| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / कङ्खावितरणी-पुराण-टीका • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
तत्रिदं पकिण्णकं
Tatridaṃ pakiṇṇakaṃ
अट्ठमसिक्खापदं परेन अत्तनो अत्थाय दिय्यमानस्स वा पारिवत्तकभावेन दिय्यमानस्स वा पंसुकूलस्स वा रूपियस्स उग्गण्हनउग्गण्हापनसादियनानि पटिक्खिपति।
Aṭṭhamasikkhāpadaṃ parena attano atthāya diyyamānassa vā pārivattakabhāvena diyyamānassa vā paṃsukūlassa vā rūpiyassa uggaṇhanauggaṇhāpanasādiyanāni paṭikkhipati.
नवमं परस्स वा अत्तनो वा रूपियपरिवत्तनं पटिक्खिपति।
Navamaṃ parassa vā attano vā rūpiyaparivattanaṃ paṭikkhipati.
दसमं अरूपियपरिवत्तनं। ‘‘अरूपिये अरूपियसञ्ञी पञ्चन्नं सह अनापत्ती’’ति (पारा॰ ५९१; वि॰ वि॰ टी॰ १.५९१; वजिर॰ टी॰ पाराजिक ५८७) च वचनं इतरेहि सह आपत्तीति दीपेति। अरूपियञ्च दुक्कटवत्थु। तस्मा तस्स परिवत्तने सति निस्सग्गियन्ति एकन्तेन वुत्तं। पञ्चन्नं सह दुक्कटवत्थूनं परिवत्तने अनापत्तिप्पसङ्गतो अनापत्ति एवाति पोराणाति चे? न, कप्पियवत्थूनंयेव तत्थ आगतत्ता। यदि कप्पियवत्थु निस्सग्गियं, पगेव दुक्कटवत्थूति चे? न, आपत्तिगरुकलहुकभावेन वत्थुगरुकलहुकनियमाभावतो।
Dasamaṃ arūpiyaparivattanaṃ. ‘‘Arūpiye arūpiyasaññī pañcannaṃ saha anāpattī’’ti (pārā. 591; vi. vi. ṭī. 1.591; vajira. ṭī. pārājika 587) ca vacanaṃ itarehi saha āpattīti dīpeti. Arūpiyañca dukkaṭavatthu. Tasmā tassa parivattane sati nissaggiyanti ekantena vuttaṃ. Pañcannaṃ saha dukkaṭavatthūnaṃ parivattane anāpattippasaṅgato anāpatti evāti porāṇāti ce? Na, kappiyavatthūnaṃyeva tattha āgatattā. Yadi kappiyavatthu nissaggiyaṃ, pageva dukkaṭavatthūti ce? Na, āpattigarukalahukabhāvena vatthugarukalahukaniyamābhāvato.
निस्सग्गियवत्थुतो हि मुत्तामणिवेळुरियादि महग्घप्पहोनकम्पि दुक्कटवत्थूति कत्वा निस्सग्गियवत्थुतो मुत्तादि लहुकं होति। लहुकेपि वत्थुस्मिं यथेव दुक्कटवत्थुनो पटिग्गहणे दुक्कटं, तथेव तस्स वा तेन वा चेतापनेपि दुक्कटं युत्तन्ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५८९) अट्ठकथाचरिया।
Nissaggiyavatthuto hi muttāmaṇiveḷuriyādi mahagghappahonakampi dukkaṭavatthūti katvā nissaggiyavatthuto muttādi lahukaṃ hoti. Lahukepi vatthusmiṃ yatheva dukkaṭavatthuno paṭiggahaṇe dukkaṭaṃ, tatheva tassa vā tena vā cetāpanepi dukkaṭaṃ yuttanti (pārā. aṭṭha. 2.589) aṭṭhakathācariyā.
अथ वा यं वुत्तं ‘‘कप्पियवत्थूनंयेव तत्थ आगतत्ता’’ति, तत्थ किञ्चापि दुक्कटवत्थूनिपि अधिप्पेतानि, न पन पाळियं वुत्तानि अनापत्तिवारप्पसङ्गभयाति वुत्तं होति। मुत्तादीसुपि वुत्तेसु अनापत्तियं कप्पियकारकस्स आचिक्खति, ‘‘इदं मुत्तादि अम्हाकं अत्थि, अम्हाकञ्च इमिना च इमिना च वेळुरियादिना अत्थो’’ति भणति, दसमेन आपज्जतीति अधिप्पायो सिया। यस्मा च इदं कप्पियकारकस्स आचिक्खनादिसंवोहारो च, तस्मा तं नवमेन वुत्तन्ति वेदितब्बं। किञ्चापि कयविक्कयेव होति कप्पियवत्थूहि अनुञ्ञातं, इमिनाव नयेन किञ्चापि दुक्कटवत्थुपि दसमे अधिप्पेतं आपज्जति, अट्ठकथाविरोधतो पन नाधिप्पेतमिच्चेव गहेतब्बो।
Atha vā yaṃ vuttaṃ ‘‘kappiyavatthūnaṃyeva tattha āgatattā’’ti, tattha kiñcāpi dukkaṭavatthūnipi adhippetāni, na pana pāḷiyaṃ vuttāni anāpattivārappasaṅgabhayāti vuttaṃ hoti. Muttādīsupi vuttesu anāpattiyaṃ kappiyakārakassa ācikkhati, ‘‘idaṃ muttādi amhākaṃ atthi, amhākañca iminā ca iminā ca veḷuriyādinā attho’’ti bhaṇati, dasamena āpajjatīti adhippāyo siyā. Yasmā ca idaṃ kappiyakārakassa ācikkhanādisaṃvohāro ca, tasmā taṃ navamena vuttanti veditabbaṃ. Kiñcāpi kayavikkayeva hoti kappiyavatthūhi anuññātaṃ, imināva nayena kiñcāpi dukkaṭavatthupi dasame adhippetaṃ āpajjati, aṭṭhakathāvirodhato pana nādhippetamicceva gahetabbo.
का पनेत्थ कारणच्छायाति, पञ्चन्नं सह तत्थ अनापत्तिप्पसङ्गतो अनापत्ति एवाति चे? न, तत्थ अनागतत्ता। अनागतकारणा वुत्तन्ति चे? न, पञ्चन्नं सह आपत्तिवत्थुकस्स अनापत्तिवारलाभे विसेसकारणाभावा, अकप्पियत्ता पञ्चन्नं सहापि आपत्तिया भवितब्बन्ति सिद्धो अट्ठकथावादो।
Kā panettha kāraṇacchāyāti, pañcannaṃ saha tattha anāpattippasaṅgato anāpatti evāti ce? Na, tattha anāgatattā. Anāgatakāraṇā vuttanti ce? Na, pañcannaṃ saha āpattivatthukassa anāpattivāralābhe visesakāraṇābhāvā, akappiyattā pañcannaṃ sahāpi āpattiyā bhavitabbanti siddho aṭṭhakathāvādo.
अपरो नयो – यदि दुक्कटवत्थुना कयविक्कये निस्सग्गियं, कप्पियवत्थुम्हि वुत्तपरियायो तत्थ लब्भेय्य, न पन लब्भतीति नवमे एव तानि वत्तब्बानि। तस्मा संवोहारो नाम कयविक्कयोपि अञ्ञथा परिवत्तनं परियादियित्वा पवत्तो, कयविक्कयञ्च मोचेत्वा ‘‘इमिना इमं देही’ति चेतापेति, वट्टती’’ति अवत्वा दसमस्स अनापत्तिवारे वुत्तनयेनेव तेसं परिवत्तने निस्सग्गियानुमतिविरोधतो अट्ठकथायं वुत्तनयेनेव दुक्कटवत्थुना चेतापने दुक्कटमेव। नेसं कयविक्कयेन निस्सग्गियन्ति चे? न, सब्बस्सपि कयविक्कयत्ता। तेनेव वुत्तं ‘‘अन्धकट्ठकथायं पन ‘सचे कयविक्कयं समापज्जेय्य, निस्सग्गियं पाचित्तिय’न्ति भासितं, तं दुब्भासितं। कस्मा? न हि दानग्गहणतो अञ्ञो कयविक्कयो नाम अत्थी’’ति (पारा॰ अट्ठ॰ २.५८९), अत्तनो मतिया कयविक्कयलक्खणसम्मते दसमस्स अनापत्तिवारे वुत्तनयेनेव तेसं परिवत्तने निस्सग्गियानुमतिविरोधतो च। भवतु वा अत्तनो पटिसिद्धमिदं कारणं, दसमे अवस्समेव जानितब्बानीति तानि कयविक्कयानेवाति तेसं निस्सग्गियभावञ्च गतानीति एवम्पि सिद्धो अट्ठकथावादो।
Aparo nayo – yadi dukkaṭavatthunā kayavikkaye nissaggiyaṃ, kappiyavatthumhi vuttapariyāyo tattha labbheyya, na pana labbhatīti navame eva tāni vattabbāni. Tasmā saṃvohāro nāma kayavikkayopi aññathā parivattanaṃ pariyādiyitvā pavatto, kayavikkayañca mocetvā ‘‘iminā imaṃ dehī’ti cetāpeti, vaṭṭatī’’ti avatvā dasamassa anāpattivāre vuttanayeneva tesaṃ parivattane nissaggiyānumativirodhato aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva dukkaṭavatthunā cetāpane dukkaṭameva. Nesaṃ kayavikkayena nissaggiyanti ce? Na, sabbassapi kayavikkayattā. Teneva vuttaṃ ‘‘andhakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘sace kayavikkayaṃ samāpajjeyya, nissaggiyaṃ pācittiya’nti bhāsitaṃ, taṃ dubbhāsitaṃ. Kasmā? Na hi dānaggahaṇato añño kayavikkayo nāma atthī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.589), attano matiyā kayavikkayalakkhaṇasammate dasamassa anāpattivāre vuttanayeneva tesaṃ parivattane nissaggiyānumativirodhato ca. Bhavatu vā attano paṭisiddhamidaṃ kāraṇaṃ, dasame avassameva jānitabbānīti tāni kayavikkayānevāti tesaṃ nissaggiyabhāvañca gatānīti evampi siddho aṭṭhakathāvādo.
एत्थाहु पोराणा – ‘‘अत्तनो सन्तकं रूपियं परहत्थगतं करोति अज्झाचरति, दुक्कटं। परस्स रूपियं अत्तनो हत्थगतं करोति, अट्ठमेन निस्सग्गियं। उग्गहितवत्थुपरिवत्तने कथं जातं? अब्बोहारिकं जातं। अथ परस्स रूपियं अत्तनो हत्थगतं पठमं करोति, रूपियप्पटिग्गहणस्स कतत्ता अट्ठमेन निस्सग्गियं। अत्तनो सन्तकं रूपियं परस्स हत्थगतं पच्छा करोति, संवोहारेन निस्सग्गिय’’न्ति। ‘‘रूपियस्स गहणमत्तेन अट्ठमेन आपत्ति, पच्छा परिवत्तने नवमेना’’ति हि तत्थ वुत्तं, तं पन युत्तं। ‘‘अज्झाचरति, दुक्कट’’न्ति दुवुत्तं। दुक्कटस्स अनियमप्पसङ्गतो निस्सज्जनविधानेसु दस्सितोव। किं वुत्तं होति – यदि द्वीहि निस्सग्गियेहि भवितब्बं, निस्सज्जनविधाने ‘‘अहं, भन्ते, रूपियं पटिग्गहेसिं, नानाप्पकारकञ्च रूपियसंवोहारं समापज्जि’’न्ति वत्तब्बं भवेय्य ‘‘रूपियं चेतापेती’’ति सब्बत्थ पाळियं रूपियप्पटिग्गहणस्स वुत्तत्ता।
Etthāhu porāṇā – ‘‘attano santakaṃ rūpiyaṃ parahatthagataṃ karoti ajjhācarati, dukkaṭaṃ. Parassa rūpiyaṃ attano hatthagataṃ karoti, aṭṭhamena nissaggiyaṃ. Uggahitavatthuparivattane kathaṃ jātaṃ? Abbohārikaṃ jātaṃ. Atha parassa rūpiyaṃ attano hatthagataṃ paṭhamaṃ karoti, rūpiyappaṭiggahaṇassa katattā aṭṭhamena nissaggiyaṃ. Attano santakaṃ rūpiyaṃ parassa hatthagataṃ pacchā karoti, saṃvohārena nissaggiya’’nti. ‘‘Rūpiyassa gahaṇamattena aṭṭhamena āpatti, pacchā parivattane navamenā’’ti hi tattha vuttaṃ, taṃ pana yuttaṃ. ‘‘Ajjhācarati, dukkaṭa’’nti duvuttaṃ. Dukkaṭassa aniyamappasaṅgato nissajjanavidhānesu dassitova. Kiṃ vuttaṃ hoti – yadi dvīhi nissaggiyehi bhavitabbaṃ, nissajjanavidhāne ‘‘ahaṃ, bhante, rūpiyaṃ paṭiggahesiṃ, nānāppakārakañca rūpiyasaṃvohāraṃ samāpajji’’nti vattabbaṃ bhaveyya ‘‘rūpiyaṃ cetāpetī’’ti sabbattha pāḷiyaṃ rūpiyappaṭiggahaṇassa vuttattā.
एत्तावता यं पोराणगण्ठिपदे वुत्तं ‘‘दुक्कटवत्थुना कयविक्कयं परिहरन्तेन चतूसु निस्सग्गियवत्थूसु एकेकस्मिं गहिते अट्ठमेन निस्सग्गियं होति। दुक्कटवत्थुना दुक्कटवत्थुन्ति ‘‘इमिना इदं देही’’ति गहिते तेनेव निस्सग्गियं होति। ‘‘कयविक्कयम्पि नीहरित्वा गहिते दुक्कटं, चेतापितरूपियग्गहणे अट्ठमेन, परिवत्तने नवमेनातिआदिना अत्तना अनुग्गहेत्वा कप्पियवसेन नीहरित्वा पञ्चहि सहधम्मिकेहि सद्धिं परिवत्तेतुं वट्टती’’ति, तं विसोधितं होति। अपरम्पि तत्थ वुत्तं ‘‘निस्सज्जितब्बे असति कथं पाचित्तियं, दुन्निस्सट्ठरूपियम्पि ‘न छड्डेती’ति वदन्तस्स विस्सट्ठो उपासको तं गहेत्वा अञ्ञं चे भिक्खुनो देति, कप्पती’’ति, तञ्च दुवुत्तं। न हि गहितत्ता ततो अञ्ञं वत्थु होति। पुन अपरञ्च तत्थ वुत्तं ‘‘इमं ‘गण्हाही’ति वदन्तस्स सद्धादेय्यविनिपातदुक्कटं, ‘एतं देही’ति वदन्तस्स विञ्ञत्तिदुक्कट’’न्ति, तञ्च दुवुत्तं। तत्थ हि पयोगदुक्कटं युत्तं विय पञ्ञायति।
Ettāvatā yaṃ porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘dukkaṭavatthunā kayavikkayaṃ pariharantena catūsu nissaggiyavatthūsu ekekasmiṃ gahite aṭṭhamena nissaggiyaṃ hoti. Dukkaṭavatthunā dukkaṭavatthunti ‘‘iminā idaṃ dehī’’ti gahite teneva nissaggiyaṃ hoti. ‘‘Kayavikkayampi nīharitvā gahite dukkaṭaṃ, cetāpitarūpiyaggahaṇe aṭṭhamena, parivattane navamenātiādinā attanā anuggahetvā kappiyavasena nīharitvā pañcahi sahadhammikehi saddhiṃ parivattetuṃ vaṭṭatī’’ti, taṃ visodhitaṃ hoti. Aparampi tattha vuttaṃ ‘‘nissajjitabbe asati kathaṃ pācittiyaṃ, dunnissaṭṭharūpiyampi ‘na chaḍḍetī’ti vadantassa vissaṭṭho upāsako taṃ gahetvā aññaṃ ce bhikkhuno deti, kappatī’’ti, tañca duvuttaṃ. Na hi gahitattā tato aññaṃ vatthu hoti. Puna aparañca tattha vuttaṃ ‘‘imaṃ ‘gaṇhāhī’ti vadantassa saddhādeyyavinipātadukkaṭaṃ, ‘etaṃ dehī’ti vadantassa viññattidukkaṭa’’nti, tañca duvuttaṃ. Tattha hi payogadukkaṭaṃ yuttaṃ viya paññāyati.
पकिण्णकं निट्ठितं।
Pakiṇṇakaṃ niṭṭhitaṃ.
एळकलोमवग्गो दुतियो।
Eḷakalomavaggo dutiyo.
