| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
३. ततियसुत्तन्तनिद्देसवण्णना
3. Tatiyasuttantaniddesavaṇṇanā
१९४. पुन अञ्ञं सुत्तन्तं निक्खिपित्वा इन्द्रियविधानं निद्दिसितुकामो पञ्चिमानि, भिक्खवेतिआदिमाह। तत्थ सोतापत्तियङ्गेसूति एत्थ सोतो अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो, सोतस्स आपत्ति भुसं पापुणनं सोतापत्ति, सोतापत्तिया अङ्गानि सम्भारानि सोतापत्तिअङ्गानि। सोतापन्नताय पुब्बभागपटिलाभअङ्गानि। सप्पुरिससंसेवो सोतापत्तिअङ्गं, सद्धम्मस्सवनं सोतापत्तिअङ्गं, योनिसोमनसिकारो सोतापत्तिअङ्गं, धम्मानुधम्मपटिपत्ति सोतापत्तिअङ्गं, इमानि चत्तारि सोतापत्तिअङ्गानि। सेसा हेट्ठा वुत्ता एव। इदञ्च इमेसं इन्द्रियानं सकविसये जेट्ठकभावदस्सनत्थं वुत्तं। यथा हि चत्तारो सेट्ठिपुत्ता राजातिराजपञ्चमेसु सहायेसु ‘‘नक्खत्तं कीळिस्सामा’’ति वीथिं ओतिण्णेसु एकस्स सेट्ठिपुत्तस्स गेहं गतकाले इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, गेहसामिकोव ‘‘इमेसं खादनीयं भोजनीयं देथ, इमेसं गन्धमालालङ्कारादीनि देथा’’ति गेहे विचारेति, दुतियस्स ततियस्स चतुत्थस्स गेहं गतकाले इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, गेहसामिकोव ‘‘इमेसं खादनीयं भोजनीयं देथ, इमेसं गन्धमालालङ्कारादीनि देथा’’ति गेहे विचारेति, अथ सब्बपच्छा रञ्ञो गेहं गतकाले किञ्चापि राजा सब्बत्थ इस्सरोव, इमस्मिं पन काले अत्तनो गेहेयेव ‘‘इमेसं खादनीयं भोजनीयं देथ, इमेसं गन्धमालालङ्कारादीनि देथा’’ति विचारेति, एवमेव सद्धापञ्चमकेसु इन्द्रियेसु तेसु सहायेसु एकतो वीथिं ओतरन्तेसु विय एकारम्मणे उप्पज्जमानेसुपि यथा पठमस्स गेहे इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, गेहसामिकोव विचारेति , एवं सोतापत्तिअङ्गानि पत्वा अधिमोक्खलक्खणं सद्धिन्द्रियमेव जेट्ठकं होति पुब्बङ्गमं, सेसानि तदन्वयानि होन्ति। यथा दुतियस्स गेहे इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, गेहसामिकोव विचारेति, एवं सम्मप्पधानानि पत्वा पग्गहणलक्खणं वीरियिन्द्रियमेव जेट्ठकं होति पुब्बङ्गमं, सेसानि तदन्वयानि होन्ति। यथा ततियस्स गेहे इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, गेहसामिकोव विचारेति, एवं सतिपट्ठानानि पत्वा उपट्ठानलक्खणं सतिन्द्रियमेव जेट्ठकं होति पुब्बङ्गमं, सेसानि तदन्वयानि होन्ति। यथा चतुत्थस्स गेहे इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, गेहसामिकोव विचारेति, एवं झानानि पत्वा अविक्खेपलक्खणं समाधिन्द्रियमेव जेट्ठकं होति पुब्बङ्गमं, सेसानि तदन्वयानि होन्ति। सब्बपच्छा रञ्ञो गेहं गतकाले पन यथा इतरे चत्तारो तुण्ही निसीदन्ति, राजाव विचारेति, एवं अरियसच्चानि पत्वा पजाननलक्खणं पञ्ञिन्द्रियमेव जेट्ठकं होति पुब्बङ्गमं, सेसानि तदन्वयानि होन्तीति।
194. Puna aññaṃ suttantaṃ nikkhipitvā indriyavidhānaṃ niddisitukāmo pañcimāni, bhikkhavetiādimāha. Tattha sotāpattiyaṅgesūti ettha soto ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, sotassa āpatti bhusaṃ pāpuṇanaṃ sotāpatti, sotāpattiyā aṅgāni sambhārāni sotāpattiaṅgāni. Sotāpannatāya pubbabhāgapaṭilābhaaṅgāni. Sappurisasaṃsevo sotāpattiaṅgaṃ, saddhammassavanaṃ sotāpattiaṅgaṃ, yonisomanasikāro sotāpattiaṅgaṃ, dhammānudhammapaṭipatti sotāpattiaṅgaṃ, imāni cattāri sotāpattiaṅgāni. Sesā heṭṭhā vuttā eva. Idañca imesaṃ indriyānaṃ sakavisaye jeṭṭhakabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi cattāro seṭṭhiputtā rājātirājapañcamesu sahāyesu ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti vīthiṃ otiṇṇesu ekassa seṭṭhiputtassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti, dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti, atha sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle kiñcāpi rājā sabbattha issarova, imasmiṃ pana kāle attano geheyeva ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti vicāreti, evameva saddhāpañcamakesu indriyesu tesu sahāyesu ekato vīthiṃ otarantesu viya ekārammaṇe uppajjamānesupi yathā paṭhamassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti , evaṃ sotāpattiaṅgāni patvā adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā dutiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sammappadhānāni patvā paggahaṇalakkhaṇaṃ vīriyindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā tatiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ satipaṭṭhānāni patvā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā catutthassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ jhānāni patvā avikkhepalakkhaṇaṃ samādhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle pana yathā itare cattāro tuṇhī nisīdanti, rājāva vicāreti, evaṃ ariyasaccāni patvā pajānanalakkhaṇaṃ paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni hontīti.
क. पभेदगणननिद्देसवण्णना
Ka. pabhedagaṇananiddesavaṇṇanā
१९५. सुत्तन्तस्स पभेदगणनापुच्छापुब्बङ्गमेव पभेदगणननिद्देसे सप्पुरिससंसेवेति सोभनानं पुरिसानं सम्मा सेवने। अधिमोक्खाधिपतेय्यट्ठेनाति अधिमोक्खसङ्खातेन सेसिन्द्रियेसु अधिपतिभावट्ठेन, सेसिन्द्रियानं पुब्बङ्गमट्ठेनाति अत्थो। सद्धम्मसवनेति सतं धम्मो, सोभनो वा धम्मोति सद्धम्मो। तस्स सद्धम्मस्स सवने। योनिसोमनसिकारेति उपायेन मनसिकारे। धम्मानुधम्मपटिपत्तियाति एत्थ नव लोकुत्तरधम्मे अनुगतो धम्मो धम्मानुधम्मो, सीलसमाधिपञ्ञासङ्खातस्स धम्मानुधम्मस्स पटिपत्ति पटिपज्जनं धम्मानुधम्मपटिपत्ति। सम्मप्पधानादीसुपि एसेव नयो।
195. Suttantassa pabhedagaṇanāpucchāpubbaṅgameva pabhedagaṇananiddese sappurisasaṃseveti sobhanānaṃ purisānaṃ sammā sevane. Adhimokkhādhipateyyaṭṭhenāti adhimokkhasaṅkhātena sesindriyesu adhipatibhāvaṭṭhena, sesindriyānaṃ pubbaṅgamaṭṭhenāti attho. Saddhammasavaneti sataṃ dhammo, sobhano vā dhammoti saddhammo. Tassa saddhammassa savane. Yonisomanasikāreti upāyena manasikāre. Dhammānudhammapaṭipattiyāti ettha nava lokuttaradhamme anugato dhammo dhammānudhammo, sīlasamādhipaññāsaṅkhātassa dhammānudhammassa paṭipatti paṭipajjanaṃ dhammānudhammapaṭipatti. Sammappadhānādīsupi eseva nayo.
ख. चरियावारवण्णना
Kha. cariyāvāravaṇṇanā
१९६. चरियावारेपि इमिनाव नयेन अत्थो वेदितब्बो। केवलं पठमवारो इन्द्रियानं उप्पादनकालवसेन वुत्तो, चरियावारो उप्पन्नानं आसेवनकालवसेन च पारिपूरिकालवसेन च वुत्तो। चरिया पकति उस्सन्नताति हि अत्थतो एकं।
196. Cariyāvārepi imināva nayena attho veditabbo. Kevalaṃ paṭhamavāro indriyānaṃ uppādanakālavasena vutto, cariyāvāro uppannānaṃ āsevanakālavasena ca pāripūrikālavasena ca vutto. Cariyā pakati ussannatāti hi atthato ekaṃ.
चारविहारनिद्देसवण्णना
Cāravihāraniddesavaṇṇanā
१९७. इदानि चरियासम्बन्धेनेव चारविहारनिद्देसवसेन अपरेन परियायेन इन्द्रियविधानं निद्दिसितुकामो चारो च विहारो चातिआदिकं उद्देसं उद्दिसित्वा तस्स निद्देसमाह। तत्थ उद्देसे ताव यथा चरन्तं विहरन्तं विञ्ञू सब्रह्मचारी गम्भीरेसु ठानेसु ओकप्पेय्युं – अद्धा अयमायस्मा पत्तो वा पापुणिस्सति वाति, तथा इन्द्रियसम्पन्नस्स चारो च विहारो च विञ्ञूहि सब्रह्मचारीहि अनुबुद्धो होति पटिविद्धोति उद्देसस्स सम्बन्धो वेदितब्बो। उद्देसनिद्देसे चरिया चारोयेव। चारो चरियाति हि अत्थतो एकं। तस्मा ‘‘चारो’’तिपदस्स निद्देसे ‘‘चरिया’’ति वुत्तं। इरियापथचरियाति इरियापथानं चरिया, पवत्तनन्ति अत्थो। सेसेसुपि एसेव नयो। आयतनचरिया पन आयतनेसु सतिसम्पजञ्ञानं चरिया। पत्तीति फलानि। तानि हि पापुणियन्तीति ‘‘पत्ती’’ति वुत्ता। सत्तलोकस्स दिट्ठधम्मिकसम्परायिका अत्था लोकत्थाति अयं विसेसो।
197. Idāni cariyāsambandheneva cāravihāraniddesavasena aparena pariyāyena indriyavidhānaṃ niddisitukāmo cāro ca vihāro cātiādikaṃ uddesaṃ uddisitvā tassa niddesamāha. Tattha uddese tāva yathā carantaṃ viharantaṃ viññū sabrahmacārī gambhīresu ṭhānesu okappeyyuṃ – addhā ayamāyasmā patto vā pāpuṇissati vāti, tathā indriyasampannassa cāro ca vihāro ca viññūhi sabrahmacārīhi anubuddho hoti paṭividdhoti uddesassa sambandho veditabbo. Uddesaniddese cariyā cāroyeva. Cāro cariyāti hi atthato ekaṃ. Tasmā ‘‘cāro’’tipadassa niddese ‘‘cariyā’’ti vuttaṃ. Iriyāpathacariyāti iriyāpathānaṃ cariyā, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. Āyatanacariyā pana āyatanesu satisampajaññānaṃ cariyā. Pattīti phalāni. Tāni hi pāpuṇiyantīti ‘‘pattī’’ti vuttā. Sattalokassa diṭṭhadhammikasamparāyikā atthā lokatthāti ayaṃ viseso.
इदानि तासं चरियानं भूमिं दस्सेन्तो चतूसु इरियापथेसूतिआदिमाह। सतिपट्ठानेसूति आरम्मणसतिपट्ठानेसु। सतिपट्ठानेसुपि वुच्चमानेसु सतितो अनञ्ञानि वोहारवसेन अञ्ञानि विय कत्वा वुत्तं। अरियसच्चेसूति पुब्बभागलोकियसच्चञाणेन विसुं विसुं सच्चपरिग्गहवसेन वुत्तं। अरियमग्गेसु सामञ्ञफलेसूति च वोहारवसेनेव वुत्तं। पदेसेति लोकत्थचरियाय एकदेसे। निप्पदेसतो हि लोकत्थचरियं बुद्धा एव करोन्ति। पुन ता एव चरियायो कारकपुग्गलवसेन दस्सेन्तो पणिधिसम्पन्नानन्तिआदिमाह। तत्थ पणिधिसम्पन्ना नाम इरियापथानं सन्तत्ता इरियापथगुत्तिया सम्पन्ना अकम्पितइरियापथा भिक्खुभावानुरूपेन सन्तेन इरियापथेन सम्पन्ना। इन्द्रियेसु गुत्तद्वारानन्ति चक्खादीसु छसु इन्द्रियेसु अत्तनो अत्तनो विसये पवत्तएकेकद्वारवसेन गुत्तं द्वारं एतेसन्ति गुत्तद्वारा। तेसं गुत्तद्वारानं। द्वारन्ति चेत्थ उप्पत्तिद्वारवसेन चक्खादयो एव। अप्पमादविहारीनन्ति सीलादीसु अप्पमादविहारवतं। अधिचित्तमनुयुत्तानन्ति विपस्सनाय पादकभावेन अधिचित्तसङ्खातं समाधिमनुयुत्तानं। बुद्धिसम्पन्नानन्ति नामरूपववत्थानं आदिं कत्वा याव गोत्रभु, ताव पवत्तेन ञाणेन सम्पन्नानं। सम्मापटिपन्नानन्ति चतुमग्गक्खणे। अधिगतफलानन्ति चतुफलक्खणे।
Idāni tāsaṃ cariyānaṃ bhūmiṃ dassento catūsu iriyāpathesūtiādimāha. Satipaṭṭhānesūti ārammaṇasatipaṭṭhānesu. Satipaṭṭhānesupi vuccamānesu satito anaññāni vohāravasena aññāni viya katvā vuttaṃ. Ariyasaccesūti pubbabhāgalokiyasaccañāṇena visuṃ visuṃ saccapariggahavasena vuttaṃ. Ariyamaggesu sāmaññaphalesūti ca vohāravaseneva vuttaṃ. Padeseti lokatthacariyāya ekadese. Nippadesato hi lokatthacariyaṃ buddhā eva karonti. Puna tā eva cariyāyo kārakapuggalavasena dassento paṇidhisampannānantiādimāha. Tattha paṇidhisampannā nāma iriyāpathānaṃ santattā iriyāpathaguttiyā sampannā akampitairiyāpathā bhikkhubhāvānurūpena santena iriyāpathena sampannā. Indriyesu guttadvārānanti cakkhādīsu chasu indriyesu attano attano visaye pavattaekekadvāravasena guttaṃ dvāraṃ etesanti guttadvārā. Tesaṃ guttadvārānaṃ. Dvāranti cettha uppattidvāravasena cakkhādayo eva. Appamādavihārīnanti sīlādīsu appamādavihāravataṃ. Adhicittamanuyuttānanti vipassanāya pādakabhāvena adhicittasaṅkhātaṃ samādhimanuyuttānaṃ. Buddhisampannānanti nāmarūpavavatthānaṃ ādiṃ katvā yāva gotrabhu, tāva pavattena ñāṇena sampannānaṃ. Sammāpaṭipannānanti catumaggakkhaṇe. Adhigataphalānanti catuphalakkhaṇe.
अधिमुच्चन्तोति अधिमोक्खं करोन्तो। सद्धाय चरतीति सद्धावसेन पवत्तति। पग्गण्हन्तोति चतुसम्मप्पधानवीरियेन पदहन्तो। उपट्ठापेन्तोति सतिया आरम्मणं उपट्ठापेन्तो। अविक्खेपं करोन्तोति समाधिवसेन विक्खेपं अकरोन्तो। पजानन्तोति चतुसच्चपजाननपञ्ञाय पकारेन जानन्तो। विजानन्तोति इन्द्रियसम्पयुत्तजवनपुब्बङ्गमेन आवज्जनविञ्ञाणेन आरम्मणं विजानन्तो। विञ्ञाणचरियायाति आवज्जनविञ्ञाणचरियवसेन। एवं पटिपन्नस्साति सहजवनाय इन्द्रियचरियाय पटिपन्नस्स। कुसला धम्मा आयापेन्तीति समथविपस्सनावसेन पवत्ता कुसला धम्मा भुसं यापेन्ति, पवत्तन्तीति अत्थो। आयतनचरियायाति कुसलानं धम्मानं भुसं यतनचरियाय, घटनचरियाय पवत्तनचरियायाति वुत्तं होति। विसेसमधिगच्छतीति विक्खम्भनतदङ्गसमुच्छेदपटिप्पस्सद्धिवसेन विसेसं अधिगच्छति। दस्सनचरियादयो वुत्तत्थायेव।
Adhimuccantoti adhimokkhaṃ karonto. Saddhāya caratīti saddhāvasena pavattati. Paggaṇhantoti catusammappadhānavīriyena padahanto. Upaṭṭhāpentoti satiyā ārammaṇaṃ upaṭṭhāpento. Avikkhepaṃ karontoti samādhivasena vikkhepaṃ akaronto. Pajānantoti catusaccapajānanapaññāya pakārena jānanto. Vijānantoti indriyasampayuttajavanapubbaṅgamena āvajjanaviññāṇena ārammaṇaṃ vijānanto. Viññāṇacariyāyāti āvajjanaviññāṇacariyavasena. Evaṃ paṭipannassāti sahajavanāya indriyacariyāya paṭipannassa. Kusalā dhammā āyāpentīti samathavipassanāvasena pavattā kusalā dhammā bhusaṃ yāpenti, pavattantīti attho. Āyatanacariyāyāti kusalānaṃ dhammānaṃ bhusaṃ yatanacariyāya, ghaṭanacariyāya pavattanacariyāyāti vuttaṃ hoti. Visesamadhigacchatīti vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhivasena visesaṃ adhigacchati. Dassanacariyādayo vuttatthāyeva.
सद्धाय विहरतीतिआदीसु सद्धादिसमङ्गिस्स इरियापथविहारो दट्ठब्बो। अनुबुद्धोति अनुमानबुद्धिया। पटिविद्धोति पच्चक्खबुद्धिया। यस्मा अधिमोक्खट्ठादीसु अनुबुद्धेसु पटिविद्धेसु च चारो च विहारो च अनुबुद्धो होति पटिविद्धो, तस्मा अनुबोधपटिवेधेसु अधिमोक्खट्ठादयो च निद्दिट्ठा।
Saddhāya viharatītiādīsu saddhādisamaṅgissa iriyāpathavihāro daṭṭhabbo. Anubuddhoti anumānabuddhiyā. Paṭividdhoti paccakkhabuddhiyā. Yasmā adhimokkhaṭṭhādīsu anubuddhesu paṭividdhesu ca cāro ca vihāro ca anubuddho hoti paṭividdho, tasmā anubodhapaṭivedhesu adhimokkhaṭṭhādayo ca niddiṭṭhā.
एवं सद्धाय चरन्तन्तिआदीसु एवन्ति वुत्तप्पकारं निद्दिसन्तो यथासद्दस्स अत्थं निद्दिसति। विञ्ञूतिआदीसुपि यथासभावं जानन्तीति विञ्ञू। विञ्ञातं सभावं विभावेन्ति पाकटं करोन्तीति विभावी। असनि विय सिलुच्चये किलेसे मेधति हिंसतीति मेधा, खिप्पं गहणधारणट्ठेन वा मेधा, मेधा एतेसं अत्थीति मेधावी। ञाणगतिया पण्डन्ति गच्छन्ति पवत्तन्तीति पण्डिता। बुद्धिसम्पदाय समन्नागतत्ता बुद्धिसम्पन्ना। सह ब्रह्मं चरियं उत्तमं पटिपदं चरन्तीति सब्रह्मचारिनो। अपलोकनकम्मादिचतुब्बिधं कम्मं एकतो करणवसेन एकं कम्मं। तथा पञ्चविधो पातिमोक्खुद्देसो एकुद्देसो। समा सिक्खा एतेसन्ति समसिक्खा, समसिक्खानं भावो समसिक्खता। समसिक्खातातिपि पठन्ति। येसं एकं कम्मं एको उद्देसो समसिक्खता, ते सब्रह्मचारीति वुत्तं होति। ‘‘झानानी’’ति वत्तब्बे झानाति लिङ्गविपल्लासो कतो। विमोक्खाति तयो वा अट्ठ वा विमोक्खा। समाधीति सवितक्कसविचारअवितक्कविचारमत्तअवितक्काविचारा तयो समाधी। समापत्तियोति सुञ्ञतानिमित्ताप्पणिहिता। अभिञ्ञायोति छ अभिञ्ञा।
Evaṃ saddhāya carantantiādīsu evanti vuttappakāraṃ niddisanto yathāsaddassa atthaṃ niddisati. Viññūtiādīsupi yathāsabhāvaṃ jānantīti viññū. Viññātaṃ sabhāvaṃ vibhāventi pākaṭaṃ karontīti vibhāvī. Asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā, medhā etesaṃ atthīti medhāvī. Ñāṇagatiyā paṇḍanti gacchanti pavattantīti paṇḍitā. Buddhisampadāya samannāgatattā buddhisampannā. Saha brahmaṃ cariyaṃ uttamaṃ paṭipadaṃ carantīti sabrahmacārino. Apalokanakammādicatubbidhaṃ kammaṃ ekato karaṇavasena ekaṃ kammaṃ. Tathā pañcavidho pātimokkhuddeso ekuddeso. Samā sikkhā etesanti samasikkhā, samasikkhānaṃ bhāvo samasikkhatā. Samasikkhātātipi paṭhanti. Yesaṃ ekaṃ kammaṃ eko uddeso samasikkhatā, te sabrahmacārīti vuttaṃ hoti. ‘‘Jhānānī’’ti vattabbe jhānāti liṅgavipallāso kato. Vimokkhāti tayo vā aṭṭha vā vimokkhā. Samādhīti savitakkasavicāraavitakkavicāramattaavitakkāvicārā tayo samādhī. Samāpattiyoti suññatānimittāppaṇihitā. Abhiññāyoti cha abhiññā.
एको अंसो भागो, न दुतियोति एकंसो, एकंसस्स अत्थस्स वचनं एकंसवचनं। एवं सेसेसुपि योजना कातब्बा। विसेसतो पन समं, समन्ता वा सेति पवत्ततीति संसयो, नत्थेत्थ संसयोति निस्संसयो। एकस्मिंयेव अनिच्छयता हुत्वा इतरम्पि कङ्खतीति कङ्खा, नत्थेत्थ कङ्खाति निक्कङ्खो। द्विधा भावो द्वेज्झं, नत्थेत्थ द्वेज्झन्ति अद्वेज्झो। द्विधा एलयति कम्पेतीति द्वेळ्हकं, नत्थेत्थ द्वेळ्हकन्ति अद्वेळ्हको। नियोगेन नियमेन वचनं नियोगवचनं। निय्योगवचनन्तिपि पठन्ति। अपण्णकस्स अविरद्धस्स निय्यानिकस्स अत्थस्स वचनं अपण्णकवचनं। अवत्थापनवचनन्ति निच्छयवचनं। सब्बम्पि हेतं विचिकिच्छाभावस्स वेवचनं। पियस्स अत्थस्स सब्भावतो वचनं, पियमेवाति पियवचनं। तथा गरुवचनं। सह गारवेन गरुभावेन सगारवं। पतिस्सयनं पतिस्सयो परं गरुं कत्वा निस्सयनं अपस्सयनन्ति अत्थो। पतिस्सवनं वा पतिस्सवो, निवातवुत्तिताय परवचनसवनन्ति अत्थो। उभयथापि परजेट्ठकभावस्सेतं नामं। सह गारवेन वत्ततीति सगारवं। सह पतिस्सयेन, पतिस्सवेन वा वत्ततीति सप्पतिस्सयं। ‘‘सप्पतिस्सव’’न्ति वा वत्तब्बे य-कारं, व-कारं वा लोपं कत्वा ‘‘सप्पतिस्स’’न्ति वुत्तं। अधिकं विसिट्ठं वचनं अधिवचनं, सगारवञ्च तं सप्पतिस्सञ्चाति सगारवसप्पतिस्सं, सगारवसप्पतिस्सं अधिवचनं सगारवसप्पतिस्साधिवचनं। उभयत्थापि वेवचनविकप्पनानत्तवसेन पुनप्पुनं एतन्ति वुत्तं। पत्तो वा पापुणिस्सति वाति झानादीनियेवाति।
Eko aṃso bhāgo, na dutiyoti ekaṃso, ekaṃsassa atthassa vacanaṃ ekaṃsavacanaṃ. Evaṃ sesesupi yojanā kātabbā. Visesato pana samaṃ, samantā vā seti pavattatīti saṃsayo, natthettha saṃsayoti nissaṃsayo. Ekasmiṃyeva anicchayatā hutvā itarampi kaṅkhatīti kaṅkhā, natthettha kaṅkhāti nikkaṅkho. Dvidhā bhāvo dvejjhaṃ, natthettha dvejjhanti advejjho. Dvidhā elayati kampetīti dveḷhakaṃ, natthettha dveḷhakanti adveḷhako. Niyogena niyamena vacanaṃ niyogavacanaṃ. Niyyogavacanantipi paṭhanti. Apaṇṇakassa aviraddhassa niyyānikassa atthassa vacanaṃ apaṇṇakavacanaṃ. Avatthāpanavacananti nicchayavacanaṃ. Sabbampi hetaṃ vicikicchābhāvassa vevacanaṃ. Piyassa atthassa sabbhāvato vacanaṃ, piyamevāti piyavacanaṃ. Tathā garuvacanaṃ. Saha gāravena garubhāvena sagāravaṃ. Patissayanaṃ patissayo paraṃ garuṃ katvā nissayanaṃ apassayananti attho. Patissavanaṃ vā patissavo, nivātavuttitāya paravacanasavananti attho. Ubhayathāpi parajeṭṭhakabhāvassetaṃ nāmaṃ. Saha gāravena vattatīti sagāravaṃ. Saha patissayena, patissavena vā vattatīti sappatissayaṃ. ‘‘Sappatissava’’nti vā vattabbe ya-kāraṃ, va-kāraṃ vā lopaṃ katvā ‘‘sappatissa’’nti vuttaṃ. Adhikaṃ visiṭṭhaṃ vacanaṃ adhivacanaṃ, sagāravañca taṃ sappatissañcāti sagāravasappatissaṃ, sagāravasappatissaṃ adhivacanaṃ sagāravasappatissādhivacanaṃ. Ubhayatthāpi vevacanavikappanānattavasena punappunaṃ etanti vuttaṃ. Patto vā pāpuṇissati vāti jhānādīniyevāti.
ततियसुत्तन्तनिद्देसवण्णना निट्ठिता।
Tatiyasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ३. ततियसुत्तन्तनिद्देसो • 3. Tatiyasuttantaniddeso
