| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / කඞ්‌ඛාවිතරණී-පුරාණ-ටීකා • Kaṅkhāvitaraṇī-purāṇa-ṭīkā |
තත්‍රිදං පකිණ්‌ණකං
Tatridaṃ pakiṇṇakaṃ
අට්‌ඨමසික්‌ඛාපදං පරෙන අත්‌තනො අත්‌ථාය දිය්‍යමානස්‌ස වා පාරිවත්‌තකභාවෙන දිය්‍යමානස්‌ස වා පංසුකූලස්‌ස වා රූපියස්‌ස උග්‌ගණ්‌හනඋග්‌ගණ්‌හාපනසාදියනානි පටික්‌ඛිපති.
Aṭṭhamasikkhāpadaṃ parena attano atthāya diyyamānassa vā pārivattakabhāvena diyyamānassa vā paṃsukūlassa vā rūpiyassa uggaṇhanauggaṇhāpanasādiyanāni paṭikkhipati.
නවමං පරස්‌ස වා අත්‌තනො වා රූපියපරිවත්‌තනං පටික්‌ඛිපති.
Navamaṃ parassa vā attano vā rūpiyaparivattanaṃ paṭikkhipati.
දසමං අරූපියපරිවත්‌තනං. ‘‘අරූපියෙ අරූපියසඤ්‌ඤී පඤ්‌චන්‌නං සහ අනාපත්‌තී’’ති (පාරා. 591; වි. වි. ටී. 1.591; වජිර. ටී. පාරාජික 587) ච වචනං ඉතරෙහි සහ ආපත්‌තීති දීපෙති. අරූපියඤ්‌ච දුක්‌කටවත්‌ථු. තස්‌මා තස්‌ස පරිවත්‌තනෙ සති නිස්‌සග්‌ගියන්‌ති එකන්‌තෙන වුත්‌තං. පඤ්‌චන්‌නං සහ දුක්‌කටවත්‌ථූනං පරිවත්‌තනෙ අනාපත්‌තිප්‌පසඞ්‌ගතො අනාපත්‌ති එවාති පොරාණාති චෙ? න, කප්‌පියවත්‌ථූනංයෙව තත්‌ථ ආගතත්‌තා. යදි කප්‌පියවත්‌ථු නිස්‌සග්‌ගියං, පගෙව දුක්‌කටවත්‌ථූති චෙ? න, ආපත්‌තිගරුකලහුකභාවෙන වත්‌ථුගරුකලහුකනියමාභාවතො.
Dasamaṃ arūpiyaparivattanaṃ. ‘‘Arūpiye arūpiyasaññī pañcannaṃ saha anāpattī’’ti (pārā. 591; vi. vi. ṭī. 1.591; vajira. ṭī. pārājika 587) ca vacanaṃ itarehi saha āpattīti dīpeti. Arūpiyañca dukkaṭavatthu. Tasmā tassa parivattane sati nissaggiyanti ekantena vuttaṃ. Pañcannaṃ saha dukkaṭavatthūnaṃ parivattane anāpattippasaṅgato anāpatti evāti porāṇāti ce? Na, kappiyavatthūnaṃyeva tattha āgatattā. Yadi kappiyavatthu nissaggiyaṃ, pageva dukkaṭavatthūti ce? Na, āpattigarukalahukabhāvena vatthugarukalahukaniyamābhāvato.
නිස්‌සග්‌ගියවත්‌ථුතො හි මුත්‌තාමණිවෙළුරියාදි මහග්‌ඝප්‌පහොනකම්‌පි දුක්‌කටවත්‌ථූති කත්‌වා නිස්‌සග්‌ගියවත්‌ථුතො මුත්‌තාදි ලහුකං හොති. ලහුකෙපි වත්‌ථුස්‌මිං යථෙව දුක්‌කටවත්‌ථුනො පටිග්‌ගහණෙ දුක්‌කටං, තථෙව තස්‌ස වා තෙන වා චෙතාපනෙපි දුක්‌කටං යුත්‌තන්‌ති (පාරා. අට්‌ඨ. 2.589) අට්‌ඨකථාචරියා.
Nissaggiyavatthuto hi muttāmaṇiveḷuriyādi mahagghappahonakampi dukkaṭavatthūti katvā nissaggiyavatthuto muttādi lahukaṃ hoti. Lahukepi vatthusmiṃ yatheva dukkaṭavatthuno paṭiggahaṇe dukkaṭaṃ, tatheva tassa vā tena vā cetāpanepi dukkaṭaṃ yuttanti (pārā. aṭṭha. 2.589) aṭṭhakathācariyā.
අථ වා යං වුත්‌තං ‘‘කප්‌පියවත්‌ථූනංයෙව තත්‌ථ ආගතත්‌තා’’ති, තත්‌ථ කිඤ්‌චාපි දුක්‌කටවත්‌ථූනිපි අධිප්‌පෙතානි, න පන පාළියං වුත්‌තානි අනාපත්‌තිවාරප්‌පසඞ්‌ගභයාති වුත්‌තං හොති. මුත්‌තාදීසුපි වුත්‌තෙසු අනාපත්‌තියං කප්‌පියකාරකස්‌ස ආචික්‌ඛති, ‘‘ඉදං මුත්‌තාදි අම්‌හාකං අත්‌ථි, අම්‌හාකඤ්‌ච ඉමිනා ච ඉමිනා ච වෙළුරියාදිනා අත්‌ථො’’ති භණති, දසමෙන ආපජ්‌ජතීති අධිප්‌පායො සියා. යස්‌මා ච ඉදං කප්‌පියකාරකස්‌ස ආචික්‌ඛනාදිසංවොහාරො ච, තස්‌මා තං නවමෙන වුත්‌තන්‌ති වෙදිතබ්‌බං. කිඤ්‌චාපි කයවික්‌කයෙව හොති කප්‌පියවත්‌ථූහි අනුඤ්‌ඤාතං, ඉමිනාව නයෙන කිඤ්‌චාපි දුක්‌කටවත්‌ථුපි දසමෙ අධිප්‌පෙතං ආපජ්‌ජති, අට්‌ඨකථාවිරොධතො පන නාධිප්‌පෙතමිච්‌චෙව ගහෙතබ්‌බො.
Atha vā yaṃ vuttaṃ ‘‘kappiyavatthūnaṃyeva tattha āgatattā’’ti, tattha kiñcāpi dukkaṭavatthūnipi adhippetāni, na pana pāḷiyaṃ vuttāni anāpattivārappasaṅgabhayāti vuttaṃ hoti. Muttādīsupi vuttesu anāpattiyaṃ kappiyakārakassa ācikkhati, ‘‘idaṃ muttādi amhākaṃ atthi, amhākañca iminā ca iminā ca veḷuriyādinā attho’’ti bhaṇati, dasamena āpajjatīti adhippāyo siyā. Yasmā ca idaṃ kappiyakārakassa ācikkhanādisaṃvohāro ca, tasmā taṃ navamena vuttanti veditabbaṃ. Kiñcāpi kayavikkayeva hoti kappiyavatthūhi anuññātaṃ, imināva nayena kiñcāpi dukkaṭavatthupi dasame adhippetaṃ āpajjati, aṭṭhakathāvirodhato pana nādhippetamicceva gahetabbo.
කා පනෙත්‌ථ කාරණච්‌ඡායාති, පඤ්‌චන්‌නං සහ තත්‌ථ අනාපත්‌තිප්‌පසඞ්‌ගතො අනාපත්‌ති එවාති චෙ? න, තත්‌ථ අනාගතත්‌තා. අනාගතකාරණා වුත්‌තන්‌ති චෙ? න, පඤ්‌චන්‌නං සහ ආපත්‌තිවත්‌ථුකස්‌ස අනාපත්‌තිවාරලාභෙ විසෙසකාරණාභාවා, අකප්‌පියත්‌තා පඤ්‌චන්‌නං සහාපි ආපත්‌තියා භවිතබ්‌බන්‌ති සිද්‌ධො අට්‌ඨකථාවාදො.
Kā panettha kāraṇacchāyāti, pañcannaṃ saha tattha anāpattippasaṅgato anāpatti evāti ce? Na, tattha anāgatattā. Anāgatakāraṇā vuttanti ce? Na, pañcannaṃ saha āpattivatthukassa anāpattivāralābhe visesakāraṇābhāvā, akappiyattā pañcannaṃ sahāpi āpattiyā bhavitabbanti siddho aṭṭhakathāvādo.
අපරො නයො – යදි දුක්‌කටවත්‌ථුනා කයවික්‌කයෙ නිස්‌සග්‌ගියං, කප්‌පියවත්‌ථුම්‌හි වුත්‌තපරියායො තත්‌ථ ලබ්‌භෙය්‍ය, න පන ලබ්‌භතීති නවමෙ එව තානි වත්‌තබ්‌බානි. තස්‌මා සංවොහාරො නාම කයවික්‌කයොපි අඤ්‌ඤථා පරිවත්‌තනං පරියාදියිත්‌වා පවත්‌තො, කයවික්‌කයඤ්‌ච මොචෙත්‌වා ‘‘ඉමිනා ඉමං දෙහී’ති චෙතාපෙති, වට්‌ටතී’’ති අවත්‌වා දසමස්‌ස අනාපත්‌තිවාරෙ වුත්‌තනයෙනෙව තෙසං පරිවත්‌තනෙ නිස්‌සග්‌ගියානුමතිවිරොධතො අට්‌ඨකථායං වුත්‌තනයෙනෙව දුක්‌කටවත්‌ථුනා චෙතාපනෙ දුක්‌කටමෙව. නෙසං කයවික්‌කයෙන නිස්‌සග්‌ගියන්‌ති චෙ? න, සබ්‌බස්‌සපි කයවික්‌කයත්‌තා. තෙනෙව වුත්‌තං ‘‘අන්‌ධකට්‌ඨකථායං පන ‘සචෙ කයවික්‌කයං සමාපජ්‌ජෙය්‍ය, නිස්‌සග්‌ගියං පාචිත්‌තිය’න්‌ති භාසිතං, තං දුබ්‌භාසිතං. කස්‌මා? න හි දානග්‌ගහණතො අඤ්‌ඤො කයවික්‌කයො නාම අත්‌ථී’’ති (පාරා. අට්‌ඨ. 2.589), අත්‌තනො මතියා කයවික්‌කයලක්‌ඛණසම්‌මතෙ දසමස්‌ස අනාපත්‌තිවාරෙ වුත්‌තනයෙනෙව තෙසං පරිවත්‌තනෙ නිස්‌සග්‌ගියානුමතිවිරොධතො ච. භවතු වා අත්‌තනො පටිසිද්‌ධමිදං කාරණං, දසමෙ අවස්‌සමෙව ජානිතබ්‌බානීති තානි කයවික්‌කයානෙවාති තෙසං නිස්‌සග්‌ගියභාවඤ්‌ච ගතානීති එවම්‌පි සිද්‌ධො අට්‌ඨකථාවාදො.
Aparo nayo – yadi dukkaṭavatthunā kayavikkaye nissaggiyaṃ, kappiyavatthumhi vuttapariyāyo tattha labbheyya, na pana labbhatīti navame eva tāni vattabbāni. Tasmā saṃvohāro nāma kayavikkayopi aññathā parivattanaṃ pariyādiyitvā pavatto, kayavikkayañca mocetvā ‘‘iminā imaṃ dehī’ti cetāpeti, vaṭṭatī’’ti avatvā dasamassa anāpattivāre vuttanayeneva tesaṃ parivattane nissaggiyānumativirodhato aṭṭhakathāyaṃ vuttanayeneva dukkaṭavatthunā cetāpane dukkaṭameva. Nesaṃ kayavikkayena nissaggiyanti ce? Na, sabbassapi kayavikkayattā. Teneva vuttaṃ ‘‘andhakaṭṭhakathāyaṃ pana ‘sace kayavikkayaṃ samāpajjeyya, nissaggiyaṃ pācittiya’nti bhāsitaṃ, taṃ dubbhāsitaṃ. Kasmā? Na hi dānaggahaṇato añño kayavikkayo nāma atthī’’ti (pārā. aṭṭha. 2.589), attano matiyā kayavikkayalakkhaṇasammate dasamassa anāpattivāre vuttanayeneva tesaṃ parivattane nissaggiyānumativirodhato ca. Bhavatu vā attano paṭisiddhamidaṃ kāraṇaṃ, dasame avassameva jānitabbānīti tāni kayavikkayānevāti tesaṃ nissaggiyabhāvañca gatānīti evampi siddho aṭṭhakathāvādo.
එත්‌ථාහු පොරාණා – ‘‘අත්‌තනො සන්‌තකං රූපියං පරහත්‌ථගතං කරොති අජ්‌ඣාචරති, දුක්‌කටං. පරස්‌ස රූපියං අත්‌තනො හත්‌ථගතං කරොති, අට්‌ඨමෙන නිස්‌සග්‌ගියං. උග්‌ගහිතවත්‌ථුපරිවත්‌තනෙ කථං ජාතං? අබ්‌බොහාරිකං ජාතං. අථ පරස්‌ස රූපියං අත්‌තනො හත්‌ථගතං පඨමං කරොති, රූපියප්‌පටිග්‌ගහණස්‌ස කතත්‌තා අට්‌ඨමෙන නිස්‌සග්‌ගියං. අත්‌තනො සන්‌තකං රූපියං පරස්‌ස හත්‌ථගතං පච්‌ඡා කරොති, සංවොහාරෙන නිස්‌සග්‌ගිය’’න්‌ති. ‘‘රූපියස්‌ස ගහණමත්‌තෙන අට්‌ඨමෙන ආපත්‌ති, පච්‌ඡා පරිවත්‌තනෙ නවමෙනා’’ති හි තත්‌ථ වුත්‌තං, තං පන යුත්‌තං. ‘‘අජ්‌ඣාචරති, දුක්‌කට’’න්‌ති දුවුත්‌තං. දුක්‌කටස්‌ස අනියමප්‌පසඞ්‌ගතො නිස්‌සජ්‌ජනවිධානෙසු දස්‌සිතොව. කිං වුත්‌තං හොති – යදි ද්‌වීහි නිස්‌සග්‌ගියෙහි භවිතබ්‌බං, නිස්‌සජ්‌ජනවිධානෙ ‘‘අහං, භන්‌තෙ, රූපියං පටිග්‌ගහෙසිං, නානාප්‌පකාරකඤ්‌ච රූපියසංවොහාරං සමාපජ්‌ජි’’න්‌ති වත්‌තබ්‌බං භවෙය්‍ය ‘‘රූපියං චෙතාපෙතී’’ති සබ්‌බත්‌ථ පාළියං රූපියප්‌පටිග්‌ගහණස්‌ස වුත්‌තත්‌තා.
Etthāhu porāṇā – ‘‘attano santakaṃ rūpiyaṃ parahatthagataṃ karoti ajjhācarati, dukkaṭaṃ. Parassa rūpiyaṃ attano hatthagataṃ karoti, aṭṭhamena nissaggiyaṃ. Uggahitavatthuparivattane kathaṃ jātaṃ? Abbohārikaṃ jātaṃ. Atha parassa rūpiyaṃ attano hatthagataṃ paṭhamaṃ karoti, rūpiyappaṭiggahaṇassa katattā aṭṭhamena nissaggiyaṃ. Attano santakaṃ rūpiyaṃ parassa hatthagataṃ pacchā karoti, saṃvohārena nissaggiya’’nti. ‘‘Rūpiyassa gahaṇamattena aṭṭhamena āpatti, pacchā parivattane navamenā’’ti hi tattha vuttaṃ, taṃ pana yuttaṃ. ‘‘Ajjhācarati, dukkaṭa’’nti duvuttaṃ. Dukkaṭassa aniyamappasaṅgato nissajjanavidhānesu dassitova. Kiṃ vuttaṃ hoti – yadi dvīhi nissaggiyehi bhavitabbaṃ, nissajjanavidhāne ‘‘ahaṃ, bhante, rūpiyaṃ paṭiggahesiṃ, nānāppakārakañca rūpiyasaṃvohāraṃ samāpajji’’nti vattabbaṃ bhaveyya ‘‘rūpiyaṃ cetāpetī’’ti sabbattha pāḷiyaṃ rūpiyappaṭiggahaṇassa vuttattā.
එත්‌තාවතා යං පොරාණගණ්‌ඨිපදෙ වුත්‌තං ‘‘දුක්‌කටවත්‌ථුනා කයවික්‌කයං පරිහරන්‌තෙන චතූසු නිස්‌සග්‌ගියවත්‌ථූසු එකෙකස්‌මිං ගහිතෙ අට්‌ඨමෙන නිස්‌සග්‌ගියං හොති. දුක්‌කටවත්‌ථුනා දුක්‌කටවත්‌ථුන්‌ති ‘‘ඉමිනා ඉදං දෙහී’’ති ගහිතෙ තෙනෙව නිස්‌සග්‌ගියං හොති. ‘‘කයවික්‌කයම්‌පි නීහරිත්‌වා ගහිතෙ දුක්‌කටං, චෙතාපිතරූපියග්‌ගහණෙ අට්‌ඨමෙන, පරිවත්‌තනෙ නවමෙනාතිආදිනා අත්‌තනා අනුග්‌ගහෙත්‌වා කප්‌පියවසෙන නීහරිත්‌වා පඤ්‌චහි සහධම්‌මිකෙහි සද්‌ධිං පරිවත්‌තෙතුං වට්‌ටතී’’ති, තං විසොධිතං හොති. අපරම්‌පි තත්‌ථ වුත්‌තං ‘‘නිස්‌සජ්‌ජිතබ්‌බෙ අසති කථං පාචිත්‌තියං, දුන්‌නිස්‌සට්‌ඨරූපියම්‌පි ‘න ඡඩ්‌ඩෙතී’ති වදන්‌තස්‌ස විස්‌සට්‌ඨො උපාසකො තං ගහෙත්‌වා අඤ්‌ඤං චෙ භික්‌ඛුනො දෙති, කප්‌පතී’’ති, තඤ්‌ච දුවුත්‌තං. න හි ගහිතත්‌තා තතො අඤ්‌ඤං වත්‌ථු හොති. පුන අපරඤ්‌ච තත්‌ථ වුත්‌තං ‘‘ඉමං ‘ගණ්‌හාහී’ති වදන්‌තස්‌ස සද්‌ධාදෙය්‍යවිනිපාතදුක්‌කටං, ‘එතං දෙහී’ති වදන්‌තස්‌ස විඤ්‌ඤත්‌තිදුක්‌කට’’න්‌ති, තඤ්‌ච දුවුත්‌තං. තත්‌ථ හි පයොගදුක්‌කටං යුත්‌තං විය පඤ්‌ඤායති.
Ettāvatā yaṃ porāṇagaṇṭhipade vuttaṃ ‘‘dukkaṭavatthunā kayavikkayaṃ pariharantena catūsu nissaggiyavatthūsu ekekasmiṃ gahite aṭṭhamena nissaggiyaṃ hoti. Dukkaṭavatthunā dukkaṭavatthunti ‘‘iminā idaṃ dehī’’ti gahite teneva nissaggiyaṃ hoti. ‘‘Kayavikkayampi nīharitvā gahite dukkaṭaṃ, cetāpitarūpiyaggahaṇe aṭṭhamena, parivattane navamenātiādinā attanā anuggahetvā kappiyavasena nīharitvā pañcahi sahadhammikehi saddhiṃ parivattetuṃ vaṭṭatī’’ti, taṃ visodhitaṃ hoti. Aparampi tattha vuttaṃ ‘‘nissajjitabbe asati kathaṃ pācittiyaṃ, dunnissaṭṭharūpiyampi ‘na chaḍḍetī’ti vadantassa vissaṭṭho upāsako taṃ gahetvā aññaṃ ce bhikkhuno deti, kappatī’’ti, tañca duvuttaṃ. Na hi gahitattā tato aññaṃ vatthu hoti. Puna aparañca tattha vuttaṃ ‘‘imaṃ ‘gaṇhāhī’ti vadantassa saddhādeyyavinipātadukkaṭaṃ, ‘etaṃ dehī’ti vadantassa viññattidukkaṭa’’nti, tañca duvuttaṃ. Tattha hi payogadukkaṭaṃ yuttaṃ viya paññāyati.
පකිණ්‌ණකං නිට්‌ඨිතං.
Pakiṇṇakaṃ niṭṭhitaṃ.
එළකලොමවග්‌ගො දුතියො.
Eḷakalomavaggo dutiyo.
