| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណិ-អដ្ឋកថា • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
តេភូមកកុសលវណ្ណនា
Tebhūmakakusalavaṇṇanā
២៦៩. ឥទានិ យស្មា សព្ពានិបេតានិ តេភូមកកុសលានិ ហីនាទិនា បភេទេន វត្តន្តិ, តស្មា តេសំ តំ បភេទំ ទស្សេតុំ បុន កតមេ ធម្មា កុសលាតិអាទិ អារទ្ធំ។ តត្ថ ហីនន្តិ លាមកំ។ តំ អាយូហនវសេន វេទិតព្ពំ។ ហីនុត្តមានំ មជ្ឈេ ភវំ មជ្ឈិមំ។ បធានភាវំ នីតំ បណីតំ, ឧត្តមន្តិ អត្ថោ។ តានិបិ អាយូហនវសេនេវ វេទិតព្ពានិ។ យស្ស ហិ អាយូហនក្ខណេ ឆន្ទោ វា ហីនោ ហោតិ, វីរិយំ វា, ចិត្តំ វា, វីមំសា វា, តំ ហីនំ នាម។ យស្ស តេ ធម្មា មជ្ឈិមា ចេវ បណីតា, ច តំ មជ្ឈិមញ្ចេវ បណីតញ្ច។ យំ បន កត្តុកាមតាសង្ខាតំ ឆន្ទំ ធុរំ ឆន្ទំ ជេដ្ឋកំ ឆន្ទំ បុព្ពង្គមំ កត្វា អាយូហិតំ, តំ ឆន្ទាធិបតិតោ អាគតត្តា ឆន្ទាធិបតេយ្យំ នាម។ វីរិយាធិបតេយ្យាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
269. Idāni yasmā sabbānipetāni tebhūmakakusalāni hīnādinā pabhedena vattanti, tasmā tesaṃ taṃ pabhedaṃ dassetuṃ puna katame dhammā kusalātiādi āraddhaṃ. Tattha hīnanti lāmakaṃ. Taṃ āyūhanavasena veditabbaṃ. Hīnuttamānaṃ majjhe bhavaṃ majjhimaṃ. Padhānabhāvaṃ nītaṃ paṇītaṃ, uttamanti attho. Tānipi āyūhanavaseneva veditabbāni. Yassa hi āyūhanakkhaṇe chando vā hīno hoti, vīriyaṃ vā, cittaṃ vā, vīmaṃsā vā, taṃ hīnaṃ nāma. Yassa te dhammā majjhimā ceva paṇītā, ca taṃ majjhimañceva paṇītañca. Yaṃ pana kattukāmatāsaṅkhātaṃ chandaṃ dhuraṃ chandaṃ jeṭṭhakaṃ chandaṃ pubbaṅgamaṃ katvā āyūhitaṃ, taṃ chandādhipatito āgatattā chandādhipateyyaṃ nāma. Vīriyādhipateyyādīsupi eseva nayo.
ឥមស្មិំ បន ឋានេ ឋត្វា នយា គណេតព្ពា។ សព្ពបឋមំ វិភត្តោ ហិ ឯកោ នយោ, ហីនន្តិ ឯកោ, មជ្ឈិមន្តិ ឯកោ, បណីតន្តិ ឯកោ, ឆន្ទាធិបតេយ្យន្តិ ឯកោ។ ឥមេ តាវ ឆន្ទាធិបតេយ្យេ បញ្ច នយា។ ឯវំ វីរិយាធិបតេយ្យាទីសុបីតិ ចត្តារោ បញ្ចកា វីសតិ ហោន្តិ។ បុរិមោ វា ឯកោ សុទ្ធិកនយោ, ហីនន្តិអាទយោ តយោ, ឆន្ទាធិបតេយ្យន្តិអាទយោ ចត្តារោ, ឆន្ទាធិបតេយ្យំ ហីនន្តិអាទយោ ទ្វាទសាតិ ឯវម្បិ វីសតិ នយា ហោន្តិ។
Imasmiṃ pana ṭhāne ṭhatvā nayā gaṇetabbā. Sabbapaṭhamaṃ vibhatto hi eko nayo, hīnanti eko, majjhimanti eko, paṇītanti eko, chandādhipateyyanti eko. Ime tāva chandādhipateyye pañca nayā. Evaṃ vīriyādhipateyyādīsupīti cattāro pañcakā vīsati honti. Purimo vā eko suddhikanayo, hīnantiādayo tayo, chandādhipateyyantiādayo cattāro, chandādhipateyyaṃ hīnantiādayo dvādasāti evampi vīsati nayā honti.
ឥមេ វីសតិ មហានយា កត្ថ វិភត្តាតិ? មហាបករណេ (បដ្ឋា. ២.១៤.១) ហីនត្តិកេ វិភត្តា។ ឥមស្មិំ បន ឋានេ ហីនត្តិកតោ មជ្ឈិមរាសិំ គហេត្វា ហីនមជ្ឈិមបណីតវសេន តយោ កោដ្ឋាសា កាតព្ពា។ តតោបិ មជ្ឈិមរាសិំ ឋបេត្វា ហីនបណីតេ គហេត្វា នវ នវ កោដ្ឋាសា កាតព្ពា។ ហីនស្មិំយេវ ហិ ហីនំ អត្ថិ មជ្ឈិមំ អត្ថិ បណីតំ អត្ថិ។ បណីតស្មិម្បិ ហីនំ អត្ថិ មជ្ឈិមំ អត្ថិ បណីតំ អត្ថិ។ តថា ហីនហីនស្មិំ ហីនំ, ហីនហីនស្មិំ មជ្ឈិមំ, ហីនហីនស្មិំ បណីតំ។ ហីនមជ្ឈិមស្មិំ ហីនំ, ហីនមជ្ឈិមស្មិំ មជ្ឈិមំ, ហីនមជ្ឈិមស្មិំ បណីតំ។ ហីនបណីតស្មិំ ហីនំ, ហីនបណីតស្មិំ មជ្ឈិមំ, ហីនបណីតស្មិំ បណីតន្តិ អយមេកោ នវកោ។ បណីតហីនស្មិម្បិ ហីនំ នាម អត្ថិ, បណីតហីនស្មិំ មជ្ឈិមំ, បណីតហីនស្មិំ បណីតំ។ តថា បណីតមជ្ឈិមស្មិំ ហីនំ, បណីតមជ្ឈិមស្មិំ មជ្ឈិមំ, បណីតមជ្ឈិមស្មិំ បណីតំ។ បណីតបណីតស្មិំ ហីនំ, បណីតបណីតស្មិំ មជ្ឈិមំ, បណីតបណីតស្មិំ បណីតន្តិ។ អយំ ទុតិយោ នវកោតិ ទ្វេ នវកា អដ្ឋារស។ ឥមានិ អដ្ឋារស កម្មទ្វារានិ នាម ។ ឥមេហិ បភាវិតត្តា , ឥមេសំ វសេន, អដ្ឋារស ខត្តិយា, អដ្ឋារស ព្រាហ្មណា, អដ្ឋារស វេស្សា, អដ្ឋារស សុទ្ទា, អដ្ឋចត្តាលីស គោត្តចរណានិ វេទិតព្ពានិ។
Ime vīsati mahānayā kattha vibhattāti? Mahāpakaraṇe (paṭṭhā. 2.14.1) hīnattike vibhattā. Imasmiṃ pana ṭhāne hīnattikato majjhimarāsiṃ gahetvā hīnamajjhimapaṇītavasena tayo koṭṭhāsā kātabbā. Tatopi majjhimarāsiṃ ṭhapetvā hīnapaṇīte gahetvā nava nava koṭṭhāsā kātabbā. Hīnasmiṃyeva hi hīnaṃ atthi majjhimaṃ atthi paṇītaṃ atthi. Paṇītasmimpi hīnaṃ atthi majjhimaṃ atthi paṇītaṃ atthi. Tathā hīnahīnasmiṃ hīnaṃ, hīnahīnasmiṃ majjhimaṃ, hīnahīnasmiṃ paṇītaṃ. Hīnamajjhimasmiṃ hīnaṃ, hīnamajjhimasmiṃ majjhimaṃ, hīnamajjhimasmiṃ paṇītaṃ. Hīnapaṇītasmiṃ hīnaṃ, hīnapaṇītasmiṃ majjhimaṃ, hīnapaṇītasmiṃ paṇītanti ayameko navako. Paṇītahīnasmimpi hīnaṃ nāma atthi, paṇītahīnasmiṃ majjhimaṃ, paṇītahīnasmiṃ paṇītaṃ. Tathā paṇītamajjhimasmiṃ hīnaṃ, paṇītamajjhimasmiṃ majjhimaṃ, paṇītamajjhimasmiṃ paṇītaṃ. Paṇītapaṇītasmiṃ hīnaṃ, paṇītapaṇītasmiṃ majjhimaṃ, paṇītapaṇītasmiṃ paṇītanti. Ayaṃ dutiyo navakoti dve navakā aṭṭhārasa. Imāni aṭṭhārasa kammadvārāni nāma . Imehi pabhāvitattā , imesaṃ vasena, aṭṭhārasa khattiyā, aṭṭhārasa brāhmaṇā, aṭṭhārasa vessā, aṭṭhārasa suddā, aṭṭhacattālīsa gottacaraṇāni veditabbāni.
ឥមេសុ ច បន តេភូមកេសុ កុសលេសុ កាមាវចរកុសលំ តិហេតុកម្បិ ទុហេតុកម្បិ ហោតិ ញាណសម្បយុត្តវិប្បយុត្តវសេន។ រូបាវចរារូបាវចរំ បន តិហេតុកមេវ ញាណសម្បយុត្តមេវ។ កាមាវចរម្បេត្ថ អធិបតិនា សហាបិ ឧប្បជ្ជតិ វិនាបិ។ រូបាវចរារូបាវចរំ អធិបតិសម្បន្នមេវ ហោតិ។ កាមាវចរកុសលេ ចេត្ថ អារម្មណាធិបតិ សហជាតាធិបតីតិ ទ្វេបិ អធិបតយោ លព្ភន្តិ។ រូបាវចរារូបាវចរេសុ អារម្មណាធិបតិ ន លព្ភតិ, សហជាតាធិបតិយេវ លព្ភតិ។ តត្ថ ចិត្តស្ស ចិត្តាធិបតេយ្យភាវោ សម្បយុត្តធម្មានំ វសេន វុត្តោ។ ទ្វិន្នំ បន ចិត្តានំ ឯកតោ អភាវេន សម្បយុត្តចិត្តស្ស ចិត្តាធិបតិ នាម នត្ថិ។ តថា ឆន្ទាទីនំ ឆន្ទាធិបតិអាទយោ។ កេចិ បន ‘សចេ ចិត្តវតោ កុសលំ ហោតិ, មយ្ហំ ភវិស្សតីតិ ឯវំ យំ ចិត្តំ ធុរំ កត្វា ជេដ្ឋកំ កត្វា អបរំ កុសលចិត្តំ អាយូហិតំ, តស្ស តំ បុរិមចិត្តំ ចិត្តាធិបតិ នាម ហោតិ, តតោ អាគតត្តា ឥទំ ចិត្តាធិបតេយ្យំ នាមា’តិ ឯវំ អាគមនវសេនាបិ អធិបតិំ នាម ឥច្ឆន្តិ។ អយំ បន នយោ នេវ បាឡិយំ ន អដ្ឋកថាយំ ទិស្សតិ។ តស្មា វុត្តនយេនេវ អធិបតិភាវោ វេទិតព្ពោ។ ឥមេសុ ច ឯកូនវីសតិយា មហានយេសុ បុរិមេ សុទ្ធិកនយេ វុត្តបរិមាណានេវ ចិត្តានិ ច នវកា ច បាឋវារា ច ហោន្តិ។ តស្មា ញាណសម្បយុត្តេសុ វុត្តបរិមាណតោ វីសតិគុណោ ចិត្តនវកវារភេទោ វេទិតព្ពោ, ចតូសុ ញាណវិប្បយុត្តេសុ សោឡសគុណោតិ, អយំ តេភូមកកុសលេ បកិណ្ណកកថា នាមាតិ។
Imesu ca pana tebhūmakesu kusalesu kāmāvacarakusalaṃ tihetukampi duhetukampi hoti ñāṇasampayuttavippayuttavasena. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ pana tihetukameva ñāṇasampayuttameva. Kāmāvacarampettha adhipatinā sahāpi uppajjati vināpi. Rūpāvacarārūpāvacaraṃ adhipatisampannameva hoti. Kāmāvacarakusale cettha ārammaṇādhipati sahajātādhipatīti dvepi adhipatayo labbhanti. Rūpāvacarārūpāvacaresu ārammaṇādhipati na labbhati, sahajātādhipatiyeva labbhati. Tattha cittassa cittādhipateyyabhāvo sampayuttadhammānaṃ vasena vutto. Dvinnaṃ pana cittānaṃ ekato abhāvena sampayuttacittassa cittādhipati nāma natthi. Tathā chandādīnaṃ chandādhipatiādayo. Keci pana ‘sace cittavato kusalaṃ hoti, mayhaṃ bhavissatīti evaṃ yaṃ cittaṃ dhuraṃ katvā jeṭṭhakaṃ katvā aparaṃ kusalacittaṃ āyūhitaṃ, tassa taṃ purimacittaṃ cittādhipati nāma hoti, tato āgatattā idaṃ cittādhipateyyaṃ nāmā’ti evaṃ āgamanavasenāpi adhipatiṃ nāma icchanti. Ayaṃ pana nayo neva pāḷiyaṃ na aṭṭhakathāyaṃ dissati. Tasmā vuttanayeneva adhipatibhāvo veditabbo. Imesu ca ekūnavīsatiyā mahānayesu purime suddhikanaye vuttaparimāṇāneva cittāni ca navakā ca pāṭhavārā ca honti. Tasmā ñāṇasampayuttesu vuttaparimāṇato vīsatiguṇo cittanavakavārabhedo veditabbo, catūsu ñāṇavippayuttesu soḷasaguṇoti, ayaṃ tebhūmakakusale pakiṇṇakakathā nāmāti.
តេភូមកកុសលំ។
Tebhūmakakusalaṃ.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / ធម្មសង្គណីបាឡិ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / តេភូមកកុសលំ • Tebhūmakakusalaṃ
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / តេភូមកកុសលវណ្ណនា • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā / តេភូមកកុសលវណ្ណនា • Tebhūmakakusalavaṇṇanā
