| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / පටිසම්‌භිදාමග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
3. තතියසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
3. Tatiyasuttantaniddesavaṇṇanā
194. පුන අඤ්‌ඤං සුත්‌තන්‌තං නික්‌ඛිපිත්‌වා ඉන්‌ද්‍රියවිධානං නිද්‌දිසිතුකාමො පඤ්‌චිමානි, භික්‌ඛවෙතිආදිමාහ. තත්‌ථ සොතාපත්‌තියඞ්‌ගෙසූති එත්‌ථ සොතො අරියො අට්‌ඨඞ්‌ගිකො මග්‌ගො, සොතස්‌ස ආපත්‌ති භුසං පාපුණනං සොතාපත්‌ති, සොතාපත්‌තියා අඞ්‌ගානි සම්‌භාරානි සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගානි. සොතාපන්‌නතාය පුබ්‌බභාගපටිලාභඅඞ්‌ගානි. සප්‌පුරිසසංසෙවො සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගං, සද්‌ධම්‌මස්‌සවනං සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගං, යොනිසොමනසිකාරො සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගං, ධම්‌මානුධම්‌මපටිපත්‌ති සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගං, ඉමානි චත්‌තාරි සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගානි. සෙසා හෙට්‌ඨා වුත්‌තා එව. ඉදඤ්‌ච ඉමෙසං ඉන්‌ද්‍රියානං සකවිසයෙ ජෙට්‌ඨකභාවදස්‌සනත්‌ථං වුත්‌තං. යථා හි චත්‌තාරො සෙට්‌ඨිපුත්‌තා රාජාතිරාජපඤ්‌චමෙසු සහායෙසු ‘‘නක්‌ඛත්‌තං කීළිස්‌සාමා’’ති වීථිං ඔතිණ්‌ණෙසු එකස්‌ස සෙට්‌ඨිපුත්‌තස්‌ස ගෙහං ගතකාලෙ ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, ගෙහසාමිකොව ‘‘ඉමෙසං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙථ, ඉමෙසං ගන්‌ධමාලාලඞ්‌කාරාදීනි දෙථා’’ති ගෙහෙ විචාරෙති, දුතියස්‌ස තතියස්‌ස චතුත්‌ථස්‌ස ගෙහං ගතකාලෙ ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, ගෙහසාමිකොව ‘‘ඉමෙසං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙථ, ඉමෙසං ගන්‌ධමාලාලඞ්‌කාරාදීනි දෙථා’’ති ගෙහෙ විචාරෙති, අථ සබ්‌බපච්‌ඡා රඤ්‌ඤො ගෙහං ගතකාලෙ කිඤ්‌චාපි රාජා සබ්‌බත්‌ථ ඉස්‌සරොව, ඉමස්‌මිං පන කාලෙ අත්‌තනො ගෙහෙයෙව ‘‘ඉමෙසං ඛාදනීයං භොජනීයං දෙථ, ඉමෙසං ගන්‌ධමාලාලඞ්‌කාරාදීනි දෙථා’’ති විචාරෙති, එවමෙව සද්‌ධාපඤ්‌චමකෙසු ඉන්‌ද්‍රියෙසු තෙසු සහායෙසු එකතො වීථිං ඔතරන්‌තෙසු විය එකාරම්‌මණෙ උප්‌පජ්‌ජමානෙසුපි යථා පඨමස්‌ස ගෙහෙ ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, ගෙහසාමිකොව විචාරෙති , එවං සොතාපත්‌තිඅඞ්‌ගානි පත්‌වා අධිමොක්‌ඛලක්‌ඛණං සද්‌ධින්‌ද්‍රියමෙව ජෙට්‌ඨකං හොති පුබ්‌බඞ්‌ගමං, සෙසානි තදන්‌වයානි හොන්‌ති. යථා දුතියස්‌ස ගෙහෙ ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, ගෙහසාමිකොව විචාරෙති, එවං සම්‌මප්‌පධානානි පත්‌වා පග්‌ගහණලක්‌ඛණං වීරියින්‌ද්‍රියමෙව ජෙට්‌ඨකං හොති පුබ්‌බඞ්‌ගමං, සෙසානි තදන්‌වයානි හොන්‌ති. යථා තතියස්‌ස ගෙහෙ ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, ගෙහසාමිකොව විචාරෙති, එවං සතිපට්‌ඨානානි පත්‌වා උපට්‌ඨානලක්‌ඛණං සතින්‌ද්‍රියමෙව ජෙට්‌ඨකං හොති පුබ්‌බඞ්‌ගමං, සෙසානි තදන්‌වයානි හොන්‌ති. යථා චතුත්‌ථස්‌ස ගෙහෙ ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, ගෙහසාමිකොව විචාරෙති, එවං ඣානානි පත්‌වා අවික්‌ඛෙපලක්‌ඛණං සමාධින්‌ද්‍රියමෙව ජෙට්‌ඨකං හොති පුබ්‌බඞ්‌ගමං, සෙසානි තදන්‌වයානි හොන්‌ති. සබ්‌බපච්‌ඡා රඤ්‌ඤො ගෙහං ගතකාලෙ පන යථා ඉතරෙ චත්‌තාරො තුණ්‌හී නිසීදන්‌ති, රාජාව විචාරෙති, එවං අරියසච්‌චානි පත්‌වා පජානනලක්‌ඛණං පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියමෙව ජෙට්‌ඨකං හොති පුබ්‌බඞ්‌ගමං, සෙසානි තදන්‌වයානි හොන්‌තීති.
194. Puna aññaṃ suttantaṃ nikkhipitvā indriyavidhānaṃ niddisitukāmo pañcimāni, bhikkhavetiādimāha. Tattha sotāpattiyaṅgesūti ettha soto ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, sotassa āpatti bhusaṃ pāpuṇanaṃ sotāpatti, sotāpattiyā aṅgāni sambhārāni sotāpattiaṅgāni. Sotāpannatāya pubbabhāgapaṭilābhaaṅgāni. Sappurisasaṃsevo sotāpattiaṅgaṃ, saddhammassavanaṃ sotāpattiaṅgaṃ, yonisomanasikāro sotāpattiaṅgaṃ, dhammānudhammapaṭipatti sotāpattiaṅgaṃ, imāni cattāri sotāpattiaṅgāni. Sesā heṭṭhā vuttā eva. Idañca imesaṃ indriyānaṃ sakavisaye jeṭṭhakabhāvadassanatthaṃ vuttaṃ. Yathā hi cattāro seṭṭhiputtā rājātirājapañcamesu sahāyesu ‘‘nakkhattaṃ kīḷissāmā’’ti vīthiṃ otiṇṇesu ekassa seṭṭhiputtassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti, dutiyassa tatiyassa catutthassa gehaṃ gatakāle itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti gehe vicāreti, atha sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle kiñcāpi rājā sabbattha issarova, imasmiṃ pana kāle attano geheyeva ‘‘imesaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ detha, imesaṃ gandhamālālaṅkārādīni dethā’’ti vicāreti, evameva saddhāpañcamakesu indriyesu tesu sahāyesu ekato vīthiṃ otarantesu viya ekārammaṇe uppajjamānesupi yathā paṭhamassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti , evaṃ sotāpattiaṅgāni patvā adhimokkhalakkhaṇaṃ saddhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā dutiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ sammappadhānāni patvā paggahaṇalakkhaṇaṃ vīriyindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā tatiyassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ satipaṭṭhānāni patvā upaṭṭhānalakkhaṇaṃ satindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Yathā catutthassa gehe itare cattāro tuṇhī nisīdanti, gehasāmikova vicāreti, evaṃ jhānāni patvā avikkhepalakkhaṇaṃ samādhindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni honti. Sabbapacchā rañño gehaṃ gatakāle pana yathā itare cattāro tuṇhī nisīdanti, rājāva vicāreti, evaṃ ariyasaccāni patvā pajānanalakkhaṇaṃ paññindriyameva jeṭṭhakaṃ hoti pubbaṅgamaṃ, sesāni tadanvayāni hontīti.
ක. පභෙදගණනනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Ka. pabhedagaṇananiddesavaṇṇanā
195. සුත්‌තන්‌තස්‌ස පභෙදගණනාපුච්‌ඡාපුබ්‌බඞ්‌ගමෙව පභෙදගණනනිද්‌දෙසෙ සප්‌පුරිසසංසෙවෙති සොභනානං පුරිසානං සම්‌මා සෙවනෙ. අධිමොක්‌ඛාධිපතෙය්‍යට්‌ඨෙනාති අධිමොක්‌ඛසඞ්‌ඛාතෙන සෙසින්‌ද්‍රියෙසු අධිපතිභාවට්‌ඨෙන, සෙසින්‌ද්‍රියානං පුබ්‌බඞ්‌ගමට්‌ඨෙනාති අත්‌ථො. සද්‌ධම්‌මසවනෙති සතං ධම්‌මො, සොභනො වා ධම්‌මොති සද්‌ධම්‌මො. තස්‌ස සද්‌ධම්‌මස්‌ස සවනෙ. යොනිසොමනසිකාරෙති උපායෙන මනසිකාරෙ. ධම්‌මානුධම්‌මපටිපත්‌තියාති එත්‌ථ නව ලොකුත්‌තරධම්‌මෙ අනුගතො ධම්‌මො ධම්‌මානුධම්‌මො, සීලසමාධිපඤ්‌ඤාසඞ්‌ඛාතස්‌ස ධම්‌මානුධම්‌මස්‌ස පටිපත්‌ති පටිපජ්‌ජනං ධම්‌මානුධම්‌මපටිපත්‌ති. සම්‌මප්‌පධානාදීසුපි එසෙව නයො.
195. Suttantassa pabhedagaṇanāpucchāpubbaṅgameva pabhedagaṇananiddese sappurisasaṃseveti sobhanānaṃ purisānaṃ sammā sevane. Adhimokkhādhipateyyaṭṭhenāti adhimokkhasaṅkhātena sesindriyesu adhipatibhāvaṭṭhena, sesindriyānaṃ pubbaṅgamaṭṭhenāti attho. Saddhammasavaneti sataṃ dhammo, sobhano vā dhammoti saddhammo. Tassa saddhammassa savane. Yonisomanasikāreti upāyena manasikāre. Dhammānudhammapaṭipattiyāti ettha nava lokuttaradhamme anugato dhammo dhammānudhammo, sīlasamādhipaññāsaṅkhātassa dhammānudhammassa paṭipatti paṭipajjanaṃ dhammānudhammapaṭipatti. Sammappadhānādīsupi eseva nayo.
ඛ. චරියාවාරවණ්‌ණනා
Kha. cariyāvāravaṇṇanā
196. චරියාවාරෙපි ඉමිනාව නයෙන අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො. කෙවලං පඨමවාරො ඉන්‌ද්‍රියානං උප්‌පාදනකාලවසෙන වුත්‌තො, චරියාවාරො උප්‌පන්‌නානං ආසෙවනකාලවසෙන ච පාරිපූරිකාලවසෙන ච වුත්‌තො. චරියා පකති උස්‌සන්‌නතාති හි අත්‌ථතො එකං.
196. Cariyāvārepi imināva nayena attho veditabbo. Kevalaṃ paṭhamavāro indriyānaṃ uppādanakālavasena vutto, cariyāvāro uppannānaṃ āsevanakālavasena ca pāripūrikālavasena ca vutto. Cariyā pakati ussannatāti hi atthato ekaṃ.
චාරවිහාරනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා
Cāravihāraniddesavaṇṇanā
197. ඉදානි චරියාසම්‌බන්‌ධෙනෙව චාරවිහාරනිද්‌දෙසවසෙන අපරෙන පරියායෙන ඉන්‌ද්‍රියවිධානං නිද්‌දිසිතුකාමො චාරො ච විහාරො චාතිආදිකං උද්‌දෙසං උද්‌දිසිත්‌වා තස්‌ස නිද්‌දෙසමාහ. තත්‌ථ උද්‌දෙසෙ තාව යථා චරන්‌තං විහරන්‌තං විඤ්‌ඤූ සබ්‍රහ්‌මචාරී ගම්‌භීරෙසු ඨානෙසු ඔකප්‌පෙය්‍යුං – අද්‌ධා අයමායස්‌මා පත්‌තො වා පාපුණිස්‌සති වාති, තථා ඉන්‌ද්‍රියසම්‌පන්‌නස්‌ස චාරො ච විහාරො ච විඤ්‌ඤූහි සබ්‍රහ්‌මචාරීහි අනුබුද්‌ධො හොති පටිවිද්‌ධොති උද්‌දෙසස්‌ස සම්‌බන්‌ධො වෙදිතබ්‌බො. උද්‌දෙසනිද්‌දෙසෙ චරියා චාරොයෙව. චාරො චරියාති හි අත්‌ථතො එකං. තස්‌මා ‘‘චාරො’’තිපදස්‌ස නිද්‌දෙසෙ ‘‘චරියා’’ති වුත්‌තං. ඉරියාපථචරියාති ඉරියාපථානං චරියා, පවත්‌තනන්‌ති අත්‌ථො. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. ආයතනචරියා පන ආයතනෙසු සතිසම්‌පජඤ්‌ඤානං චරියා. පත්‌තීති ඵලානි. තානි හි පාපුණියන්‌තීති ‘‘පත්‌තී’’ති වුත්‌තා. සත්‌තලොකස්‌ස දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකා අත්‌ථා ලොකත්‌ථාති අයං විසෙසො.
197. Idāni cariyāsambandheneva cāravihāraniddesavasena aparena pariyāyena indriyavidhānaṃ niddisitukāmo cāro ca vihāro cātiādikaṃ uddesaṃ uddisitvā tassa niddesamāha. Tattha uddese tāva yathā carantaṃ viharantaṃ viññū sabrahmacārī gambhīresu ṭhānesu okappeyyuṃ – addhā ayamāyasmā patto vā pāpuṇissati vāti, tathā indriyasampannassa cāro ca vihāro ca viññūhi sabrahmacārīhi anubuddho hoti paṭividdhoti uddesassa sambandho veditabbo. Uddesaniddese cariyā cāroyeva. Cāro cariyāti hi atthato ekaṃ. Tasmā ‘‘cāro’’tipadassa niddese ‘‘cariyā’’ti vuttaṃ. Iriyāpathacariyāti iriyāpathānaṃ cariyā, pavattananti attho. Sesesupi eseva nayo. Āyatanacariyā pana āyatanesu satisampajaññānaṃ cariyā. Pattīti phalāni. Tāni hi pāpuṇiyantīti ‘‘pattī’’ti vuttā. Sattalokassa diṭṭhadhammikasamparāyikā atthā lokatthāti ayaṃ viseso.
ඉදානි තාසං චරියානං භූමිං දස්‌සෙන්‌තො චතූසු ඉරියාපථෙසූතිආදිමාහ. සතිපට්‌ඨානෙසූති ආරම්‌මණසතිපට්‌ඨානෙසු. සතිපට්‌ඨානෙසුපි වුච්‌චමානෙසු සතිතො අනඤ්‌ඤානි වොහාරවසෙන අඤ්‌ඤානි විය කත්‌වා වුත්‌තං. අරියසච්‌චෙසූති පුබ්‌බභාගලොකියසච්‌චඤාණෙන විසුං විසුං සච්‌චපරිග්‌ගහවසෙන වුත්‌තං. අරියමග්‌ගෙසු සාමඤ්‌ඤඵලෙසූති ච වොහාරවසෙනෙව වුත්‌තං. පදෙසෙති ලොකත්‌ථචරියාය එකදෙසෙ. නිප්‌පදෙසතො හි ලොකත්‌ථචරියං බුද්‌ධා එව කරොන්‌ති. පුන තා එව චරියායො කාරකපුග්‌ගලවසෙන දස්‌සෙන්‌තො පණිධිසම්‌පන්‌නානන්‌තිආදිමාහ. තත්‌ථ පණිධිසම්‌පන්‌නා නාම ඉරියාපථානං සන්‌තත්‌තා ඉරියාපථගුත්‌තියා සම්‌පන්‌නා අකම්‌පිතඉරියාපථා භික්‌ඛුභාවානුරූපෙන සන්‌තෙන ඉරියාපථෙන සම්‌පන්‌නා. ඉන්‌ද්‍රියෙසු ගුත්‌තද්‌වාරානන්‌ති චක්‌ඛාදීසු ඡසු ඉන්‌ද්‍රියෙසු අත්‌තනො අත්‌තනො විසයෙ පවත්‌තඑකෙකද්‌වාරවසෙන ගුත්‌තං ද්‌වාරං එතෙසන්‌ති ගුත්‌තද්‌වාරා. තෙසං ගුත්‌තද්‌වාරානං. ද්‌වාරන්‌ති චෙත්‌ථ උප්‌පත්‌තිද්‌වාරවසෙන චක්‌ඛාදයො එව. අප්‌පමාදවිහාරීනන්‌ති සීලාදීසු අප්‌පමාදවිහාරවතං. අධිචිත්‌තමනුයුත්‌තානන්‌ති විපස්‌සනාය පාදකභාවෙන අධිචිත්‌තසඞ්‌ඛාතං සමාධිමනුයුත්‌තානං. බුද්‌ධිසම්‌පන්‌නානන්‌ති නාමරූපවවත්‌ථානං ආදිං කත්‌වා යාව ගොත්‍රභු, තාව පවත්‌තෙන ඤාණෙන සම්‌පන්‌නානං. සම්‌මාපටිපන්‌නානන්‌ති චතුමග්‌ගක්‌ඛණෙ. අධිගතඵලානන්‌ති චතුඵලක්‌ඛණෙ.
Idāni tāsaṃ cariyānaṃ bhūmiṃ dassento catūsu iriyāpathesūtiādimāha. Satipaṭṭhānesūti ārammaṇasatipaṭṭhānesu. Satipaṭṭhānesupi vuccamānesu satito anaññāni vohāravasena aññāni viya katvā vuttaṃ. Ariyasaccesūti pubbabhāgalokiyasaccañāṇena visuṃ visuṃ saccapariggahavasena vuttaṃ. Ariyamaggesu sāmaññaphalesūti ca vohāravaseneva vuttaṃ. Padeseti lokatthacariyāya ekadese. Nippadesato hi lokatthacariyaṃ buddhā eva karonti. Puna tā eva cariyāyo kārakapuggalavasena dassento paṇidhisampannānantiādimāha. Tattha paṇidhisampannā nāma iriyāpathānaṃ santattā iriyāpathaguttiyā sampannā akampitairiyāpathā bhikkhubhāvānurūpena santena iriyāpathena sampannā. Indriyesu guttadvārānanti cakkhādīsu chasu indriyesu attano attano visaye pavattaekekadvāravasena guttaṃ dvāraṃ etesanti guttadvārā. Tesaṃ guttadvārānaṃ. Dvāranti cettha uppattidvāravasena cakkhādayo eva. Appamādavihārīnanti sīlādīsu appamādavihāravataṃ. Adhicittamanuyuttānanti vipassanāya pādakabhāvena adhicittasaṅkhātaṃ samādhimanuyuttānaṃ. Buddhisampannānanti nāmarūpavavatthānaṃ ādiṃ katvā yāva gotrabhu, tāva pavattena ñāṇena sampannānaṃ. Sammāpaṭipannānanti catumaggakkhaṇe. Adhigataphalānanti catuphalakkhaṇe.
අධිමුච්‌චන්‌තොති අධිමොක්‌ඛං කරොන්‌තො. සද්‌ධාය චරතීති සද්‌ධාවසෙන පවත්‌තති. පග්‌ගණ්‌හන්‌තොති චතුසම්‌මප්‌පධානවීරියෙන පදහන්‌තො. උපට්‌ඨාපෙන්‌තොති සතියා ආරම්‌මණං උපට්‌ඨාපෙන්‌තො. අවික්‌ඛෙපං කරොන්‌තොති සමාධිවසෙන වික්‌ඛෙපං අකරොන්‌තො. පජානන්‌තොති චතුසච්‌චපජානනපඤ්‌ඤාය පකාරෙන ජානන්‌තො. විජානන්‌තොති ඉන්‌ද්‍රියසම්‌පයුත්‌තජවනපුබ්‌බඞ්‌ගමෙන ආවජ්‌ජනවිඤ්‌ඤාණෙන ආරම්‌මණං විජානන්‌තො. විඤ්‌ඤාණචරියායාති ආවජ්‌ජනවිඤ්‌ඤාණචරියවසෙන. එවං පටිපන්‌නස්‌සාති සහජවනාය ඉන්‌ද්‍රියචරියාය පටිපන්‌නස්‌ස. කුසලා ධම්‌මා ආයාපෙන්‌තීති සමථවිපස්‌සනාවසෙන පවත්‌තා කුසලා ධම්‌මා භුසං යාපෙන්‌ති, පවත්‌තන්‌තීති අත්‌ථො. ආයතනචරියායාති කුසලානං ධම්‌මානං භුසං යතනචරියාය, ඝටනචරියාය පවත්‌තනචරියායාති වුත්‌තං හොති. විසෙසමධිගච්‌ඡතීති වික්‌ඛම්‌භනතදඞ්‌ගසමුච්‌ඡෙදපටිප්‌පස්‌සද්‌ධිවසෙන විසෙසං අධිගච්‌ඡති. දස්‌සනචරියාදයො වුත්‌තත්‌ථායෙව.
Adhimuccantoti adhimokkhaṃ karonto. Saddhāya caratīti saddhāvasena pavattati. Paggaṇhantoti catusammappadhānavīriyena padahanto. Upaṭṭhāpentoti satiyā ārammaṇaṃ upaṭṭhāpento. Avikkhepaṃ karontoti samādhivasena vikkhepaṃ akaronto. Pajānantoti catusaccapajānanapaññāya pakārena jānanto. Vijānantoti indriyasampayuttajavanapubbaṅgamena āvajjanaviññāṇena ārammaṇaṃ vijānanto. Viññāṇacariyāyāti āvajjanaviññāṇacariyavasena. Evaṃ paṭipannassāti sahajavanāya indriyacariyāya paṭipannassa. Kusalā dhammā āyāpentīti samathavipassanāvasena pavattā kusalā dhammā bhusaṃ yāpenti, pavattantīti attho. Āyatanacariyāyāti kusalānaṃ dhammānaṃ bhusaṃ yatanacariyāya, ghaṭanacariyāya pavattanacariyāyāti vuttaṃ hoti. Visesamadhigacchatīti vikkhambhanatadaṅgasamucchedapaṭippassaddhivasena visesaṃ adhigacchati. Dassanacariyādayo vuttatthāyeva.
සද්‌ධාය විහරතීතිආදීසු සද්‌ධාදිසමඞ්‌ගිස්‌ස ඉරියාපථවිහාරො දට්‌ඨබ්‌බො. අනුබුද්‌ධොති අනුමානබුද්‌ධියා. පටිවිද්‌ධොති පච්‌චක්‌ඛබුද්‌ධියා. යස්‌මා අධිමොක්‌ඛට්‌ඨාදීසු අනුබුද්‌ධෙසු පටිවිද්‌ධෙසු ච චාරො ච විහාරො ච අනුබුද්‌ධො හොති පටිවිද්‌ධො, තස්‌මා අනුබොධපටිවෙධෙසු අධිමොක්‌ඛට්‌ඨාදයො ච නිද්‌දිට්‌ඨා.
Saddhāya viharatītiādīsu saddhādisamaṅgissa iriyāpathavihāro daṭṭhabbo. Anubuddhoti anumānabuddhiyā. Paṭividdhoti paccakkhabuddhiyā. Yasmā adhimokkhaṭṭhādīsu anubuddhesu paṭividdhesu ca cāro ca vihāro ca anubuddho hoti paṭividdho, tasmā anubodhapaṭivedhesu adhimokkhaṭṭhādayo ca niddiṭṭhā.
එවං සද්‌ධාය චරන්‌තන්‌තිආදීසු එවන්‌ති වුත්‌තප්‌පකාරං නිද්‌දිසන්‌තො යථාසද්‌දස්‌ස අත්‌ථං නිද්‌දිසති. විඤ්‌ඤූතිආදීසුපි යථාසභාවං ජානන්‌තීති විඤ්‌ඤූ. විඤ්‌ඤාතං සභාවං විභාවෙන්‌ති පාකටං කරොන්‌තීති විභාවී. අසනි විය සිලුච්‌චයෙ කිලෙසෙ මෙධති හිංසතීති මෙධා, ඛිප්‌පං ගහණධාරණට්‌ඨෙන වා මෙධා, මෙධා එතෙසං අත්‌ථීති මෙධාවී. ඤාණගතියා පණ්‌ඩන්‌ති ගච්‌ඡන්‌ති පවත්‌තන්‌තීති පණ්‌ඩිතා. බුද්‌ධිසම්‌පදාය සමන්‌නාගතත්‌තා බුද්‌ධිසම්‌පන්‌නා. සහ බ්‍රහ්‌මං චරියං උත්‌තමං පටිපදං චරන්‌තීති සබ්‍රහ්‌මචාරිනො. අපලොකනකම්‌මාදිචතුබ්‌බිධං කම්‌මං එකතො කරණවසෙන එකං කම්‌මං. තථා පඤ්‌චවිධො පාතිමොක්‌ඛුද්‌දෙසො එකුද්‌දෙසො. සමා සික්‌ඛා එතෙසන්‌ති සමසික්‌ඛා, සමසික්‌ඛානං භාවො සමසික්‌ඛතා. සමසික්‌ඛාතාතිපි පඨන්‌ති. යෙසං එකං කම්‌මං එකො උද්‌දෙසො සමසික්‌ඛතා, තෙ සබ්‍රහ්‌මචාරීති වුත්‌තං හොති. ‘‘ඣානානී’’ති වත්‌තබ්‌බෙ ඣානාති ලිඞ්‌ගවිපල්‌ලාසො කතො. විමොක්‌ඛාති තයො වා අට්‌ඨ වා විමොක්‌ඛා. සමාධීති සවිතක්‌කසවිචාරඅවිතක්‌කවිචාරමත්‌තඅවිතක්‌කාවිචාරා තයො සමාධී. සමාපත්‌තියොති සුඤ්‌ඤතානිමිත්‌තාප්‌පණිහිතා. අභිඤ්‌ඤායොති ඡ අභිඤ්‌ඤා.
Evaṃ saddhāya carantantiādīsu evanti vuttappakāraṃ niddisanto yathāsaddassa atthaṃ niddisati. Viññūtiādīsupi yathāsabhāvaṃ jānantīti viññū. Viññātaṃ sabhāvaṃ vibhāventi pākaṭaṃ karontīti vibhāvī. Asani viya siluccaye kilese medhati hiṃsatīti medhā, khippaṃ gahaṇadhāraṇaṭṭhena vā medhā, medhā etesaṃ atthīti medhāvī. Ñāṇagatiyā paṇḍanti gacchanti pavattantīti paṇḍitā. Buddhisampadāya samannāgatattā buddhisampannā. Saha brahmaṃ cariyaṃ uttamaṃ paṭipadaṃ carantīti sabrahmacārino. Apalokanakammādicatubbidhaṃ kammaṃ ekato karaṇavasena ekaṃ kammaṃ. Tathā pañcavidho pātimokkhuddeso ekuddeso. Samā sikkhā etesanti samasikkhā, samasikkhānaṃ bhāvo samasikkhatā. Samasikkhātātipi paṭhanti. Yesaṃ ekaṃ kammaṃ eko uddeso samasikkhatā, te sabrahmacārīti vuttaṃ hoti. ‘‘Jhānānī’’ti vattabbe jhānāti liṅgavipallāso kato. Vimokkhāti tayo vā aṭṭha vā vimokkhā. Samādhīti savitakkasavicāraavitakkavicāramattaavitakkāvicārā tayo samādhī. Samāpattiyoti suññatānimittāppaṇihitā. Abhiññāyoti cha abhiññā.
එකො අංසො භාගො, න දුතියොති එකංසො, එකංසස්‌ස අත්‌ථස්‌ස වචනං එකංසවචනං. එවං සෙසෙසුපි යොජනා කාතබ්‌බා. විසෙසතො පන සමං, සමන්‌තා වා සෙති පවත්‌තතීති සංසයො, නත්‌ථෙත්‌ථ සංසයොති නිස්‌සංසයො. එකස්‌මිංයෙව අනිච්‌ඡයතා හුත්‌වා ඉතරම්‌පි කඞ්‌ඛතීති කඞ්‌ඛා, නත්‌ථෙත්‌ථ කඞ්‌ඛාති නික්‌කඞ්‌ඛො. ද්‌විධා භාවො ද්‌වෙජ්‌ඣං, නත්‌ථෙත්‌ථ ද්‌වෙජ්‌ඣන්‌ති අද්‌වෙජ්‌ඣො. ද්‌විධා එලයති කම්‌පෙතීති ද්‌වෙළ්‌හකං, නත්‌ථෙත්‌ථ ද්‌වෙළ්‌හකන්‌ති අද්‌වෙළ්‌හකො. නියොගෙන නියමෙන වචනං නියොගවචනං. නිය්‍යොගවචනන්‌තිපි පඨන්‌ති. අපණ්‌ණකස්‌ස අවිරද්‌ධස්‌ස නිය්‍යානිකස්‌ස අත්‌ථස්‌ස වචනං අපණ්‌ණකවචනං. අවත්‌ථාපනවචනන්‌ති නිච්‌ඡයවචනං. සබ්‌බම්‌පි හෙතං විචිකිච්‌ඡාභාවස්‌ස වෙවචනං. පියස්‌ස අත්‌ථස්‌ස සබ්‌භාවතො වචනං, පියමෙවාති පියවචනං. තථා ගරුවචනං. සහ ගාරවෙන ගරුභාවෙන සගාරවං. පතිස්‌සයනං පතිස්‌සයො පරං ගරුං කත්‌වා නිස්‌සයනං අපස්‌සයනන්‌ති අත්‌ථො. පතිස්‌සවනං වා පතිස්‌සවො, නිවාතවුත්‌තිතාය පරවචනසවනන්‌ති අත්‌ථො. උභයථාපි පරජෙට්‌ඨකභාවස්‌සෙතං නාමං. සහ ගාරවෙන වත්‌තතීති සගාරවං. සහ පතිස්‌සයෙන, පතිස්‌සවෙන වා වත්‌තතීති සප්‌පතිස්‌සයං. ‘‘සප්‌පතිස්‌සව’’න්‌ති වා වත්‌තබ්‌බෙ ය-කාරං, ව-කාරං වා ලොපං කත්‌වා ‘‘සප්‌පතිස්‌ස’’න්‌ති වුත්‌තං. අධිකං විසිට්‌ඨං වචනං අධිවචනං, සගාරවඤ්‌ච තං සප්‌පතිස්‌සඤ්‌චාති සගාරවසප්‌පතිස්‌සං, සගාරවසප්‌පතිස්‌සං අධිවචනං සගාරවසප්‌පතිස්‌සාධිවචනං. උභයත්‌ථාපි වෙවචනවිකප්‌පනානත්‌තවසෙන පුනප්‌පුනං එතන්‌ති වුත්‌තං. පත්‌තො වා පාපුණිස්‌සති වාති ඣානාදීනියෙවාති.
Eko aṃso bhāgo, na dutiyoti ekaṃso, ekaṃsassa atthassa vacanaṃ ekaṃsavacanaṃ. Evaṃ sesesupi yojanā kātabbā. Visesato pana samaṃ, samantā vā seti pavattatīti saṃsayo, natthettha saṃsayoti nissaṃsayo. Ekasmiṃyeva anicchayatā hutvā itarampi kaṅkhatīti kaṅkhā, natthettha kaṅkhāti nikkaṅkho. Dvidhā bhāvo dvejjhaṃ, natthettha dvejjhanti advejjho. Dvidhā elayati kampetīti dveḷhakaṃ, natthettha dveḷhakanti adveḷhako. Niyogena niyamena vacanaṃ niyogavacanaṃ. Niyyogavacanantipi paṭhanti. Apaṇṇakassa aviraddhassa niyyānikassa atthassa vacanaṃ apaṇṇakavacanaṃ. Avatthāpanavacananti nicchayavacanaṃ. Sabbampi hetaṃ vicikicchābhāvassa vevacanaṃ. Piyassa atthassa sabbhāvato vacanaṃ, piyamevāti piyavacanaṃ. Tathā garuvacanaṃ. Saha gāravena garubhāvena sagāravaṃ. Patissayanaṃ patissayo paraṃ garuṃ katvā nissayanaṃ apassayananti attho. Patissavanaṃ vā patissavo, nivātavuttitāya paravacanasavananti attho. Ubhayathāpi parajeṭṭhakabhāvassetaṃ nāmaṃ. Saha gāravena vattatīti sagāravaṃ. Saha patissayena, patissavena vā vattatīti sappatissayaṃ. ‘‘Sappatissava’’nti vā vattabbe ya-kāraṃ, va-kāraṃ vā lopaṃ katvā ‘‘sappatissa’’nti vuttaṃ. Adhikaṃ visiṭṭhaṃ vacanaṃ adhivacanaṃ, sagāravañca taṃ sappatissañcāti sagāravasappatissaṃ, sagāravasappatissaṃ adhivacanaṃ sagāravasappatissādhivacanaṃ. Ubhayatthāpi vevacanavikappanānattavasena punappunaṃ etanti vuttaṃ. Patto vā pāpuṇissati vāti jhānādīniyevāti.
තතියසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Tatiyasuttantaniddesavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / පටිසම්‌භිදාමග්‌ගපාළි • Paṭisambhidāmaggapāḷi / 3. තතියසුත්‌තන්‌තනිද්‌දෙසො • 3. Tatiyasuttantaniddeso
