, pariyosāpehī’ti vuttattā ‘upari na kathesī’’’ti vadanti. ‘‘Taṃ pana yuttaṃ na hotī’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Dhuvabhattānīti niccabhattāni. Vajjāvajjaṃ upanijjhāyatīti upajjhāyoti āha ‘‘vajjāvajjaṃ disvā codetā sāretā cā’’ti. Tattha vajjāvajjanti khuddakaṃ mahantañca vajjaṃ. Codetāti ‘‘idaṃ tayā dukkaṭaṃ, idaṃ dubbhāsita’’ntiādīni vatvā codetā. Sāretāti attano vajjaṃ assarantassa satiṃ uppādetā, sammāpaṭipattiyaṃ vā sāretā, pavattetāti attho.
‘‘ಏವಂ ತಯಾ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸಜ್ಝಾಯಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಅಭಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬಂ, ಏವಂ ಪಟಿಕ್ಕಮಿತಬ್ಬ’’ನ್ತಿಆದಿನಾ ಆಚಾರಸ್ಸ ಸಿಕ್ಖಾಪನತೋ ಆಚರಿಯೋ ನಾಮಾತಿ ಆಹ ‘‘ಇಮಸ್ಮಿಂ ಸಾಸನೇ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಕಧಮ್ಮೇಸು ಪತಿಟ್ಠಾಪೇತಾ’’ತಿ। ತತ್ಥ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಕಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ಸಕಲಂ ಬುದ್ಧವಚನಂ ಸೀಲಾದಯೋ ಚ ಧಮ್ಮಾ। ‘‘ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಚ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚಾ’’ತಿ ಇದಂ ಲಬ್ಭಮಾನವಸೇನ ವುತ್ತಂ । ಆಚರಿಯುಪಜ್ಝಾಯಾನನ್ತಿ ಇಮಿನಾ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾ ಉಪಸಮ್ಪದಾ ಚ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ಮಮ ಚಾತಿ ಇಮಿನಾ ಪನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾವ। ತದಾ ಸಾಮಣೇರಭೂಮಿಯಂ ಠಿತತ್ತಾ ನಿಗ್ರೋಧಸ್ಸ ಭಾವಿನಿಂ ವಾ ಉಪಸಮ್ಪದಂ ಸನ್ಧಾಯ ಉಭಯಮ್ಪಿ ಯೋಜೇತಬ್ಬಂ। ಸರಣಗಮನವಸೇನ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಸಿದ್ಧಿತೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸಪಿ ಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಭಣ್ಡುಕಮ್ಮವಸೇನಪಿ ನಿಸ್ಸಯಭಾವೋ ಲಬ್ಭತೇವಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಂ। ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ವಡ್ಢಾಪೇನ್ತೋತಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ತತೋ ತತೋ ದಿಗುಣಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢಾಪೇನ್ತೋ। ಪೋಥುಜ್ಜನಿಕೇನಾತಿ ಪುಥುಜ್ಜನಭಾವಾನುರೂಪೇನ। ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ಆನುಭಾವಕಿತ್ತನಾಧಿಕಾರತ್ತಾ ಪುಬ್ಬೇ ವುತ್ತಮ್ಪಿ ಪಚ್ಛಾ ವತ್ತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡೇತ್ವಾ ಆಹ ‘‘ಪುನ ರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮಂ ನಾಮ ಮಹಾವಿಹಾರಂ ಕಾರೇತ್ವಾ’’ತಿಆದಿ । ಚೇತಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ಚಯಿತಬ್ಬಂ ಪೂಜೇತಬ್ಬನ್ತಿ ಚೇತಿಯಂ, ಇಟ್ಠಕಾದೀಹಿ ಚಿತತ್ತಾ ವಾ ಚೇತಿಯಂ, ಚೇತಿಯೇಹಿ ಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ ವಿಭೂಸಿತಾನೀತಿ ಚೇತಿಯಪಟಿಮಣ್ಡಿತಾನಿ। ಧಮ್ಮೇನಾತಿ ಧಮ್ಮತೋ ಅನಪೇತೇನ।
‘‘Evaṃ tayā buddhavacanaṃ sajjhāyitabbaṃ, evaṃ abhikkamitabbaṃ, evaṃ paṭikkamitabba’’ntiādinā ācārassa sikkhāpanato ācariyo nāmāti āha ‘‘imasmiṃ sāsane sikkhitabbakadhammesu patiṭṭhāpetā’’ti. Tattha sikkhitabbakadhammo nāma sakalaṃ buddhavacanaṃ sīlādayo ca dhammā. ‘‘Pabbajjā ca upasampadā cā’’ti idaṃ labbhamānavasena vuttaṃ . Ācariyupajjhāyānanti iminā pabbajjā upasampadā ca yojetabbā, mama cāti iminā pana pabbajjāva. Tadā sāmaṇerabhūmiyaṃ ṭhitattā nigrodhassa bhāviniṃ vā upasampadaṃ sandhāya ubhayampi yojetabbaṃ. Saraṇagamanavasena pabbajjāsiddhito bhikkhusaṅghassapi pabbajjāya nissayabhāvo veditabbo. Bhaṇḍukammavasenapi nissayabhāvo labbhatevāti gahetabbaṃ. Divase divase vaḍḍhāpentoti vuttanayeneva divase divase tato tato diguṇaṃ katvā vaḍḍhāpento. Pothujjanikenāti puthujjanabhāvānurūpena. Nigrodhattherassa ānubhāvakittanādhikārattā pubbe vuttampi pacchā vattabbampi sampiṇḍetvā āha ‘‘puna rājā asokārāmaṃ nāma mahāvihāraṃ kāretvā’’tiādi . Cetiyapaṭimaṇḍitānīti ettha cayitabbaṃ pūjetabbanti cetiyaṃ, iṭṭhakādīhi citattā vā cetiyaṃ, cetiyehi paṭimaṇḍitāni vibhūsitānīti cetiyapaṭimaṇḍitāni. Dhammenāti dhammato anapetena.
ವುತ್ತಮೇವತ್ಥಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ವಿಭಾವೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಏಕದಿವಸಂ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಕತೇ ಆರಾಮೇ ಪಚ್ಛಾ ಕಾರಾಪಕಸ್ಸ ರಞ್ಞೋ ನಾಮವಸೇನ ನಿರುಳ್ಹಂ ನಾಮಪಣ್ಣತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅಸೋಕಾರಾಮೇ’’ತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇ ರಾಜಾ ಅತ್ತನೋ ಘರೇಯೇವ ಸಬ್ಬಂ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಂ ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಇಮಂ ಪಞ್ಹಂ ಪುಚ್ಛೀ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾತಿ ಭೋಜೇತ್ವಾ ಸಬ್ಬಪರಿಕ್ಖಾರದಾನವಸೇನ ಮಹಾದಾನಂ ದತ್ವಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ದೀಪವಂಸೇ –
Vuttamevatthaṃ vitthārato vibhāvento āha ‘‘ekadivasaṃ kirā’’tiādi. Asokārāme mahādānaṃ datvāti ettha kate ārāme pacchā kārāpakassa rañño nāmavasena niruḷhaṃ nāmapaṇṇattiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘asokārāme’’ti. Keci pana ‘‘tasmiṃ divase rājā attano ghareyeva sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ nisīdāpetvā bhojetvā imaṃ pañhaṃ pucchī’’ti vadanti. Mahādānaṃ datvāti bhojetvā sabbaparikkhāradānavasena mahādānaṃ datvā. Vuttañhetaṃ dīpavaṃse –
‘‘ನಿವೇಸನಂ ಪವೇಸೇತ್ವಾ, ನಿಸೀದಾಪೇತ್ವಾನ ಆಸನೇ।
‘‘Nivesanaṃ pavesetvā, nisīdāpetvāna āsane;
ಯಾಗುಂ ನಾನಾವಿಧಂ ಖಜ್ಜಂ, ಭೋಜನಞ್ಚ ಮಹಾರಹಂ।
Yāguṃ nānāvidhaṃ khajjaṃ, bhojanañca mahārahaṃ;
ಅದಾಸಿ ಪಯತಪಾಣಿ, ಯಾವದತ್ಥಂ ಯದಿಚ್ಛಕಂ॥
Adāsi payatapāṇi, yāvadatthaṃ yadicchakaṃ.
‘‘ಭುತ್ತಾವಿಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ, ಓನೀತಪತ್ತಪಾಣಿನೋ।
‘‘Bhuttāvibhikkhusaṅghassa, onītapattapāṇino;
ಏಕಮೇಕಸ್ಸ ಭಿಕ್ಖುನೋ, ಅದಾಸಿ ಯುಗಸಾಟಕಂ॥
Ekamekassa bhikkhuno, adāsi yugasāṭakaṃ.
‘‘ಪಾದಅಬ್ಭಞ್ಜನಂ ತೇಲಂ, ಛತ್ತಞ್ಚಾಪಿ ಉಪಾಹನಂ।
‘‘Pādaabbhañjanaṃ telaṃ, chattañcāpi upāhanaṃ;
ಸಬ್ಬಂ ಸಮಣಪರಿಕ್ಖಾರಂ, ಅದಾಸಿ ಫಾಣಿತಂ ಮಧುಂ॥
Sabbaṃ samaṇaparikkhāraṃ, adāsi phāṇitaṃ madhuṃ.
‘‘ಅಭಿವಾದೇತ್ವಾ ನಿಸೀದಿ, ಅಸೋಕಧಮ್ಮೋ ಮಹೀಪತಿ।
‘‘Abhivādetvā nisīdi, asokadhammo mahīpati;
ನಿಸಜ್ಜ ರಾಜಾ ಪವಾರೇಸಿ, ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಪಚ್ಚಯಂ॥
Nisajja rājā pavāresi, bhikkhusaṅghassa paccayaṃ.
‘‘ಯಾವತಾ ಭಿಕ್ಖೂ ಇಚ್ಛನ್ತಿ, ತಾವ ದೇಮಿ ಯದಿಚ್ಛಕಂ।
‘‘Yāvatā bhikkhū icchanti, tāva demi yadicchakaṃ;
ಸನ್ತಪ್ಪೇತ್ವಾ ಪರಿಕ್ಖಾರೇನ, ಪವಾರೇತ್ವಾನ ಪಚ್ಚಯೇ।
Santappetvā parikkhārena, pavāretvāna paccaye;
ತತೋ ಅಪುಚ್ಛಿ ಗಮ್ಭೀರಂ, ಧಮ್ಮಕ್ಖನ್ಧಂ ಸುದೇಸಿತ’’ನ್ತಿ॥
Tato apucchi gambhīraṃ, dhammakkhandhaṃ sudesita’’nti.
ಅಙ್ಗತೋ, ಮಹಾರಾಜ, ನವ ಅಙ್ಗಾನೀತಿಆದಿ ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೇನ ವುತ್ತನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ನವಕಮ್ಮಾಧಿಟ್ಠಾಯಕಂ ಅದಾಸೀತಿ ಚತುರಾಸೀತಿವಿಹಾರಸಹಸ್ಸೇಸು ಕತ್ತಬ್ಬಸ್ಸ ನವಕಮ್ಮಸ್ಸ ಅಧಿಟ್ಠಾಯಕಂ ವಿಧಾಯಕಂ ಕತ್ವಾ ಅದಾಸಿ। ಏಕದಿವಸಮೇವ ಸಬ್ಬನಗರೇಹಿ ಪಣ್ಣಾನಿ ಆಗಮಿಂಸೂತಿ ಸಬ್ಬವಿಹಾರೇಸು ಕಿರ ರಾಹುನಾ ಚನ್ದಸ್ಸ ಗಹಣದಿವಸೇ ನವಕಮ್ಮಂ ಆರಭಿತ್ವಾ ಪುನ ರಾಹುನಾ ಚನ್ದಸ್ಸ ಗಹಣದಿವಸೇಯೇವ ನಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ, ತಸ್ಮಾ ಏಕದಿವಸಮೇವ ಪಣ್ಣಾನಿ ಆಗಮಿಂಸೂತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಟ್ಠ ಸೀಲಙ್ಗಾನೀತಿ ಅಟ್ಠ ಉಪೋಸಥಙ್ಗಸೀಲಾನಿ। ‘‘ಸಬ್ಬಾಲಙ್ಕಾರವಿಭೂಸಿತಾಯಾ’’ತಿ ಇದಂ ಅಸಮಾದಿನ್ನುಪೋಸಥಙ್ಗಾನಂ ವಸೇನ ವುತ್ತಂ। ಅಮರವತಿಯಾ ರಾಜಧಾನಿಯಾತಿ ತಾವತಿಂಸದೇವನಗರೇ। ಅಲಙ್ಕತಪಟಿಯತ್ತನ್ತಿ ಅಲಙ್ಕತಕರಣವಸೇನ ಸಬ್ಬಸಜ್ಜಿತಂ।
Aṅgato, mahārāja, nava aṅgānītiādi moggaliputtatissattherena vuttanti vadanti. Navakammādhiṭṭhāyakaṃ adāsīti caturāsītivihārasahassesu kattabbassa navakammassa adhiṭṭhāyakaṃ vidhāyakaṃ katvā adāsi. Ekadivasameva sabbanagarehi paṇṇāni āgamiṃsūti sabbavihāresu kira rāhunā candassa gahaṇadivase navakammaṃ ārabhitvā puna rāhunā candassa gahaṇadivaseyeva niṭṭhāpesuṃ, tasmā ekadivasameva paṇṇāni āgamiṃsūti vadanti. Aṭṭha sīlaṅgānīti aṭṭha uposathaṅgasīlāni. ‘‘Sabbālaṅkāravibhūsitāyā’’ti idaṃ asamādinnuposathaṅgānaṃ vasena vuttaṃ. Amaravatiyā rājadhāniyāti tāvatiṃsadevanagare. Alaṅkatapaṭiyattanti alaṅkatakaraṇavasena sabbasajjitaṃ.
ಅಧಿಕಂ ಕಾರಂ ಅಧಿಕಾರಂ, ಅಧಿಕಂ ಕಿರಿಯನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಂಸೂತಿ ಏತ್ಥ ಅನೇಕಸಹಸ್ಸಸಙ್ಖ್ಯಸ್ಸ ಓಕಾಸಲೋಕಸ್ಸ ತನ್ನಿವಾಸೀಸತ್ತಲೋಕಸ್ಸ ಚ ವಿವಟಭಾವಕರಣಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ। ತಂ ಪನ ಕರೋನ್ತೋ ಇದ್ಧಿಮಾ ಅನ್ಧಕಾರಂ ವಾ ಆಲೋಕಂ ಕರೋತಿ, ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಾ ವಿವಟಂ, ಅನಾಪಾಥಂ ವಾ ಆಪಾಥಂ ಕರೋತಿ। ಕಥಂ? ಅಯಞ್ಹಿ ಯಥಾ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನೋಪಿ ದೂರೇ ಠಿತೋಪಿ ಅತ್ತಾ ವಾ ಪರೋ ವಾ ದಿಸ್ಸತಿ, ಏವಂ ಅತ್ತಾನಂ ವಾ ಪರಂ ವಾ ಪಾಕಟಂ ಕಾತುಕಾಮೋ ಪಾದಕಜ್ಝಾನತೋ ವುಟ್ಠಾಯ ‘‘ಇದಂ ಅನ್ಧಕಾರಟ್ಠಾನಂ ಆಲೋಕಜಾತಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇದಂ ಪಟಿಚ್ಛನ್ನಂ ವಿವಟಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ‘‘ಇದಂ ಅನಾಪಾಥಂ ಆಪಾಥಂ ಹೋತೂ’’ತಿ ವಾ ಆವಜ್ಜೇತ್ವಾ ಪುನ ಪಾದಕಜ್ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ ವುಟ್ಠಾಯ ಅಧಿಟ್ಠಾತಿ। ಸಹ ಅಧಿಟ್ಠಾನೇನ ಯಥಾಧಿಟ್ಠಿತಮೇವ ಹೋತಿ। ಅಪರೇ ದೂರೇ ಠಿತಾಪಿ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಯಮ್ಪಿ ಪಸ್ಸಿತುಕಾಮೋ ಪಸ್ಸತಿ ಭಗವಾ ವಿಯ ದೇವೋರೋಹಣೇ। ಭಗವಾ ಹಿ ದೇವಲೋಕೇ ಅಭಿಧಮ್ಮದೇಸನಂ ನಿಟ್ಠಪೇತ್ವಾ ಸಙ್ಕಸ್ಸನಗರಂ ಓತರನ್ತೋ ಸಿನೇರುಮುದ್ಧನಿ ಠತ್ವಾ ಪುರತ್ಥಿಮಂ ಲೋಕಧಾತುಂ ಓಲೋಕೇಸಿ, ಅನೇಕಾನಿ ಚಕ್ಕವಾಳಸಹಸ್ಸಾನಿ ವಿವಟಾನಿ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಏಕಙ್ಗಣಂ ವಿಯ ಹುತ್ವಾ ಪಕಾಸಿಂಸು। ಯಥಾ ಚ ಪುರತ್ಥಿಮೇನ, ಏವಂ ಪಚ್ಛಿಮೇನಪಿ ಉತ್ತರೇನಪಿ ದಕ್ಖಿಣೇನಪಿ ಸಬ್ಬಂ ವಿವಟಮದ್ದಸ। ಹೇಟ್ಠಾಪಿ ಯಾವ ಅವೀಚಿ ಉಪರಿ ಚ ಯಾವ ಅಕನಿಟ್ಠಭವನಂ, ತಾವ ಅದ್ದಸ। ಮನುಸ್ಸಾಪಿ ದೇವೇ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ದೇವಾಪಿ ಮನುಸ್ಸೇ। ತತ್ಥ ನೇವ ಮನುಸ್ಸಾ ಉದ್ಧಂ ಉಲ್ಲೋಕೇನ್ತಿ, ನ ದೇವಾ ಅಧೋ ಓಲೋಕೇನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇ ಸಮ್ಮುಖಸಮ್ಮುಖಾವ ಅಞ್ಞಮಞ್ಞಂ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ತಂ ದಿವಸಂ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ।
Adhikaṃ kāraṃ adhikāraṃ, adhikaṃ kiriyanti vuttaṃ hoti. Lokavivaraṇaṃ nāma pāṭihāriyaṃ akaṃsūti ettha anekasahassasaṅkhyassa okāsalokassa tannivāsīsattalokassa ca vivaṭabhāvakaraṇapāṭihāriyaṃ lokavivaraṇaṃ nāma. Taṃ pana karonto iddhimā andhakāraṃ vā ālokaṃ karoti, paṭicchannaṃ vā vivaṭaṃ, anāpāthaṃ vā āpāthaṃ karoti. Kathaṃ? Ayañhi yathā paṭicchannopi dūre ṭhitopi attā vā paro vā dissati, evaṃ attānaṃ vā paraṃ vā pākaṭaṃ kātukāmo pādakajjhānato vuṭṭhāya ‘‘idaṃ andhakāraṭṭhānaṃ ālokajātaṃ hotū’’ti vā ‘‘idaṃ paṭicchannaṃ vivaṭaṃ hotū’’ti vā ‘‘idaṃ anāpāthaṃ āpāthaṃ hotū’’ti vā āvajjetvā puna pādakajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya adhiṭṭhāti. Saha adhiṭṭhānena yathādhiṭṭhitameva hoti. Apare dūre ṭhitāpi passanti, sayampi passitukāmo passati bhagavā viya devorohaṇe. Bhagavā hi devaloke abhidhammadesanaṃ niṭṭhapetvā saṅkassanagaraṃ otaranto sinerumuddhani ṭhatvā puratthimaṃ lokadhātuṃ olokesi, anekāni cakkavāḷasahassāni vivaṭāni viya hutvā ekaṅgaṇaṃ viya hutvā pakāsiṃsu. Yathā ca puratthimena, evaṃ pacchimenapi uttarenapi dakkhiṇenapi sabbaṃ vivaṭamaddasa. Heṭṭhāpi yāva avīci upari ca yāva akaniṭṭhabhavanaṃ, tāva addasa. Manussāpi deve passanti, devāpi manusse. Tattha neva manussā uddhaṃ ullokenti, na devā adho olokenti, sabbe sammukhasammukhāva aññamaññaṃ passanti, taṃ divasaṃ lokavivaraṇaṃ nāma ahosi.
ಅಪಿಚ ತಮ್ಬಪಣ್ಣಿದೀಪೇ ತಳಙ್ಗರವಾಸೀ ಧಮ್ಮದಿನ್ನತ್ಥೇರೋಪಿ ಇಮಂ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಾಸಿ। ಸೋ ಕಿರ ಏಕದಿವಸಂ ತಿಸ್ಸಮಹಾವಿಹಾರೇ ಚೇತಿಯಙ್ಗಣಮ್ಹಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ ‘‘ತೀಹಿ, ಭಿಕ್ಖವೇ, ಧಮ್ಮೇಹಿ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ಭಿಕ್ಖು ಅಪಣ್ಣಕಪಟಿಪದಂ ಪಟಿಪನ್ನೋ ಹೋತೀ’’ತಿ ಅಪಣ್ಣಕಸುತ್ತಂ (ಅ॰ ನಿ॰ ೩.೧೬) ಕಥೇನ್ತೋ ಹೇಟ್ಠಾಮುಖಂ ಬೀಜನಿಂ ಅಕಾಸಿ, ಯಾವ ಅವೀಚಿತೋ ಏಕಙ್ಗಣಂ ಅಹೋಸಿ, ತತೋ ಉಪರಿಮುಖಂ ಅಕಾಸಿ, ಯಾವ ಬ್ರಹ್ಮಲೋಕಾ ಏಕಙ್ಗಣಂ ಅಹೋಸಿ। ಥೇರೋ ನಿರಯಭಯೇನ ತಜ್ಜೇತ್ವಾ ಸಗ್ಗಸುಖೇನ ಚ ಪಲೋಭೇತ್ವಾ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಸಿ। ಕೇಚಿ ಸೋತಾಪನ್ನಾ ಅಹೇಸುಂ, ಕೇಚಿ ಸಕದಾಗಾಮೀ ಅನಾಗಾಮೀ ಅರಹನ್ತೋತಿ ಏವಂ ತಸ್ಮಿಂ ದಿವಸೇಪಿ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಅಹೋಸಿ। ಇಮೇ ಪನ ಭಿಕ್ಖೂ ಯಥಾ ಅಸೋಕೋ ಧಮ್ಮರಾಜಾ ಅಸೋಕಾರಾಮೇ ಠಿತೋ ಚತುದ್ದಿಸಾ ಅನುವಿಲೋಕೇನ್ತೋ ಸಮನ್ತತೋ ಸಮುದ್ದಪರಿಯನ್ತಂ ಜಮ್ಬುದೀಪಂ ಪಸ್ಸತಿ, ಚತುರಾಸೀತಿ ಚ ವಿಹಾರಸಹಸ್ಸಾನಿ ಉಳಾರಾಯ ವಿಹಾರಮಹಪೂಜಾಯ ವಿರೋಚಮಾನಾನಿ, ಏವಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿತ್ವಾ ಲೋಕವಿವರಣಂ ನಾಮ ಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಅಕಂಸು।
Apica tambapaṇṇidīpe taḷaṅgaravāsī dhammadinnattheropi imaṃ pāṭihāriyaṃ akāsi. So kira ekadivasaṃ tissamahāvihāre cetiyaṅgaṇamhi nisīditvā ‘‘tīhi, bhikkhave, dhammehi samannāgato bhikkhu apaṇṇakapaṭipadaṃ paṭipanno hotī’’ti apaṇṇakasuttaṃ (a. ni. 3.16) kathento heṭṭhāmukhaṃ bījaniṃ akāsi, yāva avīcito ekaṅgaṇaṃ ahosi, tato uparimukhaṃ akāsi, yāva brahmalokā ekaṅgaṇaṃ ahosi. Thero nirayabhayena tajjetvā saggasukhena ca palobhetvā dhammaṃ desesi. Keci sotāpannā ahesuṃ, keci sakadāgāmī anāgāmī arahantoti evaṃ tasmiṃ divasepi lokavivaraṇaṃ nāma ahosi. Ime pana bhikkhū yathā asoko dhammarājā asokārāme ṭhito catuddisā anuvilokento samantato samuddapariyantaṃ jambudīpaṃ passati, caturāsīti ca vihārasahassāni uḷārāya vihāramahapūjāya virocamānāni, evaṃ adhiṭṭhahitvā lokavivaraṇaṃ nāma pāṭihāriyaṃ akaṃsu.
ವಿಹಾರಮಹಪೂಜಾಯಾತಿ ವಿಹಾರಮಹಸಙ್ಖಾತಾಯ ಪೂಜಾಯ। ವಿಭೂತಿನ್ತಿ ಸಮ್ಪತ್ತಿಂ। ಏವರೂಪಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜನ್ತಿ ಈದಿಸಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಮೂಲಕಂ ಪೀತಿಪಾಮೋಜ್ಜಂ। ಮೋಗ್ಗಲಿಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಮಕಾಸೀತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಮಹಾನುಭಾವತ್ತಾ ‘‘ಉತ್ತರಿಪಿ ಚೇ ಕಥೇತಬ್ಬಂ ಅತ್ಥಿ, ತಮ್ಪಿ ಸೋಯೇವ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘೋ ರಞ್ಞಾ ಪುಚ್ಛಿತಪಞ್ಹಸ್ಸ ವಿಸಜ್ಜನಂ ಥೇರಸ್ಸ ಭಾರಮಕಾಸಿ। ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋಮಿ, ನ ಹೋಮೀತಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ಞಾತಕೋ ಅಬ್ಭನ್ತರೋ ಹೋಮಿ, ನ ಹೋಮೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯೇಸಂ ಸಾಸನೇ ಪಬ್ಬಜಿತಾ ಪುತ್ತಧೀತರೋ ನ ಸನ್ತಿ, ನ ತೇ ಸಾಸನೇ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಂ ಅತ್ತನೋ ಭಾರಂ ಕತ್ವಾ ವಹನ್ತೀತಿ ಇಮಮತ್ಥಂ ಸನ್ಧಾಯ ಥೇರೋ ಏವಮಾಹ ‘‘ನ ಖೋ, ಮಹಾರಾಜ, ಏತ್ತಾವತಾ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತೀ’’ತಿ। ಕಥಞ್ಚರಹಿ, ಭನ್ತೇ, ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ಹೋತೀತಿ ಏತ್ಥ ಚರಹೀತಿ ನಿಪಾತೋ ಅಕ್ಖನ್ತಿಂ ದೀಪೇತಿ। ಇದಂ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ – ಯದಿ ಏವರೂಪಂ ಪರಿಚ್ಚಾಗಂ ಕತ್ವಾಪಿ ಸಾಸನಸ್ಸ ದಾಯಾದೋ ನ ಹೋತಿ, ಅಞ್ಞಂ ಕಿಂ ನಾಮ ಕತ್ವಾ ಹೋತೀತಿ।
Vihāramahapūjāyāti vihāramahasaṅkhātāya pūjāya. Vibhūtinti sampattiṃ. Evarūpaṃ pītipāmojjanti īdisaṃ pariccāgamūlakaṃ pītipāmojjaṃ. Moggaliputtatissattherassa bhāramakāsīti therassa mahānubhāvattā ‘‘uttaripi ce kathetabbaṃ atthi, tampi soyeva kathessatī’’ti maññamāno bhikkhusaṅgho raññā pucchitapañhassa visajjanaṃ therassa bhāramakāsi. Sāsanassa dāyādo homi, na homīti sāsanassa ñātako abbhantaro homi, na homīti attho. Yesaṃ sāsane pabbajitā puttadhītaro na santi, na te sāsane kattabbakiccaṃ attano bhāraṃ katvā vahantīti imamatthaṃ sandhāya thero evamāha ‘‘na kho, mahārāja, ettāvatā sāsanassa dāyādo hotī’’ti. Kathañcarahi, bhante, sāsanassa dāyādo hotīti ettha carahīti nipāto akkhantiṃ dīpeti. Idaṃ vuttaṃ hoti – yadi evarūpaṃ pariccāgaṃ katvāpi sāsanassa dāyādo na hoti, aññaṃ kiṃ nāma katvā hotīti.
ತಿಸ್ಸಕುಮಾರಸ್ಸ ಪಬ್ಬಜಿತಕಾಲತೋ ಪಭುತೀತಿ ಯದಾ ಚ ತಿಸ್ಸಕುಮಾರೋ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ಯೇನ ಚ ಕಾರಣೇನ ಪಬ್ಬಜಿತೋ, ತಂ ಸಬ್ಬಂ ವಿತ್ಥಾರತೋ ಉತ್ತರಿ ಆವಿ ಭವಿಸ್ಸತಿ। ಸಕ್ಖಸೀತಿ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸಸಿ। ಪಾಮೋಜ್ಜಜಾತೋತಿ ಸಞ್ಜಾತಪಾಮೋಜ್ಜೋ। ಪುತ್ತಾನಂ ಮನಂ ಲಭಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಪುತ್ತೀಪಿ ಸಾಮಞ್ಞತೋ ಪುತ್ತಸದ್ದೇನ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ, ಪುತ್ತೋ ಚ ಧೀತಾ ಚ ಪುತ್ತಾತಿ ಏವಂ ಏಕಸೇಸನಯೇನ ವಾ ಏವಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಧೀತುಸದ್ದೇನ ಸಹ ಪಯುಜ್ಜಮಾನೋ ಹಿ ಪುತ್ತಸದ್ದೋ ಏಕೋವ ಅವಸಿಸ್ಸತಿ, ಧೀತುಸದ್ದೋ ನಿವತ್ತತೀತಿ ಸದ್ದಸತ್ಥವಿದೂ ವದನ್ತಿ। ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುನ್ತಿ ತಸ್ಮಿಂಯೇವ ಸೀಮಮಣ್ಡಲೇ ಸಿಕ್ಖಾಸಮ್ಮುತಿಂ ದತ್ವಾ ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿಆದೀಸು ವಿಕಾಲಭೋಜನಾವೇರಮಣಿಪರಿಯೋಸಾನಾಸು ಛಸು ಸಿಕ್ಖಾಸು ಸಮಾದಪನವಸೇನ ಸಿಕ್ಖಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಪೇಸುಂ। ಸಟ್ಠಿವಸ್ಸಾಯಪಿ ಹಿ ಸಾಮಣೇರಿಯಾ ‘‘ಪಾಣಾತಿಪಾತಾವೇರಮಣಿಂ ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ಅವೀತಿಕ್ಕಮ್ಮ ಸಮಾದಾನಂ ಸಮಾದಿಯಾಮೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ಪಾಚಿ॰ ೧೦೭೮-೧೦೭೯) ಛ ಸಿಕ್ಖಾಯೋ ಸಮಾದಿಯಿತ್ವಾ ಸಿಕ್ಖಿತಬ್ಬಾಯೇವ। ನ ಹಿ ಏತಾಸು ಛಸು ಸಿಕ್ಖಾಪದೇಸು ದ್ವೇ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಸಿಕ್ಖಿತಸಿಕ್ಖಂ ಸಾಮಣೇರಿಂ ಉಪಸಮ್ಪಾದೇತುಂ ವಟ್ಟತಿ। ಛ ವಸ್ಸಾನಿ ಅಭಿಸೇಕಸ್ಸ ಅಸ್ಸಾತಿ ಛಬ್ಬಸ್ಸಾಭಿಸೇಕೋ, ಅಭಿಸೇಕತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಅತಿಕ್ಕನ್ತಛವಸ್ಸೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ।
Tissakumārassa pabbajitakālato pabhutīti yadā ca tissakumāro pabbajito, yena ca kāraṇena pabbajito, taṃ sabbaṃ vitthārato uttari āvi bhavissati. Sakkhasīti sakkhissasi. Pāmojjajātoti sañjātapāmojjo. Puttānaṃ manaṃ labhitvāti ettha puttīpi sāmaññato puttasaddena vuttāti veditabbā, putto ca dhītā ca puttāti evaṃ ekasesanayena vā evaṃ vuttanti daṭṭhabbaṃ. Dhītusaddena saha payujjamāno hi puttasaddo ekova avasissati, dhītusaddo nivattatīti saddasatthavidū vadanti. Sikkhāya patiṭṭhāpesunti tasmiṃyeva sīmamaṇḍale sikkhāsammutiṃ datvā pāṇātipātāveramaṇiādīsu vikālabhojanāveramaṇipariyosānāsu chasu sikkhāsu samādapanavasena sikkhāya patiṭṭhāpesuṃ. Saṭṭhivassāyapi hi sāmaṇeriyā ‘‘pāṇātipātāveramaṇiṃ dve vassāni avītikkamma samādānaṃ samādiyāmī’’tiādinā (pāci. 1078-1079) cha sikkhāyo samādiyitvā sikkhitabbāyeva. Na hi etāsu chasu sikkhāpadesu dve vassāni asikkhitasikkhaṃ sāmaṇeriṃ upasampādetuṃ vaṭṭati. Cha vassāni abhisekassa assāti chabbassābhiseko, abhisekato paṭṭhāya atikkantachavassoti vuttaṃ hoti.
ಸಬ್ಬಂ ಥೇರವಾದನ್ತಿ ದ್ವೇ ಸಙ್ಗೀತಿಯೋ ಆರುಳ್ಹಾ ಪಾಳಿಯೇವೇತ್ಥ ‘‘ಥೇರವಾದೋ’’ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಸಾ ಹಿ ಮಹಾಕಸ್ಸಪಪಭುತೀನಂ ಮಹಾಥೇರಾನಂ ವಾದತ್ತಾ ‘‘ಥೇರವಾದೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋತಿ ಏತ್ಥ ಕೋನ್ತಸಕುಣಿಯೋ ನಾಮ ಕಿನ್ನರಜಾತಿಯೋ। ‘‘ತಾಸು ಏಕಿಸ್ಸಾ ಕುಚ್ಛಿಯಂ ಸಯಿತೋ ಮನುಸ್ಸಜಾತಿಕೋ ರಞ್ಞಾ ಪೋಸಿತೋ ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ನಾಮಾ’’ತಿ ತೀಸುಪಿ ಗಣ್ಠಿಪದೇಸು ವುತ್ತಂ। ಮಹಾವಂಸೇಪಿ ಚೇತಂ ವುತ್ತಂ –
Sabbaṃ theravādanti dve saṅgītiyo āruḷhā pāḷiyevettha ‘‘theravādo’’ti veditabbā. Sā hi mahākassapapabhutīnaṃ mahātherānaṃ vādattā ‘‘theravādo’’ti vuccati. Kontaputtatissattheroti ettha kontasakuṇiyo nāma kinnarajātiyo. ‘‘Tāsu ekissā kucchiyaṃ sayito manussajātiko raññā posito kontaputtatissatthero nāmā’’ti tīsupi gaṇṭhipadesu vuttaṃ. Mahāvaṃsepi cetaṃ vuttaṃ –
‘‘ಪುರೇ ಪಾಟಲಿಪುತ್ತಮ್ಹಾ, ವನೇ ವನಚರೋ ಚರಂ।
‘‘Pure pāṭaliputtamhā, vane vanacaro caraṃ;
ಕೋನ್ತಕಿನ್ನರಿಯಾ ಸದ್ಧಿಂ, ಸಂವಾಸಂ ಕಿರ ಕಪ್ಪಯಿ॥
Kontakinnariyā saddhiṃ, saṃvāsaṃ kira kappayi.
‘‘ತೇನ ಸಂವಾಸಮನ್ವಾಯ, ಸಾ ಪುತ್ತೇ ಜನಯೀ ದುವೇ।
‘‘Tena saṃvāsamanvāya, sā putte janayī duve;
ತಿಸ್ಸೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಕನಿಟ್ಠೋ ತು, ಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ನಾಮತೋ॥
Tisso jeṭṭho kaniṭṭho tu, sumitto nāma nāmato.
‘‘ಮಹಾವರುಣತ್ಥೇರಸ್ಸ , ಕಾಲೇ ಪಬ್ಬಜಿ ಸನ್ತಿಕೇ।
‘‘Mahāvaruṇattherassa , kāle pabbaji santike;
ಅರಹತ್ತಂ ಪಾಪುಣಿಂಸು, ಛಳಭಿಞ್ಞಾಗುಣಂ ಉಭೋ’’ತಿ॥
Arahattaṃ pāpuṇiṃsu, chaḷabhiññāguṇaṃ ubho’’ti.
ಕೇಚಿ ಪನ ಏವಂ ವದನ್ತಿ ‘‘ಕೋನ್ತಾ ನಾಮ ಕಟ್ಠವಾಹನರಞ್ಞೋ ವಂಸೇ ಜಾತಾ ಏಕಾ ರಾಜಧೀತಾ। ತಂ ಗರುಳಯನ್ತೇನ ಅರಞ್ಞಗತಂ ಏಕೋ ವನಚರಕೋ ಆನೇತ್ವಾ ತಾಯ ಸದ್ಧಿಂ ಸಂವಾಸಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ಸಾ ತಸ್ಸ ಉಭೋ ಪುತ್ತೇ ವಿಜಾಯಿ। ತತ್ರಾಯಂ ಜೇಟ್ಠಕೋ ಮಾತುನಾಮೇನ ಕೋನ್ತಪುತ್ತೋ ನಾಮ ಜಾತೋ’’ತಿ। ಕಟ್ಠವಾಹನರಞ್ಞೋ ಕಿರ ನಗರೇ ಸಬ್ಬೇಪಿ ವಿಭವಸಮ್ಪನ್ನಾ ನದೀಪಬ್ಬತಕೀಳಾದೀಸು ಗರುಳಸಕುಣಸದಿಸಂ ಯನ್ತಂ ಕಾರೇತ್ವಾ ಕಟ್ಠವಾಹನರಾಜಾ ವಿಯ ಗರುಳವಾಹನೇನ ವಿಚರನ್ತಿ।
Keci pana evaṃ vadanti ‘‘kontā nāma kaṭṭhavāhanarañño vaṃse jātā ekā rājadhītā. Taṃ garuḷayantena araññagataṃ eko vanacarako ānetvā tāya saddhiṃ saṃvāsaṃ kappesi. Sā tassa ubho putte vijāyi. Tatrāyaṃ jeṭṭhako mātunāmena kontaputto nāma jāto’’ti. Kaṭṭhavāhanarañño kira nagare sabbepi vibhavasampannā nadīpabbatakīḷādīsu garuḷasakuṇasadisaṃ yantaṃ kāretvā kaṭṭhavāhanarājā viya garuḷavāhanena vicaranti.
ಬ್ಯಾಧಿಪಟಿಕಮ್ಮತ್ಥಂ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಆಹಿಣ್ಡನ್ತೋ ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾತಿ ತದಾ ಕಿರ ಜೇಟ್ಠಸ್ಸ ಕೋನ್ತಪುತ್ತತಿಸ್ಸತ್ಥೇರಸ್ಸ ಕುಚ್ಛಿವಾತೋ ಸಮುಟ್ಠಾಸಿ। ತಂ ಬಾಳ್ಹಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಪೀಳಿತಂ ಕನಿಟ್ಠೋ ಸುಮಿತ್ತೋ ನಾಮ ಥೇರೋ ದಿಸ್ವಾ ‘‘ಕಿಮೇತ್ಥ, ಭನ್ತೇ, ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ಪುಚ್ಛಿ। ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ, ‘‘ಆವುಸೋ, ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಲದ್ಧುಂ ವಟ್ಟತೀ’’ತಿ ವತ್ವಾ ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದನಂ ತಸ್ಸ ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯಂ ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಅತ್ಥಾಯ ಚರಣಞ್ಚ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ‘‘ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವೇಲಾಯಮೇವ ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರನ್ತೇನ ತಯಾ ಯದಿ ಸಕ್ಕಾ ಲದ್ಧುಂ, ಏವಂ ವಿಚರಿತ್ವಾ ಯಂ ಲದ್ಧಂ, ತಂ ಆಹರಾ’’ತಿ ಆಹ। ಕನಿಟ್ಠೋಪಿ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಭಿಕ್ಖಾಚಾರವತ್ತೇನ ಚರನ್ತೋ ಪಸತಮತ್ತಮ್ಪಿ ಸಪ್ಪಿಂ ನಾಲತ್ಥ। ಸೋ ಪನ ಕುಚ್ಛಿವಾತೋ ಬಲವತರೋ ಸಪ್ಪಿಘಟಸತೇನಪಿ ವೂಪಸಮೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯೋ ಅಹೋಸಿ। ಥೇರೋ ತೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿಬಲೇನ ಕಾಲಮಕಾಸಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ‘‘ವಿಚ್ಛಿಕನಾಮಕೇನ ಕೀಟವಿಸೇನ ಡಟ್ಠೋ ಥೇರೋ ತಸ್ಸ ವಿಸವೇಗೇನ ಅಧಿಮತ್ತಾಯ ದುಕ್ಖವೇದನಾಯ ಸಮನ್ನಾಗತೋ ತಂ ವೂಪಸಮೇತುಂ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ಪಸತಮತ್ತಂ ಸಪ್ಪಿಂ ಅಲಭಿತ್ವಾ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ’’ತಿ ವದನ್ತಿ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ಮಹಾವಂಸೇ –
Byādhipaṭikammatthaṃ bhikkhācāravattena āhiṇḍanto pasatamattaṃ sappiṃ alabhitvāti tadā kira jeṭṭhassa kontaputtatissattherassa kucchivāto samuṭṭhāsi. Taṃ bāḷhāya dukkhavedanāya pīḷitaṃ kaniṭṭho sumitto nāma thero disvā ‘‘kimettha, bhante, laddhuṃ vaṭṭatī’’ti pucchi. Tissatthero, ‘‘āvuso, pasatamattaṃ sappiṃ laddhuṃ vaṭṭatī’’ti vatvā rañño nivedanaṃ tassa gilānapaccayaṃ pacchābhattaṃ sappiatthāya caraṇañca paṭikkhipitvā ‘‘bhikkhācāravelāyameva piṇḍāya carantena tayā yadi sakkā laddhuṃ, evaṃ vicaritvā yaṃ laddhaṃ, taṃ āharā’’ti āha. Kaniṭṭhopi vuttanayeneva bhikkhācāravattena caranto pasatamattampi sappiṃ nālattha. So pana kucchivāto balavataro sappighaṭasatenapi vūpasametuṃ asakkuṇeyyo ahosi. Thero teneva byādhibalena kālamakāsi. Keci pana ‘‘vicchikanāmakena kīṭavisena ḍaṭṭho thero tassa visavegena adhimattāya dukkhavedanāya samannāgato taṃ vūpasametuṃ vuttanayeneva pasatamattaṃ sappiṃ alabhitvā parinibbuto’’ti vadanti. Vuttañhetaṃ mahāvaṃse –
‘‘ಪಾದೇ ಕೀಟವಿಸೇನಾಸಿ, ಡಟ್ಠೋ ಜೇಟ್ಠೋ ಸವೇದನೋ।
‘‘Pāde kīṭavisenāsi, ḍaṭṭho jeṭṭho savedano;
ಆಹ ಪುಟ್ಠೋ ಕನಿಟ್ಠೇನ, ಭೇಸಜ್ಜಂ ಪಸತಂ ಘತಂ॥
Āha puṭṭho kaniṭṭhena, bhesajjaṃ pasataṃ ghataṃ.
‘‘ರಞ್ಞೋ ನಿವೇದನಂ ಥೇರೋ, ಗಿಲಾನಪಚ್ಚಯೇಪಿ ಚ।
‘‘Rañño nivedanaṃ thero, gilānapaccayepi ca;
ಸಪ್ಪಿಅತ್ಥಞ್ಚ ಚರಣಂ, ಪಚ್ಛಾಭತ್ತಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪಿ॥
Sappiatthañca caraṇaṃ, pacchābhattaṃ paṭikkhipi.
‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚೇ ಚರಂ ಸಪ್ಪಿಂ, ಲಭಸೇ ತ್ವಂ ತಮಾಹರ।
‘‘Piṇḍāya ce caraṃ sappiṃ, labhase tvaṃ tamāhara;
ಇಚ್ಚಾಹ ತಿಸ್ಸತ್ಥೇರೋ ಸೋ, ಸುಮಿತ್ತಂ ಥೇರಮುತ್ತಮಂ॥
Iccāha tissatthero so, sumittaṃ theramuttamaṃ.
‘‘ಪಿಣ್ಡಾಯ ಚರತಾ ತೇನ, ನ ಲದ್ಧಂ ಪಸತಂ ಘತಂ।
‘‘Piṇḍāya caratā tena, na laddhaṃ pasataṃ ghataṃ;
ಸಪ್ಪಿಕುಮ್ಭಸತೇನಾಪಿ, ಬ್ಯಾಧಿ ಜಾತೋ ಅಸಾಧಿಯೋ॥
Sappikumbhasatenāpi, byādhi jāto asādhiyo.
‘‘ತೇನೇವ ಬ್ಯಾಧಿನಾ ಥೇರೋ, ಪತ್ತೋ ಆಯುಕ್ಖಯನ್ತಿಕಂ।
‘‘Teneva byādhinā thero, patto āyukkhayantikaṃ;
ಓವದಿತ್ವಪ್ಪಮಾದೇನ, ನಿಬ್ಬಾತುಂ ಮಾನಸಂ ಅಕಾ॥
Ovaditvappamādena, nibbātuṃ mānasaṃ akā.
‘‘ಆಕಾಸಮ್ಹಿ ನಿಸೀದಿತ್ವಾ, ತೇಜೋಧಾತುವಸೇನ ಸೋ।
‘‘Ākāsamhi nisīditvā, tejodhātuvasena so;
ಯಥಾರುಚಿ ಅಧಿಟ್ಠಾಯ, ಸರೀರಂ ಪರಿನಿಬ್ಬುತೋ॥
Yathāruci adhiṭṭhāya, sarīraṃ parinibbuto.
‘‘ಜಾಲಾ ಸರೀರಾ ನಿಕ್ಖಮ್ಮ, ನಿಮಂಸಛಾರಿಕಂ ಡಹಿ।
‘‘Jālā sarīrā nikkhamma, nimaṃsachārikaṃ ḍahi;
ಥೇರಸ್ಸ ಸಕಲಂ ಕಾಯಂ, ಅಟ್ಠಿಕಾನಿ ತು ನೋ ಡಹೀ’’ತಿ॥
Therassa sakalaṃ kāyaṃ, aṭṭhikāni tu no ḍahī’’ti.
ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾತಿ ‘‘ಅಮ್ಹಾದಿಸಾನಮ್ಪಿ ಏವಂ ಪಚ್ಚಯಾ ದುಲ್ಲಭಾ, ತುಮ್ಹೇ ಲಭಮಾನೇಸು ಪಚ್ಚಯೇಸು ಅಪ್ಪಮಜ್ಜಿತ್ವಾ ಸಮಣಧಮ್ಮಂ ಕರೋಥಾ’’ತಿ ಏವಂ ಅಪ್ಪಮಾದೇನ ಓವದಿತ್ವಾ। ಪಲ್ಲಙ್ಕೇನಾತಿ ಸಮನ್ತತೋ ಊರುಬದ್ಧಾಸನೇನ। ಇತ್ಥಮ್ಭೂತಲಕ್ಖಣೇ ಚೇತಂ ಕರಣವಚನಂ। ತೇಜೋಧಾತುಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾತಿ ತೇಜೋಧಾತುಕಸಿಣಾರಮ್ಮಣಂ ಝಾನಂ ಸಮಾಪಜ್ಜಿತ್ವಾ। ಥೇರಸ್ಸ ಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾತಿ ಥೇರಸ್ಸ ಧಾತುಸಕ್ಕಾರಂ ಕತ್ವಾ। ಚತೂಸು ದ್ವಾರೇಸು ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ಭೇಸಜ್ಜಸ್ಸ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏಕಸ್ಮಿಂ ದ್ವಾರೇ ಚತಸ್ಸೋ ಪೋಕ್ಖರಣಿಯೋ ಕಾರಾಪೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಏಕಂ ಪೋಕ್ಖರಣಿಂ ಸಪ್ಪಿಸ್ಸ ಪೂರಾಪೇತ್ವಾ ಏಕಂ ಮಧುನೋ, ಏಕಂ ಫಾಣಿತಸ್ಸ, ಏಕಂ ಸಕ್ಕರಾಯ ಪೂರಾಪೇಸಿ। ಸೇಸದ್ವಾರೇಸುಪಿ ಏವಮೇವ ಕಾರಾಪೇಸೀತಿ ವದನ್ತಿ।
Appamādena ovaditvāti ‘‘amhādisānampi evaṃ paccayā dullabhā, tumhe labhamānesu paccayesu appamajjitvā samaṇadhammaṃ karothā’’ti evaṃ appamādena ovaditvā. Pallaṅkenāti samantato ūrubaddhāsanena. Itthambhūtalakkhaṇe cetaṃ karaṇavacanaṃ. Tejodhātuṃ samāpajjitvāti tejodhātukasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ samāpajjitvā. Therassa sakkāraṃ katvāti therassa dhātusakkāraṃ katvā. Catūsu dvāresu pokkharaṇiyo kārāpetvā bhesajjassa pūrāpetvāti ekasmiṃ dvāre catasso pokkharaṇiyo kārāpetvā tattha ekaṃ pokkharaṇiṃ sappissa pūrāpetvā ekaṃ madhuno, ekaṃ phāṇitassa, ekaṃ sakkarāya pūrāpesi. Sesadvāresupi evameva kārāpesīti vadanti.
ಸಭಾಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸನ್ತಿ ನಗರಮಜ್ಝೇ ವಿನಿಚ್ಛಯಸಾಲಾಯಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ। ಇಮಿನಾ ಸಕಲನಗರತೋ ಸಮುಟ್ಠಿತಂ ಆಯಂ ನಿದಸ್ಸೇತಿ। ಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸಾನಿ ರಞ್ಞೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನ್ತೀತಿ ಚ ರಟ್ಠತೋ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕಂ ಆಯಂ ಠಪೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ। ತತೋತಿ ಯಥಾವುತ್ತಪಞ್ಚಸತಸಹಸ್ಸತೋ। ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸ ದೇವಸಿಕಂ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸೀತಿ ಕಥಂ ಪನ ಥೇರಸ್ಸ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸಿ? ರಾಜಾ ಕಿರ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಸಾಟಕೇ ಪರಿವತ್ತೇನ್ತೋ ‘‘ಥೇರಸ್ಸ ಚೀವರಂ ನೀತ’’ನ್ತಿ ಪುಚ್ಛಿತ್ವಾ ‘‘ಆಮ ನೀತ’’ನ್ತಿ ಸುತ್ವಾವ ಪರಿವತ್ತೇತಿ। ಥೇರೋಪಿ ದಿವಸಸ್ಸ ತಿಕ್ಖತ್ತುಂ ತಿಚೀವರಂ ಪರಿವತ್ತೇತಿ। ತಸ್ಸ ಹಿ ತಿಚೀವರಂ ಹತ್ಥಿಕ್ಖನ್ಧೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಗನ್ಧಸಮುಗ್ಗಸತೇಹಿ ಪಞ್ಚಹಿ ಚ ಮಾಲಾಸಮುಗ್ಗಸತೇಹಿ ಸದ್ಧಿಂ ಪಾತೋವ ಆಹರೀಯಿತ್ಥ, ತಥಾ ದಿವಾ ಚೇವ ಸಾಯಞ್ಚ। ಥೇರೋಪಿ ನ ಭಣ್ಡಿಕಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾ ಠಪೇಸಿ, ಸಮ್ಪತ್ತಸಬ್ರಹ್ಮಚಾರೀನಂ ಅದಾಸಿ। ತದಾ ಕಿರ ಜಮ್ಬುದೀಪೇ ಭಿಕ್ಖುಸಙ್ಘಸ್ಸ ಯೇಭುಯ್ಯೇನ ನಿಗ್ರೋಧತ್ಥೇರಸ್ಸೇವ ಸನ್ತಕಂ ಚೀವರಂ ಅಹೋಸಿ। ಏವಂ ಥೇರಸ್ಸ ದಿವಸೇ ದಿವಸೇ ಸತಸಹಸ್ಸಂ ವಿಸಜ್ಜೇಸಿ। ಉಳಾರೋ ಲಾಭಸಕ್ಕಾರೋತಿ ಏತ್ಥ ಲಬ್ಭತಿ ಪಾಪುಣೀಯತೀತಿ ಲಾಭೋ, ಚತುನ್ನಂ ಪಚ್ಚಯಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸಕ್ಕಚ್ಚಂ ಕಾತಬ್ಬೋ ದಾತಬ್ಬೋತಿ ಸಕ್ಕಾರೋ, ಚತ್ತಾರೋ ಪಚ್ಚಯಾಯೇವ। ಪಚ್ಚಯಾ ಏವ ಹಿ ಪಣೀತಪಣೀತಾ ಸುನ್ದರಸುನ್ದರಾ ಅಭಿಸಙ್ಖರಿತ್ವಾ ಕತಾ ‘‘ಸಕ್ಕಾರೋ’’ತಿ ವುಚ್ಚನ್ತಿ। ಅಥ ವಾ ಪರೇಹಿ ಕಾತಬ್ಬಗಾರವಕಿರಿಯಾ ಪುಪ್ಫಾದೀಹಿ ಪೂಜಾ ವಾ ಸಕ್ಕಾರೋ।
Sabhāyaṃ satasahassanti nagaramajjhe vinicchayasālāyaṃ satasahassaṃ. Iminā sakalanagarato samuṭṭhitaṃ āyaṃ nidasseti. Pañcasatasahassāni rañño uppajjantīti ca raṭṭhato uppajjanakaṃ āyaṃ ṭhapetvā vuttaṃ. Tatoti yathāvuttapañcasatasahassato. Nigrodhattherassa devasikaṃ satasahassaṃ visajjesīti kathaṃ pana therassa satasahassaṃ visajjesi? Rājā kira divasassa tikkhattuṃ sāṭake parivattento ‘‘therassa cīvaraṃ nīta’’nti pucchitvā ‘‘āma nīta’’nti sutvāva parivatteti. Theropi divasassa tikkhattuṃ ticīvaraṃ parivatteti. Tassa hi ticīvaraṃ hatthikkhandhe ṭhapetvā pañcahi ca gandhasamuggasatehi pañcahi ca mālāsamuggasatehi saddhiṃ pātova āharīyittha, tathā divā ceva sāyañca. Theropi na bhaṇḍikaṃ bandhitvā ṭhapesi, sampattasabrahmacārīnaṃ adāsi. Tadā kira jambudīpe bhikkhusaṅghassa yebhuyyena nigrodhattherasseva santakaṃ cīvaraṃ ahosi. Evaṃ therassa divase divase satasahassaṃ visajjesi. Uḷāro lābhasakkāroti ettha labbhati pāpuṇīyatīti lābho, catunnaṃ paccayānametaṃ adhivacanaṃ. Sakkaccaṃ kātabbo dātabboti sakkāro, cattāro paccayāyeva. Paccayā eva hi paṇītapaṇītā sundarasundarā abhisaṅkharitvā katā ‘‘sakkāro’’ti vuccanti. Atha vā parehi kātabbagāravakiriyā pupphādīhi pūjā vā sakkāro.
ದಿಟ್ಠಿಗತಾನೀತಿ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಿಯೇವ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ ‘‘ಗೂಥಗತಂ ಮುತ್ತಗತಂ (ಮ॰ ನಿ॰ ೨.೧೧೯), ಸಙ್ಖಾರಗತ’’ನ್ತಿಆದೀಸು (ಮಹಾನಿ॰ ೪೧) ವಿಯ। ಗನ್ತಬ್ಬಾಭಾವತೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗತಮತ್ತಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಗಹಣಮತ್ತನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ದಿಟ್ಠಿಪ್ಪಕಾರೋ ವಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಂ, ದಿಟ್ಠಿಭೇದೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಲೋಕಿಯಾ ಹಿ ವಿಧಯುತ್ತಗತಪ್ಪಕಾರಸದ್ದೇ ಸಮಾನತ್ಥೇ ಇಚ್ಛನ್ತಿ। ನ ಖೋ ಪನೇತಂ ಸಕ್ಕಾ ಇಮೇಸಂ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೇನ ವೂಪಸಮೇತುನ್ತಿ ತೇಸಞ್ಹಿ ಮಜ್ಝೇ ವಸನ್ತೋ ತೇಸುಯೇವ ಅನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಆದೇಯ್ಯವಚನೋ ನ ಹೋತಿ, ತಸ್ಮಾ ಏವಂ ಚಿನ್ತೇಸಿ। ತದಾ ತಸ್ಮಿಂ ಠಾನೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಸುಖವಿಹಾರಾಭಾವತೋ ತಂ ಪಹಾಯ ಇಚ್ಛಿತಬ್ಬಸುಖವಿಹಾರಮತ್ತಂ ಗಹೇತ್ವಾ ವುತ್ತಂ ‘‘ಅತ್ತನಾ ಫಾಸುಕವಿಹಾರೇನ ವಿಹರಿತುಕಾಮೋ’’ತಿ। ಅಹೋಗಙ್ಗಪಬ್ಬತನ್ತಿ ಏವಂನಾಮಕಂ ಪಬ್ಬತಂ। ಧಮ್ಮೇನ ವಿನಯೇನ ಸತ್ಥುಸಾಸನೇನಾತಿ ಏತ್ಥ ಧಮ್ಮೋತಿ ಭೂತಂ ವತ್ಥು। ವಿನಯೋತಿ ಚೋದನಾ ಸಾರಣಾ ಚ। ಸತ್ಥುಸಾಸನನ್ತಿ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪದಾ ಚ, ತಸ್ಮಾ ಭೂತೇನ ವತ್ಥುನಾ ಚೋದೇತ್ವಾ ಸಾರೇತ್ವಾ ಞತ್ತಿಸಮ್ಪದಾಯ ಅನುಸಾವನಸಮ್ಪದಾಯ ಚ ಉಕ್ಖೇಪನೀಯಾದಿಕಮ್ಮವಸೇನ ನಿಗ್ಗಯ್ಹಮಾನಾಪೀತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಬ್ಬುದಂ ಥೇನನಟ್ಠೇನ, ಮಲಂ ಕಿಲಿಟ್ಠಭಾವಕರಣಟ್ಠೇನ, ಕಣ್ಟಕಂ ವಿಜ್ಝನಟ್ಠೇನ। ಅಗ್ಗಿಂ ಪರಿಚರನ್ತೀತಿ ಅಗ್ಗಿಹುತ್ತಕಾ ವಿಯ ಅಗ್ಗಿಂ ಪೂಜೇನ್ತಿ । ಪಞ್ಚಾತಪೇ ತಪ್ಪನ್ತೀತಿ ಚತೂಸು ಠಾನೇಸು ಅಗ್ಗಿಂ ಕತ್ವಾ ಮಜ್ಝೇ ಠತ್ವಾ ಸೂರಿಯಾತಪೇನ ತಪ್ಪನ್ತಿ। ಆದಿಚ್ಚಂ ಅನುಪರಿವತ್ತನ್ತೀತಿ ಉದಯಕಾಲತೋ ಪಭುತಿ ಸೂರಿಯಂ ಓಲೋಕಯಮಾನಾ ಯಾವತ್ಥಙ್ಗಮನಾ ಸೂರಿಯಾಭಿಮುಖಾವ ಪರಿವತ್ತನ್ತಿ। ವೋಭಿನ್ದಿಸ್ಸಾಮಾತಿ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿಂಸೂತಿ ವಿನಾಸೇಸ್ಸಾಮಾತಿ ಉಸ್ಸಾಹಮಕಂಸು। ಅವಿಸಹನ್ತೋತಿ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ।
Diṭṭhigatānīti ettha diṭṭhiyeva diṭṭhigataṃ ‘‘gūthagataṃ muttagataṃ (ma. ni. 2.119), saṅkhāragata’’ntiādīsu (mahāni. 41) viya. Gantabbābhāvato vā diṭṭhiyā gatamattaṃ diṭṭhigataṃ, diṭṭhiyā gahaṇamattanti attho. Diṭṭhippakāro vā diṭṭhigataṃ, diṭṭhibhedoti vuttaṃ hoti. Lokiyā hi vidhayuttagatappakārasadde samānatthe icchanti. Na kho panetaṃ sakkā imesaṃ majjhe vasantena vūpasametunti tesañhi majjhe vasanto tesuyeva antogadhattā ādeyyavacano na hoti, tasmā evaṃ cintesi. Tadā tasmiṃ ṭhāne vasantassa sukhavihārābhāvato taṃ pahāya icchitabbasukhavihāramattaṃ gahetvā vuttaṃ ‘‘attanā phāsukavihārena viharitukāmo’’ti. Ahogaṅgapabbatanti evaṃnāmakaṃ pabbataṃ. Dhammena vinayena satthusāsanenāti ettha dhammoti bhūtaṃ vatthu. Vinayoti codanā sāraṇā ca. Satthusāsananti ñattisampadā anusāvanasampadā ca, tasmā bhūtena vatthunā codetvā sāretvā ñattisampadāya anusāvanasampadāya ca ukkhepanīyādikammavasena niggayhamānāpīti vuttaṃ hoti. Abbudaṃ thenanaṭṭhena, malaṃ kiliṭṭhabhāvakaraṇaṭṭhena, kaṇṭakaṃ vijjhanaṭṭhena. Aggiṃ paricarantīti aggihuttakā viya aggiṃ pūjenti . Pañcātape tappantīti catūsu ṭhānesu aggiṃ katvā majjhe ṭhatvā sūriyātapena tappanti. Ādiccaṃ anuparivattantīti udayakālato pabhuti sūriyaṃ olokayamānā yāvatthaṅgamanā sūriyābhimukhāva parivattanti. Vobhindissāmāti paggaṇhiṃsūti vināsessāmāti ussāhamakaṃsu. Avisahantoti asakkonto.
ಸತ್ತದಿವಸೇನ ರಜ್ಜಂ ಸಮ್ಪಟಿಚ್ಛಾತಿ ಸತ್ತದಿವಸೇ ರಜ್ಜಸುಖಂ ತಾವ ಅನುಭವ। ತಮತ್ಥಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಾಯಿತಮತ್ಥಂ ಬೋಧೇಸಿ। ಕಥಂ ಸಞ್ಞಾಪೇಸೀತಿ ಆಹ ‘‘ಸೋ ಕಿರಾ’’ತಿಆದಿ। ಚಿತ್ತರೂಪನ್ತಿ ಚಿತ್ತಾನುರೂಪಂ, ಯಥಾಕಾಮನ್ತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಕಿಸ್ಸಾತಿ ಕೇನ ಕಾರಣೇನ। ಅರೇ ತ್ವಂ ನಾಮ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮರಣನ್ತಿ ಸತ್ತಹಿ ದಿವಸೇಹಿ ಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಮರಣಂ। ವಿಸ್ಸತ್ಥೋತಿ ನಿರಾಸಙ್ಕಚಿತ್ತೋ, ಮರಣಸಙ್ಕಾರಹಿತೋ ನಿಬ್ಭಯೋತಿ ವುತ್ತಂ ಹೋತಿ। ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸನಿಬದ್ಧಂ ಮರಣಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಾತಿ ‘‘ಅಹೋ ವತಾಹಂ ತದನ್ತರಂ ಜೀವೇಯ್ಯಂ, ಯದನ್ತರಂ ಅಸ್ಸಸಿತ್ವಾ ಪಸ್ಸಸಾಮಿ ಪಸ್ಸಸಿತ್ವಾ ವಾ ಅಸ್ಸಸಾಮಿ, ಭಗವತೋ ಸಾಸನಂ ಮನಸಿ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಬಹು ವತ ಮೇ ಕತಂ ಅಸ್ಸಾ’’ತಿ ಏವಂ ಮರಣಸ್ಸತಿಯಾ ಅನುಯುಞ್ಜನತೋ ಅಸ್ಸಾಸಪಸ್ಸಾಸಪ್ಪವತ್ತಿಕಾಲಪಟಿಬದ್ಧಂ ಮರಣಂ ಪೇಕ್ಖಮಾನಾ। ತತ್ಥ ಅಸ್ಸಾಸೋತಿ ಬಹಿನಿಕ್ಖಮನನಾಸವಾತೋ। ಪಸ್ಸಾಸೋತಿ ಅನ್ತೋಪವಿಸನವಾತೋ। ವುತ್ತವಿಪರಿಯಾಯೇನಪಿ ವದನ್ತಿ।
Sattadivasenarajjaṃ sampaṭicchāti sattadivase rajjasukhaṃ tāva anubhava. Tamatthaṃ saññāpesīti kukkuccāyitamatthaṃ bodhesi. Kathaṃ saññāpesīti āha ‘‘so kirā’’tiādi. Cittarūpanti cittānurūpaṃ, yathākāmanti vuttaṃ hoti. Kissāti kena kāraṇena. Are tvaṃ nāma paricchinnamaraṇanti sattahi divasehi paricchinnamaraṇaṃ. Vissatthoti nirāsaṅkacitto, maraṇasaṅkārahito nibbhayoti vuttaṃ hoti. Assāsapassāsanibaddhaṃ maraṇaṃ pekkhamānāti ‘‘aho vatāhaṃ tadantaraṃ jīveyyaṃ, yadantaraṃ assasitvā passasāmi passasitvā vā assasāmi, bhagavato sāsanaṃ manasi kareyyaṃ, bahu vata me kataṃ assā’’ti evaṃ maraṇassatiyā anuyuñjanato assāsapassāsappavattikālapaṭibaddhaṃ maraṇaṃ pekkhamānā. Tattha assāsoti bahinikkhamananāsavāto. Passāsoti antopavisanavāto. Vuttavipariyāyenapi vadanti.
ಮಿಗವಂ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾತಿ ಮಿಗಮಾರಣತ್ಥಾಯ ‘‘ಅರಞ್ಞೇ ಮಿಗಪರಿಯೇಸನಂ ಚರಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ನಿಕ್ಖಮಿತ್ವಾ। ತತ್ಥ ಮಿಗವನ್ತಿ ಮಿಗಾನಂ ವಾನನತೋ ಹೇಸನತೋ ಬಾಧನತೋ ‘‘ಮಿಗವ’’ನ್ತಿ ಲದ್ಧಸಮಞ್ಞಂ ಮಿಗವಂ। ಯೋನಕಮಹಾಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತತ್ಥೇರನ್ತಿ ಯೋನಕವಿಸಯೇ ಜಾತಂ ಇಧಾಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತಂ ಧಮ್ಮರಕ್ಖಿತನಾಮಧೇಯ್ಯಂ ಮಹಾಥೇರಂ। ಹತ್ಥಿನಾಗೇನಾತಿ ಮಹಾಹತ್ಥಿನಾ। ಮಹನ್ತಪರಿಯಾಯೋಪಿ ಹಿ ನಾಗಸದ್ದೋತಿ ವದನ್ತಿ। ಅಹಿನಾಗಾದಿತೋ ವಾ ವಿಸೇಸನತ್ಥಂ ‘‘ಹತ್ಥಿನಾಗೇನಾ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಸಾಸಯಂ ತಸ್ಸ ಅಜ್ಝಾಸಯಂ। ತಸ್ಸ ಪಸ್ಸನ್ತಸ್ಸೇವಾತಿ ಅನಾದರೇ ಸಾಮಿವಚನಂ, ತಸ್ಮಿಂ ಪಸ್ಸನ್ತೇಯೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಆಕಾಸೇ ಉಪ್ಪತಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಯಂ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ ನ ಹೋತೀತಿ ಗಿಹಿಸ್ಸಪಿ ಇಮಂ ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ದಸ್ಸೇಸಿ। ಸಾ ಹಿ ‘‘ಪಕತಿವಣ್ಣಂ ವಿಜಹಿತ್ವಾ ಕುಮಾರಕವಣ್ಣಂ ವಾ ದಸ್ಸೇತಿ ನಾಗವಣ್ಣಂ ವಾ, ವಿವಿಧಮ್ಪಿ ಸೇನಾಬ್ಯೂಹಂ ದಸ್ಸೇತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಆಗತಾ ಇದ್ಧಿ ಪಕತಿವಣ್ಣವಿಜಹನವಿಕಾರವಸೇನ ಪವತ್ತತ್ತಾ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿ ನಾಮ। ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿಯಾ ಪನ ಪಟಿಕ್ಖೇಪೋ ನತ್ಥಿ। ತಥಾ ಚ ವಕ್ಖತಿ ಖುದ್ದಕವತ್ಥುಕ್ಖನ್ಧಕವಣ್ಣನಾಯಂ (ಚೂಳವ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೨೫೨) ‘‘ಇದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯನ್ತಿ ಏತ್ಥ ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಪಾಟಿಹಾರಿಯಂ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಂ, ಅಧಿಟ್ಠಾನಿದ್ಧಿ ಪನ ಅಪ್ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ’’ತಿ। ಲಗ್ಗೇತ್ವಾತಿ ಆಕಾಸೇ ಕಾಯಬನ್ಧನಂ ಪಸಾರೇತ್ವಾ ತತ್ಥ ಚೀವರಂ ಲಗ್ಗೇತ್ವಾ।
Migavaṃ nikkhamitvāti migamāraṇatthāya ‘‘araññe migapariyesanaṃ carissāmī’’ti nikkhamitvā. Tattha migavanti migānaṃ vānanato hesanato bādhanato ‘‘migava’’nti laddhasamaññaṃ migavaṃ. Yonakamahādhammarakkhitattheranti yonakavisaye jātaṃ idhāgantvā pabbajitaṃ dhammarakkhitanāmadheyyaṃ mahātheraṃ. Hatthināgenāti mahāhatthinā. Mahantapariyāyopi hi nāgasaddoti vadanti. Ahināgādito vā visesanatthaṃ ‘‘hatthināgenā’’ti vuttaṃ. Tassāsayaṃ tassa ajjhāsayaṃ. Tassa passantassevāti anādare sāmivacanaṃ, tasmiṃ passanteyevāti attho. Ākāse uppatitvāti ettha ayaṃ vikubbaniddhi na hotīti gihissapi imaṃ iddhipāṭihāriyaṃ dassesi. Sā hi ‘‘pakativaṇṇaṃ vijahitvā kumārakavaṇṇaṃ vā dasseti nāgavaṇṇaṃ vā, vividhampi senābyūhaṃ dassetī’’ti evaṃ āgatā iddhi pakativaṇṇavijahanavikāravasena pavattattā vikubbaniddhi nāma. Adhiṭṭhāniddhiyā pana paṭikkhepo natthi. Tathā ca vakkhati khuddakavatthukkhandhakavaṇṇanāyaṃ (cūḷava. aṭṭha. 252) ‘‘iddhipāṭihāriyanti ettha vikubbaniddhipāṭihāriyaṃ paṭikkhittaṃ, adhiṭṭhāniddhi pana appaṭikkhittāti veditabbā’’ti. Laggetvāti ākāse kāyabandhanaṃ pasāretvā tattha cīvaraṃ laggetvā.
ಛಣವೇಸನ್ತಿ ತುಟ್ಠಿಜನನವೇಸಂ, ಉಸ್ಸವವೇಸನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಟಿಯಾದೇಸುನ್ತಿ ‘‘ಆಗತಕಾಲೇ ಚೀವರಾದೀನಂ ಪರಿಯೇಸನಂ ಭಾರಿಯ’’ನ್ತಿ ಪಠಮಮೇವ ಪತ್ತಚೀವರಾನಿ ಸಮ್ಪಾದೇಸುಂ। ಪಧಾನಘರನ್ತಿ ಭಾವನಾನುಯೋಗವಸೇನ ವೀರಿಯಾರಮ್ಭಸ್ಸ ಅನುರೂಪಂ ವಿವಿತ್ತಸೇನಾಸನಂ। ಸೋಪೀತಿ ರಞ್ಞೋ ಭಾಗಿನೇಯ್ಯಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ಅನುಪಬ್ಬಜಿತೋತಿ ಉಳಾರವಿಭವೇನ ಖತ್ತಿಯಜನೇನ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಪಬ್ಬಜಿತೋ। ಗನ್ತ್ವಾತಿ ಇದ್ಧಿಯಾ ಗನ್ತ್ವಾ। ಕುಸಲಾಧಿಪ್ಪಾಯೋತಿ ಮನಾಪಜ್ಝಾಸಯೋ। ದ್ವೇಳ್ಹಕಜಾತೋತಿ ‘‘ಇಮೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಏಕಮಗ್ಗೇನ ಕಥೇನ್ತೀ’’ತಿ ಸಂಸಯಮಾಪನ್ನೋ। ಏಕೇಕಂ ಭಿಕ್ಖುಸಹಸ್ಸಪರಿವಾರನ್ತಿ ಏಕೇಕಸ್ಸ ಏಕೇಕಸಹಸ್ಸಪರಿಚ್ಛಿನ್ನಂ ಭಿಕ್ಖುಪರಿವಾರಞ್ಚ। ಗಣ್ಹಿತ್ವಾ ಆಗಚ್ಛಥಾತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ‘‘ಸಾಸನಂ ಪಗ್ಗಣ್ಹಿತುಂ ಸಮತ್ಥೋ’’ತಿ ವುತ್ತತ್ತಾ ಥೇರಾ ಭಿಕ್ಖೂ ‘‘ಧಮ್ಮಕಮ್ಮ’’ನ್ತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ಗತಾ। ಈದಿಸೇಸು ಹಿ ಠಾನೇಸು ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ನ ಕಾತಬ್ಬಂ। ಕಪ್ಪಿಯಸಾಸನಞ್ಹೇತಂ ನ ಗಿಹಿಕಮ್ಮಪಟಿಸಂಯುತ್ತಂ। ಥೇರೋ ನಾಗಚ್ಛೀತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ‘‘ರಾಜಾ ಪಕ್ಕೋಸತೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇಪಿ ಧಮ್ಮಕಮ್ಮತ್ಥಾಯ ಆಗನ್ತುಂ ವಟ್ಟತಿ, ದ್ವಿಕ್ಖತ್ತುಂ ಪನ ಪೇಸಿತೇಪಿ ನ ಆಗತೋ ಕಿರ। ಥೇರೋ ಹಿ ಸಬ್ಬತ್ಥ ವಿಖ್ಯಾತವಸೇನ ಸಮ್ಭಾವನುಪ್ಪತ್ತಿತೋ ಸಮ್ಭಾವಿತಸ್ಸ ಚ ಉದ್ಧಂ ಕತ್ತಬ್ಬಕಿಚ್ಚಸಿದ್ಧಿತೋ ಅಸಾರುಪ್ಪವಚನಲೇಸೇನ ನ ಆಗಚ್ಛೀತಿ। ಮಹಲ್ಲಕೋ ನು ಖೋ ಭನ್ತೇ ಥೇರೋತಿ ಕಿಞ್ಚಾಪಿ ರಾಜಾ ಥೇರಂ ದಿಟ್ಠಪುಬ್ಬೋ, ನಾಮಂ ಪನ ಸಲ್ಲಕ್ಖೇತುಂ ಅಸಕ್ಕೋನ್ತೋ ಏವಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ವದನ್ತಿ। ವಯ್ಹನ್ತಿ ಉಪರಿ ಮಣ್ಡಪಸದಿಸಂ ಪದರಚ್ಛನ್ನಂ, ಸಬ್ಬಪಲಿಗುಣ್ಠಿಮಂ ವಾ ಛಾದೇತ್ವಾ ಕತಂ ಸಕಟವಿಸೇಸಂ ವಯ್ಹನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ನಾವಾತಿ ಪೋತೋ। ಸೋ ಹಿ ಓರತೋ ಪಾರಂ ಪತತಿ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಪೋತೋ, ಸತ್ತೇ ನೇತೀತಿ ನಾವಾತಿ ಚ ವುಚ್ಚತಿ। ಏಕತೋ ಸಙ್ಘಟಿತಾ ನಾವಾ ನಾವಾಸಙ್ಘಾಟಂ, ತಥಾ ತಂ ಬನ್ಧಿತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
Chaṇavesanti tuṭṭhijananavesaṃ, ussavavesanti attho. Paṭiyādesunti ‘‘āgatakāle cīvarādīnaṃ pariyesanaṃ bhāriya’’nti paṭhamameva pattacīvarāni sampādesuṃ. Padhānagharanti bhāvanānuyogavasena vīriyārambhassa anurūpaṃ vivittasenāsanaṃ. Sopīti rañño bhāgineyyaṃ sandhāya vuttaṃ. Anupabbajitoti uḷāravibhavena khattiyajanena anugantvā pabbajito. Gantvāti iddhiyā gantvā. Kusalādhippāyoti manāpajjhāsayo. Dveḷhakajātoti ‘‘ime bhikkhū na ekamaggena kathentī’’ti saṃsayamāpanno. Ekekaṃ bhikkhusahassaparivāranti ekekassa ekekasahassaparicchinnaṃ bhikkhuparivārañca. Gaṇhitvā āgacchathāti vuttepi ‘‘sāsanaṃ paggaṇhituṃ samattho’’ti vuttattā therā bhikkhū ‘‘dhammakamma’’nti maññamānā gatā. Īdisesu hi ṭhānesu kukkuccaṃ na kātabbaṃ. Kappiyasāsanañhetaṃ na gihikammapaṭisaṃyuttaṃ. Thero nāgacchīti kiñcāpi ‘‘rājā pakkosatī’’ti vuttepi dhammakammatthāya āgantuṃ vaṭṭati, dvikkhattuṃ pana pesitepi na āgato kira. Thero hi sabbattha vikhyātavasena sambhāvanuppattito sambhāvitassa ca uddhaṃ kattabbakiccasiddhito asāruppavacanalesena na āgacchīti. Mahallako nu kho bhante theroti kiñcāpi rājā theraṃ diṭṭhapubbo, nāmaṃ pana sallakkhetuṃ asakkonto evaṃ pucchīti vadanti. Vayhanti upari maṇḍapasadisaṃ padaracchannaṃ, sabbapaliguṇṭhimaṃ vā chādetvā kataṃ sakaṭavisesaṃ vayhanti vadanti. Nāvāsaṅghāṭaṃ bandhitvāti ettha nāvāti poto. So hi orato pāraṃ patati gacchatīti poto, satte netīti nāvāti ca vuccati. Ekato saṅghaṭitā nāvā nāvāsaṅghāṭaṃ, tathā taṃ bandhitvāti attho.
ಸಾಸನಪಚ್ಚತ್ಥಿಕಾನಂ ಬಹುಭಾವತೋ ಆಹ ‘‘ಆರಕ್ಖಂ ಸಂವಿಧಾಯಾ’’ತಿ। ಯನ್ತಿ ಯಸ್ಮಾ, ಯೇನ ಕಾರಣೇನಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ‘‘ಆಗುಂ ನ ಕರೋತೀತಿ ನಾಗೋ’’ತಿ (ಚೂಳವ॰ ಮೇತ್ತಗೂಮಾಣವಪೂಚ್ಛಾನಿದ್ದೇಸ ೨೭) ವಚನತೋ ಪಾಪಕರಣಾಭಾವತೋ ಸಮಣೋ ಇಧ ನಾಗೋ ನಾಮಾತಿ ಮಞ್ಞಮಾನಾ ‘‘ಏಕೋ ತಂ ಮಹಾರಾಜ ಸಮಣನಾಗೋ ದಕ್ಖಿಣಹತ್ಥೇ ಗಣ್ಹಿಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಬ್ಯಾಕರಿಂಸು। ಅಬ್ಬಾಹಿಂಸೂತಿ ಆಕಡ್ಢಿಂಸು। ‘‘ರಞ್ಞೋ ಹತ್ಥಗ್ಗಹಣಂ ಲೀಳಾವಸೇನ ಕತಂ ವಿಯ ಹೋತೀತಿ ಕಸ್ಮಾತಿಆದಿಚೋದನಂ ಕತ’’ನ್ತಿ ವದನ್ತಿ। ಬಾಹಿರತೋತಿ ಉಯ್ಯಾನಸ್ಸ ಬಾಹಿರತೋ। ಪಸ್ಸನ್ತಾನಂ ಅತಿದುಕ್ಕರಂ ಹುತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಯತೀತಿ ಆಹ ‘‘ಪದೇಸಪಥವೀಕಮ್ಪನಂ ದುಕ್ಕರ’’ನ್ತಿ। ಅಧಿಟ್ಠಾನೇ ಪನೇತ್ಥ ವಿಸುಂ ದುಕ್ಕರತಾ ನಾಮ ನತ್ಥಿ। ಸೀಮಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾತಿ ಅನ್ತೋಸೀಮಂ ಸೀಮಾಯ ಅಬ್ಭನ್ತರಂ ಅಕ್ಕಮಿತ್ವಾ। ಅಭಿಞ್ಞಾಪಾದಕನ್ತಿ ಅಭಿಞ್ಞಾಯ ಪತಿಟ್ಠಾಭೂತಂ। ವಿಕುಬ್ಬನಿದ್ಧಿಯಾ ಏವ ಪಟಿಕ್ಖಿತ್ತತ್ತಾ ಪಥವೀಚಲನಂ ಅಧಿಟ್ಠಹಿ। ರಥಸ್ಸ ಅನ್ತೋಸೀಮಾಯ ಠಿತೋ ಪಾದೋವ ಚಲೀತಿ ಏತ್ಥ ಪಾದೋತಿ ರಥಚಕ್ಕಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಞ್ಹಿ ರಥಸ್ಸ ಗಮನಕಿಚ್ಚಸಾಧನತೋ ಪಾದಸದಿಸತ್ತಾ ಇಧ ‘‘ಪಾದೋ’’ತಿ ವುತ್ತಂ। ಸಕ್ಖತೀತಿ ಸಕ್ಖಿಸ್ಸತಿ। ಏತಮತ್ಥನ್ತಿ ವಿನಾ ಚೇತನಾಯ ಪಾಪಸ್ಸ ಅಸಮ್ಭವಸಙ್ಖಾತಂ ಅತ್ಥಂ। ಚೇತನಾಹನ್ತಿ ಏತ್ಥ ‘‘ಚೇತನಂ ಅಹ’’ನ್ತಿ ಪದಚ್ಛೇದೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ಚೇತಯಿತ್ವಾತಿ ಚೇತನಂ ಪವತ್ತಯಿತ್ವಾ। ದೀಪಕತಿತ್ತಿರೋತಿ ಅತ್ತನೋ ನಿಸಿನ್ನಭಾವಸ್ಸ ದೀಪನತೋ ಏವಂಲದ್ಧನಾಮೋ ತಿತ್ತಿರೋ। ಯಂ ಅರಞ್ಞಂ ನೇತ್ವಾ ಸಾಕುಣಿಕೋ ತಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ಆಗತಾಗತೇ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಣ್ಹಾತಿ।
Sāsanapaccatthikānaṃ bahubhāvato āha ‘‘ārakkhaṃ saṃvidhāyā’’ti. Yanti yasmā, yena kāraṇenāti attho. ‘‘Āguṃ na karotīti nāgo’’ti (cūḷava. mettagūmāṇavapūcchāniddesa 27) vacanato pāpakaraṇābhāvato samaṇo idha nāgo nāmāti maññamānā ‘‘eko taṃ mahārāja samaṇanāgo dakkhiṇahatthe gaṇhissatī’’ti byākariṃsu. Abbāhiṃsūti ākaḍḍhiṃsu. ‘‘Rañño hatthaggahaṇaṃ līḷāvasena kataṃ viya hotīti kasmātiādicodanaṃ kata’’nti vadanti. Bāhiratoti uyyānassa bāhirato. Passantānaṃ atidukkaraṃ hutvā paññāyatīti āha ‘‘padesapathavīkampanaṃ dukkara’’nti. Adhiṭṭhāne panettha visuṃ dukkaratā nāma natthi. Sīmaṃ akkamitvāti antosīmaṃ sīmāya abbhantaraṃ akkamitvā. Abhiññāpādakanti abhiññāya patiṭṭhābhūtaṃ. Vikubbaniddhiyā eva paṭikkhittattā pathavīcalanaṃ adhiṭṭhahi. Rathassa antosīmāya ṭhito pādova calīti ettha pādoti rathacakkaṃ sandhāya vuttaṃ. Tañhi rathassa gamanakiccasādhanato pādasadisattā idha ‘‘pādo’’ti vuttaṃ. Sakkhatīti sakkhissati. Etamatthanti vinā cetanāya pāpassa asambhavasaṅkhātaṃ atthaṃ. Cetanāhanti ettha ‘‘cetanaṃ aha’’nti padacchedo kātabbo. Cetayitvāti cetanaṃ pavattayitvā. Dīpakatittiroti attano nisinnabhāvassa dīpanato evaṃladdhanāmo tittiro. Yaṃ araññaṃ netvā sākuṇiko tassa saddena āgatāgate tittire gaṇhāti.
ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛೀತಿ ಅತೀತೇ ಕಿರ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಚ್ಚನ್ತಗಾಮೇ ಏಕೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ ಏಕಂ ದೀಪಕತಿತ್ತಿರಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಸುಟ್ಠು ಸಿಕ್ಖಾಪೇತ್ವಾ ಪಞ್ಜರೇ ಪಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಟಿಜಗ್ಗತಿ। ಸೋ ತಂ ಅರಞ್ಞಂ ನೇತ್ವಾ ತಸ್ಸ ಸದ್ದೇನ ಆಗತಾಗತೇ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಣ್ಹಾತಿ। ತಿತ್ತಿರೋ ‘‘ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಬಹೂ ಮಮ ಞಾತಕಾ ನಸ್ಸನ್ತಿ, ಮಯ್ಹೇತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ನಿಸ್ಸದ್ದೋ ಅಹೋಸಿ। ಸೋ ತಸ್ಸ ನಿಸ್ಸದ್ದಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ವೇಳುಪೇಸಿಕಾಯ ತಂ ಸೀಸೇ ಪಹರತಿ। ತಿತ್ತಿರೋ ದುಕ್ಖಾತುರತಾಯ ಸದ್ದಂ ಕರೋತಿ। ಏವಂ ಸೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ ತಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿಕಂ ಕಪ್ಪೇಸಿ। ಅಥ ಸೋ ತಿತ್ತಿರೋ ಚಿನ್ತೇಸಿ ‘‘ಇಮೇ ಮರನ್ತೂತಿ ಮಯ್ಹಂ ಚೇತನಾ ನತ್ಥಿ, ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಪನ ಮಂ ಫುಸತಿ। ಮಯಿ ಸದ್ದಂ ಅಕರೋನ್ತೇ ಹಿ ಏತೇ ನಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಕರೋನ್ತೇಯೇವಾಗಚ್ಛನ್ತಿ, ಆಗತಾಗತೇ ಅಯಂ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇತಿ, ಅತ್ಥಿ ನು ಖೋ ಏತ್ಥ ಮಯ್ಹಂ ಪಾಪಂ, ನತ್ಥೀ’’ತಿ। ಸೋ ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ‘‘ಕೋ ನು ಖೋ ಮೇ ಇಮಂ ಕಙ್ಖಂ ಛಿನ್ದೇಯ್ಯಾ’’ತಿ ತಥಾರೂಪಂ ಪಣ್ಡಿತಂ ಉಪಧಾರೇನ್ತೋ ಚರತಿ। ಅಥೇಕದಿವಸಂ ಸೋ ಸಾಕುಣಿಕೋ ಬಹುಕೇ ತಿತ್ತಿರೇ ಗಹೇತ್ವಾ ಪಚ್ಛಿಂ ಪೂರೇತ್ವಾ ‘‘ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿಸ್ಸಾಮೀ’’ತಿ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ತಾಪಸಪಬ್ಬಜ್ಜಾಯ ಪಬ್ಬಜಿತ್ವಾ ಝಾನಾಭಿಞ್ಞಾಯೋ ನಿಬ್ಬತ್ತೇತ್ವಾ ಅರಞ್ಞೇ ವಸನ್ತಸ್ಸ ಅಸ್ಸಮಂ ಗನ್ತ್ವಾ ತಂ ಪಞ್ಜರಂ ಬೋಧಿಸತ್ತಸ್ಸ ಸನ್ತಿಕೇ ಠಪೇತ್ವಾ ಪಾನೀಯಂ ಪಿವಿತ್ವಾ ವಾಲಿಕಾತಲೇ ನಿಪನ್ನೋ ನಿದ್ದಂ ಓಕ್ಕಮಿ। ತಿತ್ತಿರೋ ತಸ್ಸ ನಿದ್ದಮೋಕ್ಕನ್ತಭಾವಂ ಞತ್ವಾ ‘‘ಮಮ ಕಙ್ಖಂ ಇಮಂ ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛಿಸ್ಸಾಮಿ, ಜಾನನ್ತೋ ಮೇ ಕಥೇಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಪಞ್ಜರೇ ನಿಸಿನ್ನೋಯೇವ –
Tāpasaṃ pucchīti atīte kira ekasmiṃ paccantagāme eko sākuṇiko ekaṃ dīpakatittiraṃ gahetvā suṭṭhu sikkhāpetvā pañjare pakkhipitvā paṭijaggati. So taṃ araññaṃ netvā tassa saddena āgatāgate tittire gaṇhāti. Tittiro ‘‘maṃ nissāya bahū mama ñātakā nassanti, mayhetaṃ pāpa’’nti nissaddo ahosi. So tassa nissaddabhāvaṃ ñatvā veḷupesikāya taṃ sīse paharati. Tittiro dukkhāturatāya saddaṃ karoti. Evaṃ so sākuṇiko taṃ nissāya tittire gahetvā jīvikaṃ kappesi. Atha so tittiro cintesi ‘‘ime marantūti mayhaṃ cetanā natthi, paṭicca kammaṃ pana maṃ phusati. Mayi saddaṃ akaronte hi ete nāgacchanti, karonteyevāgacchanti, āgatāgate ayaṃ gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpeti, atthi nu kho ettha mayhaṃ pāpaṃ, natthī’’ti. So tato paṭṭhāya ‘‘ko nu kho me imaṃ kaṅkhaṃ chindeyyā’’ti tathārūpaṃ paṇḍitaṃ upadhārento carati. Athekadivasaṃ so sākuṇiko bahuke tittire gahetvā pacchiṃ pūretvā ‘‘pānīyaṃ pivissāmī’’ti bodhisattassa tāpasapabbajjāya pabbajitvā jhānābhiññāyo nibbattetvā araññe vasantassa assamaṃ gantvā taṃ pañjaraṃ bodhisattassa santike ṭhapetvā pānīyaṃ pivitvā vālikātale nipanno niddaṃ okkami. Tittiro tassa niddamokkantabhāvaṃ ñatvā ‘‘mama kaṅkhaṃ imaṃ tāpasaṃ pucchissāmi, jānanto me kathessatī’’ti pañjare nisinnoyeva –
‘‘ಞಾತಕೋ ನೋ ನಿಸಿನ್ನೋತಿ, ಬಹು ಆಗಚ್ಛತೇ ಜನೋ।
‘‘Ñātako no nisinnoti, bahu āgacchate jano;
ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮೇ ಸಙ್ಕತೇ ಮನೋ’’ತಿ॥ (ಜಾ॰ ೧.೪.೭೫) –
Paṭicca kammaṃ phusati, tasmiṃ me saṅkate mano’’ti. (jā. 1.4.75) –
ತಾಪಸಂ ಪುಚ್ಛಿ। ತಸ್ಸತ್ಥೋ (ಜಾ॰ ಅಟ್ಠ॰ ೩.೭೫) – ಭನ್ತೇ, ಸಚಾಹಂ ಸದ್ದಂ ನ ಕರೇಯ್ಯಂ, ಅಯಂ ತಿತ್ತಿರಜನೋ ನ ಆಗಚ್ಛೇಯ್ಯ, ಮಯಿ ಪನ ಸದ್ದಂ ಕರೋನ್ತೇ ‘‘ಞಾತಕೋ ನೋ ನಿಸಿನ್ನೋ’’ತಿ ಅಯಂ ಬಹುಜನೋ ಆಗಚ್ಛತಿ, ತಂ ಆಗತಾಗತಂ ಲುದ್ದೋ ಗಹೇತ್ವಾ ಜೀವಿತಕ್ಖಯಂ ಪಾಪೇನ್ತೋ ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಮಂ ನಿಸ್ಸಾಯ ಏತಂ ಪಾಣಾತಿಪಾತಕಮ್ಮಂ ಫುಸತಿ ಪಟಿಲಭತಿ ವಿನ್ದತಿ, ತಸ್ಮಿಂ ಮಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕತೇ ಪಾಪೇ ‘‘ಮಮ ನು ಖೋ ಏತಂ ಪಾಪ’’ನ್ತಿ ಏವಂ ಮೇ ಮನೋ ಸಙ್ಕತಿ ಪರಿಸಙ್ಕತಿ ಕುಕ್ಕುಚ್ಚಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ।
Tāpasaṃ pucchi. Tassattho (jā. aṭṭha. 3.75) – bhante, sacāhaṃ saddaṃ na kareyyaṃ, ayaṃ tittirajano na āgaccheyya, mayi pana saddaṃ karonte ‘‘ñātako no nisinno’’ti ayaṃ bahujano āgacchati, taṃ āgatāgataṃ luddo gahetvā jīvitakkhayaṃ pāpento maṃ paṭicca maṃ nissāya etaṃ pāṇātipātakammaṃ phusati paṭilabhati vindati, tasmiṃ maṃ paṭicca kate pāpe ‘‘mama nu kho etaṃ pāpa’’nti evaṃ me mano saṅkati parisaṅkati kukkuccaṃ āpajjatīti.
ನ ಪಟಿಚ್ಚ ಕಮ್ಮಂ ಫುಸತೀತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ತಾಪಸೇನ ವುತ್ತಗಾಥಾಯ ಅಯಮತ್ಥೋ – ಯದಿ ತವ ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಮನೋ ನ ಪದುಸ್ಸತಿ, ತನ್ನಿನ್ನೋ ತಪ್ಪೋಣೋ ನ ಹೋತಿ, ಏವಂ ಸನ್ತೇ ಲುದ್ದೇನ ತಂ ಪಟಿಚ್ಚ ಕತಮ್ಪಿ ಪಾಪಕಮ್ಮಂ ತಂ ನ ಫುಸತಿ ನ ಅಲ್ಲೀಯತಿ। ಪಾಪಕಿರಿಯಾಯ ಹಿ ಅಪ್ಪೋಸ್ಸುಕ್ಕಸ್ಸ ನಿರಾಲಯಸ್ಸ ಭದ್ರಸ್ಸ ಪರಿಸುದ್ಧಸ್ಸ ಸತೋ ತವ ಪಾಣಾತಿಪಾತಚೇತನಾಯ ಅಭಾವಾ ತಂ ಪಾಪಂ ನ ಉಪಲಿಮ್ಪತಿ, ತವ ಚಿತ್ತಂ ನ ಅಲ್ಲೀಯತೀತಿ।
Na paṭicca kammaṃ phusatītiādikāya pana tāpasena vuttagāthāya ayamattho – yadi tava pāpakiriyāya mano na padussati, tanninno tappoṇo na hoti, evaṃ sante luddena taṃ paṭicca katampi pāpakammaṃ taṃ na phusati na allīyati. Pāpakiriyāya hi appossukkassa nirālayassa bhadrassa parisuddhassa sato tava pāṇātipātacetanāya abhāvā taṃ pāpaṃ na upalimpati, tava cittaṃ na allīyatīti.
ಸಮಯಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸೀತಿ ಅತ್ತನೋ ಸಮ್ಮಾಸಮ್ಬುದ್ಧಸ್ಸ ಲದ್ಧಿಂ ಉಗ್ಗಣ್ಹಾಪೇಸಿ। ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏತ್ಥ ಸಾಣಿಪಾಕಾರನ್ತಿ ಕರಣತ್ಥೇ ಉಪಯೋಗವಚನಂ, ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಥೇರಞ್ಚ ಯಥಾ ತೇ ಭಿಕ್ಖೂ ನ ಪಸ್ಸನ್ತಿ, ಏವಂ ಸಾಣಿಪಾಕಾರೇನ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಅತ್ಥೋ, ಸಾಣಿಪಾಕಾರಂ ವಾ ಸಮನ್ತತೋ ಪರಿಕ್ಖಿಪಾಪೇತ್ವಾತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ಗಹೇತಬ್ಬೋ। ಸಾಣಿಪಾಕಾರನ್ತರೇತಿ ಸಾಣಿಪಾಕಾರಸ್ಸ ಅಬ್ಭನ್ತರೇ। ಏಕಲದ್ಧಿಕೇತಿ ಸಮಾನಲದ್ಧಿಕೇ। ಕಿಂ ವದತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಕಿಂವಾದೀ। ಅಥ ವಾ ಕೋ ಕತಮೋ ವಾದೋ ಕಿಂವಾದೋ, ಸೋ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿಂವಾದೀ। ಸಸ್ಸತಂ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ವದನ್ತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ ಸೀಲೇನಾತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ। ಅಥ ವಾ ವದನ್ತಿ ಏತೇನಾತಿ ವಾದೋ, ದಿಟ್ಠಿಯಾ ಏತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ಸಸ್ಸತೋ ವಾದೋ ಸಸ್ಸತವಾದೋ, ಸೋ ಏತೇಸಂ ಅತ್ಥೀತಿ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ, ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿನೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ಅಥ ಸಸ್ಸತೋ ವಾದೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಕಸ್ಮಾ ವುತ್ತಂ, ತೇಸಞ್ಹಿ ಅತ್ತಾ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪೇತೋ, ನ ವಾದೋತಿ? ಸಚ್ಚಮೇತಂ। ಸಸ್ಸತಸಹಚರಿತತಾಯ ಪನ ವಾದೋಪಿ ಸಸ್ಸತೋತಿ ವುತ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ। ಸಸ್ಸತೋತಿ ವಾದೋ ಏತೇಸನ್ತಿ ವಾ ಇತಿಸದ್ದಲೋಪೋ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ। ಯೇ ರೂಪಾದೀಸು ಅಞ್ಞತರಂ ಅತ್ತಾತಿ ಚ ಲೋಕೋತಿ ಚ ಗಹೇತ್ವಾ ತಂ ಸಸ್ಸತಂ ಅಮತಂ ನಿಚ್ಚಂ ಧುವಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ತೇ ಸಸ್ಸತವಾದಿನೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ವುತ್ತಞ್ಹೇತಂ ನಿದ್ದೇಸೇ ಪಟಿಸಮ್ಭಿದಾಯಞ್ಚ –
Samayaṃ uggaṇhāpesīti attano sammāsambuddhassa laddhiṃ uggaṇhāpesi. Sāṇipākāraṃ parikkhipāpetvāti ettha sāṇipākāranti karaṇatthe upayogavacanaṃ, attānañca therañca yathā te bhikkhū na passanti, evaṃ sāṇipākārena samantato parikkhipāpetvāti attho, sāṇipākāraṃ vā samantato parikkhipāpetvāti evamettha attho gahetabbo. Sāṇipākārantareti sāṇipākārassa abbhantare. Ekaladdhiketi samānaladdhike. Kiṃ vadati sīlenāti kiṃvādī. Atha vā ko katamo vādo kiṃvādo, so etassa atthīti kiṃvādī. Sassataṃ attānañca lokañca vadanti paññapenti sīlenāti sassatavādino. Atha vā vadanti etenāti vādo, diṭṭhiyā etaṃ adhivacanaṃ. Sassato vādo sassatavādo, so etesaṃ atthīti sassatavādino, sassatadiṭṭhinoti attho. Atha sassato vādo etesamatthīti kasmā vuttaṃ, tesañhi attā loko ca sassatoti adhippeto, na vādoti? Saccametaṃ. Sassatasahacaritatāya pana vādopi sassatoti vutto yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti. Sassatoti vādo etesanti vā itisaddalopo daṭṭhabbo. Ye rūpādīsu aññataraṃ attāti ca lokoti ca gahetvā taṃ sassataṃ amataṃ niccaṃ dhuvaṃ paññapenti, te sassatavādinoti veditabbā. Vuttañhetaṃ niddese paṭisambhidāyañca –
‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತಾ ಚೇವ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತಾ ಚೇವ ಲೋಕೋ ಚ ಸಸ್ಸತೋ ಚಾತಿ ಅತ್ತಾನಞ್ಚ ಲೋಕಞ್ಚ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ।
‘‘Rūpaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapenti. Vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attā ceva loko ca sassato cāti attānañca lokañca paññapentī’’ti.
ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ‘‘ರೂಪಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತಿ, ವೇದನಂ… ಸಞ್ಞಂ… ಸಙ್ಖಾರೇ… ವಿಞ್ಞಾಣಂ ಅತ್ತತೋ ಸಮನುಪಸ್ಸತೀ’’ತಿ ಇಮಿಸ್ಸಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ವುತ್ತೋ। ‘‘ರೂಪವನ್ತಂ ಅತ್ತಾನ’’ನ್ತಿಆದಿಕಾಯ ಪನ ಪಞ್ಚದಸವಿಧಾಯ ಸಕ್ಕಾಯದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಸೇನ ಚತ್ತಾರೋ ಚತ್ತಾರೋ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೋ ಲೋಕೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಅಯಞ್ಚ ಅತ್ಥೋ ಲಬ್ಭತಿ। ತಥಾ ಏಕಂ ಖನ್ಧಂ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅಞ್ಞೋ ಅತ್ತನೋ ಉಪಭೋಗಭೂತೋ ಲೋಕೋತಿ, ಸಸನ್ತತಿಪತಿತೇ ವಾ ಖನ್ಧೇ ‘‘ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ತದಞ್ಞೋ ಲೋಕೋತಿ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀತಿ ಏವಮೇತ್ಥ ಅತ್ಥೋ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ಸತ್ತೇಸು ಸಙ್ಖಾರೇಸು ವಾ ಏಕಚ್ಚಂ ಸಸ್ಸತಂ ಏತಸ್ಸಾತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತೋ, ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೋ। ಸೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ, ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದಿನೋ। ತೇ ದುವಿಧಾ ಹೋನ್ತಿ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾತಿ । ತತ್ಥ ‘‘ಇಸ್ಸರೋ ನಿಚ್ಚೋ, ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಇಸ್ಸರವಾದಾ। ‘‘ನಿಚ್ಚೋ ಬ್ರಹ್ಮಾ, ಅಞ್ಞೇ ಸತ್ತಾ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾಪಿ ಸತ್ತೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ‘‘ಪರಮಾಣವೋ ನಿಚ್ಚಾ, ದ್ವಿಅಣುಕಾದಯೋ ಅನಿಚ್ಚಾ’’ತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದಾ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾ ಸೇಯ್ಯಥಾಪಿ ಕಣಾದವಾದಾದಯೋ। ‘‘ಚಕ್ಖಾದಯೋ ಅನಿಚ್ಚಾ, ವಿಞ್ಞಾಣಂ ನಿಚ್ಚ’’ನ್ತಿ ಏವಂವಾದಿನೋಪಿ ಸಙ್ಖಾರೇಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಿಕಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Ayañca attho ‘‘rūpaṃ attato samanupassati, vedanaṃ… saññaṃ… saṅkhāre… viññāṇaṃ attato samanupassatī’’ti imissā pañcavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena vutto. ‘‘Rūpavantaṃ attāna’’ntiādikāya pana pañcadasavidhāya sakkāyadiṭṭhiyā vasena cattāro cattāro khandhe ‘‘attā’’ti gahetvā tadañño lokoti paññapentīti ayañca attho labbhati. Tathā ekaṃ khandhaṃ ‘‘attā’’ti gahetvā añño attano upabhogabhūto lokoti, sasantatipatite vā khandhe ‘‘attā’’ti gahetvā tadañño lokoti paññapentīti evamettha attho veditabbo. Sattesu saṅkhāresu vā ekaccaṃ sassataṃ etassāti ekaccasassato, ekaccasassatavādo. So etesamatthīti ekaccasassatikā, ekaccasassatavādino. Te duvidhā honti sattekaccasassatikā saṅkhārekaccasassatikāti . Tattha ‘‘issaro nicco, aññe sattā aniccā’’ti evaṃ pavattavādā sattekaccasassatikā seyyathāpi issaravādā. ‘‘Nicco brahmā, aññe sattā aniccā’’ti evaṃ pavattavādāpi sattekaccasassatikāti veditabbā. ‘‘Paramāṇavo niccā, dviaṇukādayo aniccā’’ti evaṃ pavattavādā saṅkhārekaccasassatikā seyyathāpi kaṇādavādādayo. ‘‘Cakkhādayo aniccā, viññāṇaṃ nicca’’nti evaṃvādinopi saṅkhārekaccasassatikāti veditabbā.
ನನು ‘‘ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ವಾದೇ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಯಥಾಸಭಾವಾವಬೋಧೋ ಏವ, ತಯಿದಂ ಕಥಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನನ್ತಿ? ಕೋ ವಾ ಏವಮಾಹ – ‘‘ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನ’’ನ್ತಿ, ಅಸಸ್ಸತೇಸುಯೇವ ಪನ ಕೇಸಞ್ಚಿ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಸ್ಸತಭಾವಾಭಿನಿವೇಸೋ ಇಧ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ। ತೇನ ಪನ ಏಕವಾರೇ ಪವತ್ತಮಾನೇನ ಚಕ್ಖಾದೀನಂ ಅಸಸ್ಸತಭಾವಾವಬೋಧೋ ವಿದೂಸಿತೋ ಸಂಸಟ್ಠಭಾವತೋ, ವಿಸಸಂಸಟ್ಠೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬೋ ಸಪ್ಪಿಮಣ್ಡೋ ಸಕಿಚ್ಚಕರಣಾಸಮತ್ಥತಾಯ ಸಮ್ಮಾದಸ್ಸನಪಕ್ಖೇ ಠಪೇತಬ್ಬತಂ ನಾರಹತೀತಿ। ಅಸಸ್ಸತಭಾವೇನ ನಿಚ್ಛಿತಾಪಿ ವಾ ಚಕ್ಖುಆದಯೋ ಸಮಾರೋಪಿತಜೀವಸಭಾವಾ ಏವ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ ಗಯ್ಹನ್ತೀತಿ ತದವಬೋಧಸ್ಸ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಭಾವೋ ನ ಸಕ್ಕಾ ನಿವಾರೇತುಂ। ಏವಞ್ಚ ಕತ್ವಾ ಅಸಙ್ಖತಾಯ ಚ ಸಙ್ಖತಾಯ ಚ ಧಾತುಯಾ ವಸೇನ ಯಥಾಕ್ಕಮಂ ಏಕಚ್ಚೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ, ಏಕಚ್ಚೇ ಅಸಸ್ಸತಾತಿ ಏವಂ ಪವತ್ತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೋಪಿ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತವಾದೋ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಚೋದನಾ ಅನವಕಾಸಾ ಹೋತಿ ಅವಿಪರೀತಧಮ್ಮಸಭಾವಸಮ್ಪಟಿಪತ್ತಿಭಾವತೋ। ಕಾಮಞ್ಚೇತ್ಥ ಪುರಿಮಸಸ್ಸತವಾದೇಪಿ ಅಸಸ್ಸತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ಸಸ್ಸತಾತಿ ಗಹಣಂ ವಿಸೇಸತೋ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ, ಸಸ್ಸತಾನಂ ಪನ ಸಸ್ಸತಾತಿ ಗಾಹೋ ನ ಮಿಚ್ಛಾದಸ್ಸನಂ ಯಥಾಸಭಾವಗ್ಗಹಣಭಾವತೋ। ಅಸಸ್ಸತೇಸುಯೇವ ಪನ ಕೇಚಿದೇವ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾತಿ ಗಹೇತಬ್ಬಧಮ್ಮೇಸು ವಿಭಾಗಪ್ಪವತ್ತಿಯಾ ಇಮಸ್ಸ ವಾದಸ್ಸ ವಾದನ್ತರತಾ ವುತ್ತಾ। ನ ಚೇತ್ಥ ಸಮುದಾಯನ್ತೋಗಧತ್ತಾ ಏಕದೇಸಸ್ಸ ಸಪ್ಪದೇಸಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೋ ನಿಪ್ಪದೇಸಸಸ್ಸತಗ್ಗಾಹೇ ಸಮೋಧಾನಂ ಗಚ್ಛತೀತಿ ಸಕ್ಕಾ ವತ್ತುಂ ವಾದಿತಬ್ಬಿಸಯವಿಸೇಸವಸೇನ ವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಅಞ್ಞೇ ಏವ ಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಾ ‘‘ಸಬ್ಬೇ ಧಮ್ಮಾ ಸಸ್ಸತಾ’’ತಿ ಅಭಿನಿವಿಟ್ಠಾ, ಅಞ್ಞೇ ಏಕಚ್ಚಸಸ್ಸತಾತಿ ಸಙ್ಖಾರಾನಂ ಅನವಸೇಸಪರಿಯಾದಾನಂ ಏಕದೇಸಪರಿಗ್ಗಹೋ ಚ ವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪರಿಬ್ಯತ್ತೋಯೇವಾತಿ।
Nanu ‘‘ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatā’’ti etasmiṃ vāde cakkhādīnaṃ asassatabhāvasanniṭṭhānaṃ yathāsabhāvāvabodho eva, tayidaṃ kathaṃ micchādassananti? Ko vā evamāha – ‘‘cakkhādīnaṃ asassatabhāvasanniṭṭhānaṃ micchādassana’’nti, asassatesuyeva pana kesañci dhammānaṃ sassatabhāvābhiniveso idha micchādassanaṃ. Tena pana ekavāre pavattamānena cakkhādīnaṃ asassatabhāvāvabodho vidūsito saṃsaṭṭhabhāvato, visasaṃsaṭṭho viya sabbo sappimaṇḍo sakiccakaraṇāsamatthatāya sammādassanapakkhe ṭhapetabbataṃ nārahatīti. Asassatabhāvena nicchitāpi vā cakkhuādayo samāropitajīvasabhāvā eva diṭṭhigatikehi gayhantīti tadavabodhassa micchādassanabhāvo na sakkā nivāretuṃ. Evañca katvā asaṅkhatāya ca saṅkhatāya ca dhātuyā vasena yathākkamaṃ ekacce dhammā sassatā, ekacce asassatāti evaṃ pavatto vibhajjavādopi ekaccasassatavādo āpajjatīti evaṃpakārā codanā anavakāsā hoti aviparītadhammasabhāvasampaṭipattibhāvato. Kāmañcettha purimasassatavādepi asassatānaṃ dhammānaṃ sassatāti gahaṇaṃ visesato micchādassanaṃ, sassatānaṃ pana sassatāti gāho na micchādassanaṃ yathāsabhāvaggahaṇabhāvato. Asassatesuyeva pana kecideva dhammā sassatāti gahetabbadhammesu vibhāgappavattiyā imassa vādassa vādantaratā vuttā. Na cettha samudāyantogadhattā ekadesassa sappadesasassataggāho nippadesasassataggāhe samodhānaṃ gacchatīti sakkā vattuṃ vāditabbisayavisesavasena vādadvayassa pavattattā. Aññe eva hi diṭṭhigatikā ‘‘sabbe dhammā sassatā’’ti abhiniviṭṭhā, aññe ekaccasassatāti saṅkhārānaṃ anavasesapariyādānaṃ ekadesapariggaho ca vādadvayassa paribyattoyevāti.
ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಮತಿ ಗಚ್ಛತಿ ಏತ್ಥ ಸಭಾವೋ ಓಸಾನನ್ತಿ ಅನ್ತೋ, ಮರಿಯಾದಾ। ತಪ್ಪಟಿಸೇಧೇನ ಅನನ್ತೋ। ಕಸ್ಸ ಪನಾಯಂ ಅನ್ತಾನನ್ತೋತಿ? ಲೋಕೀಯತಿ ಸಂಸಾರನಿಸ್ಸರಣತ್ಥಿಕೇಹಿ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕೇಹಿ, ಲೋಕೀಯತಿ ವಾ ಏತ್ಥ ತೇಹಿ ಪುಞ್ಞಾಪುಞ್ಞಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕೋ ಚಾತಿ ಲೋಕೋತಿ ಸಙ್ಖ್ಯಂ ಗತಸ್ಸ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಾದಿಸಭಾವಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ। ಅನ್ತೋ ಚ ಅನನ್ತೋ ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಚ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತೋ ಚಾತಿ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಸಾಮಞ್ಞನಿದ್ದೇಸೇನ, ಏಕಸೇಸೇನ ವಾ ‘‘ನಾಮರೂಪಪಚ್ಚಯಾ ಸಳಾಯತನ’’ನ್ತಿಆದೀಸು ವಿಯ। ಅನ್ತಾನನ್ತಸಹಚರಿತೋ ವಾದೋ ಅನ್ತಾನನ್ತೋ ಯಥಾ ‘‘ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ। ಅನ್ತಾನನ್ತಸನ್ನಿಸ್ಸಯೋ ವಾ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಉಕ್ಕುಟ್ಠಿಂ ಕರೋನ್ತೀ’’ತಿ। ಸೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಾ, ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದಿನೋ। ‘‘ಅನ್ತವಾ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಅನನ್ತೋ ಅಯಂ ಲೋಕೋ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅಯಂ ಲೋಕೋ ಅನನ್ತೋ ಚ, ನೇವಾಯಂ ಲೋಕೋ ಅನ್ತವಾ ನ ಪನಾನನ್ತೋ’’ತಿ ಏವಂ ಅನ್ತಂ ವಾ ಅನನ್ತಂ ವಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಂ ವಾ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತಂ ವಾ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತವಾದಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಚತುಬ್ಬಿಧಾ ಹಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದಿನೋ ಅನ್ತವಾದೀ ಅನನ್ತವಾದೀ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೀ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತವಾದೀತಿ। ತಥಾ ಹಿ ಕೋಚಿ ಪಟಿಭಾಗನಿಮಿತ್ತಂ ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ತಂ ‘‘ಲೋಕೋ’’ತಿ ಗಹೇತ್ವಾ ಅನ್ತಸಞ್ಞೀ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಹೋತಿ। ಚಕ್ಕವಾಳಪರಿಯನ್ತಂ ಕತ್ವಾ ವಡ್ಢಿತಕಸಿಣೇ ಪನ ಅನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ। ಉದ್ಧಮಧೋ ಅವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಪನ ತಿರಿಯಂ ವಡ್ಢೇತ್ವಾ ಉದ್ಧಮಧೋ ಅನ್ತಸಞ್ಞೀ ತಿರಿಯಂ ಅನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತಿ। ಕೋಚಿ ಪನ ಯಸ್ಮಾ ಲೋಕಸಞ್ಞಿತೋ ಅತ್ತಾ ಅಧಿಗತವಿಸೇಸೇಹಿ ಮಹೇಸೀಹಿ ಕದಾಚಿ ಅನನ್ತೋ ಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠೋ ಅನುಸುಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನೇವನ್ತವಾ। ಯಸ್ಮಾ ಪನ ತೇಹಿಯೇವ ಕದಾಚಿ ಅನ್ತವಾ ಸಕ್ಖಿದಿಟ್ಠೋ ಅನುಸುಯ್ಯತಿ, ತಸ್ಮಾ ನ ಪನ ಅನನ್ತೋತಿ ಏವಂ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಲೋಕಸ್ಮಿಂ ಹೋತಿ। ಕೇಚಿ ಪನ ಯದಿ ಪನಾಯಂ ಅತ್ತಾ ಅನ್ತವಾಸಿಯಾ, ದೂರದೇಸೇ ಉಪಪಜ್ಜಮಾನಾನುಸ್ಸರಣಾದಿಕಿಚ್ಚನಿಪ್ಫತ್ತಿ ನ ಸಿಯಾ। ಅಥ ಅನನ್ತೋ ಇಧ ಠಿತಸ್ಸ ದೇವಲೋಕನಿರಯಾದೀಸು ಸುಖದುಕ್ಖಾನುಭವನಮ್ಪಿ ಸಿಯಾ। ಸಚೇ ಪನ ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತೋ ಚ, ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧದೋಸಸಮಾಯೋಗೋ, ತಸ್ಮಾ ಅನ್ತವಾ ಅನನ್ತೋತಿ ಚ ಅಬ್ಯಾಕರಣೀಯೋ ಅತ್ತಾತಿ ಏವಂ ತಕ್ಕನವಸೇನ ನೇವನ್ತನಾನನ್ತಸಞ್ಞೀ ಹೋತೀತಿ ವಣ್ಣಯನ್ತಿ।
Antānantikāti ettha amati gacchati ettha sabhāvo osānanti anto, mariyādā. Tappaṭisedhena ananto. Kassa panāyaṃ antānantoti? Lokīyati saṃsāranissaraṇatthikehi diṭṭhigatikehi, lokīyati vā ettha tehi puññāpuññaṃ tabbipāko cāti lokoti saṅkhyaṃ gatassa paṭibhāganimittādisabhāvassa attano. Anto ca ananto ca antānanto ca nevantanānanto cāti antānanto sāmaññaniddesena, ekasesena vā ‘‘nāmarūpapaccayā saḷāyatana’’ntiādīsu viya. Antānantasahacarito vādo antānanto yathā ‘‘kuntā pacarantī’’ti. Antānantasannissayo vā yathā ‘‘mañcā ukkuṭṭhiṃ karontī’’ti. So etesamatthīti antānantikā, antānantavādino. ‘‘Antavā ayaṃ loko, ananto ayaṃ loko, antavā ca ayaṃ loko ananto ca, nevāyaṃ loko antavā na panānanto’’ti evaṃ antaṃ vā anantaṃ vā antānantaṃ vā nevantanānantaṃ vā ārabbha pavattavādāti attho. Catubbidhā hi antānantavādino antavādī anantavādī antānantavādī nevantanānantavādīti. Tathā hi koci paṭibhāganimittaṃ cakkavāḷapariyantaṃ avaḍḍhetvā taṃ ‘‘loko’’ti gahetvā antasaññī lokasmiṃ hoti. Cakkavāḷapariyantaṃ katvā vaḍḍhitakasiṇe pana anantasaññī hoti. Uddhamadho avaḍḍhetvā pana tiriyaṃ vaḍḍhetvā uddhamadho antasaññī tiriyaṃ anantasaññī hoti. Koci pana yasmā lokasaññito attā adhigatavisesehi mahesīhi kadāci ananto sakkhidiṭṭho anusuyyati, tasmā nevantavā. Yasmā pana tehiyeva kadāci antavā sakkhidiṭṭho anusuyyati, tasmā na pana anantoti evaṃ nevantanānantasaññī lokasmiṃ hoti. Keci pana yadi panāyaṃ attā antavāsiyā, dūradese upapajjamānānussaraṇādikiccanipphatti na siyā. Atha ananto idha ṭhitassa devalokanirayādīsu sukhadukkhānubhavanampi siyā. Sace pana antavā ca ananto ca, tadubhayapaṭisedhadosasamāyogo, tasmā antavā anantoti ca abyākaraṇīyo attāti evaṃ takkanavasena nevantanānantasaññī hotīti vaṇṇayanti.
ಏತ್ಥ ಚ ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪುರಿಮಾನಂ ತಿಣ್ಣಂ ವಾದೀನಂ ಅನ್ತಞ್ಚ ಅನನ್ತಞ್ಚ ಅನ್ತಾನನ್ತಞ್ಚ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತಂ, ಪಚ್ಛಿಮಸ್ಸ ಪನ ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಕಥಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತನ್ತಿ? ತದುಭಯಪಟಿಸೇಧನವಸೇನ ಪವತ್ತವಾದತ್ತಾ ಏವ। ಯಸ್ಮಾ ಅನ್ತಾನನ್ತಪಅಸೇಧವಾದೋಪಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಿಸಯೋ ಏವ ತಂ ಆರಬ್ಭ ಪವತ್ತತ್ತಾ। ಏತದತ್ಥಮೇವ ಹಿ ಆರಬ್ಭ ‘‘ಪವತ್ತವಾದಾ’’ತಿ ಹೇಟ್ಠಾ ವುತ್ತಂ, ಏವಂ ಸನ್ತೇಪಿ ಯುತ್ತಂ ತಾವ ಪಚ್ಛಿಮವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತಂ, ಅನ್ತಾನನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಉಭಯವಿಸಯತ್ತಾ ಏತೇಸಂ ವಾದಸ್ಸ, ಪುರಿಮವಾದದ್ವಯಸ್ಸ ಪನ ಕಥಂ ವಿಸುಂ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕತ್ತನ್ತಿ? ಉಪಚಾರವುತ್ತಿಯಾ। ಸಮುದಿತೇಸು ಹಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೇಸು ಪವತ್ತಮಾನೋ ಅನ್ತಾನನ್ತಿಕಸದ್ದೋ ತತ್ಥ ನಿರುಳ್ಹತಾಯ ಪಚ್ಚೇಕಮ್ಪಿ ಅನ್ತಾನನ್ತವಾದೀಸು ಪವತ್ತತಿ ಯಥಾ ಅರೂಪಜ್ಝಾನೇಸು ಪಚ್ಚೇಕಂ ಅಟ್ಠವಿಮೋಕ್ಖಪರಿಯಾಯೋ, ಯಥಾ ಚ ಲೋಕೇ ಸತ್ತಿಸಯೋತಿ।
Ettha ca yuttaṃ tāva purimānaṃ tiṇṇaṃ vādīnaṃ antañca anantañca antānantañca ārabbha pavattavādattā antānantikattaṃ, pacchimassa pana tadubhayapaṭisedhanavasena pavattavādattā kathaṃ antānantikattanti? Tadubhayapaṭisedhanavasena pavattavādattā eva. Yasmā antānantapaasedhavādopi antānantavisayo eva taṃ ārabbha pavattattā. Etadatthameva hi ārabbha ‘‘pavattavādā’’ti heṭṭhā vuttaṃ, evaṃ santepi yuttaṃ tāva pacchimavādadvayassa antānantikattaṃ, antānantānaṃ vasena ubhayavisayattā etesaṃ vādassa, purimavādadvayassa pana kathaṃ visuṃ antānantikattanti? Upacāravuttiyā. Samuditesu hi antānantavādesu pavattamāno antānantikasaddo tattha niruḷhatāya paccekampi antānantavādīsu pavattati yathā arūpajjhānesu paccekaṃ aṭṭhavimokkhapariyāyo, yathā ca loke sattisayoti.
ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ನ ಮರತಿ ನ ಉಪಚ್ಛಿಜ್ಜತೀತಿ ಅಮರಾ। ಕಾ ಸಾ? ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ತಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ಅಞ್ಞಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ, ನೋ ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೬೨) ಏವಂ ಪವತ್ತವಾದವಸೇನ ಪರಿಯನ್ತರಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಚೇವ ವಾಚಾ ಚ। ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿಆದಿನಾ ವಿವಿಧೋ ನಾನಪ್ಪಕಾರೋ ಖೇಪೋ ಪರವಾದೀನಂ ಖಿಪನಂ ವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಅಮರಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾಚಾಯ ವಾ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೋ, ಸೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ। ಅಥ ವಾ ಅಮರಾಯ ದಿಟ್ಠಿಯಾ ವಾಚಾಯ ವಿಕ್ಖಿಪನ್ತೀತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ, ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿನೋ ಏವ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ। ಅಥ ವಾ ಅಮರಾ ನಾಮ ಮಚ್ಛಜಾತಿ, ಸಾ ಉಮ್ಮುಜ್ಜನನಿಮುಜ್ಜನಾದಿವಸೇನ ಉದಕೇ ಸನ್ಧಾವಮಾನಾ ಗಹೇತುಂ ನ ಸಕ್ಕಾ, ಏವಮೇವ ಅಯಮ್ಪಿ ವಾದೋ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಸಭಾವೇ ಅನವಟ್ಠಾನತೋ ಇತೋ ಚಿತೋ ಚ ಸನ್ಧಾವತಿ, ಗಾಹಂ ನ ಉಪಗಚ್ಛತೀತಿ ಅಮರಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪೋ ವಿಯಾತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೋತಿ ವುಚ್ಚತಿ। ಅಯಞ್ಹಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕೋ ‘‘ಇದಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ‘‘ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ನ ಕಿಞ್ಚಿ ಬ್ಯಾಕರೋತಿ। ‘‘ಇದಂ ಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವಾ ಪುಟ್ಠೋ ‘‘ಏವನ್ತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ತತೋ ‘‘ಕಿಂ ಅಕುಸಲ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ತಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ‘‘ಕಿಂ ಉಭಯತೋ ಅಞ್ಞಥಾ’’ತಿಪಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ಅಞ್ಞಥಾತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ತತೋ ‘‘ತಿವಿಧೇನಪಿ ನ ಹೋತಿ, ಕಿಂ ತೇ ಲದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ತತೋ ‘‘ಕಿಂ ನೋ ನೋ ತೇ ಲದ್ಧೀ’’ತಿ ವುತ್ತೇ ‘‘ನೋ ನೋತಿಪಿ ಮೇ ನೋ’’ತಿ ವದತಿ। ಏವಂ ವಿಕ್ಖೇಪಮೇವ ಆಪಜ್ಜತಿ, ಏಕಮೇಕಸ್ಮಿಮ್ಪಿ ಪಕ್ಖೇ ನ ತಿಟ್ಠತಿ। ತತೋ ‘‘ಅತ್ಥಿ ಪರೋ ಲೋಕೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಟ್ಠೋಪಿ ಏವಮೇವ ವಿಕ್ಖಿಪತಿ, ನ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಪಕ್ಖೇ ತಿಟ್ಠತಿ। ಸೋ ವುತ್ತಪ್ಪಕಾರೋ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕಾ।
Amarāvikkhepikāti ettha na marati na upacchijjatīti amarā. Kā sā? ‘‘Evantipi me no, tathātipi me no, aññathātipi me no, notipi me no, no notipi me no’’ti (dī. ni. 1.62) evaṃ pavattavādavasena pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā ca. ‘‘Evantipi me no’’tiādinā vividho nānappakāro khepo paravādīnaṃ khipanaṃ vikkhepo, amarāya diṭṭhiyā vācāya vā vikkhepo amarāvikkhepo, so etesamatthīti amarāvikkhepikā. Atha vā amarāya diṭṭhiyā vācāya vikkhipantīti amarāvikkhepino, amarāvikkhepino eva amarāvikkhepikā. Atha vā amarā nāma macchajāti, sā ummujjananimujjanādivasena udake sandhāvamānā gahetuṃ na sakkā, evameva ayampi vādo ekasmiṃ sabhāve anavaṭṭhānato ito cito ca sandhāvati, gāhaṃ na upagacchatīti amarāya vikkhepo viyāti amarāvikkhepoti vuccati. Ayañhi amarāvikkhepiko ‘‘idaṃ kusala’’nti vā ‘‘akusala’’nti vā puṭṭho na kiñci byākaroti. ‘‘Idaṃ kusala’’nti vā puṭṭho ‘‘evantipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘kiṃ akusala’’nti vutte ‘‘tathātipi me no’’ti vadati. ‘‘Kiṃ ubhayato aññathā’’tipi vutte ‘‘aññathātipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘tividhenapi na hoti, kiṃ te laddhī’’ti vutte ‘‘notipi me no’’ti vadati. Tato ‘‘kiṃ no no te laddhī’’ti vutte ‘‘no notipi me no’’ti vadati. Evaṃ vikkhepameva āpajjati, ekamekasmimpi pakkhe na tiṭṭhati. Tato ‘‘atthi paro loko’’tiādinā puṭṭhopi evameva vikkhipati, na ekasmiṃ pakkhe tiṭṭhati. So vuttappakāro amarāvikkhepo etesamatthīti amarāvikkhepikā.
ನನು ಚಾಯಂ ಸಬ್ಬೋಪಿ ಅಮರಾವಿಕ್ಖೇಪಿಕೋ ಕುಸಲಾದಯೋ ಧಮ್ಮೇ ಪರಲೋಕತ್ಥಿಕಾದೀನಿ ಚ ಯಥಾಭೂತಂ ಅನವಬುಜ್ಝಮಾನೋ ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಞ್ಹಂ ಪುಟ್ಠೋ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪನಮತ್ತಂ ಆಪಜ್ಜತಿ, ತಸ್ಸ ಕಥಂ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಭಾವೋ। ನ ಹಿ ಅವತ್ತುಕಾಮಸ್ಸ ವಿಯ ಪುಚ್ಛಿತಂ ಅಜಾನನ್ತಸ್ಸ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಮತ್ತೇನ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕತಾ ಯುತ್ತಾತಿ? ವುಚ್ಚತೇ – ನ ಹೇವ ಖೋ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಮತ್ತೇನ ತಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕತಾ, ಅಥ ಖೋ ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವೇಸವಸೇನ ಸಸ್ಸತಾಭಿನಿವೇಸತೋ। ಮಿಚ್ಛಾಭಿನಿವಿಟ್ಠೋಯೇವ ಹಿ ಪುಗ್ಗಲೋ ಮನ್ದಬುದ್ಧಿತಾಯ ಕುಸಲಾದಿಧಮ್ಮೇ ಪರಲೋಕತ್ಥಿಕಾದೀನಿ ಚ ಯಾಥಾವತೋ ಅಸಮ್ಪಟಿಪಜ್ಜಮಾನೋ ಅತ್ತನಾ ಅವಿಞ್ಞಾತಸ್ಸ ಅತ್ಥಸ್ಸ ಪರಂ ವಿಞ್ಞಾಪೇತುಂ ಅಸಕ್ಕುಣೇಯ್ಯತಾಯ ಮುಸಾವಾದಾದಿಭಯೇನ ಚ ವಿಕ್ಖೇಪಂ ಆಪಜ್ಜತೀತಿ। ತಥಾ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಸತ್ತೇವ ಉಚ್ಛೇದದಿಟ್ಠಿಯೋ, ಸೇಸಾ ಸಸ್ಸತದಿಟ್ಠಿಯೋ’’ತಿ। ಅಥ ವಾ ಪುಞ್ಞಪಾಪಾನಂ ತಬ್ಬಿಪಾಕಾನಞ್ಚ ಅನವಬೋಧೇನ ಅಸದ್ದಹನೇನ ಚ ತಬ್ಬಿಸಯಾಯ ಪುಚ್ಛಾಯ ವಿಕ್ಖೇಪಕರಣಂಯೇವ ಸುನ್ದರನ್ತಿ ಖನ್ತಿಂ ರುಚಿಂ ಉಪ್ಪಾದೇತ್ವಾ ಅಭಿನಿವಿಸನ್ತಸ್ಸ ಉಪ್ಪನ್ನಾ ವಿಸುಂಯೇವ ಚೇಸಾ ಏಕಾ ದಿಟ್ಠಿ ಸತ್ತಭಙ್ಗದಿಟ್ಠಿ ವಿಯಾತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ತತೋಯೇವ ಚ ವುತ್ತಂ ‘‘ಪರಿಯನ್ತರಹಿತಾ ದಿಟ್ಠಿಗತಿಕಸ್ಸ ದಿಟ್ಠಿ ಚೇವ ವಾಚಾ ಚಾ’’ತಿ।
Nanu cāyaṃ sabbopi amarāvikkhepiko kusalādayo dhamme paralokatthikādīni ca yathābhūtaṃ anavabujjhamāno tattha tattha pañhaṃ puṭṭho pucchāya vikkhepanamattaṃ āpajjati, tassa kathaṃ diṭṭhigatikabhāvo. Na hi avattukāmassa viya pucchitaṃ ajānantassa vikkhepakaraṇamattena diṭṭhigatikatā yuttāti? Vuccate – na heva kho pucchāya vikkhepakaraṇamattena tassa diṭṭhigatikatā, atha kho micchābhinivesavasena sassatābhinivesato. Micchābhiniviṭṭhoyeva hi puggalo mandabuddhitāya kusalādidhamme paralokatthikādīni ca yāthāvato asampaṭipajjamāno attanā aviññātassa atthassa paraṃ viññāpetuṃ asakkuṇeyyatāya musāvādādibhayena ca vikkhepaṃ āpajjatīti. Tathā ca vuttaṃ ‘‘satteva ucchedadiṭṭhiyo, sesā sassatadiṭṭhiyo’’ti. Atha vā puññapāpānaṃ tabbipākānañca anavabodhena asaddahanena ca tabbisayāya pucchāya vikkhepakaraṇaṃyeva sundaranti khantiṃ ruciṃ uppādetvā abhinivisantassa uppannā visuṃyeva cesā ekā diṭṭhi sattabhaṅgadiṭṭhi viyāti daṭṭhabbaṃ. Tatoyeva ca vuttaṃ ‘‘pariyantarahitā diṭṭhigatikassa diṭṭhi ceva vācā cā’’ti.
ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾತಿ ಏತ್ಥ ಅಧಿಚ್ಚ ಯದಿಚ್ಛಕಂ ಯಂ ಕಿಞ್ಚಿ ಕಾರಣಂ ವಿನಾ ಸಮುಪ್ಪನ್ನೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾತಿ ದಸ್ಸನಂ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಂ। ಅತ್ತಲೋಕಸಞ್ಞಿತಾನಞ್ಹಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಅಧಿಚ್ಚುಪ್ಪತ್ತಿಆಕಾರಾರಮ್ಮಣಂ ದಸ್ಸನಂ ತದಾಕಾರಸನ್ನಿಸ್ಸಯವಸೇನ ಪವತ್ತಿತೋ ತದಾಕಾರಸಹಚರಿತತಾಯ ಚ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನನ್ತಿ ವುಚ್ಚತಿ ಯಥಾ ‘‘ಮಞ್ಚಾ ಘೋಸನ್ತಿ, ಕುನ್ತಾ ಪಚರನ್ತೀ’’ತಿ ಚ। ತಂ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಅಧಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪನ್ನಿಕಾ।
Adhiccasamuppannikāti ettha adhicca yadicchakaṃ yaṃ kiñci kāraṇaṃ vinā samuppanno attā ca loko cāti dassanaṃ adhiccasamuppannaṃ. Attalokasaññitānañhi khandhānaṃ adhiccuppattiākārārammaṇaṃ dassanaṃ tadākārasannissayavasena pavattito tadākārasahacaritatāya ca adhiccasamuppannanti vuccati yathā ‘‘mañcā ghosanti, kuntā pacarantī’’ti ca. Taṃ etesamatthīti adhiccasamuppannikā.
ಸಞ್ಞೀವಾದಾತಿ ಸಞ್ಞೀ ವಾದೋ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ‘‘ಬುದ್ಧಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಬುದ್ಧೋ’’ತಿ ಯಥಾ। ಅಥ ವಾ ಸಞ್ಞೀತಿ ಪವತ್ತೋ ವಾದೋ ಸಞ್ಞೀಸಹಚರಣನಯೇನ। ಸಞ್ಞೀ ವಾದೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ। ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವ ರೂಪೀ ನಾರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಅನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಏಕತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನಾನತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಪರಿತ್ತಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅಪ್ಪಮಾಣಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಏಕನ್ತಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಏಕನ್ತದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಸುಖದುಕ್ಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅದುಕ್ಖಮಸುಖೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೭೬) ಏವಂ ಸೋಳಸವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತವಾದಾನಮೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ।
Saññīvādāti saññī vādo etesamatthīti saññīvādā ‘‘buddhaṃ assa atthīti buddho’’ti yathā. Atha vā saññīti pavatto vādo saññīsahacaraṇanayena. Saññī vādo yesaṃ te saññīvādā. ‘‘Rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, saññīti naṃ paññapenti, arūpī attā hoti, rūpī ca arūpī ca attā hoti, neva rūpī nārūpī ca attā hoti. Antavā attā hoti, anantavā attā hoti, antavā ca anantavā ca attā hoti, nevantavā nānantavā attā hoti. Ekattasaññī attā hoti, nānattasaññī attā hoti. Parittasaññī attā hoti, appamāṇasaññī attā hoti. Ekantasukhī attā hoti, ekantadukkhī attā hoti. Sukhadukkhī attā hoti, adukkhamasukhī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, saññīti naṃ paññapentī’’ti (dī. ni. 1.76) evaṃ soḷasavidhena vibhattavādānametaṃ adhivacanaṃ.
ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಚ ಸಞ್ಞೀವಾದೇ ವುತ್ತನಯೇನೇವ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಕೇವಲಞ್ಹಿ ‘‘ಸಞ್ಞೀ ಅತ್ತಾ’’ತಿ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಸಞ್ಞೀವಾದಾ ವುತ್ತಾ, ‘‘ಅಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಚ ‘‘ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀ’’ತಿ ಚ ಗಣ್ಹನ್ತಾನಂ ವಸೇನ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಚ ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾ ಚ ವುತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತತ್ಥ ಅಸಞ್ಞೀವಾದಾ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಅಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ, ಅರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ರೂಪೀ ಚ ಅರೂಪೀ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವ ರೂಪೀ ನಾರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ। ಅನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ಅನ್ತವಾ ಚ ಅನನ್ತವಾ ಚ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ, ನೇವನ್ತವಾ ನಾನನ್ತವಾ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ಅಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿ ಏವಂ ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಾ। ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀವಾದಾಪಿ ಏವಮೇವ ‘‘ರೂಪೀ ಅತ್ತಾ ಹೋತಿ ಅರೋಗೋ ಪರಂ ಮರಣಾ, ನೇವಸಞ್ಞೀನಾಸಞ್ಞೀತಿ ನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತೀ’’ತಿಆದಿನಾ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೮೨) ಅಟ್ಠವಿಧೇನ ವಿಭತ್ತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ।
Asaññīvādā nevasaññīnāsaññīvādā ca saññīvāde vuttanayeneva veditabbā. Kevalañhi ‘‘saññī attā’’ti gaṇhantānaṃ vasena saññīvādā vuttā, ‘‘asaññī’’ti ca ‘‘nevasaññīnāsaññī’’ti ca gaṇhantānaṃ vasena asaññīvādā ca nevasaññīnāsaññīvādā ca vuttāti veditabbā. Tattha asaññīvādā ‘‘rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, asaññīti naṃ paññapenti, arūpī attā hoti, rūpī ca arūpī ca attā hoti, neva rūpī nārūpī attā hoti. Antavā attā hoti, anantavā attā hoti, antavā ca anantavā ca attā hoti, nevantavā nānantavā attā hoti arogo paraṃ maraṇā, asaññīti naṃ paññapentī’’ti evaṃ aṭṭhavidhena vibhattā. Nevasaññīnāsaññīvādāpi evameva ‘‘rūpī attā hoti arogo paraṃ maraṇā, nevasaññīnāsaññīti naṃ paññapentī’’tiādinā (dī. ni. 1.82) aṭṭhavidhena vibhattāti veditabbā.
ಉಚ್ಛೇದವಾದಾತಿ ‘‘ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ರೂಪೀ ಚಾತುಮಹಾಭೂತಿಕೋ ಮಾತಾಪೇತ್ತಿಕಸಮ್ಭವೋ ಕಾಯಸ್ಸ ಭೇದಾ ಉಚ್ಛಿಜ್ಜತಿ ವಿನಸ್ಸತಿ, ನ ಹೋತಿ ಪರಂ ಮರಣಾ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೮೫) ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ಪವತ್ತಂ ಉಚ್ಛೇದದಸ್ಸನಂ ಉಚ್ಛೇದೋ ಸಹಚರಣನಯೇನ। ಉಚ್ಛೇದೋ ವಾದೋ ಯೇಸಂ ತೇ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಉಚ್ಛೇದವಾದೋ ವಾ ಏತೇಸಮತ್ಥೀತಿ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ, ಉಚ್ಛೇದಂ ವದನ್ತೀತಿ ವಾ ಉಚ್ಛೇದವಾದಾ।
Ucchedavādāti ‘‘ayaṃ attā rūpī cātumahābhūtiko mātāpettikasambhavo kāyassa bhedā ucchijjati vinassati, na hoti paraṃ maraṇā’’ti (dī. ni. 1.85) evamādinā nayena pavattaṃ ucchedadassanaṃ ucchedo sahacaraṇanayena. Ucchedo vādo yesaṃ te ucchedavādā, ucchedavādo vā etesamatthīti ucchedavādā, ucchedaṃ vadantīti vā ucchedavādā.
ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾತಿ ಏತ್ಥ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೋ ನಾಮ ದಸ್ಸನಭೂತೇನ ಞಾಣೇನ ಉಪಲದ್ಧಧಮ್ಮೋ, ಪಚ್ಚಕ್ಖಧಮ್ಮೋತಿ ಅತ್ಥೋ। ತತ್ಥ ತತ್ಥ ಪಟಿಲದ್ಧತ್ತಭಾವಸ್ಸೇತಂ ಅಧಿವಚನಂ। ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಂ, ಇಮಸ್ಮಿಂಯೇವ ಅತ್ತಭಾವೇ ದುಕ್ಖವೂಪಸಮನ್ತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಂ ವದನ್ತೀತಿ ದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನವಾದಾ। ತೇ ಪನ ‘‘ಯತೋ ಖೋ ಭೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪಞ್ಚಹಿ ಕಾಮಗುಣೇಹಿ ಸಮಪ್ಪಿತೋ ಸಮಙ್ಗೀಭೂತೋ ಪರಿಚಾರೇತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖೋ ಭೋ ಅಯಂ ಅತ್ತಾ ಪರಮದಿಟ್ಠಧಮ್ಮನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತೋ ಹೋತೀ’’ತಿ (ದೀ॰ ನಿ॰ ೧.೯೪) ಏವಮಾದಿನಾ ನಯೇನ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಂ ಪಞ್ಞಪೇನ್ತಿ। ತೇ ಹಿ ಮನ್ಧಾತುಕಾಮಗುಣಸದಿಸೇ ಮಾನುಸಕೇ ಕಾಮಗುಣೇ, ಪರನಿಮ್ಮಿತವಸವತ್ತಿದೇವರಾಜಸ್ಸ ಕಾಮಗುಣಸದಿಸೇ ದಿಬ್ಬೇ ಚ ಕಾಮಗುಣೇ ಉಪಗತಾನಂ ದಿಟ್ಠೇವ ಧಮ್ಮೇ ನಿಬ್ಬಾನಪ್ಪತ್ತಿಂ ವದನ್ತಿ।
Diṭṭhadhammanibbānavādāti ettha diṭṭhadhammo nāma dassanabhūtena ñāṇena upaladdhadhammo, paccakkhadhammoti attho. Tattha tattha paṭiladdhattabhāvassetaṃ adhivacanaṃ. Diṭṭhadhamme nibbānaṃ diṭṭhadhammanibbānaṃ, imasmiṃyeva attabhāve dukkhavūpasamanti attho. Taṃ vadantīti diṭṭhadhammanibbānavādā. Te pana ‘‘yato kho bho ayaṃ attā pañcahi kāmaguṇehi samappito samaṅgībhūto paricāreti, ettāvatā kho bho ayaṃ attā paramadiṭṭhadhammanibbānappatto hotī’’ti (dī. ni. 1.94) evamādinā nayena diṭṭheva dhamme nibbānaṃ paññapenti. Te hi mandhātukāmaguṇasadise mānusake kāmaguṇe, paranimmitavasavattidevarājassa kāmaguṇasadise dibbe ca kāmaguṇe upagatānaṃ diṭṭheva dhamme nibbānappattiṃ vadanti.
ವಿಭಜ್ಜವಾದೀತಿ ವೇರಞ್ಜಕಣ್ಡೇ ಆಗತನಯೇನೇವ ವೇನಯಿಕಾದಿಭಾವಂ ವಿಭಜ್ಜ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ।
Vibhajjavādīti verañjakaṇḍe āgatanayeneva venayikādibhāvaṃ vibhajja vadatīti vibhajjavādī.
ತತ್ಥ ಹಿ ಭಗವತಾ ‘‘ಅಹಞ್ಹಿ, ಬ್ರಾಹ್ಮಣ, ವಿನಯಾಯ ಧಮ್ಮಂ ದೇಸೇಮಿ ರಾಗಸ್ಸಾ’’ತಿಆದಿಂ ವತ್ವಾ ‘‘ನೋ ಚ ಖೋ ಯಂ ತ್ವಂ ಸನ್ಧಾಯ ವದೇಸೀ’’ತಿಆದಿನಾ ವೇರಞ್ಜಬ್ರಾಹ್ಮಣಸ್ಸ ಅತ್ತನೋ ವೇನಯಿಕಾದಿಭಾವೋ ವಿಭಜ್ಜ ವುತ್ತೋತಿ। ಅಪಿಚ ಸೋಮನಸ್ಸಾದೀನಂ ಚೀವರಾದೀನಞ್ಚ ಸೇವಿತಬ್ಬಾಸೇವಿತಬ್ಬಭಾವಂ ವಿಭಜ್ಜ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದವಾದೇ ವಾ ವಿಭಜ್ಜ ವದತೀತಿ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ‘‘ಸಸ್ಸತೋ ಅತ್ತಾ ಚ ಲೋಕೋ ಚಾ’’ತಿಆದೀನಂ ಠಪನೀಯಾನಂ ಪಞ್ಹಾನಂ ಠಪನತೋ ರಾಗಾದಿಖಯಸಙ್ಖಾತಸ್ಸ ಸಸ್ಸತಸ್ಸ ರಾಗಾದಿಕಾಯದುಚ್ಚರಿತಾದಿಉಚ್ಛೇದಸ್ಸ ವಚನತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಸಸ್ಸತುಚ್ಛೇದಭೂತೇ ಉಭೋ ಅನ್ತೇ ಅನುಪಗ್ಗಮ್ಮ ಮಜ್ಝಿಮಪಟಿಪದಾಭೂತಸ್ಸ ಪಟಿಚ್ಚಸಮುಪ್ಪಾದಸ್ಸ ದೇಸನತೋ ವಿಭಜ್ಜವಾದೀ, ಭಗವಾ। ಪರಪ್ಪವಾದಂ ಮದ್ದನ್ತೋತಿ ತಸ್ಮಿಂ ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಾಲೇ ಉಪ್ಪನ್ನಂ ವಾದಂ, ತತೋ ಪಟ್ಠಾಯ ಯಾವ ಸದ್ಧಮ್ಮನ್ತರಧಾನಾ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಾದಞ್ಚ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ। ತಸ್ಮಿಞ್ಹಿ ಸಮಾಗಮೇ ಅಯಂ ಥೇರೋ ಯಾನಿ ಚ ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನಾನಿ ವತ್ಥೂನಿ, ಯಾನಿ ಚ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜಿಸ್ಸನ್ತಿ, ಸಬ್ಬೇಸಮ್ಪಿ ತೇಸಂ ಪಟಿಬಾಹನತ್ಥಂ ಸತ್ಥಾರಾ ದಿನ್ನನಯವಸೇನೇವ ತಥಾಗತೇನ ಠಪಿತಮಾತಿಕಂ ವಿಭಜನ್ತೋ ಸಕವಾದೇ ಪಞ್ಚ ಸುತ್ತಸತಾನಿ, ಪರವಾದೇ ಪಞ್ಚಾತಿ ಸುತ್ತಸಹಸ್ಸಂ ಆಹರಿತ್ವಾ ತದಾ ಉಪ್ಪನ್ನವಾದಸ್ಸ ಮದ್ದನತೋ ಪರಪ್ಪವಾದಮದ್ದನಂ ಆಯತಿಂ ಉಪ್ಪಜ್ಜನಕವಾದಾನಂ ಪಟಿಸೇಧನಲಕ್ಖಣಭಾವತೋ ಆಯತಿಂ ಪಟಿಸೇಧಲಕ್ಖಣಂ ಕಥಾವತ್ಥುಪ್ಪಕರಣಂ ಅಕಾಸಿ।
Tattha hi bhagavatā ‘‘ahañhi, brāhmaṇa, vinayāya dhammaṃ desemi rāgassā’’tiādiṃ vatvā ‘‘no ca kho yaṃ tvaṃ sandhāya vadesī’’tiādinā verañjabrāhmaṇassa attano venayikādibhāvo vibhajja vuttoti. Apica somanassādīnaṃ cīvarādīnañca sevitabbāsevitabbabhāvaṃ vibhajja vadatīti vibhajjavādī, sassatucchedavāde vā vibhajja vadatīti vibhajjavādī, ‘‘sassato attā ca loko cā’’tiādīnaṃ ṭhapanīyānaṃ pañhānaṃ ṭhapanato rāgādikhayasaṅkhātassa sassatassa rāgādikāyaduccaritādiucchedassa vacanato vibhajjavādī, sassatucchedabhūte ubho ante anupaggamma majjhimapaṭipadābhūtassa paṭiccasamuppādassa desanato vibhajjavādī, bhagavā. Parappavādaṃ maddantoti tasmiṃ tatiyasaṅgītikāle uppannaṃ vādaṃ, tato paṭṭhāya yāva saddhammantaradhānā āyatiṃ uppajjanakavādañca sandhāya vuttaṃ. Tasmiñhi samāgame ayaṃ thero yāni ca tadā uppannāni vatthūni, yāni ca āyatiṃ uppajjissanti, sabbesampi tesaṃ paṭibāhanatthaṃ satthārā dinnanayavaseneva tathāgatena ṭhapitamātikaṃ vibhajanto sakavāde pañca suttasatāni, paravāde pañcāti suttasahassaṃ āharitvā tadā uppannavādassa maddanato parappavādamaddanaṃ āyatiṃ uppajjanakavādānaṃ paṭisedhanalakkhaṇabhāvato āyatiṃ paṭisedhalakkhaṇaṃ kathāvatthuppakaraṇaṃ akāsi.
ಇತಿ ಸಮನ್ತಪಾಸಾದಿಕಾಯ ವಿನಯಟ್ಠಕಥಾಯ ಸಾರತ್ಥದೀಪನಿಯಂ
Iti samantapāsādikāya vinayaṭṭhakathāya sāratthadīpaniyaṃ
ತತಿಯಸಙ್ಗೀತಿಕಥಾವಣ್ಣನಾ ಸಮತ್ತಾ।
Tatiyasaṅgītikathāvaṇṇanā samattā.
